Skip to main content

Full text of "Compendium sensus litteralis totius divinae Scripturae ..."

See other formats 


..^f.i'^ 


'miMmm^-i^:  ." 


COMPENDIUM 

mm  LITTERALIS  TOTIUS  DlVliNAE  SCRIPTIJRAB 


A    CT>.    THROLOGO 


FR.  PETRO  AUREOLI  ORD.  MTN. 


AnCIIIEPISCOPO   AQUENSI 


FNIVF.RSITATIS   PARISIENSIS   OT.IM    PROFF.SSORR 


DOCTORE  FACUNDO 


NOVISSIME  IN  LUCEM  EDITUM 


A  FR.  PlIlIilBERTO  SEEBOEGK  FirSDEM  ORD.  .\I,I1M^'0 


S.     TIIFOLOGIAE    LECTORE 


AD  CLARAS  AQUAS  (QUARACCTII) 

EX   TYP.  COT.L.   S.    BONAVENTURAE 


/ 


COMPENDIUM 

PETRI  AUREOLI 


COMPENDIUM 

SBNSUS  LITTERALIS  TOTIUS  DIVINAE  SCRIPTURAE 

A   CL.   THEOLOGO 

FR.  PETRO  AUREOLI  ORD.  MIN. 

ARCHIEPISCOPO   AQUENSI 
UNIVERSITATIS   PARISIENSIS   OLIM   PROFESSORE 

DOCTORE  FACUNDO 
NOVISSIME  IN  LUCEM  EDITUM 

A  FR.  PHILIBERTO  SEEBOECK  EIUSDEM  ORD.  ALUMNO 

S.    THEOLOGIAE    LECTORE 


AD  CLARAS  AQUAS  (QUARACCHI) 

EX   TYP.   COLL.   S.   BONAVENTURAE 
1896. 


T^  OF  mr)i' 


OOLLiG^ 


mx  -  3  i9;o 

1 3  3  6  a 


«  Neque  enim  vel  syllaba  vel  apiculus  est 
in  s.  litteris,  in  cuius  profundo  non  sit 
grandis  quispiam  thesaurus  ». 

S.  Chrys.  in  Gen.  hom,  21»  n.  1. 


REVMO    AC    COLENDISSIMO    PATRI 

ALOYSIO  A  PARMA 

TOTIUS   ORDINIS   SERAPHICI  MINISTRO  GENERALI 
HUNC   LIBRUM   DEDICAT 


in  Christo  hum.  et  obed.  filius  ac  servus 
FR.  PHILIBERTUS 


DEDICATIO 


Bevme  ac  Colendissime  Pater  ! 

Cum  sacrarum  litterarum  studium  in- 
ter  omnes  disciplinas  theologicas  ab  Ec- 
clesia  semper  primum  et  utilissimum  ha- 
bitum    sit,  sapientiam    tuam,  Keverendis- 
sime    Pater,    minime    fugit,    ut,    tanquam 
totius  Ordinis  nostri   seraphici   supremus 
rector,  in  Athenaeo    nostro   principali,  in 
Collegio  S.  Antonii,  quod  Eomae  sub  tuis 
auspiciis    floret,    hanc    doctrinam    funda- 
mentalem  introducendi  curam  gereres,  quo 
magis  (c  ab  infantia  )>  seraphici  Ordinis  no- 
stri  alumni  sacras  litteras  addiscant,  quae 
((  possint  ipsos  instruere   ad  salutem   per 
fidem,  quae    est   in    Christo  lesu,  ut  per- 
fectus  sit  homo  Dei,   ad    omne    opus   b()- 
num   instructus*  )).   Et    ideo    ex    Concilii 


1  II.  Tim.  3,  15.  sq. 


VIII  DBDICATIO. 

Trid.  sensu  ac  voluntate  cavendum  esse 
Tibi  patebat,  cc  ne  caelestis  ille  sacrorum 
librorum  thesaurus,  quem  Spiritus  s.  sum- 
ma  liberalitate  bominibus  tradidit,  negle- 
ctus  iaceat  *  ». 

Quoniam  autem,  augustissime  Pater, 
ad  huius  doctrinae  biblicae  cathedram  par- 
vum  meum  ingenium  accire  benignissime 
voluisti,  ut  iuvenes  ex  omnibus  orbis  se- 
raphici  partibus  illic  confluentes  in  s.  scri- 
pturarum  pratum,  omni  sanctitatis  et  scien- 
tiae  odore  fragrans,  primus  Lector  intro- 
ducam  :  en  !  ofFero  benevolentiae  Tuae  li- 
brum  ex  antiquissima  Ordinis  nostri  aetate 
in  luceni  editum,  qui  continet  Commen- 
taria  in  omnes  et  singulos  V.  et  N.  T.  li- 
bros,  compendiose  acutissimo  cum  inge- 
nio  conscripta  a  cl.  Theologo  Petro  Au- 
reolij  qui  Ordini  nostro  egregio  fuit  decori 
ac  ornamento,  et  doctrina  profunda  et  vi- 
tae  sanctitate  florens. 

Non  renuas,  quaeso,  amabilissime  Pa- 
ter,  filii  Tui  donum  parvulum,  sed  benedic 
benedictione  seraphica,  S.  P.  N.  Francisci 
verus  successor,  huic  operi,  ut  omne  da- 
tum  optimum  et  omne  donum  perfectum 


^  Sess.  5.  cap.  1.  de  reform. 


DEDICATIO.  IX 

descendat  cc  a  Patre  luminum  »  in  animas 
legentium  ac  editoris 

Suazii  in  Valie  Oeni,  in  convenlu  S.  P.  N.  Francisci, 
die  19  Octobris  1894. 


Revmae  Paternitatis  Tuae  Digmae  in  Domino 
hum.  ac  obed.  servi  et  filii 

FR.  PHILIBERTl  AB  OENIPONTE, 
Ord.  Fr.  Min. 


BQ 

G  3  ^  ,(p, 
X7S  \ 


PROOEMIUM  EDITORIS 


«  In  antiquis  est  sapientia  » . 
lob  12,  12. 

Quamvis  nostra  aelate  probatissimonim  auctorum,  qui  in  sa- 
cras  litteras  Commentaria  et  introductiones,  omnibus  scienliae  criti- 
cae  thesauris  adornatas,  in  lucem  dederunt,  copia  non  deesset,  imo 
studium  biblicum  ex  summi  Pontificis  Ss.  D.  N.  Papae  Leonis  XIII 
gloriosissime  liodie  regnantis  desiderio  ac  stimulo  in  Litteris  encyci. 
«  Providentissimus  Deus  »  18  iNov.  1893  uddito  inter  s.  Theologiae 
alumnos  in  dies  magis  eflloresceret ;  tamen  non  abs  re  duximus, 
proferre  ex  antiquitate  Thcologum,  qui  olim  in  universitate  Pari- 
siensi  «  doctor  facundus  »  appellatus,  sui  aevi  et  saecuiorum  se- 
quentium  admirationem  et  obsequium  praccipue  in  s.  litteris  expo- 
nendis  non  tantum  adeptus  est,  sed  et  optime  meruit. 

Auctor  ille  ceicberrimus,  cuius  vitam  ex  fontibus  fide  dignis 
infra  delineavimus,  Petrus  AureoU,  Seraphici  S.  P.  Francisci  Or- 
dinis  Minorum  ahimnus  ac  Arcliiepiscopus  Aquensis,  inter  alia  opera 
theologica  et  hoc  «  Compendium  »  scriptum  reiiquit,  in  quo  omnes 
et  singuli  s.  scripturae  libri  divisionibus  et  argumenlis  acutissimis 
exponuntur,  nisus  semper  S.  Ecciesiae  CiUhoiicae  et  SS.  Patrum  au- 
ctoritatc. 

Gompendium  dicitur  ab  ipso  auctore  liber  iste,  quia  tum  hor- 
meneuticas  et  archaeoiogicas  doctrinas,  tum  omnium  s.  litterarum 
argumenta,  secundum  litteralem  sensum  mira  acrimonia  divisn,  con- 
cise  complectitur. 

Quod  ex  se  patet,  dicendum  cst,  saeculi  XIV  doctorem  theo- 
logum  ea  arte  critica  in  indagnndis  textibus  carore,  quae  hodie 
ratione  controversiarum  inter  catholicos  et  protestantes  viget ;  ast 


XII  PROOEMIUM   BDITORIS. 

nihilominus  lector  favens  in  isio  «  doctore  facundo  »  non  solum 
senlentias  profundissimas  alibique  ignotas  inveniel,  sed  etiam  artem 
perscrutabitur,  s.  lilteras  bene  exponendi  fructusque  exinde  permul- 
tos  carpessendi. 

Novam  edilionem  quod  spectat,  prae  oculis  habui  editionem 
Venetiis  per  Lazarum  Soardum  die  XXIX  Oclobris  MDVU  impres- 
sam,  quae  lilulum  fert :  «  Aurea  ac  paene  divina  totius  sacre  pa- 
gine  Gommentaria  compendiose  edita  per  Clarissimum  Theologum 
Fratrem  Petrum  Aureolum  Seraphici  Ordinis  alumnum :  ac  Sancte 
Romane  Ecclesie  Cardinalem  novissime  in  lucem  e  tenebris  excerpta. 
Incipit  feliciter  ».  «  Cum  gratia  et  privilegio  ».  In  hoc  igitur  volu- 
mine  abbreviaturas  omnes  complevi  et  ad  nostrsm  legendi  rationem 
redegi  ac  paucis  annotationibus  auxi.  Ad  hanc  vero  edilionem  Ve- 
netianam,  quae  a  non  paucis  textus  erroribus  puriticanda  erat, 
adhibui  quatuor  manuscripla  et  unum  aliud  incunabulum,  videli- 
cet:  tres  codices  manuscriptos  ex  bibliolheca  Laurentiana  Fiorentiae, 
infra  sub  numero  1,  2  et  10  notatos;  deinde  incunabulum  Suazense, 
quod  etiam  infra  describitur,  quibuscum  textus  comparationem  feci 
exactam,  ut  ex  variantibus  textum  meliorem  probarem  ac  editio- 
nem,  in  quantum  fleri  potuit,  correctam  efficerem. 

Cui  operi,  ut  ad  bonum  finem  dirigatur,  haud  pauca  auxilia 
inveni  primum  Romae,  ubi  cl.  Dr.  Henricus  Denifle  Ord.  Praed. 
Archivi  Vaticani  subpraefectus  ac  in  scientiis  theologicis  medii 
aevi  versatissimus,  simulque  cl.  Monsig.  Dr.  De  Waal,  Collegii  ad 
campum  sanctum  pro  Germanis  Rector,  consilio  et  opera  me  adiu- 
vai'unt.  Deinde  etiam  in  nostro  Collegio  S.  Bonaventurae  ad  «  Cla- 
ras  Aquas  »  prope  Florentiam,  ubi  Praefectus  operis  editionis  S.  Bo- 
naventurae,  cl.  Dr.  Theol.  A.  R.  P.  Ignatius  Jeiler  cum  sociis  con- 
fratribus  auxilia  praestitit,  dum  textui  indagando  uKimam  manum 
imponebam.  Quibus  ergo  lectissimis  viris,  tanquam  discipulus  suis 
magistris,  qua  par  sum  cum  reverentia  gratias  hic  agere  velim, 
nil  aliud  in  mente  ferens,  quam  ut  totum  opus  in  maiorem  Dei 
gloriam  cedat,  cuius  merili  ipsi  fautores  et  coadiutores  participes 
fiant,  sicut  et  lectores  benigni  atque  omnium  ultimus 

Suazii  in  Valle  Oeni,  provincia  Tirolensi  Austriae, 
Kal.  lan.  MDCCCLXXXXV. 

EDITOR. 


COMMENDATIO  THEOLOGICA 


Die  Herausgabe  des  Breviarinm  Bibiiorum  (i.  e.  Compendium 
sensus  litteralis  etc.  a  Petro  Aureoli)  findet  niciit  nur  meine  Billi- 
gung,  sondern  erregt  in  mir  die  grosste  Freude.  lch  meine  aber 
zugieicii,  dass  diese  Publication  uberaus  grossen  Nutzen  fiir  junge 
Tiieologen  und  Priester  in  der  Seelsorge  iiaben  wird. 

Innsbruck,  20  luni  1893. 

Dr.  MATTHIAS  FLUNK  S.  I. 
Professor  der  Theologie  an  der  Universitdt  Innsbruck. 


PETEUS  AUKEOLI  DOCTOE  FACUNDUS. 
t  1322. 


1.  Petrus  Aureoli,  Ordinis  Fratrum  Minorum 
S.  P.  Francisci,  S.  Theologiae  Magister,  publicus 
academiae  Parisiensis  professor,  provinciae  Aquita- 
niae  Minister,  Archiepiscopus  Aquensis,  a  claritate 
et  perspicuitate  ingenii  dictus  «  doctor  facundus  » , 
a  Sixto  Senensi  appellatus  «  vir  omnium  scientia- 
rum  peritia  clarissimus  et  singularis  concionator  ad 
summam  usque  admirationem  »  —  nomen  ipse  sibi 
non  aliud  imposuit,  quam  «  Filius  indignus  Fra- 
ter  Petrus  Aureoli,  Ord.  Fratrum  Minorum  et 
ipse  minimus  *. 


*  In  ded.  Commonlarii  ad  senlent.  Lombardi  ad  summ.  Pontif. 
loann.  XXII.  vid.  Kalliolik  1882  I.  pag.  315-327,  415-426.  Dr. 
Stanonik. 

Eidem  postea  (1332)  crronec  appositum  fuit  cognomen  a  Oe 
Verboria  »,  «  ne  h  Vcrberie-sur-Oise  »,  quod  alii  Doctori  Parisiensi 
ex  Ordinc  Vallis  scholarium  proprium  eral.  Vide  «  Chartularium 
Universitatis  Parisiensis  »  a  cl.  Dr.  H.  Denifle  0.  P.  Parisiis,  Delalain, 
1891.  Tom.  II.  p.  431.  G.  981.  18.  not.  1334.  2.  lan. 

De  nominc  proprio  variantcs  inveniuntur  scriptiones;  Aureo- 
lus,  vel  Aureoli ;  sed  cum  in  regestis  Vaticanis  semper  «  Aurioli  » 
legatur,  haec  forma  auihentica  censenda  est,  ut  Denifle  rccte  iudi- 
cat.  Retinuimus  formam,  quae  exhibetur  a  codicibus  florentinis. 


XVI  PETRUS   AUREOLI  DOCTOR   FACUNDUS. 

Locus  nativitatis  urbs  Aquitaniae  Tolosa  ^  ve- 
rosimiliter  de  eo  constare  potest,  testante  Bartholo- 
maeo  Pisano,  eiusdem  Ordinis  alumno,  qui  iam  anno 
1343  Aureoli  vitae  proximus  de  Provincia  Aquitania 
scripsit :  « Ista  provincia  Aquitania  bonis  praedica- 
toribus  semper  claruit  et  claret  et  habuit  istum 
magistrum  facundum  Petrum  Aureoli,  qui  lucu- 
lenter  scripsit  super  sententias,  fecit  compendium 
bibliae  et  plura  alia.  Tandem  fuit  archiepiscopus 
Aquensis  ^ » . 

De  anno  vero,  quo  Petrus  Aureoli  natus  fuit, 
fontibus  historicis  antiquioribus  prorsus  silentibus, 
probabilis  videtur  sententia  libri  «  Biographie  Tou- 
lousaine  » ,  quae  annum  1280  indicat  \ 

2.  Quodsi  «  Doctoris  facundi  »  vttae  curricu- 
lum  persequimur,  invenimus  ipsum  anno  1314  Pa- 
risiis  praesentem  ad  disputationem  theologicam,  cui 
nondum  Doctor,  sed  aspirans  ad  gradus  maiores 
intererat.  Cuinam  autem  scientificae  scholae,  inter 
Theologos  celebres  tunc  Lutetiae  florentes,  nomen 
dederit  Petrus  Aureoli,  ex  traditione  refert  Wad- 
dingus,  dum  Scotistarum  clarissima  nomina  unde- 
cim  ponens  scribit  * :  «  Petrum  Aureolum  his  atte- 
xuerunt  alii,  sed  aemulum  potius  quam  discipulum 
alii  appellant » . 


^  Aut  in  vicinis  regionibus  Galiiae  meridionalis,  ubi  prae- 
sertim  in  Departement  «  Tarn  »  nomen  «  Aurioi  »  saopius  inve- 
nitur. 

2  Liber.  conform.  1.  1.  fruct.  II.  pro  part.  2.  ed.  Mediol.  1510. 
fol.  CXXVI,  p.  1.  col.  1.  Dr.  Stanonik. 

3  Paris  1823,  I.  405.  «  Aureoli  (Pierre)  ne  a  Toulouse  en 
1280  ».  Dr.  Stanonik. 

*  VI.  136.  f.  ad  ann.  1308.  n.  66. 


PETRUS   AUREOI.I   DOCTOR   FACUNDUS.  XVII 

Eodem  anno  Petrus  Aureoli  lectoratus  theo- 
logici  officio  functus  est  Tolosae  in  conventu  Fra- 
trum  Minorum  ac  defensor  fuit  veritatis  immacu- 
latae  conceptionis  B.  M.  V.,  testante  Fetro  de 
Alva ' : 

«  Tractatus  (de  conceptione  B.  M.  V.)  hac  oc- 
casione  a  fr.  P.  Aureolo  confectus  est.  Cum  enim 
dictus  fr.  Petrus  Aureolus  esset  lector  in  conventu 
fratrum  Minorum  de  Tolosa,  accidit,  ut  praedicaret 
in  domo  fratrum  Praedicatorum  in  festo  Conceptio- 
nis  B.  M.  V.  In  sermone,  qui  fiebat  ad  Clerum,  ad- 
ducit  quasdam  rationes,  quae  superius  sunt  tactae, 
quod  pium  erat  credere,  quod  B.  Virgo  esset  a 
Deo  praeservata,  ne  originale  contraheret.  Hoc  enim 
Deus  facere  potuit  et  decuit,  et  forte  factum  fuit 
in  tantum,  quod  dictum  festum  licite  celebrari  po- 
terat,  ut  superius  est  expressum. 

«  Sed  cum  hoc  audiret  quidam  fr.  Praedicator, 
praedicaverat  Clero  sequenti  dominica,  ostendens, 
quod  B.  V.  originale  conlraxit,  solvit  ex  suis  ra- 
tionibus  et  confirmans  propositum  suum  propriis  ra- 
tionibus,  quae  etiam  sunt  tactae  snperius,  addens 
nihilominus  et  imponens,  quod  ipse  U\  Petrus  affir- 
maverat,  ita  fuisse,  cum  tamen  sub  dubio  et  pia 
credulitate  totaliter  dimisisset.  Quapropter  dictus 
fr.  Petrus  hanc  quaestionem  solemniter  in  scholis 
saecuiarium  disputavit  et  ibidem  praesentibus  omni- 
bus  religiosis,  doctoribus,  magistris  ceterisque  cle- 
ricis  ad  instantiam  totius  studii  ^  determinavit  per 


^  Mominienta  seraph.  immnc.  Conc.  p.  79.  (Vide  Dr.  Sl.in.  I.  c). 
*  i.  e.  coinm  lola  imiversiiate  Tolos;in;i,  e.xislonle  c.x  fiiculia- 
tibus  lum  saecularibus  tum  regul;iiibus  Ordiuum. 

Compendium  Aureoli.  ii 


XVIII         PBTRUS   AUREOLI   DOCTOR   FACUNDUS. 

modum  superius  annotatum.  Actumque  fuit  hoc  in 
praedicta  civitate  Tolosana  anno  Incarnationis  Do- 
mini  J314  in  vigilia  S.  Thomae  apostoli,  regnante 
de  novo  Ludovico  rege  Francorum  ac  praesente 
Gualhardo  ',  episcopo  Tolosano,  sede  apostolica  tunc 
vacante  » . 

3.  S.  Antoninus  porro  narrat  ^,  quod  «  magnae 
sufficientiae »  Petrus  Aureolus  in  capitulo  Fratrum 
Min.  generali,  Neapoli  sub  Michaele  de  Cesena 
anno  1316  celebrato,  electus  est  ad  lecturam  sen- 
tentiarum  Parisiis,  quamvis  aliqui  adulatores  di- 
centes  Ministro  generali,  quod  sibi  in  electione  se 
(Petrus)  opposuerat,  niterentur,  ipsum  pro  viribus 
impedire.  Ast  Michael  verbum  notabile  ilb's  susur- 
ronibus  respondisse  fertur:  «  Absit,  ut  pro  quavis 
olfensa  a  me  tantum  lumen  Ordinis  exstinguatur » . 

Maiorem  autem  huic  lecturae  Parisiensi  addi- 
dit  gradum  et  excellentiam  loannes  XXII,  Pontifex 
Max.,  anno  1318,  idibus  lulii,  cum  Petrum  Au- 
reoli  dignitate  «  magistri  in  theologia  »  insigniret 
ac  facultatem  papalem  docendi  tribueret,  iuxta 
BuUam,  Avenione  datam,  quae  sic  sonat,  laude 
plena  ^: 

« loannes  XXII  Thomae  cancellario  Parisiensi, 
dilecto  filio. 


i  Anno  1305-1317. 

2  Chron.  lit.  24.  c.  9.  S  '1S.  ed.  Lugd.  1586.  III,  784.  col.  2. 
C.  (Stan.)  Cf.  Wadding.  Annal.  Min.   2.  ed.  VI,  322. 

^  Novissimo  Denifle,  loc.  cit.  p.  225.  ex  regest.  Vatican. 
Avenion.  loannis  XXII.  vol.  iX.  fol.  46 i.  Bulneus  IV.  177.  Item 
Stan.  in  «  Katholik  »  I.  c.  Ideoque  frustra  conatui'  Oudinus  negare 
huius  texlus  aulhenticitatem. 


PETRUS    AUREOLI   DOCTOR   FACUNDUS.  XIX 

Sicut  partim  experientia,  partira  ficle  digna  re- 
latione  didicimus,  et  te  ipsum  etiam  non  latere  pu- 
tamus,  dilectus  filius  Petrus  Aureoli  Ord.  Min.  sic 
in  studio  theologicae  facultatis  diebus  insudavit  et 
noctibus,  sic  per  continuationem  studii  et  exerci- 
tium  lectionum  profecit  laudabiiiter  in  eodem,  quod 
dignum  se  reddidit,  ut  credimus,  ad  obtinendam 
docendi  licentiam  in  eiusmodi  facultate.  Quia  igitur 
ipsum  honestate  conspicuum  et  tantum  thesaurura 
scientiae,  divina  sibi  sufFragante  gratia,  assecutum, 
dignum  est,  ut  benevolentia  prosequamur  gratiosa, 
discretioni  tuae  per  apostolica  scripta  mandamus, 
quatenus  eidem  Petro  iuxta  morem,  qui  servari  in  ta- 
libus  consuevit,  licentiam  huiusmodi  auctoritate  no- 
stra,  remoto  cuiuslibet  tardidatis  obstaculo,  largiaris. 
Per  huiusmodi  vero  licentiam  eidem  Petro  dandam 
de  nostro  speciali  mandato  nolumus  fratribus  praedi- 
cti  vel  alterius  Ordinis  iam  praesentatis  per  eundem 
vel  alium  Ordinem  vel  imposterum  praesentandis  ad 
huiusmodi  licentiam  obtinendam  aliquod  generari 
praeiudicium  vel  promotionem  eorum  quomodolibet 
retardari.  Datum  Avenion.  2  idus  lulii  anno  2». 

Eodem  anno  1318  die  lunae  post  festum  S.  Alar- 
tini  hiemalis  (i.  e.  13  Novembris)  quatuor  magistri 
in  theologia  Parisiis  iuramentum  fecerunt  de  sta- 
tutis  universitatis  observandis  et  secretis  ceiandis, 
quorum  nomina  expresse  referuntur  ^ :  «  Venerabi- 
les  viri  ac  religiosi  fratres  loannes  de  Prato  Prae- 
dicatorum,    Petrus    Aureoli    Minorum,    loannes   de 


>  Denine  1.  c.  pag.  227.  Num.  776  no(a  3,  sub  nomine 
«  Aurioliy>,  dum  Sianonik  I.  c.  p.  419,  secundum  Bulaeum  adluic 
«  Amoly  »  legit. 


XX  PETRUS   AUREOLT  DOCTOR   FACUNDUS. 

Dunis  Cisterciensis,  et  loannes  Paignote  Ereraita- 
rum  Ordinum  » . 

4.  Nunc  autem,  quamvis  magister  noster  Pe- 
trus  ad  altiores  adhuc  et  excellentiores  dignitates 
ecclesiasticas  ascenderet,  tamen  pro  talis  tantique 
viri  efficacissima  strenuitate  valde  abbreviati  sunt 
dies  eius,  quod  maxirae  dolendum  est. 

Anno  enira  1319  factus  est  Petrus  Aureoli 
minister  provinciae  Ordinis  seraphici  in  Aquitania  \ 

Anno  porro  1321  inveniraus  eundem  ad  sedem 
arcMepiscopalem  Aquae  Sextiae  evectum  ex  bulla 
loannis  XXII  «  Sponso  coelesti  »,  III.  kalend.  Mart. 
data,  ex  cuius  textu  sequentia  pro  Petri  Aureoli 
laude  sat  clara  eloquia  valent^: 

«  Nos...  demura  in  te  (Petrum  Aureoli),  Or- 
dinis  fratrum  Minorum,  Ordinem  ipsura  expresse 
professum,  in  sacerdotio  constitutura  ac  S.  Theolo- 
giae  magistrura,  virum  quidem  raorum  gravitate 
laudabilera,  vitae  raunditia  comraendandura,  discre- 
tionis  et  consilii  raaturitate  conspicuura  aliaruraque 

'  Denifle  I.  c.  Chron.  XXIV.  gen.  in  ms.  Assisinat.  fol.  1 42.  a. 
—  Wadding.  ad  a.  1318.  n.  19.  —  Caesar  Nostradamus,  Histoire 
et  chronique  de  Provence,  Lyon  1614,  p.  337.  apud  Stanonik 
(Kalhoiik). 

2  Wadding.  Annal.  VI.  515.  ed.  2.  —  Denifle  1.  c.  Reg. 
Vat.  loann.  XXII.  a.  V.  ep.  647,  ubi  et  «  s.  theologie  magister  » 
vocatur.  Adest  etiam  breve  loannis  XXII.  ad  Petrum  Aureolum, 
ad  Aquensom  ecclesiam  metropolitanam  in  Gallia  evectum:  «  Pri- 
dem  Aquensem... »  Wadding.  Suppl.  ad  an.  1320.  n.  2.  18  kal.  lul. 

Constat  insuper  summum  Pontificem  loannem  XXII.  Petrum 
Aureoli  non  solum  tamquam  archiepiscopum  Aquensem  denomi- 
nasse,  sed  et  in  persona  ipsum  ordinasse,  ex  quo  patet,  Petrum 
Aureoli  nunquam  inter  fratres  Minoritas  fuisse,  qui  adversarii  contra 
hunc  Papam  exstiterant,  et  quidem  post  mortem  Pelri  eiusdem. 


PETRTJS   AUREOLI   DOCTOR   FACUNDUS.  XXI 

virlutum  muneribus  circumfultum,  aciem  direximus 
nostrae  mentis...  » 

Annus  vero,  quo  Petrus  Aureoli  vitae  suae  cur- 
sum  finisse  videtur,  probabiliter  est  1322,  et  quidem 
ante  mensem  lulii,  ut  ex  bulla  loannis  Papae  XXII, 
data  Avenione  VII.  idus  lulii  anno  VII.  patet,  quae 
sic  sonat  ^ : 

«  Venerabili  fratri  lacobo,  episcopo  olim  Lodo- 
viensi,  in  archiepiscopum  Aquensem  electo,  salutem. 
Ad  providam  apostolicae  sedis  circumspectionem 
pertinet,  pensare  vices  temporum,  personarum  at- 
tendere  merita  et  qualitates  considerare  locorura... 

«  Dudum  siquidem  Aquensi  ecclesia  per  obitum 
bonae  memoriae  Petri,  archiepiscopi  Aquensis,  qui 
apud  sedem  praedictam  extitit,  carnis  viam  in- 
gressi,  pastoris  solatio  destituta,  nos  attendentes, 
quod  nuUus  praeter  nos  de  ordinatione  ipsius  eccle- 
siae  se  hac  vice  intromittere  potest »   etc. 

Martjrologiura  franciscanum  «  Arturi  de  Mo- 
nasterio  »  et  multi  alii  fontes  historici  27.  Aprilis 
1322  tanquam  obitus  diem  nominant,  sed  cl.  P.  De- 
nifle  probat,  Petrum  Aureolum  iam  ante  23.  lanua- 
rium  anni  1322  vita  functum  esse,  verosimiliter  10. 
lanuarii  et  quidem  Aquis  ^ 


»  Ueg.  Val.  epist.  932. 

«  Denine  I.  c.  I>.  225.  n.  772.  nol.  In  introitu  et  cxitii  Arch. 
Vat.  n.  41.  fol.  178.  «  Hnymiindus  Aureoli  »  suh  h;ic  temporis  nota 
«  frater  quondam  archiepiscopi  »  designatur,  ut  ex  denominatione 
successoris  per  Breve  loannis  XXII.  anni  eiusdem  1322,  9.  luhi  in 
Reg.  Vat.  t.  73.  q.  932.  Hquei;  non  q.  32,  ut  Stanonik  indicaf, 
Katholik,  1882,  p.  479-300.  —  Tres  historici  provinciales  (de  la 
Provence),  Pittou  1668,  Louvet  1676  et  Hailze  nat.  1636.  eodem 
modo  diem  obitus  Petri  Aureoli  10.  lanuarii  1322  significant. 


XXII  PETRUS   AUREOLI   DOCTOR   FACUNDUS. 

Surit,  qui  asserant,  Petrum  Aureoli  Cardina- 
lem  fuisse  S.  Rornanae  Ecclesiae,  sed  «  confundi- 
tur  cum  eius  antecessore  in  episcopatu  Aquensi,  qui 
Petrus  (Despr^s)  etiam  nominatur  *  » . 

Referunt  etiam  historiographi  gallici,  Petrum 
Aureoli  in  congregatione  Episcoporum  Parisiis  ha- 
bita  magno  nisu  iura  sedis  romanae  contra  liber- 
tates  Galliae  defendisse,  sed  frustratum  et  in  dioe- 
cesim  regressum  prae  dolore  vita  decessisse  \ 

Quidquid  autem  in  tali  testimonio  verum  sit, 
hoc  constat,  quod  «  Doctor  facundus  »  semper  exti- 
tit  fervens  assertor  supremae  potestatis  Sedis  apo- 
stolicae  romanae.  Idem  ex  eiusdem  operibus  scriptis 
ubique  patefit,  sicut  ex  eiusdem  Repercussorio  sat 
clare  evincitur:  «  Donec  ergo  S.  Romana  Ecclesia 
sic  expresse  determinaverit ,  sicut  ista  expressa 
sunt,  quid  de  conceptione  aut  sanctificatione  imma- 
culatae  Virginis  tenendum,  iustificationem  eiusdem 
Virginis,  quam  coepi  tenere,  non  deseram  »,  ubi  du- 
plex  confessio  Petri  Aureoli  correctissima  exprimi- 
tur  simul  quoad  regulam  fidei,  soli  summo  Pontifici 
competentem,  ac  quoad  assertionem  immaculatae 
conceptionis  beatissimae  Virginis  Mariae. 

^  Denifle  I.  c:  «  Caveas,  ne  quantum  ad  Petrum  Aurioli.  Ord. 
Min.  Oudin.  (Comment.  de  script.  eccl.  III.  847  seq.)  sequaris,  qui 
inter  alia,  nescimus  qua  temeritate,  asseruit,  epistolam  supra  pu- 
blicatam  non  inveniri  in  Reg.  Vat.  loann.  XXII,  eamque  postea 
confictam  esse  ». 

^  Haitze,  Episcopat  metropol.  d'Aix  1863  a  Aix  p.  78:  «  Bien 
loin  de  lui  aturer  des  admirateurs,  le  flt  regarder  avec  indigna- 
tion  par  tous  les  bons  francais...  et  de  s'etre  fait  une  si  facheuse 
affaire,  le  flt  bientot  partir  de  ce  monde  ».  Sontentia  est  commu- 
nis,  quod  Pelrus  Aureoli  sedi  suae  resignaveiit.  (Sic  Fisquet,  Gams, 
Dutems  etc). 


OPEKA  A  PETEO  AUREOLI  CONSCRIPTA. 


I.    OPERA    TYPIS    EDITA. 

Non  existente  omnium  operum  Petri  Aureoli, 
doctoris  facundi,  completa  editione  typographica, 
commemoramus  sequentes  libros,  qui  variis  in  locis 
editi  fuerunt: 

1.    COMMENTARII  IN  4  LIBROS   SENTENTIARUM    de- 

dicationem  ad  Pontificem  maximum  loannem  XXII. 
in  initio  ferunt  et  Romae  editi  sunt  in  duobus  vo- 
luminibus  in  folio,  quorum  primum  anno  1596,  al- 
terum  1605  impressum  fuit. 

Pars  prior,  a  cl.  Cardinali  Constantio  Sarnano 
glossis  valde  pretiosis  in  margine  aucta,  non  minus 
quam  1226  paginas  ac  insuper  regestum  alphabe- 
ticum  48  paginarum  continet.  Eiusdem  titulus: 
«  Commentariorum  in  primum  librum  sententia- 
rum  (pars  prima)  auctore  Petro  Aureolo  Yer- 
berio  Ord.  Min.  archiepiscopo  Aquensi,  S.  R.  E. 
Cardinali.  Ad  Clementem  VIII.  Pontificem  opt.  max. 
—  duos  errores  praesefert,  cum  Pelrus  nec  «  Ver- 
berius  »  nominetur,  nec  Cardinalis  fuerit,  ut  supra 
dictum  est. 


XXIV  PETRI   AUREOLI   OPERA. 

2.  QuoDLiBETA  SEXDEciM  —  in  fine  secundi  vo- 
luminis  Commentariorum  in  sententias  annexa  ac 
in  5  classes  divisa,  continent : 

I.  Commuma  de  Deo  et  de  creaturis.  Quodl.  1. 
Utrum  in  aliqua  re  formalitas  et  realitas  distin- 
guantur  2.  Utrum  actio  agentis  difFerat  realiter 
ab  agente  ? 

II.  Propria  de  Deo.  Quodl.  3-5.  tractant  de 
distinctionibus  in  divinis. 

III.  De  anima  intellectiva.  Quodl.  6.  Utrum 
anima  intellectiva  sit  immediatum  principium  suo- 
rum  operationum  ?  Quodl.  7.  An  anima  rationa- 
lis  est  constituta  ex  actu  possibili  et  agente,  tan- 
quam  ex  potent.iali  et  actuali  in  genere  intelligi- 
bilium  ? 

IV.  De  anima  intellectiva  heata.  Quodl.  8-10. 
Qu.  8.  Utrum  ad  visionem  beatificam  requiratur 
aliqua  similitudo  creata  (species)  distincta  ab  actu? 
(Neg.). 

3.  «  Breviarium  bibliorum  » ,  seu  «  Compen- 
dium  S.  Scripturae»,  seu  «  Compendium  ]itteralis 
sensus  totius  divinae  scripturae  »,  seu  «  De  divi- 
sione  S.  Scripturae»,  seu  «  Commentaria  compen- 
diosa  in  universam  S.  Scripturam »  —  est  introdu- 
ctio  realis  in  sacras  litteras  veteris  et  novi  testa- 
menti,  quae  argumentum,  divisionem  et  valorem 
singulorum  librorum  S.  Scripturae  indicat  et  sensum 
litteralem  praecipue  retinet  ac  minime  mysticum 
praefert,  ut  Victor  Le  Clerc  pro  suo  lubitu  scri- 
bebat. 

Hoc  «  breviarium  »  suo  tempore  maximo  in  ho- 
nore  et  applicatione  studiorum  habebatur,  ut  Lucas. 
Waddingus    testimonium    fert    ex  eloquio   Georgii 


PETRI  AUREOLI  OPERA.  XXV 

Ederi,  viri  hoc  in   genere  scribendi    egregie  labo- 
rantis,  qui  ait ' : 

^ «  Coepi  de  sacrorum  Bibliorum  artificio  sum- 
matim  explicando  diligentius  inquirere,  in  qua  cogi- 
tatione,  cum  diutius,  ut  par  erat,  multumque  ver- 
satus  essem,  en  mihi  fortuito,  sed  quod  constanter 
credo,  non  absque  Dei  quodam  nutu,  in  manus  ve- 
nit  Uber  vere  anreus  conscriptus  primum  a  proba- 
tissimae  opinionis  et  sanctitatis  viro  Petro  Aureolo, 
postea  vero  a  doctissimo  viro  lacobo  Wimphelingo^ 
magno  Germaniae  Theologo,  domino  loanni  Eckio 
dicatus,  qui,  quod  toties  mihi  venire  optaram,  pri- 
mo  statim  fronte  pollicebatur,  videlicet  Compendium 
Bibliorum  utriusque  Testamenti  atque  adeo  totius 
sacrae  scripturae  epitomen. 

«  Quo  semel  ac  iterum  perlecto,  magna  cum 
voluptate  cognovi  divinum  hunc  virum  illud  pror- 
sus  ipsum,  quod  olim  apud  Ciceronem  Crassus  de 
ipsa  iurisprudentia  proposuit,  in  hac  nostra  Theolo- 
gia  Christiana  non  tantum  pari  dexteritate  cona- 
tum,  sed  maiori  etiam  laude  assecutum  fuisse, 
quam  ab  illo  ferc  potuerit  expectari. 

«  Nam  sacrosanctum  illud  scripturae  divinae 
corpus  fere  totum  in  suas  primum  partes,  ipsas 
deinde  partes  in  ipsos  libros,  hos  in  capita  sive  ge- 
ncra,  capita  vero  in  versiculos,  tanquam  gcnerum 
species,  et  tandem  vcrsiculos  in  singula  saepo  paulo 
gravioris  ponderis  verba,  tanquam  specierum  diffe- 
rentias,  tanto  artificio  partitus  est,  ut  tam  liuius 
terrae  quam  illins  acternae   et   immor(alis  Eccle- 


'  Scriplores   Ord.    Min.    Homac,    Typogr.    Francisci    Alberti 
Tani1650. 


XXVI  PETRI   AURBOLI   OPERA. 

siae  formam,  atque  adeo  Bibliorum  non  summam 
tantum  comprehendisse,  sed  etiam  artem  quandam 
tradidisse  videretur. 

«  Mirabar  profecto  vehementer,  utilissimum 
hoc  opus  nostris  hominibus  adeo  esse  incognitum, 
quod  fere  nullam  antea  audivissem  neque  auctoris 
neque  libelli  tam  excellentis  fieri  mentionem,  qui 
dignissimus  erat,  meo  quidem  iudicio,  ut  eum  exer- 
citatissimus  aliquis  Theologus  quasi  postliminio  re- 
ductum  in  perfectiorem  paulo  restitueret  formam 
et  summis  illustraret  eloquentiae  viribus  » . 

Waddingus  subiungit*.  «  Quod  hic  optavit  Gre- 
gorius  Ederus,  Stephanus  Novelletius  Theologus  Pa- 
risiensis  praestitit,  recognovit  ac  tabulis  analyticis 
illustratum  emisit  Parisiis  anno  1581  ». 

Editiones  typographicae  « Breviarii  bibliorum  » 
sequentes  existunt : 

1.  Incunabulum  in  quarto  —  absque  loci  et  anni 
indicatione  —  in  Bibliotheca  studiorum  Olomucensi 
—  unum  exemplar.  (Haini  Repertor.  bibliogr.). 

2.  Parisiis  editum  fuit  1508,  1565,  1581,  1610, 
1613  in  8^ 

3.  Venetiis,  1507,  1508,  1575  in  4°. 

4.  Argentinae,  1514  in  4°. 

5.  Rothomagi,  1596,  1649. 

6.  Lovanii,  1647. 

7.  Incunabulum,  signatum  D,  in  quarto  absque 
loci  et  anni  indicatione  in  bibliotheca  fr.  min.  Sua- 
zii,  sec.  Haini  2141  Argentorati  apud  typogr.  Geor- 
gium  Husner.  Panzer  P.  I.  pag.  87.  n.  461:  « Istum 
librum  Dnus  archiepiscopus  Salisburgensis  dedit 
Dno  Leonardo  Kentstrasser  fr.  strict.  observantiae 
1513  ipso  die  Erasmi » . 


PBTRI  AUREOLI   OPERA.  XXVII 

4.  De  IMMACULATA  CONCBPTIONE  —  OPERA  TRIA  : 

a)  De  concej)tione  Mariae  Virg. '  —  incipit: 
«  Nonclum  erant  abyssi  etc.  De  concoptione  Virgi- 
nis  tractaturi,  quae  se  vicletur  innuere  in  hoc  verbo 
absque  originalibus  concepta  tenebris  et  abjsso  cu- 
iuscumque  peccati,  quemadmodum  et  felix  eiusdem 
Filius  decantando  testatur  cantico  4.  dicens:  Tota 
pulchra  es  »  etc. 

Cap.  I.  allegantur  loci  SS.  Patrum  et  S.  Scri- 
pturae,  qui  contradicere  videntur. 

Cap.  II.  ponuntur  distinctiones  de  conceptione 
(quae  accipitur  tribus  modis),  de  peccato  originali 
(quod  etiam  accipitur  tribus  modis:  pro  suo  causaii, 
pro  suo  materiali  et  pro  suo  formali)  et  dc  contra- 
dictione  ipsius  (de  iure  tantum,  vel  etiam  de  facto 
—  unde  non  est  impossibile,  qiiod  aliquis  deberet 
contrahere  de  iure,  et  tamen  praeservante  Deo  et 
praedonante  offensam  non  contraheret  de  facto). 
Potest  etiam  quis  dici,  quod  contrahat  peccatum 
originale  ex  neccssitate  naturae,  utpote  quia  taliter 
generatus,  et  tamen  non  contrahit  ex  gratia  spiri- 
tuali »  —  ut  de  B.  Virg.  M.  factum  est.  « Videtur 
enim  horrendum  piis  auribus  et  animis  devotis, 
quod  unquam  eius  beata  anima  filia  irae  fuerit  aut 
in  odio  Dei  ». 

Cap.  III.  «  ()uod  Deus  potentia  absoluta  jiotue^ 
rit  praeservare  Virginem,  ne  contraherct  peccatum 
orig.  » . 


*  ManusLTiptum  invcnilur  Uomac  in  Bibl.  ViU.  Em.  Scsso- 
riani  gcn.  1405-10.  p.  a  lohannc  de  Frisia  in  nionlc  Albano  anno 
-M.  CGC.  XV.  in  Vig.  S.  Barlholomaci  Ap.  consummalum. 


XXVIII  PETRI   AUREOLI   OPERA. 

Cap.  IV.  «  Deum  ex  summa  decentia  et  ratio- 
nabili  voluntate  eam  potuisse  praeservare  » . 

Cap.  V.  «  Quod  absque  periculo  fidei  et  er- 
roris  teneri  potest,  quod  Deus  eam  praeserva- 
verit » . 

De  facto :  «  Nec  una  pars  nec  alia  est  de  ne- 
cessitate  fidei,  donec  per  Ecclesiam  determinatum 
fuerit,  quid  tenendum  ». 

Memoratu  valde  digna  est  Petri  Aureoli  sen- 
tentia  de  Pontiflcis  Romani  Infallihilitate  * : 

«  Ad  solum  Romanum  Pontificem  spectat,  ea 
quae  dubia  sunt  in  fide  et  circa  quae  sunt  schola- 
sticorum  opiniones,  definire,  ut  probatur  X.  24. 
qu.  1  de  baptismo  et  eius  effectu,  cap.  Maiores  in 
principio...  Et  intantum  hoc  privilegium  est  pro- 
prium  summo  Pontiflciy  quod  expresse  in  haere- 
sim  prolabatur,  quicumque  ab  eo  illud  auferre 
conatur  » . 

Pro  sua  sententia  citat  deinde  plures  auctori- 
tates  —  S.  Anselmum,  Richardum  a  S.  Victore, 
Robertum  a  Lincoln,  Alexandrum  de  Hales,  et  an- 
notat,  hoc  festum  solemniter  peragi  iam  in  eccle- 
siis  anglicis  et  romanis,  item  in  universitate  Pari- 
siensi  et  in  aliis  ecclesiis. 

Cap.  VI.  Auctoritates,  quae  contradicunt,  solo 
de  iure  loquuntur,  aut  in  alio  sensu  verba  «  pecca- 
tum  originale  »  et  «  conceptio  »  interpretantur... 
«  Quod  autem  ipsa  contraxerit  iram  quantum  ad 
animam  et  concupiscentiam  quoad  carnem,  nullus 
unquam  testatur. 


1  Alva  p.  35  n.  165. 


PETRI   AUREOLI   OPERA.  XXIX 

Quoad  s.  scripturam  dicit  valere  canonem  : 
«  Quod  non  orania  privilegia,  concessa  B.  Virgini, 
expressa  sunt  in  s.  scriptura,  sed  tantum  quod  sit 
mater  Dei,  ex  quo  infert  Ecclesia,  omnem  hono- 
rem,  omnem  praerogativam  sibi  fuisse  a  Deo  col- 
latam,  quae  purae  debet  et  potest  tribui  creaturae 
salvo  honore  suo.  Et  ideo  S.  Augustinus  (in  serm. 
de  Assumpt.)  dat  istam  regulam  de  inquirendo 
circa  Mariam:  ut  videatur,  quod  congruit  rationi 
et  dignitati  illius  » . 

In  fine  ait  Petrus  Aureoli :  «  Quae  dicta  sint 
absque  praeiudicio  verius  sapientis  et  Romanae  Ec- 
clesiae... 

b)  Repercussormm '  editum  contra  adver- 
sarium  innocentiae  matris  Dei,  «  compositum  per 
fratrem  Petrum  Aureoli  de  Ordine  fratrum  Mino- 
rum  anno  Domini  1314». 

Incipit:  « lustificationem  meam,  quam  coepi  te- 
nere,  non  deseram  »  (lob  27).  lustificationem  invio- 
latae  Virginis,  quam  dudum  auxiliante  Domino 
suscepimus  defendendam,  ne  vanis  latratibus  quo- 
rundam  mordacium  obnubilari  contingat,  praece- 
denti  tractatui  de  conceptione  eiusdem  Virginis 
praesentem  decrevimus  subnectendam,  qui  sub  12 
conclusionibus  continetur». 

c)  Declaratio  sententiae  B.  Bernardi  —  de 
hac  re  incipit:  «  Sanctus  Bernardus  ad  canonicos 
Lugdunenses  de  conceptione  B.  Mariae,  quod  fuerit 
in  originali  concepta. 


*  Manuscriplum  ub  lolianne  de  Frisia  in  monle  Albano  invc- 
nilur  in  Bibl    Vitt.  Em.  Sessor.  I.  c. 


XXX  PETRI   AUREOLI   OPERA. 

5.  Tractatus  de  paupertate  sive  de  usu  pau- 
pere  rerum,  Venetiis  impressns  1513  tanquam  tertia 
pars  operis:  «  Firmamenta  trium  Ordinum  S.  Fran- 
cisci»,  et  antea  Parisiis  1512  in  4^,  ubi  invenitur 
in  parte  quarta  fol.  CXVI-CXIX  \ 

II.  opera  inedita. 

1.  Postilla  super  lob,  quae  tamen  S.  Thomae 
merito  adscribitur. 

2.  Postilla  super  Isaiam  prohetam.  In  catalogo 
1774  impresso,  coniinente  manuscripta  latina  Bibl. 
Laurentianae  Florentiae,  invenitur  codex  4.  Vol. 
p.  707,  ubi  legitur:  «  Petri  Aureoli,  Provinciae 
Aquitaniae,  Postilla  super  Isaiam  prophetam  com- 
pleta».  Incipit:  «  Doctrinam  quasi  prophetiam  efFun- 
dam  et  relinquam  eam  quaerentibus  sapientiam  ». 
Eccl.  24,  46. 

3.  Compendium  theologiae  in  octo  libros  par- 
titum.  Waddingus  in  «  Script.  Ord.  Min. »  hoc  opus 
cum  Pelbarto  erronee  Petro  Aureoli  adscribit. 

4.  Tractatus  de  decem  praeceptis  decalogi, 
cuius  manuscriptum  in  bibl.  Bodlei  Oxfordii  inve- 
nitur.  Stanonik  putat,  hoc  opus  Petro  Aureoli  so- 
lummodo  per  coniecturam  adscriptum  fuisse. 

5.  Tractatus  «  Rosae  distinctiones » _,  sive  Rosa 
distinctionum,  tempore  Waddingi  in  conventu  Seez 
asservatus  et  saeculo  XV.  in  monasterio  ad  S.  Cru- 
cem  Florentiae  retentus  secundum  eiusdem  Biblio- 
thecae  catalogum.  Hodie  ambo  codices  perditi  sunt. 


^  Waddingus  invenit   manuscr.  huius  Iractatus  in    conventu 
Seez,  in  Normandia. 


PETRI  AUREOLI  OPERA.  XXXI 

6.  Sermones  de  tempore,  liber  1,  et  sermones 
de  Sanctis,  liber  1,  tenapore  Waddingi  in  conventu 
Seez  et  in  aliis  naonasteriis  asservabantur. 

7.  Tractatus  de  haptism,o,  qui  incipit :  «  Ad 
regenerationis  Christi  mjsterium  contemplandum 
fuit  facta  quaestio,  utrum  baptismus,  quo  Christus 
fuit  baptizatus,  fuerit  eiusdem  rationis  cum  bapti- 
smo,  quo  nos  baptizamur  » . 

8.  Parvae  quaestioyies ,  quarum  tertia  tanquam 
«  exquisite  tractata  »  laudatur  a  loanne  Bacon  in 
III.  Sent.  d.  2.  qu.  2.  art.  I.  sec.  Sbaralea. 

9.  Tractatus  de  principiis  naturae  a  loanne 
Canonico  medio  saeculo  XIV.  in  opere  Physic.  1.  1. 
qu.  9.  §  «  quartum  dubium  »  a  Fr.  Samson  (me- 
dio  saeculo  XV.  I.  Physic.  qu.  16.  citatur  (sec. 
Sbaralea). 

10.  Logica  sec.  Fritzon  «  Gallia  purpurata  » 
pag.  BIO.  manuscr.  inveniri  dicitur  in  bibl.  Venet. 


CODICES  MANUSCRIPTI. 


.  1.  Florentiae  Bibl.  Laurentiana  Plut.  16.  Cod. 
34.  saec.  14.  « Incipit  literalis  sensus  totius  di- 
vine  scripture  a  Fr.  Petro  Aureoli  Ordinis  Fr. 
Min.  et  ponitur  primo  commendatio  sacre  scripture 
in  generali  >> .  In  quarto  grandi  fol.  123  in  binis 
columnis,  litteris  rubricatis.  (Signatum  A). 

2.  Florentiae  Bibl.  Laurentiana  Plut.  32.  D. 
Cod.  13.  « Iste  liber  est  Conventus  sancte  Crucis  de 
Florentia  Ordinis  Minorum  ».  «  Incipit  compendium 
literale  totius  div.  scripture  editum  a  fratre  Petro 
Aureoli  Ord.  Fr.  Min.  sacre  theologie  doctore  «. 
(Signatum  (B). 

Waddingus  citat  manuscriptum  in  bibliotheca 
Minorum  Toletana,  scriptum  anno  1345. 


CODICES   EX   CATALOGO 

P.   FIDELIS   A  FANNA. 


Compilatio  litteralis  tofius  S.  Scriptiirae 
Petri  Aureoli, 

3.  IX.  7.  Hispali  columbino  cod.  Y.  130.  2.  ra 
fol.  s.  XV. 


XXXIV  CODICES   MANUSCRIPTI. 

4.  X.  174.  Parisiis  arsen.  cod.  186.  m.  fol.  s. 
XIV. 

5.  XII.  125.  Ibid.  nation.  cod.  15255.  m.  fol. 
maior.  s.  XIV. 

6.  XII.  176.  Trecis  cod.  1344.  m.  in  4«  s.  XIV. 

7.  XII.  229.  Laudimi  cod.  3.  m.  in  4°  s.  XIV. 

8.  XIII.  61.  Burdigalae  cod.  16.  m.  in  4«  s.  XIV. 

9.  Manuscriptiim,  quod  asservatur  in  biblio- 
theca  Vaticana  Romae,  cod.  9388,  membr.  folia 
103  continet,  binis  columnis  elegantissime  conscri- 
pta,  ita  ut  in  quavis  pagina  bis  35  lineae  invenien- 
tur.  In  margine  tituli  ponuntur.  In  toto  suo  ambitu 
nil  differt  ab  editione  nostra  Venetiana  quoad  sen- 
sum  et  argumentum  libri,  multo  meliores  autem 
praesefert  citationes  S.  Scripturae,  quae  in  Vene- 
tiana  saepe  corrigendae  erant.  Pagina  prima  codi- 
cis  Vatic.  auro  circumlinita  exhibet  initialem  litte- 
ram  perpulchram,  floribus  et  duobus  draconum  ca- 
pitibus  ornatam. 

Initium  sic  sonat:  «Incipit  compendium  lite- 
ralis  sensus  totius  div.  scripture  editum  a  fr.  Pe- 
tro  Aureoli  ordinis  frat.  min.  Venite  ascendamus, 
et  primo  ponitur  commendatio  sacre  scripture  in 
generali. 

In  fine  ait  scriptor:  «  Explicit  compendium  li- 
teralis  sensus  totius  divine  scripture  Parisiis  per 
Nicolinum  de  Bremide  Magnifico  militi  et  Comiti 
lohe  Domino  Nicolao  de  Spinellis  nec  non  Regni 
Sicilie  canzo  ibidem  legato  pro  Comite  virtutum 
ad  regem  et  coronam  Francie  a.  1393.  Finito  li- 
bro  sit  laus  et  gloria  Christo  Amen.  PIoc  compen- 
dium  est  ad  usum  mei  fratris  Ambrosii  lohannis  de 
CoUe  ordin.  minor.  Provincie  Thuscie  » . 


CODICES   MANUSCRIPTI.  XXXV 

10.  Manuscriptum  in  bibliotheca  Laurentiana 
Florentiae  ex  fine  saec.  decimi  quarti  ortum.  (Si- 
gnatum  C). 

11.  Manuscriptum  in  bibl.  Monachii.  Corapen- 
dium  Biblie  totius  -  Argent.  1514.  4.  Inc.  d.  a. 
Inc.  5.  a.  134.  2\  P.  Lat.  109.  4^  270.  et  271.  3^ 


PROLOGUS 

COMMENDATIO  SACRAE  SCRIPTURAE  IN  GENERALI. 


Venite,  ascendamus  ad  montem  Domini  et  ad 
domum  Dei  lacoh,  et  docebit  nos  vias  suas,  Isa- 
iae  secundo  \ 

Gregorius ',  exponens  illud  in  lob '  scriptum  : 
Semel  loquitur  Deus  et  id  ipsum  secundo  non  re- 
petit,  de  divina  scriptura  pronuntiat,  proloquitur  et 
disserit  in  haec  verba:  «  Deus  singulorum  vocibus 
non  respondet,  quia  tale  construit  eloquiura,  per  quod 
cunctorum  quaestionibus  satisfacit.  In  scripturae  qui- 
dem  eius  eloquio  nobis  omnibus  in  eo,  quod  speciali- 
ter  petitur,  communiter  respondetur.  Ibique  vita 
praecedentium  fit  forma  sequentium,  atque  in  his, 
quae  per  scripturam  ad  patres  nostros  Deus  pro- 
tulit,  nos  erudire  curavit.  Unde  cogitationibus  vel 
tentationibus  singulorum  non  iam  passim  per  pro- 
phetarum  voces,  aut  singulorum  officia  satisfacit; 
quia  quidquid  potest  evenire  singulis,  in  sacra  scri- 
ptura  communiter  comprehendit «. 


1  Vers.  3,  et  Micli.  4,  2. 

*  Mortil.  XXIII.  c.   19.  n.  34,  mullis  lamen  hic  omissis. 

3  Cap.  33,  44. 

CompcmUum  Aureoli.  - 


2  PROLOGUS. 

Ex  quibus  verbis  colligitur,  quod  scriptura  sa- 
cra  sit  illud  tahernaculum,  illa  Dei  domus,  illud 
oraculum  atque  illud  sacrum  propittatorhim,  unde 
Dorainus  loquebatur  ad  Moysen  et  filiis  Israel  re- 
spondebat,  sicut  scribitur  in  figura  ' :  «  Supra  pro- 
pitiatorium,  de  medio  Cherubim  praecipiam  et  lo- 
quar  ad  te  » . 

Quocirca  seraphicorum  auscultator  concentuum 
et  dominicae  gloriae  sedentis  super  solium  excelsum 
contemplator  Isaias  propheta,  qui  non  tam  prophe- 
tiam    secundum   Hieronymum  '    quam  evangelium 
texuisse    videtur,  in    cuius   tempore    «  retro   rediit 
sol»,  et  qui   «  addidit    regi   vitam»,  qui    «  spiritu 
magno  praevidit  ultima  et  lugentes  in  Sion  consola- 
tus  est  in  aeternum  »,  qui  «  ostendit  futiira  et  prae- 
dixit  abscondita,   antequam  venirent»,   iuxta  quod 
Sapiens  '  testatur  de  ipso :  hic  utique  eximius  pro- 
phetarum,  ubi  scripturam  novi  ac  veteris  testamenti 
pro  tempore  revelatae  veritatis  et  gratiae  contem- 
platur,  secundo  capitulo'  libri  sui,  ibi  eandem  aspi- 
cit  quasi  Dei  oracuhtm,  quasi  domum  super  verti- 
cem  montium  collocatam  et  ait:  «  Erit  in  novissimis 
diebus  praeparatus  mons  domus  Domini  super  ver- 
ticem  montium,  et  fluent  ad  eum  omnes  gentes»;  ac 
si  aperte  diceret,  quod  scriptura  sacra  talern  habet 
proportionem  ad   universam  humanam  sapientiam, 
qualis  est  comparatio  montium   ad   infima  conval- 
lium  et  ad  omnem  aliam  planam  terram. 

1  Exod.  25,  22. 

2  Hieron.,  Praef.  ad  Paulam  et  Eiistoch.  in  translationem  Isaiae  etc. ; 

supra  respicitur  Isai.  6,  3.  et  1 . 

3  Eccli.  48,  26-28;  cfr.  Isai.  38,  8,  9. 
*  Vers.  2. 


PROLOGUS.  3 

Sunt  nempe  sacrae  literae  quasi  iile  mons  pro- 
tectwi  vigori%  de  quo  acl  Lot  Angelus  protesta- 
tur^  clicens:  «  Non  stes  in  omni  circa  regione,  sed 
in  raonte  salvum  te  fac  »;  ■—  quasi  mons  ille  incen- 
tivi  ardoris,  super  quo  Moyses  et  universus  popu- 
lus  Israel  admiratur,  in  Exodo  ^  ubi  scribitur,  quod 
«  totus  mons  Sinai  fumigavit,  eo  quod  descendisset 
Dominus  super  eum  in  igne  >>;  —  quasi  mons  ille 
rigativi  humoris,  de  quo  David  cum  iubilo  gio- 
riatur  in  Psalmo '  dicens:  «  Ecce  quam  bonum  et 
quam  iucundum  »  ;  sequitur:  «  sicut  ros  Ilermon, 
qui  doscendit  in  montem  Sion»;—  quasi  mons 
ille  diffusivi  odoris,  ad  quem  se  itura  sponsa  Do- 
mini  attestatur*:  «  Vadam  ad  montem  myrrhae  et 
ad  collem  thuris  »;  —  quasi  mons  ille  allectivi  can- 
doris,  qui  dicitur  Libanus,  de  quo  prophetico  va- 
ticinio  praedicatur^:  «  Gloria  Libani  data  est  ei, 
decor  Carmeli  et  Saron  » . 

Nimirum  divina  sapientia  mons  est  protecti- 
vus  propter  contubernium  divinae  maiestatis,  quod 
in  ea  conspicitur;  incentivus  propter  conflatorium 
Christi  caritatis,  quod  in  ea  attenditur;  rorati- 
vus  propter  promptuarium  caeli  voluptatis,  quod 
in  ea  ebibitur;  infragrativus  propter  magisterium 
verae  sanctitatis,  quod  in  ea  disseritur;  est  mons 
all-^ctivus  et  candens  propter  privilegium  purae  ve- 
ritatis,  quod   in  ea  reperitur. 

0  studiosa  anima,  quae  sacrae  scripturae  ine- 
briaris  melliliuis,  quae  ipsius  rpularis  deliciis,  quae 
ipsius  oblectaris    irriguis,    nonne   tibi  videtur  scri- 

'  (i(>n.   19,    17.  2  Cax],.  19,   18.  3  pg.   132^   1.3. 

^  GaiK.  4,  6.  5  Isjii.  35,  2. 


4  PROLOGUS. 

ptura  sacra  quidam  mons  protectivus,  cum  conspi- 
cis  in  ea  contubernium  divinae  matestafts?  «  Can- 
dor  quippe  est  lucis  aeternae  et  speculum  sine  ma- 
cula  Dei  maiestatis  »;  «  generositatemque  illius  glo- 
rificat,  contubernium  habens  Dei,  sed  et  Dominus 
omnium  dilexit  illum  » ,  in  Sapientia  K  Est  ergo  ita, 
ut  ipsa  sit  «  mons,  in  quo  beneplacitum  est  Deo 
habitare  in  eo;  etenim  Dominus  habitabit  in  finem  «, 

in  Psalmo^ 

An  non  videtur  tibi  quidam  mons  incentivus, 
dum  inspicis  in  ea  conflatorium  caritaiis  Christi  et 
clibanum  amoris  Dei?  « Finis  quidem  praecepti »  et 
totius  divinae  scripturae  «  est  caritas  » ,  prima  ad 
Timotheum  '.  Quam  caritatem  sponsa  senserat,  dum 
canebat^:  « Introduxit  me  rex  in  cellam  vinariam  », 
inebriantem  scilicet  et  aestuantem  scripturam,  « or- 
dinavit  in  me  caritatem  » .  Hanc  Isaias '  didicerat, 
cum  dicebat:  «  Dixit  Domino,  cuius  ignis  in  monte 
Sion  » ,  id  est  in  scriptura  sacra,  « et  caminus  eius 
in  lerusalem  » .  * 

An  non  videtur  tibi  quidam  mons  rorativus, 
dum  reperis  in  ea  promptuarium  coeli  voluptatis? 
«  Nonne  tibi  videtur  hoc  iam  in  terris  regni  coe- 
lestis  habitaculum  ;  et  illos  fructus  in  terra  car- 
pere,  quorum  radices  in  coelo  fixae  sunt »  ?  Hiero- 
nymus  ad  Paulinum  \  «  ludicia  quidem  Domini 
vera,  iustificata  in  semetipsa  et  dulciora  super  mel 
et  favum'».  Propter  quod  studentibus  cum  dili- 
gentia  et  devotione  de  ea  praedicatur  per  Prophe- 


1  Cap.7,26.et8,3.     2  pg.  67,  17.  »  Cap.  1,  5. 

*  Cant.  2,  4.  ^  Isai.  37,  9. 

6  Epist.  53.  (alias  103.).  n.  9.  '  Ps.  18,  11. 


PROLOGUS.  5 

tam':  « Inebriabuntur  ab  ubertate  domus  tuae,  et 
torrente  voluptatis  tuae  potabis  eos  «  ;  ut  sic  libri 
sacri  canonis  sint  illi  montes  mirae  dulcedinis,  de 
quibus  scribitur  in  prophetia  loelis':  «  In  illa  die 
stillabunt  montes  dulcedinem  et  colles  fluent  lacte, 
et  super  omnes  rivos  luda  ibunt  aquae;  et  fons  de 
domo  Domini  egredietur  et  irrigabit  torrentem  ». 

An  non  videturUibi  quidam  mons  fragrativus 
et  valde  odoriferus,  dum  reperis  in  ea  magisterium 
verae  sanctitatis?  Vera  quidem  sanctitas,  vera  vir- 
tus  et  eius  magisterium  non  reperitur  alibi,  secun- 
dum  Augustinum  super  loannem^  nisi  in  ipsa,  quae 
est  « cella  aromatum  et  odoramentorum  et  unguenti 
optimi  S) .  In  eius  montibus  fugit  dilectus  et  inhabitat 
ac  requiescit  Dominus  eius  Christus  cum  odorifera 
vita  sua,  sicut  decantat  sponsa':  «  Fuge,  dilecte 
mi,  assimilare  capreae  hinnuloque  cervorum  super 
montes  aromatum  ». 

An  non  demum  tibi  videtur  sacra  scriptura 
quidam  mons  candens  summeque  allectivus,  dum 
respicis  in  ea  privilegium  purae  veritatis?  In  nulla 
namque  scientia  humanitus  inventa  sincera  potest 
veritas  reperiri.  Porro  haec  est,  de  qua  dictum 
est  Danieli  ^:  «  Et  nunc  annuntiabo  tibi  quod  expres- 
sum  est  in  scriptura  veritatis».  Hinc  est,  quod  ex 
huius  scripturae  veritatum  splendoribus  «  stultam 
fecit  Dominus  sapientiam  huius  mundi,  pruden- 
tiamque  reprobavit  prudentium "'  »  ac  philosophorum 
insipientium  arrogantiam  confutavit,  sicut  scriptum 

•  Ps.  35,  9.  2  cnp.  3,    18. 

^  Verba  ipsa  non  invenimiis.  •<  Isai.  39    2. 

5  Cant.  8,   U.  «  Dan.  10,  21.  ?  I.  Cor.  l',  20.  el  19. 


g  PROLOGUS. 

est  in  Psalmo  ' :   «  Illuminans  tu  mirabiliter  a  mon- 
tibus  aeternis,  turbati  sunt  omnes  insipientes  corde  » . 

Declaratum  est  itaque  ex  cursu  praedicto,  quod 
scriptura  sacra  vere  sit  et  proprie  montuosa,  ita 
ut  de  ipsa  praedictum  fuerit  per  figuram  Deutero- 
nomii^:  «  Terra,  ad  quam  ingredieris  possidendam, 
montuosa  est,  de  coelo  spectans  pluvias,  quas  Do- 
minus  Deus  tuus  seraper  immisit,  et  oculi  illius  in 
ea  sunt  a  principio  anni  usque  ad  finem  eius  >>.  Hic 
est  mons  ille,  de  quo  inquiritur  per  Prophetam': 
«  Quis  ascendet  in  montpm  Domini,  aut  quis  sta- 
bit  in  loco  sanctus  eius  » ? 

Et  hic  est  mons,  ad  cuius  accessum,  ingres- 
sum  et  conscensum  Isaias  propheta  in  propositis  ver- 
bis  nos  inducit,  admonet  et  hortatur  dicens:  Ve- 
nite,  ascendamiis  ad  monteyn  Domint  etc.  In  quo 
quidem  verbo  animarum  docilium  excitatur  mtelh- 
gentia,  scripturarum  coelestium  praedicatur  prae- 
eminentia,  doctrinarum  salubrium  promulgatur  exu- 

berantia. 

Animarum  dico  docilium  excitatur  intelligen^ 
tia  ex  modo  exhortativo:  Venite,  dscendamus ;  scvi' 
pturarum  vero  coelestium  praedicatur  praeeminen- 
tia  ex  tropo  figurativo:  ad  montem  Domini  et  ad 
domum  Dei  lacob ;  doctrinarum  quoque  salubrium 
et  gratiarum  sublimium  promulgatur  exuberantia 
sub  verbo  exspectativo :  et  docebit  nos  vias  suas.^ 

Igitur  in  his  verbis  sacrae  scripturae  aliquid 
indicitur,  aliquid  obiicitur,  aliquid  promittitur.  In- 
dicitur  enim  amplexus  studiosae  attentio7iis :  Ve- 
nite,  ascendamus;  obiicitur  excessus  generosae  con- 


1  Ps.  75,  S.  6.  2  cap.  11,  10-12.       ^  ps.  23,  3. 


PKOLOGUS.  7 

ditionis:  ad  ^nontem  Domini  et  ad  domum  Dei 
lacob ;  promittitur  influxus  luminosae  diffusionis: 
et  docehit  nos  vias  suas. 

Quae  quidem  tria  crastina  die  difFusius  per- 
tractanda  nunc  omittantur  gratia  brevitatis,  ad  do- 
ctorem  huius  scientiae  Chrislum  lesum  recurrendo 
et  supplicando,  ut  per  amplexum  mentalem  valea- 
mus  ascendere  ad  scripturae  sacrae  excessum  tota- 
lem,  et  deinde  mereamur  influxum  illum  mentalem 
asspqui  virtute  sacri  canonis  montuosi,  de  quo  in- 
fluxu  promissum  est  per  prophetam  Ezechielem^: 
«In  pascuis  uberrimis  pascam  eos  in  montibus  Israel, 
ibique  requiescent  in  herbis  virentibus,  et  pluviae 
benedictionis  erunt »;  ad  quod  nos  perducat  qui  sine 
fine  vivit  et  regnat.  Amen. 

COMMENDVTIO  SACRAE  SCR[PTURAE  IN  SPECIALI. 

Venite,  asceyidamu^  etc,  ubi  supra. 

Magnus  ille  Pauli  discipulus,  Apostolorum  con- 
temporaneus  divinorumque  conscius  arcanorum  Dio- 
njsius  Areopagita  in  epistola  sua,  quara  scribit  Tito' 
hierarchae  interroganti,  quae  sit  sapientiae  domus, 
et  quis  cibus  eius  et  potus,  de  scriptura  sacra  sic 
dicit :  «  Aedificans,  inquit,  sapientia  sibi  domum, 
duplex  alimentum  proponit:  unum  quidem  forte  et 
manens,  aliud  humidum  et  profusum,  et  in  cratere 
donat  provisivas  bonitates  ipsius.  Forte  quidem  ali- 

^  Cap.  3i,  14.  26. 
Kpist.  9.  post  mcdium,  mulds  hic   omissis.   Versio   liaoc  re- 
spondot  illi  antiquao,  qnae  invcnitur  in  (Miilionc  imprcssa  Argcnli- 
nae  1503  fol.  CCXXV.  b.,  ex  qua    in    fine    subslituimus  verba  et 
qme  vini  mixtio,  et  rmsus  vcrbis  sensu  prorsus  cai-enlibus. 


8  PROLOGUS. 

mentum  arbitror  fore  intellectualis  perfectionis  et 
manentis  identitatis  cognitionem,  secundum  quam 
divina  participantur  ab  illis  intellectualibus  instru- 
mentis,  quibus  divinissimus  Paulus  ex  sapientia  ac- 
cipiens  vere  forte  tradidit  alimentum.  Humidum 
vero  et  diffusum  per  varia  et  multa  et  divisibilia 
ad  non  tremulam  Dei  cognitionem  nutritos  manudu- 
cere;  propter  quod  rori,  aquae  et  lacti,  vino  et  melli 
assimilantur  divina  et  intellectualia  eloquia.  Eori 
quidem  et  aquae  propter  virtutem  vitae  generati- 
vam;  lacti  vero  propter  vim  augmentativam,  vino 
vero  propter  vim  revivificativam ;  melli  vero  propter 
mundificativam  simul  et  conservativam  >> . 

«  Haec  quidem  divina  Sapientia  donat  atten- 
dentibus  copiose  ad  ipsam,  indeficientem  alimento- 
rum  affluentiam  largiens  et  superemanans.  — -  In 
symbolica  ergo  theologia  invenies  cum  sapientiae 
domo  columnas  septem  discretas  et  forte  alimenium 
in  Sacramento  et  in  pane  divisum,  et  quae  vini 
mixtio,  et  rursus  ab  ebrietate  Dei  et  crapulam  » . 
Haec  Dionysius,  de  domo  sacrae  scripturae  loquens. 

Quam  quidem  domum  divinae  sapientiae  dici- 
mus,  ubi  ros,  aqua,  vinum,  mel  et  lac  in  cratere 
tornatili  ministratur,  ubi  accubitus,  somnus  et  c^^a- 
jpula  reperitur. 

Ros  quidem  est  degustatio  omnium  divinorum, 
sicut  scriptum  est  in  Deuteronomio  ^:  «  Concrescat 
ut  pluvia  doctrina  mea,  fluat  ut  ros  eloquium  meum  « . 

Aqua,  mundatio  scilicet  et  abstersio  omnium 
vitiorum,   sicut   dicitur  in  Ezechiele ' :   «  Effundam 


»  Cap.  32,  2. 
2  Cap.  36,  23. 


PROLOGUS.  9 

super  vos  aquam  mundam,  et  mundabimini  »;  et 
alibi  * :   «  Aqua  sapientiae  salutaris  potabis  illos  ». 

Vmumj,  scilicet  calefactio  et  inebriatio  animo- 
rum  in  amore  divino,  sicut  suasum  est  in  Pro- 
verbiis  ^ :  «  Bibite  vinum,  quod  miscui  vobis»;  et 
in  Isaia  ^ :  «  Emite  absque  argento  et  absque  ulla 
commutatione  vinum  et  lac  » . 

Lac,  eruditio  scilicet  omnium  parvulorum,  sicut 
scriptum  est  in  prima  Petri  * :  «  Quasi  modo  ge- 
niti  infantes  lac  concupiscite  » ;  et  Apostolus  dicit: 
«  Tamquam  parvulis  in  Christo  lac  vobis  potum 
dedi,   non  escam  » . 

Mel,  scilicet  informatio  omnium  perfectorum, 
sicut  David^  testatur:  «  Quam  dulcia  faucibus  meis 
eloquia  tua  super  mel  ori  meo  » . 

Accubitus,  recreatio  scilicet  hominum  activo- 
rum,  de  quibus  dicitur  in  Luca  ^  quod  «  faciet  eos 
dominus  discumbere  »,  in  scriptura  sacra,  «  et  trans- 
iens  ministrabit  eis  » . 

Somnus,  obdormitio  scilicet  hominum  devoto- 
rum  et  contemplativorum,  de  quibus  dicit  Psal- 
mista^:  « Cum  dederit  dilectis  suis  somnum  »,  in 
scripturis  suis  sanctis,  «  ecce  haereditas  Domini, 
filii;  merces,  fructus  ventris». 

Crapulay  impinguatio  scilicet  omnium  merito- 
rum,  quae  habet  fieri  virtute  sacrae  scripturae  in 
Cantico^:  «  Comedite,  amici,  bibite  et  inebriamini, 
carissimi ». 


»  Kccli.   15,  3.  2  Cap.  9,  5.  3  Cap.  53.  t. 

*  C;ip.  2,  2;  sequitur  I.  Cor.  3,  2.  5  pg.   ||8,  |03. 

«  Cap.  12,  37.  7  ps.  126,  4.  «  Cnp.  5,   I. 


10  PROLOGUS. 

Hanc  itaque  sapientiam,  in  qua  ut  in  domo 
mirifica,  quae  praedicta  sunt,  diviniius  ministrantur, 
contemplatus  Isaias  propheta,  ad  ipsius  conscensum 
et  ascensum  sub  verMs  propositis  nos  invitat,  cum 
ait:  Venite,  ascendamus  ad  ^nontem  Domini  et 
ad  domum  Dei  lacob.  —  In  quo  quidem  verbo, 
ut  heri  dicebatur,  animarum  docilvim  excitatur 
intelligentia  ex  modo  exhortativo,  quo  dicitur:  Ve- 
nite,  ascendamus;  scripturarum  coelestium  prae- 
dicatur  praeem.inentia  sub  tropo  figurativo,  cum 
additur:^ri  ?nontem  Domini  et  ad  domum  Dei 
lacob  ;  doctrinam  salubriiim  et  grafiarum  subli- 
mium  promulgatur  exuberantia  sub  verbo  exspe- 
ctativo,  sub  quo  concluditur :  Et  docebit  nos  vias 
suas. 

PRIMUS   ARTICULUS. 
Intelligentia    docilium    animarum. 

Primum  igitur  excitaiur  intelligentia  docilium 
animarum,  cum  dicitur :   Venite,  ascendamus  ! 

Ascendamus  itaque  atque  ascendamus,  quia 
ascensione  opus  est  intelligentia  scripturarum,  sicut 
ait  sanctus  Propheta  de  theologo  studioso  in  Psal- 
mo  ',  quod  «  ascensiones  in  corde  suo  disposuit  ia 
valle  lacrimarum  »;  et  repromittendo  subnecti,  quod 
«  benedictionem  dabit  Legislator;  videbitur  Deus 
deorum  in  Sion»,  in  sua  scilicet  sacra  doctrina. 

Venite  ergo  et  ascendamus  a  sensibilibus  ad 
intellectualia,  a  corporalibus  ad   spiritualia,  a  mu- 

1  Ps.  83,  6. 


PROLOGUS.  11 

tabilibus  ad  immobilia  et  aetema,  quia  nobis  con- 
sulitur  Esflrae  primo  ' :  «  Quis  est  in  vobis  de  uni- 
verso  populo  eius?  Ascendat  in  lerusalem  et  sit  Do- 
minus  Deus  cum  eo». 

Videmus  s^^nsibiliter,  quod  de  nnmero  ascen- 
dentium  quaedam  ascendunt  cum  rolatu,  ut  aves; 
quaedam  ex  afflaHi  et  impulsu  venti,  ut  nubes ; 
quaedam  ascendunt  cum  conatu,  ut  homines;  quae- 
dam  ascendunt  cum  omatu,  ut  oves  et  pascuales 
greges,  sicut  habetur  in  Cantico  ^  —  Yenite  ergo, 
theologi  studiosi,  et  ascendamus  istis  quatuor  mo- 
dis.  Ascpndamus  uiique  cum  rolatu  meditationis 
perspicuae,  ut  aves ;  ciim  affiatu  inspirationis  intra- 
neae,  ut  nubes ;  cum  conatu  supplicationis  mellifluae 
et  orationis  assiduae,  ut  homines;  cum  ornatu  con- 
versationis  perspicuae,  ut  oves. 

Ascendamus  primo  c^rm  volatu  perspicuae  me- 
ditationis  ut  aves,  quia  scriptum  est^,  quod  «  in  lege 
eius  meditabitur  die  ac  nocte  »,  qui  vult  in  ea  per- 
ficere.  In  sanctis  quidem  literis  profunda  est  requi- 
renda  inteliigentia,  ubi  per  vocem  ad  intellectum, 
per  intellectum  ad  rern,  per  rem  ad  rationem,  per 
rationem  ad  veritatem  pervenitur.  Quod  cum  qui- 
dara  minus  docti  et  superbi  non  capiunt,  ad  phi- 
losophorum  doctrinas  se  transferunt,  in  sacris  li- 
teris  nihil  autumantes  subtile  aut  meditatione  di- 
gnum,  Hug-o  \  Quoc^ontra  de  studioso  theolo^ro  cum 
volatu  raeditationis  perspicuae  ascendente  scribitur 
in  Psalmo^:  «  Ascendit  super  Cherubim  et  vola- 
vit,  volavit  super  pennas  ventorum  »;  quemadmodum 


^  Cnp.   1,3.  2  cap    |^  (j    7  3  p^     l^  0. 

*  Erudilionis  didascalicae  V.  c.  3.  ^  p^,  17^  15^ 


12  PROLOGUS. 

et  in  alio  loco  dicit  Psalmista ' :  «  Quis  dabit  mihi 
pennas  sicut  columbae,  et  volabo  et   requiescam  » . 

Ascendamus  secundo  ex  afffatu  intraneae  re^ 
velationis  ut  nubes.  «  Lex  enim  spiritualis  est  et 
revelatione  indiget,  ut  intelligatur,  ac  revelata  fa- 
cie  in  ipsa  gloria  Dei  contempletur  » .  «Revela», 
inquit  Psalmista',  «  oculos  meos,  et  considerabo  mi- 
rabilia  de  lege  tua  »,  ait  Hieronymus  in  epistola  ad 
Paulinum^;  unde  et  Danieli  ^  per  noctem  revelata 
est  visio.  Sj.udioso  ergo  ascendenti  ex  afflatu  reve- 
lationis  divinae  dicitur  illud  Psalmi^:  «  Ponis  nu- 
bem  ascensum  tuum,  qui  ambulas  super  pennas  ven- 
torum » ,  super  pennas  utique  sacrarum  inspirationum ; 
et  tertio  Regum  ^  dicitur,  quod  «  nubecula  parva 
quasi  vestigium  hominis  ascendebat  de  mari » . 

Ascendamus  tertio  curn  conatu  assiduae  devo- 
tionis  et  deprecationis  et  iugis  orationis,  sicut 
ascendunt  homines.  «  Non  solum  enim  admonendi 
sunt  homines  venerabilium  literarum,  ut  in  scri- 
pturis  sanctis  genera  locutionum  sciant,  et  quomodo 
apud  eas  aliquid  dici  soleat,  diligenter  advertant 
memoriterque  retineant;  verum  etiam  (quod  est 
praecipuum  et  maxime  necessarium)  orent,  ut  in- 
telligant.  In  eis  quippe  litteris,  quarum  studiosi 
sunt,  legunt :  «  Quoniam  dominus  dat  sapientiam 
et  a  facie  eius  scientia  et  intellectus »;  a  quo  et 
ipsum  studium   (si   pietate  praeditum  est)  accepe- 


1  Ps.  54,  7. 

2  Ps.  M8,  18;  supra  respicitiir  II.  Cor.  3,   18. 

3  Epist.  53.  (alias  103.)  n.  4.  -•  Dan.  2,  19. 
5  Ps.  103,  3.              6  Cap.  18,  44. 


PROLOGUS.  13 

rint  *  » .  Unde  abbas  Theodorus,  ut  refert  Cassianus 
in  Collationibus  Patrum  ^  non  aliter  quaestionem 
difficilem  et  longo  tempore  ignoratara  agnovit,  do- 
nec  septera  diebus  et  noctibus  infatigabiliter  perse- 
verans  pervigil  in  oratione  permansit. 

Quocirca  studiosus  theologus  bene  per  lona- 
tham  figuratur,  de  quo  scriptura  est ',  quod  «  ascen- 
dit  lonathas,  reptans  raanibus  et  pedibus,  et  armiger 
eius  post  eura  »;  reptans  enira  pedibus  et  manibus 
et  conatus  mentis  totalis,  quo  per  sacram  oratio- 
nera  ascenditur  in  Deura.  Cura  ergo  voluntas  ascen- 
dit  sacris  orationibus,  tunc  ad  intelligentiam  scri- 
pturarum  eius  armiger,  scilicet  intellectus,  ascendit. 
Haec  est  enira  virgula  aromatica,  virtute  cuius 
ascendit  anima  ad  scripturas:  «  Quae  est  ista,  quae 
ascendit  per  desertum»,  per  imraensam  silvam  et 
per  latibula  scripturarum,  «  sicut  virgula  fumi  ex 
aromatibus  myrrhae  et  thuris  et  universi  pulveris 
pigmentari»,  in  Canticis  ^ 

Ascendaraus  quarto  cmn  ornatu  conversatio- 
nis  conspicuae  sicut  oves  et pascuales  greges.  Non 
enim  ascensor  huius  scientiae  sacrae  est  sectator 
passionum.  Nam  «  qui  didicerit  et  sic  fecerit,  hic 
magnus  vocabitur  in  regno  coelorum.  Qui  vero  di- 
dicerit  et  non  fecerit,  miniraus  vocabitur  in  regno 
coelorum " » .  Propter  quod  ait  lacobus  ' :  «  Estote  fa- 
ctores  verbi  et  non  auditores  tantum,  fallentes  vos- 
metipsos;  quia,  si  quis  auditor  est  verbi  et  non  fa- 


^  August.  III.    dc  Doclrina    christ.    c.  37.  n.   56,    ubi    cilatur 
Prov.   I,  6. 

*  De  Coenob.  Inslitut.  V.  c.  33.  3  j.  j^eg.   U,  13. 

^  Cap.  3,  6.               5  ^^iiim,,  5^  19^  6  Cj,p    j^  22. 


14  PROLOGUS. 

ctor,    hic   compara'  itur    viro    consideranti    vultum 
nativitatis  suae  in  speculo;  consideravit,  enim  se  et 
abiit  et  statim  oblitus  est,  qualis  fufn-it  »    £t  recte 
boc  dicit,   quoniam   scriptura   divina   ost  quoddam 
speculum  et  qnoddam    lavacrum  ad    animae   lotio- 
nem,  abstersionem  et  ornamtMiium  ordinatum,  sicut 
scriptum  est ' :   «  Capilli  tui  sicnt  j^roges  caprarum, 
quae   ascenderunt    de    monte    Gal.-,ad.    Dentes   tui 
sicut  greges  tonsarum,  quae  ascendunt  de  lavacro, 
omnes  gemellis   foetibus,    et   st''rilis   non  est   inter 
eas»;  ut   referantur  capilli  ad   atiection«-'s  sacras, 
dentes  ad  coUocutiones   mundas,  foetm   ad  opera- 
tiones  virtuosas,  quibus    debeni    ornari,  qui    ascen- 
dunt  de  lava^TO  scripturarum  et  de  ino-^te  Galaad, 
de  acervo  scilicet  testimonii.  Nam  de  scriptura  di- 
ctum  est^:   «  Testimonia  tua  cr^di' dia  farta  sant 

nimis  ». 

Sic  ig-itur  patet,  quaHter  in  boc  verbo  anima- 
rum  docilium  inteingentia  «'xcitatur,  cum  dicitur: 
Venite,  ascmdamus,  quod  erat  primo  declarandum. 

SECUNDUS   AR11CULUS. 
Scripturarum  coelestium  magnificentia  et  excellentia. 

Secundo  vero  s-ripturarum  co<d"siium  magni- 
ficentia  et  excell"ntia  praedicaiur,  sub  tropo  figu- 
rativo,  cum  co.nparatur  monti  et  d)in,rn.  Ad  mon' 
tem,  inquit,  Domiyii  et  ad  (loinnm  />'   lacob. 


1  C;mL  4,  1,  2. 

2  Ps.  92,  6. 


PROLOGUS.  15 

A.  Mons  Dommz. 

'  Monti  quidprn  scriptura  comparatur,  pro  eo 
quorl  in  ipsa  respectu  universae  terrae  reperitur: 
celsitudo,  qua  exsuperat  plenitudo,  qua  exuberat; 
pulcritudo,  qua  irradiat  et  illustrat  et  occupat; 
marinitudo,  qua  replet  et  accuraulat.  Consimiliter 
scriptura  divina: 

1.  Quasi  raons  oranera  sensum  exsuperat  in 
sensu  anagofjico  ;^lsiii\idien^^  \  «  Duxit  eos  in  mon- 
tem  excelsura  seorsura  et  transfiguratus  est  co- 
ram  eis  » . 

2.  Quasi  raons  orane  bonum  exuberat  et  oranem 
rivum  pullulat  in  intellectu  tropologico,  ubi  de  mori- 
busagit;  Psalmus"^:  «  Super  montes  stabunt  aquae; 
rigans  montes  de  superioribus  suis,  de  fructu  ope- 
rum  tuorum  satiabitur  terra». 

3.  Quasi  raons  orane  centrum  irradiat  et  oc- 
cultura  declarat  in  sensu  allerjorico,  ubi  agit  de 
Christo,  per  quem  omnes  umbrae  et  figurae  legis 
irradiantur;  quia  «  lex  per  Moysen  data  est,  gra- 
tia  et  veritas  per  lesum  Christum  facta  est'»,  cui 
et  dicitur  illud  propheticum  ':  «  Quis  tu,  mons  raa- 
gne,  corara  Zorol)abel?  in  planum;  et  educet  lapidera 
priraariura  et  exaequabit  gratiara  gratiae  eius». 

4.  Quasi  raons  omne  verum  accumidat  et  ag- 
gregat  in  intellectu  literali  et  in  sensu  historico 
superliciali  et  plano.  «  Orania  enira,  quaecuraque 
utiliier  alibi    didiceris,   raulto    fortius   in  scriptura 

'  Cap.   17,  1.  2.         2  ps.  103^  6.   14.       3  |oan.   |,   17. 
^  ZcRli.  4,  7. 


16  PROLOGUS. 

sacra  invenies.  Et  quanto  minor  est  auri,  argenti 
vestisque  copia,  quam  de  Aegypto  secum  Israeliti- 
cus  populus  attulit,  in  comparatione  divitiarum,  quas 
postea  Hierosolymae  consecutus  est,  maxime  sub 
tempore  Salomonis;  tanta  est  scientia  collecta  de 
libris  gentium,  si  divinae  scientiae  comparetur » ,  ut 
ait  Augustinus  \  ut  ipsa  scriptura  sit  mons  ille  ma- 
gnus,  de  quo  DanieP:  «  Lapis  autem,  qui  percus- 
serat  statuam » ,  qui  destruxit  omnem  inanem  phi- 
losophiam,  «  factus  est  mons  magnus  et  implevit 
universam  terram  » . 

Annon  vobis  videtur  scriptura  divina  monti 
congrue  coraparari,  cum  dicitur:  Ascendamus  in 
montem  Domini? 

Octo  montes. 

Nimirum  octo  montes  inter  alios  invenio  nomi- 
natos,  videlicet: 

montem  Sion,  qui  interpretatur  specula ; 
montem  Bethel,  qui  interpretatur  domus   seu 

habitaculum ; 

montem  Sinai,  qui    interpretatur   regula   seu 

mensura ; 

montem  Oliveti,  qui  dicitur  mons  pinguedinis  ;^ 
montem  Horeb,  qui  interpretatur  mons  incendii 

seu  ardoris ; 

montem  Lihani,  qui  dicitur  mons  candoris; 

montem  Galaad,  qui  interpretatur  acervus  te- 
stimonii ; 


1  De  Doctrina  christ.  c.  41.  ^  Cap.  2,  35. 


PROLOGUS.  17 

montem  Moria,  qui  interpretatur  mons  visio- 
nis,  ubi  Abraham  obtulit  filium,  et  aedificatum  est 
postea  templum,  de  quo  dicitur '  proverbium:  «  In 
monte  Dominus  videbit » . 

Et  indubitanter  octo  sunt  praeclarae  materiae, 
ad  quas  omnia  reducuntur,  quae  tractantur  in  di- 
vinis  scripturis. 

1.  Scriptura  namque  tractat  alicubi  de  miro  fa- 
stigio  beatissimae  Deitatis;  et  ibi  occurrit  sicut  mons 
Sion,  et  ob  hoc  gloriatur  Ecclesiasticus  ^ :  «  Et  sic 
in  Sion  firmata  sum  et  in  civitate  sanctificata  si- 
militer  requievi  >>;  quemadmodum  et  alibi '  testatur: 
«Factus  est  in  pace  locus  eius  »,  i.  e.  beatae  Dei- 
tatis,  «  et  habitatio  eius  in  Sion  »,  i.  e.  in  sacra 
scriptura. 

2.  Tractat  alibi  de  sacro  colobio  *  assiimpiae 
humanitatis;  et  ibi  occurrit  ut  mons  Bethel,  qui 
interpretatur  habitacuhim  Dei.  Ibi  enim  agitur  de 
Christo,  « in  quo  habitavit  plenitudo  Deitatis  cor- 
poraliter»,  secundum  Apostolum  ^;  et  in  Cantico^: 
«  Similis  esto,  o  dilecte  mi,  capreae  hinnuloque  cer- 
vorum  super  montes  Bethel » . 

3.  Tractat  alibi  de  vario  vestigio  creatae  uni- 
versitatis;  et  tunc  occurrit  ut  mons  Sina,  qui  in- 
terpretatur  regula  sive  mensura.  «  Creavit  enim 
Deus  omnia  in  numero,  pondere  et  mensura  »  secun- 
dum  Sapientem";  et  ad  Galatas':  «  Sina  mons  est 
in  Arabia  et  servit  cum  filiis  suis  »;  universa  enini 


»  Gen.  22,  14.  2  Cap.  21,   lo.  3  pg.  75^  2. 

^  Specics  quaedani  tunicae.  s  Coj.  9,  9. 

6  Cap.  2,  9.  17.        7  sap.  II,  21.  «  Cap.  i,  25. 
Cotnpcndhdn  Aureoli.  2 


18  PROLOGUS. 

creatura  Creatori  deservit.  Scriptum  '  est  enim,  quod 
«  statuit  ea  in  aeternum  et  in  saeculum  saeciili; 
praeceptum  posuit  et  non  praeteribit « . 

-1.  Tractat  alicubi  de  summo  stipendio  super- 
nae  felicitatis;  et  tunc  occurrit  velut  mons  Oliveti,^ 
ungens  corda  studentium  oleo  laetitiae  et  exulta- 
tionis,  Zacharias^:  «  Stabunt  pedes  Domini  super 
montem  Olivarum  » .  Unde  tempoi  e  noctium  et  tri- 
bulationum  exeundum  est  et  studendum  pro  conso- 
latione  ad  loca  scripturarum,  in  quibus  agitur  de 
superna  felicitate,  exemplo  illius,  de  quo  scriptum 
est':  «  Noctibus  exiens,  morabatur  in  monte,  qui 
vocatur  Oliveti  » . 

5.  Tractat  etiam  alibi  de  diro  supplicio  futu- 
o^ae  calamitatis;  et  ibi  occurrit  sicuti  mons  Horeh, 
qui  interpretatur  ardor.  Ibi  enim  timore  comburitur 
et  ardet  anima  studiosi;  et  ibi  potissime  scriptura 
divina  apparet  ut  mons  Dei  comminantis  homini  pec- 
catori;  tertio  Regum^  dicitur  de  Elia,  quod  «  com- 
edit  panem  subcinericium  et  bibit  aquam  ex  vase 
et  ambulavit  usque  ad  montem  Dei  Horeb  » .  Loca 
enim  scripturae,  in  quibus  tractatur  de  diro  suppli- 
cio  futurae  calamitatis,  maxime  nos  inducunt  ad 
poenitentiae  sanctae  lamentum. 

6.  Tractat  etiam  alibi  de  multo  insignio  immen- 
sae  va^^ietatis  praeceptaeque  honestatis;  et  hoc,  ubi 
tractat  de  virtutibus,  donis,  praeceptis  et  de  eorum 
oppositis;  et  ibi  occurrit  scriptura  sicut  mons  Li- 
bani,  qui  interpretatur  candidatio.  Ibi  namque 
omnis  sanctitas  lucet  omnisque  munditia   et  hone- 


1  Ps.  118,  6.  2  zach.  U,  4.  ^  Luc.  21,  37. 

4  Cap.  19,  6.  8. 


PROLOGUS.  19 

stas,  Domino  contestante ' :  «  Sancti  estote,  quo- 
niam  ego  sanctus  sum  »;  Ecclesiasticus  - :  «  Quasi 
plantatio  cedri  in  monte  Libano ».  Ceclrus  alta  Li- 
bani,  celsitudo  omnis  perfectionis ;  haec  non  planta- 
tur  alibi,  non  reperitur  in  aliis  scripturis. 

7.  Tractat  etiam  alibi  de  mag^ro  et  stupendo 
prodicjio  auctoriiatis,  ubi  videlicet  agitur  de  por- 
tentis  Moysi,  de  Prophetarum  miraculis,  de  stu- 
pendis  prodigiis  lesu  Christi;  et  ibi  occurrit  sicut 
mons  Galaad,  qui  interpretatur  acervus  testimonii. 
Ista  enim  prodigia  et  mirabilia  sunt  inducta  in  te- 
stimonium  veritatis.  Dicitur  de  lacob  \  quod  «  ex- 
tenderat  tabernaculum  suum  in  monte  Galaad  ».  In 
illis  quippe  locis  scriptura  sacra  multum  extollit  Dei 
potentiam,  et  eam  magnificat  et  extendit. 

8.  Tractat  etiam  alibi  de  claro  praeconio  per- 
fectae  activitatis  virorum  sanctorum,  quorum  exem- 
pla,  mores  et  actus  vitamque  describit;  et  ibi  oc- 
currit  ut  mons  Moria,  qui  dicitur  mons  visionis.  Ad 
exempla  illorum  debemus  aspicere  et  intueri  et  nos 
ipsos  aedificare,  quia  scriptum  est  in  figura ',  quod 
«  coepit  Salomon  aedificare  domum  Dei  in  monte 
Moria  » , 

Igitur  cum  omnis  veritas,  quae  disseritur  in 
scripturis,  vel  spectat  ad  Sion,  ad  beatam  scilicet 
Deitatem;  vel  spectat  ad  Bethel,  ad  assumptam 
lumanitatem ;  vel  ad  Sina,  ad  creatam  unitatem ; 
i^el  ad  montem  Oliveti,  ad  supernam  felicitatem; 
;^el  ad  montem  Horeb,  ad  futuram  calamitatem;  vel 
id  montem  Libani,  ad  iniunctam  vel  impositam  ho- 

'  Uv.  11,  44.  2  cap.  50,   13.  «  Gen.  31,  23. 

*  11.  Paral.  2,  l. 


20  PROLOGUS. 

nestatem  per  praecepta  divina;  vel  ad  montem  Ga- 
laacl,  ad  stupendam  auctoritatem  et  Dei  potestatem 
facientis  mirabllia;  vel  ad  montem  Moria,  ad  osten- 
sam  scilicet  sanctitatem  et  perfectionem  sanctorum 
et  iustorum:  —  recte  possumus  dicere,  quod  «  fun- 
damenta  eius  in  montibus  sanctis  ». 

Montes  ergo  in  circuitu  eius,  scilicet  sacrae 
scripturae,  et  Dominus  in  circuitu  populi  sui,  po- 
puli  scilicet  Christiani,  cui  ipsam  communicavit.  Sic 
igitur  patet  de  scripturarum  coelestium  magnifi- 
centia  sub  tropo  figurativo  montis, 

Comparatur  etiam  domui  et  ad  domum,  in- 
quam,  Dei  lacoh. 

B.  Domus  Dei. 

Ad  domum  Dei  lacob. 

Vere  namque  ipsa  est  domus  Dei  habens  Dei 
picturam,  sculpturam,  clausuram,  structuram. 
Nimirum  liber  sacri  canonis  omni  modo  depmgitur 
iloridae  exornationis;  omni  tropo  contegitur  et  clau- 
ditur  mysticae  elocutionis;  omni  stilo  mciditur  et 
sculpitur  physicae  indagationis ;  omni  nodo  conte- 
xitur  et  construitur  providae  coaptationis. 

1  Omni,  dico,  modo  depingitur  floridae  exor- 
na#zon^5,quautitur  rlietoricus,  secundum  Augusti-. 
num  ^:  «  Quapropter  et  eloquentes  quidem,  non  solum 
sapientes,  canonicos  nostros  auctores  fateamur  et  tali 
eloquentia  usos  esse,  qualis  personis  humsmodi  con- 
gruebat  » .  Unde   ex   45  coloribus,   sive  verborum 

1  De  Doctrina  christ.  IV.  c.  7.  n.  21,  ubi  concludit  post  plura 
exempla. 


PROLOGUS.  21 

exornationibus,  quos  ponit  Tullius  ',  nullus  deficit  in 
sccipturis  divinis. 

Est  enim  repetitio,  ubi  dicitur  ^:  «  Qui  ponis  nu- 
bem  ascensum  tuum,  qui  ambulas  super  pennas  ven- 
torum,  qui  facis  angelos  tuos  spiritus  »  etc. 

Et  est  conversio,  ubi  dicitur:  «  In  quo  quis  au- 
det  (in  insipientia  dico),  audeo  et  ego;  Hebraei 
sunt,  et  ego  » . 

Et  est  gradatiOy  ubi  dicitur:  « In  principio  erat 
Verbum,  et  Verbum  erat  apud  Deum,  et  Deus  erat 
Verbum  ». 

Et  est  traductio,  ubi  dicitur:  « Israel,  sectando 
iegem  iustitiae,  in  legem  iustitiae  non  pervenit». 

Et  est  memhrmn  sive  colum,  cum  dicitur': 
«  Vae  genti  peccatrici,  populo  gravi  iniquitate,  se- 
mini  nequam,  filiis  sceleratis  ^  »! 

Et  est  articulus,  cum  subditur :  «  Derelique- 
runt  Dominum,  blasphemaverunt  sanctum  tuum, 
[srael,  abalienati  sunt  retrorsum  » . 

Et  est  comparatio,  ubi  dicitur:  «  Vae  vobis, 
lui  opulenti  estis  in  Sion  et  confiditis  in  monte  Sa- 
nariae  » ! 

Et  universaliter  non  deest  unica  ex  45  flori- 
:ionibus  dictionum,  sicut  (nisi  tempus  deficeret) 
Dromptum  esset  ponere  in  exemplis,  et  apparebit 
3x  lectione  Isaiae. 

Simiiiter  ex  20  exornationibus  sententiarum  seu 
ioridationibus,  quas  Tullius  subnectit  in  eodem  se- 


'  Cicero,  II.  Rhetorices. 

'  Ps.  103,  i.  seq. ;  sequundir  II.  Cor.   II,  21.  22;  loan.    1,1; 
lom.  9,  31. 

^  Isai.  I,  4;  sequunlur  Isai.  1,4;  .Amos  6,   I. 


22  PROLOGUS. 

cundoS  nulla  deest  in  serie  scripturarum,  sicut  pa- 
tet  legenti,  quia  ibi  est :  licentia,  distributio,  dinai- 
nutio,  frequentatio,  expositio,  brevitas,  demonstra^- 
tio,  imago  et  conformatio,  et  sic  de  aliis,  ut  ex  45 
lloritionibus  textus  sacri  canonis  venustissime  ad- 
ornetur  varieque  pingatur. 

In  cuius  figura  legitur  tertio  Regum  \  quod 
fecit  Salomon  in  parietibus  templi  et  domus  Domini 
«  Cherubim  et  palmas  et  varias  picturas  » .  Et  in 
pavimento  vestibuli  Assueri  erat  ex  smaragdo  «  et 
pario  stratum  lapide,  quod  mira  varietate  pictura 
decorabat  ^ » . 

2.  Secundo  liber  sacri  canonis  quasi  domus  Dei 
omni  tropo  concluditur  et  obserratur  mysticae  elo- 
cutionis,  qua  utitur  grammaticus,  ut  docet  Augu- 
stinus  dicens  ' :  «  Sciant  homines  literati,  omnibus 
modis  locutionis,  quos  tropos  vocant,  auctores  no- 
stros  usos  fuisse,  etiam  multiplicius  et  copiosius, 
quam  possint  credere,  quieos  nesciunt,  aut  etiam  ae- 
stimare  » .  Et  subdit,  quod  istorum  troporum  omnium 
non  solum  in  divinis  libris  exempla  sunt,  sed  etiam 
quorumdam  nomina  retinentur,  ut  allegoria,  para- 

bola,  aenigma. 

Unde  ex  24  speciebus  iropi,  quos  assignat 
grammaticus,  nulla  deest  in  scripturis  divinis. 

Est  enim  ibi  homopasion,  ubi  dicitur':  «  Os 
iusti  meditabitur  sapientiam  »;  et  ubi  dicitur:  «  Ve- 
ritatem  meditabitur  guttur  meum  » . 


1  cap.  II.  ^  Cap.  6,  23.  seqq. 

3  Eslh.   1,  6. 

<  De  Doctrina  christiana,  111,  c.  29.  n.  40. 
s  Ps.  36,   30;  sequitur  Prov.  8,  7. 


PROLOGrS.  zo 

Et  antJiropopatos,  ubi  clicitur ' :  «  Poenitet  me 
fecisse  hominem  »;  et  ubi  dicitur :  «  Dimitte  me, 
ne  irascatur  furor  meus » . 

Generaliter  et  in  sacris  Libris  reperitur  rae- 
thonomya,  antonomasia,  cathachresis,  raeialepsis, 
hyperhatos,  periphrasis  et  ironia,  ut  per  hoc  scri- 
ptura  divina  pluribus,  immo  tropis  omnibus  obser- 
rata  appareat  et  conclusa.  In  cuius  iigura  scribitur  ^, 
quod  «  omnis  domus  Dei  vestiebatur  cedro  habente 
tornaturas  ».  Tropus  enim  idem  est  quod  conversio, 
ideo  scriptura  divina  plena  est  tropicis  tornaturis. 

3.  Tertio  liber  sacri  canonis  omni  stilo  disseri- 
tur,  scinditur  et  sculpitur  physicae  indagationis. 
Unde  Hieronymus  in  prologo  super  Isaiana  dicit : 
«  Quid  loquar  de  physica,  et-hica  et  logica  ?...  Quid- 
quid  potest  humana  lingua  proferre  et  mortalium 
sensus  accipr^re,  isto  vohimine  continetur  ».  Et  Au- 
gustinus  docet^,  quod  «  quidquid  de  loco,  situ,  na- 
turis  animalium,  lignorum,  herbarum  et  lapidum 
aliorumque  omnium  in  scientiis  physicis  dictum  est; 
hoc  tamen  valet  ad  solvendum,  sculpendum  et  in- 
cidendum  aenigmata  scripturarum  ».  Unde  omnis 
notitia  sive  historica  de  factis  gentilium,  sive  me- 
taphysica,  sive  geometria,  sive  ars  mechanica,  sive 
poetica,  sou  philosophica  invenitur  in  scriptura  sacra 
muitiphciter  sculpta  —  sicut  Augustinus^  deducit  et 
promptum  esset,  per  exempla  videre.  In  cuius  figura 
legitur  tertio  Regum  ^  de  Salomone,  quod  omnes  pa- 
rietes  tompli  per  circuitum  sculpsit  variis  celaturis. 


'  (I(Mi.  G,  7;  tleindc  Kxod.  32,   10.  2  m     |^pg    (3^    |g^ 

3  De  Doetr.  christ.  II.  c.  29.  n.  45. 

<  Ibid.  c.  28-30.  ^-  Cap.  G,   18.  soqq. 


24  PROLOGUS. 

Sculpsit  enim  in  eis  Cherubim  quantum  ad    scien- 
tias  philosophicas,   et  palmas  quantum  ad  mathe- 
maticas,  et  celaturas  valde  eminentes  quantum  ad 
historicas  et  mathematicas.  Sine  enim  regulis  artis 
mechanicae   atque  proportionibus  male  potest  in- 
telligi  templum  Ezechielis,  tabernaculum  foederis, 
arca  Noe  et  horologium  solis,  quod  legitur  in  Isaia^ 
4.  Quarto  liber  sacri  canonis  omni   nodo  con- 
texitur  et  construitur  providae  coaptationis,  ita  ut 
qui  nescit   aut  non  intelligit  illos  nodos,  nexus  et 
regulas,   quibus  contexitur  et  sententia  coaptatur, 
non  possit  bene  proficere  in  ea.  Quas   quidem  re- 
gulas  in  tertio  de  Doctrina  christiana  -  optime  per- 
sequitur  Augustinus,  exponens  decem   regulas  Ty- 
chonii    et   addens    ipse    alias   plures,    ita   ut   sit: 
prima   regula   de  capite   et   corpore,    —   secunda 
de  vero  et  mystico  corpore,  —  tertia  de  promissis  et 
lege  —  quarta  de  toto  et  parte,  genere  et  specie,  — 
quinta  de  numeris  et  temporibus,  —  sexta  de  reca- 
pitulatione  et  anticipatione  —  septima  de  diabolo 
et  eius  corpore  —  octavo  de  distinctione  —  nona 
de  percunctatione  —  decima  de  observatione. 

1.  Est  ergo  prima  regula,  quod,  ubi  scriptura 
agit  de  Domino,  saepe  se  transfert  ad  eius  corpus. 

2.  Secunda,  quod,  ubi  agitur  de  corpore  Chri- 
sti  vero,  saepe  transfertur  ad  Ecclesiam,  quae  est 
mysticum  corpus  eius. 

3.  Tertia  est,  quod,  ubi  agitur  de  promissis  et 
lege,  saepe  quod  dicit  ad  literam,  est  ad  spiritum 
transferendum ;  ut  illud^:  «  Nisi  manducaveritis 
carnem  Filii  hominis   et  biberitis  eius  sanguinem, 

1  Cap.  38,  8.  2  capp.  30-37.  ^  loan.  6,  54. 


PROLOGUS.  25 

non  habebitis  vitam  in  vobis  ».  Verumtamen  melius 
secundum  Augustinum  vocatur  haec  regula  «  cle 
spiritu  et  litera  ». 

4.  Quarta  regula  est,  quod,  ubi  agitur  de  ge- 
nere  et  de  toto,  saepe  referendum  est  ad  speciem 
et  ad  partem,  ut  cum  dicitur  in  Ezechiele ' :  «  Do- 
mus  Israel  habitavit  in  terra  et  polluit  illam  in  via 
sua  ».  —  IIoc  non  est  intelligendum  de  toto  Israel, 
sed  de  Israel  secundum  carnem;  et  quod  sequitur: 
«  Dabo  vobis  cor  novum  et  auferam  cor  lapideum 
de  carne  vestra  et  dabo  vobis  cor  carneum  et  spi- 
ritum  moum  ponam  in  medio  vestri  »  —  non 
potest  intelligi  de  toto  Israel,  sed  de  reliquiis,  quae 
secundum  electionem  gratiae  salvae  factae  sunt,  ut 
Apostolus  dicit  \ 

5.  Quinta  regula  est:  Cum  agitur  de  tempori- 
bus  et  legitimis  numeris,  ut  ibi :  «  Per  tempus  et 
tempora  et  dimidium  temporis  ^ »  —  et  alibi:  «  Bea- 
tus,  qui  pervenit  usque  ad  dies  1335»  —  et  alibi: 
«Qui  habet  intellectum  computet  numerum  bestiae  » 
—  in  his  omnibus  procedendum  est  a  parte  ad  to- 
tum,  iuxta  illud  ^:  «  Diem  pro  anno  dedi  tibi »;  alibi 
a  toto  ad  partem  per  synecdochen,  ubi  dicit  Sal- 
vator^:  «  Sicut  fuit  lonas  tribus  diebus  et  tribus 
noctibus  in  ventre  ceti,  sic  erit  Filius  hominis  in 
corde  terrae  » . 

().  Sexta  regula  est,  quod  frequenter  per  reca- 
pitulationem  et  quandoque  per  anticipationem  verba 
scripturae  ordinantur. 


'  Cap.  36,   17.  ot  2G.  27.  2  nom.  9,  27, 

3  .Apoc.  12,   li;  (icintle  Daii.   12,   12.  et  Apoc.   13,    18. 
*  Ezech.  4,  6.  s  Matih.   12,   io. 


26  PROLOGUS. 

7.  Septima,  quod  frequenter,  cum  agitur  de 
diabolo,  transferendum  est  ad  eius  corpus  mysticum, 
quod  est  ecclesia  impiorum  et  e  converso,  ut  est 
illud  ':  «Quomodo  cecidisti,  lucifer,  qui  mane  orie- 
baris»?  ubi  agitur  de  rege  Babylonis,  nihilominus 
transferendum  est  ad  diabolum,  qui  est  caput 
omnium  superborum. 

8.  Octava  regula,  quam  addit  Augustinus,  pot- 
est  dici  distinctio.  Nam  aliquando  dictione  addita  ad 
clausulam  praecedentem,  est  oratio  haeretica;  quae 
relata  ad  posteriorem  est  catholica  et  e  converso, 
ut  est  ibi^:  « In  principio  erat  Verbum,  et  Verbum 
erat  apud  Deum,  et  Deus  erat  Verbum  «;  sequitur 
secundum  distinctionem  Arii:  «  Hoc  erat  in  prin- 
cipio  apud  Deum  »,  nolens  confiteri,  Deura  esse 
Verbum. 

9.  Nona  regula  potest  vocari  percunctatio  seu 
interrogatio,  qua  non  intellecta  frequenter  in  scri- 
ptura  erratur,  ut  ubi  dicitur':  «  Deus  est,  qui  iu- 
stificat,  quis  est,  qui  condemnet » ;  si  (quod  sequitur) 
«lesus  Christus,  qui  mortuus  est » ,  intelligatur  re- 
sponsio  et  non  percunctatio,  error  est.  Nam  intelli- 
git  Apostolus,  quod  lesus  Christus  interpellat  pro 
nobis  et  non  condemnat. 

10.  Decima  regula  potest  vocari  observatio,  qua 
cavendum  est  secundum  Augustinum,  an  propria 
sit  locutio  aut  translativa.  In  qua  maxime  erra- 
verunt  Manichaei,  scripturam  quantumcumque  lite- 


1  Isai.  14,   12. 

2  loan.  1,  1. 

3  Rom.  8,  33.  3i. 


PROLOGUS.  27 

ralem  et  proprie  intelligendam  dicentes  debere  ia- 
telligi  spiritualiter,  iit  Mariam  dicunt  non  fuisse 
mulierem,  sed  significare  Ecclesiam;  et  sic  de  aliis 
erroribus  multis. 

Istis  igitur  decem  regulis,  decem  funibus,  de- 
cem  nodis,  scriptura  sacra  contexitur  et  provide 
coaptatur,  ut  superbos  irrideat,  indignis  clausula 
sit,  et  ne  sit  plana,  ut  vilescat,  sicut  dicit  Gre- 
gorius  K 

Quocirca  in  figura  huius  mirae  iuncturae  le- 
gitur  per  figuram  \  quod  « trabes  posuit  Salomon  in 
domo  Domini  per  circuitum  >> ,  et  quod  « texit  domum 
laquearibus  cedrinis».  Cedri  namque  altitudo  de- 
signat  subtilitalem,  quare  subtiles  connexiones  sa- 
crae  doctrinae  proprie  designantur  per  laquearia 
cedrina. 

Ex  quo  igitur  liber  sacri  canonis  floride  depin- 
gitur,  tropice  concluditur,  phjsice  inciditur  et  scul- 
pitur,  provide  contexitur  et  constringitur  et  ad  eius 
intelligentiam  intratur:  ideo  ipsa  est  verissime  do- 
mus  Dei.  Quam  etiam  prophetalis  spiritus  admi- 
ratur^,  ubi  ait:  «Olsrael!  quam  magna  est  domus 
Dei  et  ingens  locus  possessionis  eius,  magnus  et  non 
habens  finem,  excelsus  et  immensus»,  quia  ob  hoc 
scripturarum  coelestium  merito  magnificentia  et 
praeeminentia  praedicatur  sub  tropo  figurativo,  cum 
dicitur:  «  Ad  montem  Domini  et  ad  domum  Dei 
lacob  »;  quod  erat  secundario  declarandiim. 


'  Monl.  XX.  c.  I. 
'  III.  Heg.  6,  6.  9. 
^  Barucli  3,  2i.  25. 


PROLOGUS. 

TERTIUS   ARTICULUS. 

Divisio  generalis  bibliae  in  octo  partes  principales. 

Et  dccebit  nos  vias  suas. 

Ultimo  cloctrinarum  sublimium  et  gratiarum 
nobilium  propalatur  exuberantia  sub  verbo  exspe- 
ctativo,  cum  dicitur:  «  Et  docebit  nos  vias  suas»; 
ubi  considerandum,  quod  scriptura  divina  potest  di- 
vidi  in  octo  partes  principales,  secundum  octo  mo- 
dos  docendi,  quos  assumit. 

I.  Octo  modi  docendi. 

1.  Docet  namque  j^o/zYzc^  et  legislative  in  prima 
sui  parte,  in  quinque  libris  Moysi,  scilicet  in  Pen- 
tateucho. 

2.  Docet  ibi  secundo  chronice  seu  historice  et 
enarrative  in  altera  sui  parte,  videlicet  in  decem 
libris:  losue,  ludicum,  Ruth,  Regum,  Paralipome- 
non,  Esdrae,  Tobiae,  ludith,  Estber,  Machabaeorum. 

3.  Docet  vero  tertio  hymnidice  et  quasi  poe- 
tice  et  decantative  in  altera  sui  parte,  videlicet  in 
tribus  libris:  Psalmorum,  Threnorum  et  Cantici  Can- 
ticorum. 

4.  Docet  quarto  prophetice  et  declarative  quasi 
per  modum  homiliarum,  sermonum  et  praedicatio- 
num  in  alia  sui  parte,  videlicet  in  sex  libris:  Isaiae, 
leremiae,  Baruch,  Ezechiel,  Daniel  et  libro  duode- 
cim  prophetarum. 

5.  Docet  quinto  dialectice  et  disputative  in  alia 
sui  parte,  scilicet  in  duobus  libris:  lob  et  Ecclesia- 


PROLOGUS.  29 

stes.  In  utroque  enim  disceptative,  concionative  et 
disputative  proceditur. 

6.  Docet  vero  sexto  monastice,  seu  ethice  et 
consultative  in  alia  sui  parte,  videlicet  in  tribus  li- 
bris:  Proverbiorum,  Sapientiae  et  Ecclesiastici. 

Quia  sub  istis  sex  modis  docendi  comprehen- 
duntur  omnes  libri  veteris  testamenti. 

7.  Docet  vero  septimo  testimonialiter  et  affir- 
mative  eo  modo,  quo  notarii  assueti  sunt  de  veri- 
tate  informare  homines;  et  hoc  in  prima  parte  novi 
testamenti,  videlicet  in  evangeliis. 

8.  Docet  vero  octavo  epistolay^iter  et  destina- 
tive  in  secunda  parte  novi  testamenti,  videlicet  in 
quatuor  libris,  scilicet  in  decem  epistolis  Pauli, 
in  Actibus,  qui  liber  fuit  epistola  ad  Theophilum 
missa,  sicut  ex  principio  patet:  «  Primum  quidem 
sermonem  feci  de  omnibus,  o  Theophile  »  etc.  Simi- 
liter  et  in  libris  septem  canonicarum  ^  et  ultimo  in 
libro  Apocalypsis;  qui  liber  est  epistolaris  et  missus 
est,  ut  in  principio  dicitur^  « Quam  dedit  illi  Deus 
palam  facere  servis  suis,  mittens  per  angehim  servo 
suo  loanni »;  et  statim  sequitur  epistolare  exordium 
cum  sua  salutatione:  «  loannes  septem  ecclesiis, 
quae  sunt  in  Asia.  Gratia  vobis  et  pax  ab  eo,  qui 
est  et  qui  erat  et  qui  venturus  est » .  Et  sequitur 
narratio:  «  Ego  loannes,  frater  vester  et  particeps 
et  socius  in  tribulatione,  fui  in  insula,  quae  appel- 
latur  Pathmos,  et  fui  in  spiritu  dominica  die,  et 
audivi  post  me  vocem  magnam  ». 


^  Nunc  apostolicae  dicunlur. 

2  Cap.  1,1;  (leinde  I,  i.  el  I,  9.  10. 


30  "      PROLOGUS. 

II.  Domiis  varia, 

Circa  quod  consideratur,  quod  in  istis  octo  par- 
tibus  occurrit  liber  sacri  canonis  quasi  varia  domus 
Dei,  ut  bene  dicatur  in  verbo  proposito:  Veniie, 
ascendamus  ad  montem  Domini  et  ad  domum  Dei 
lacob.  —  Occurrit  enim 

a)  ut  domus  lapidea  in  parte  legislativa  ra- 
tione  gravitatis  legis,  cuius  pondus  et  onus  vix  filii 
Israel  potuerunt  unquam  portare  \  a  quo  onere  li- 
beravit  nos  Christus. 

bj  Quasi  domus  lignea  in  parte  enarrativa  ra- 
tione  aequitatis ;  nam  ibi  divina  iustitia  super  obser- 
vatores  et  transgressores  legis,  qualiter  se  habuit, 
enarratur. 

c)  Ut  domus  ebiirnea  in  parte  decantativa  ra- 
tione  voluptatis  et  suavitatis,  ut  patet  in  Psalmis  et 
Canticis. 

d)  Quasi  domus  nubea  in  parte  declamativa  in 
libris  prophetarum  ratione  obscuritatis;  « tenebrosa 
enim  aqua  in  nubibus  aeris '  »  et  est  profunda  in- 
telligentia  in  prophetis. 

e)  Quasi  doymis  aurea  in  parte  consultativa  in 
libris  sapientialibus  ratione  honestatis  et  sapientiae, 
quae  ibi  docetur. 

f)  Quasi  domus  bellica  in  parte  disceptativa 
ratione  diversitatis  et  contrariae  probabilitatis,  sicut 
patet  in  lob,  ubi  est  varius  conflictus  rationum. 


1  Respicilur  Act.  15,   10. 

2  Ps.  17,  M. 


PROLOGUS.  31 

g)  Quasi  domics  coelica  in  parte  attestativa  qua- 
tuor  evangeliorum  ratione  maiestatis  Christi,  quae 
ibi  principaliter  exhibetur  quasi  in  coelis. 

h)  Quasi  clomus  rorida  in  parte  destinativa 
epistolarum  et  librorum  epistolarium;  rigaverunt 
enim  in  libris  illis  apostoli  et  foecundaverunt  Eccle- 
siam  doctrinis  suis. 

Venite  evrjo,  ascendamus,  inquam,  ad  domum 
Domini. 

III.  Ascensio  octuplex. 

1.  Ascendamus,  inquam,  ad  domum  lapideam 
et  ad  libros  legislativos,  et  docebimur  de  viis  ti- 
moris.  Lex  enim  illa  ut  lex  lapidea,  lex  timoris, 
sicut  scriptum  est  ^ :  «  Domus,  cum  aedificaretur, 
de  lapidibus  dolatis  aedificata  est » .  Quia  in  alio 
loco  dicitur-:  «  Venite  fiiii,  audite  me;  timorem 
Domini  docebo  vos  ». 

2.  Venite  secundo,  ascendamus  ad  domum.  Dei 
licjncam,  ad  libros  scilicet  enarrationis,  et  docebi- 
mur  de  viis  rigoris.  Ibi  enim  manifestatur  Dei 
iustitia  in  punitionibus  hominum,  qui  recesserunt 
ab  eo,  utpote  Saul,  leroboam,  Achab;  et  in  exal- 
tationibus  aliorum,  qui  tenuerunt  so  cum  eo,  vide- 
licet  Samuel,  David,  Ezechias  et  losue.  Unde  scri- 
ptum  est ',  quod  « Salomon  aedificavit  parietes  domus 
intrinsecus  et  cooperuit  lignis  cedrinis».  Et  de  hac 
doctrina  per  viam  rigoris  habetur  in  Psalmo': 
«  Disciplina  tua  correxit  me  in  finem,  et  disciph*na 
tua  ipsa  me  docebit ». 


'  '•'•  l^eg.  6,  7.  2  Ps.  33,    12. 

'  III.  ilc-    6,  13.  <  Ps.   17,  36. 


32  PROLOGUS. 

3.  Ascendamus  tertio  ad  domum  Deiehurneam, 
ad  libros  decantativos  scilicet,  et  docebimur  de  viis 
dulcoris,  Unde  scriptum  est ' :  «  Myrrha  et  gutta 
et  casia  a  vestimentis  tuis,  a  domibus  eburneis,  ex 
quibus  delectaverunt  te  filiae  regum  in  honore  tuo  >> . 
Et  de  hac  doctrina  per  modum  dulcoris  scribitur 
in  Proverbiis^:  «  Comede,  fili  mi,  rael,  quia  bonum, 
et  favum  dulcissimum  gutturi  tuo;  sic  doctrina 
animae  tuae  » ;  et  primo  Paralipomenon  ^  dicitur, 
quod    «  erudiebant    canticum    Domini    cuncti    do- 

ctores  » .  ^ 

4.  Ascendamus  quarto  ad  domum  Dei  belli- 
cam,  videlicet  ad  libros  disceptativos,  et  docebimur  : 
de  viis  vigoris,  investigare  scilicet  cum  multo  vi- 
gore  ratione  divinorum  iudiciorum,  sicut  patet  in 
iibro  lob.  Et  haec  est  domus,  de  qua  scriptum  est  \ 
quod  « erat  concertatio  magna  inter  domum  David 
et  inter  domum  Saul;  domus  autem'Saul  deficiebat 
quotidie  ».  Nam  inter  lob  et  amicos  suos  fuit  concer- 
tatio,  donec  amici  sui  convicti  sunt  et  defecerunt. 
Et  similiter  in  Ecclesiaste  legitur  longa  concertatio 
inter  stultum  et  sapientem  virum,  quorum  personas 
Salomon  vicissim  induit  quasi  concionator.  De  hoc 
autem  modo  docendi  per  modum  vigorosum  et  bel- 
licum  decantabat  Propheta':  «  Qui  docet  manus< 
meas  ad  proelium  et  digitos  meos  ad  bellum  » . 

5.  Ascendamus  quinto  ad  domum  Dei  auream, 
ad  libros  scilicet  consultationis,  et  docebimur  ^  de" 
viis  decoris.  Scriptum  est '  namque,  quod  «  nihil 
erat  in  domo  Domini,  quod  non  auro  tegeretur  ». 


1  Ps.  44,  9.  «  Cap.  24,  13.  '  Cap.  25,  7. 

<  II.  Reg.  3,   1.  ^  Ps.  143,   1.  ^  HI.  l^eg.  6,  22. 


PROLOGUS.  33 

Et  de  doctrina  decentissima  librorum  sapientialium 
ad  literam  dicitur  \  quod  «  doctrix  est  sapientia 
Dei  et  electrix  operum  illius«.  (^uocirca  qui  docti 
fuerint  et  in  libris  sapientialibus  eruditi,  «  fulge- 
bunt  quasi  splendor  firmamenti  et  quasi  stellae  in 
perpetuas  aeternitates  >>,  sicut  promittit  Gabriel  an- 
gelus  \ 

6.  Ascendamus  sexto  ad  domttm  Dei  nubeam, 
ad  libros  scilicet  declaraationis  omnium  propheta- 
rum,  et  docebimur  de  viis  splendoris.  Scripium  est 
enim^,  quod  «  domus  Dei  impleta  est  nube  »,  et 
dicitur^  « Nebula  implevit  domum  Domini,  et  non 
poterant  sacerdotes  propter  nebulam  ministrare». 
In  libris  namque  prophetatibus  nebulosis  non  patet 
de  facili  intollectus,  ut  homo  non  possit  explicare, 
nisi  quia  splendores  et  refulgentiae  lesu  Christi 
apparent  in  eis  aliquando  sicut  radius  solaris  in 
nube.  Et  per  istum  splendorem  docebimur  in  libris 
prophetalibus;  nam  aliter  clausi  sunt  omnino  ser- 
mones;  loannes':  « lesus  autem  perrexit  in  montem 
Oliveti,  et  diluculo  iterum  venit  in  templum,  et 
omnis  populus  venit  ad  eum,  et  sedens  doce- 
bat  eos  » . 

7.  Ascendamus  septimo  ad  domiim  Domini  cpe- 
licam,  ad  libros  attestationis  quatuor  Evangelio- 
rum,  et  ibi  docebimur  de  viis  amoris.  Haec  est  enira 
illa  domus,  de  qua  lacob  post  visum  somnium  ad- 
miratur,  dicens^:  «  Vere  Dominus  est  in  loco  isto, 
et  ego  nesciebam »;  et  sequitur:  «  Non  est  hic  aliud 
msi  domus  Dei  et  porta  coeli  ».  Et  ideo  qui  docen- 

'  ^''^»'-  ^'  ''-  -  I^'Ti.   12,  3.  3  II.  Pnralip.  o,   13. 

'  '"•  ^^^S-  ^   '0-       '  C.nv.  S,    I.  .-.  Gen.  28,   IG. 

Compendium  AureoU.  ,  3 


34  PROLOGUS. 

tur  in  hac  domo,  docentur  amorose  a  Deo  et  modo 
filiali,  sicut  scriptum  est ' :  «  Erunt  omnes  docibiles 
Dei»;  « universos  filios  tuos  doctos  a  Domino  et 
multitudinem  pacis  filiis  tuis  >> .  «  Ponam  in  lapidem 
propugnacula  tua  et  omnes  terminos  tuos  in  lapides 

desiderabiles  » .  • 

8.  Ascendamus  ultimo  ad  domum  Dei  rotun- 
dam,  ad  libros  scilicet  salutationis  et  epistolares; 
ibi  docebimur  de  viis  foecundationis  et  rigativi  hu- 
moris,  sicut  scriptum  est ' :  «  Fons  egredietur  de 
domo  Domini » ;  et  « erit  fons  patens  domui  David 
et  habitatoribus  lerusalem^».  Ex  qua  oritur  illa 
sapientia  et  doctrina,  quae  praeloquitur  dicens^: 
«  Ego  sapientia  efFudi  flumina».  «Dixi:  Rigabo 
hortum  plantationum  et  inebriabo  prati  mei  fru- 
ctum  » .  «  Quoniam  doctrinam  quasi  antelucanam 
omnibus  illumino » . 

Sic  igitur  in  octo  scholis  et  in  octo  domibus  su- 
pradictis  docet  nos  Dominus  vias  suas.  De  qua  qui- 
dem  inexphcabili  doctrina,  in  istis  octo  domibus 
comprehensa,  et  viis  inscrutabilibus  sapientiae,  quae 
in  istis  libris  docetur,  Hieronymus  per  modum  cu- 
iusdam  epilogi  loquens  in  prologo  super  Psahnos^ 
ait:  «  Quid  hic  non  inveniatur,  quod  faciat  ad  uti- 
litatem  aut  ad  aedificationem  humani  generis,  con- 
ditionis,  sexus,  aetatis?  Habet  enim  hic  infans 
quod  lactet;  puer,  quod  laudet;  adolescens,  quod 
corrigat;  iuvenis,  quod  loquatur  vel  sequatur;  se- 
nior   quod  precetur.  Hic  discet  femina  pudicitiam, 


1  loan.  6,  45;  sequuntur  Isai.  54,  13.  et  54,  12. 

2  loel  3,  18.  '  Zach.  13,  1.        '  Eccl.  2i,  /.0.  42.  44. 
5  Non  i[ivenilur  in  operibus  Hieronymi. 


I 


PROLOGUS.  35 

parvuli  invenieiit  pietatem,  viduae  iudicem,  paupe- 
res  protectorem,  advenae  custodem.  Hic  inveniunt 
reges,  quod  audiant;  iudices,  quod  timeant.  Hic  tri- 
stem  consolatur,  laetum  temperat,  iratum  mitigat, 
pauperem  recreat;  divitem,  ut  se  agnoscat,  increpat; 
omnibus  se  sustinentibus  et  suscipientibus  apta  me- 
dicamenta  tribuit,  nec  peccatorem  despicit,  sed  re- 
medium  ei  per  poenitentiam  ingerit.  Post  haec  Deus 
ostenditur,  simulacra  irridentur,  fides  asseritur,  per- 
fidia  repudiatur,  iustitia  ingreditur,  prohibetur  ini- 
quitas,  misericordia  laudatur,  crudelitas  abdicatur, 
veritas  requiritur,  mendacium  damnatur,  dolus  ac- 
cusatur,  praedicatur  poenitentia,  pax  sequenda  pro- 
mittitur,  spes  certa  nutritur.  Quodque  in  his  omni- 
bus  est  excellentius  Christi  sacramenta  laudantur». 
—  Haec  Hieronymus. 

Sane  hoc  attendendum  est,  quod  scriptura  sa- 
cra  non  potest  dividi  per  partes  subiectivas  aut  in- 
tegrales  sui  subiecti,  cum  Deus  simplicissimus  sit, 
sicut  ceterae  scientiae  dividuntur  secundum  regu- 
lam  philosophi ' :  «  Secantur  scientiae  quemadmo- 
dum  et  res  »,  de  quibus  sunt.  Nec  potest  dividi  per 
veritates  theologicas  artificialiter  contra  se  distri- 
butas,  quoniam  quasi  in  quolibet  libro  tractatur 
de  veritatibus  istis,  ut  quasi  quilibet  sanctorum 
scriptorum  composuerit  suam  theoriam,  quantum 
Spiritui  sancto  utile  et  necessarium  visum  est  secun- 
dum  Augustinum  -.  Unde  de  mysterio  Trinitatis,  de 
incarnatione,  de  iustitia  Dei  et  aliis  perfectionibus 
iii  quolibet  libro  scripturae  sacrae  aliquid  reperitur. 

'  Aristol.,  111.  de  Anima,  lexl.  38.  (in  ed.  Firmin-Didot  c.  8.j. 
'  De  Civ.  Doi,  Xi.  c.  2. 


36  PROLOGUS. 

Historiae  et  quae  in  libris  chronicis  tractantur  nar- 
rative,  in  libris   propheticis  ponuntur  praedicative, 
in  Psalmis   decantative   et  in  libris  sapientialibus 
conclusive.  Nam   sapientiales  sententiae   non  sunt 
nisi  quaedam  generales  regulae,  collectae  ex  histo- 
riis,  ex  his,    quae   vel  bonis   vel   malis  homimbus 
evenerunt,  sicuti  colligi  potest  ex  prologo  super  li- 
brum    Ecclesiasticum.    Cum    ergo  libri  scripturae 
non  possint  dividi  penes  materiam,  necesse  est,  quod 
dividantur  penes  modum   docendi.   Innuit   quidem 
scriptura  omnem  modum  persuadendi,  quia  traditur 
practice,  et  idcirco  videtur  magis  posse  artificiah- 
ter  dividi  per  illos   octo  modos,    homines  practice 
instruendi,  de  quibus  dictum  est. 


I 


YETUS 

TESTAMENTUM 


I.  PARS  POLITICA. 


Hic  ponitur  divisio  primae  partis  scripturae, 
quae  politica  est. 

Pentateuchus. 

Incipit  prima  pars  scripturae  divinae. 

Itaque  prima  pars,  quae  est  politica  et  legis- 
lativa,  sub  librorum  quinario  continetur.  Tracta- 
tur  enim 

1.  de  qualitate  Domini  legem  iniungentis, 

2.  de  qualitate  famuli  legem  proponentis, 

3.  de  qualitate  cumuli  legem  continentis, 

4.  de  qualitate  j)opuli  legem  admittentis, 

5.  de  brevitate  epilogi  legem  exponentis. 

1.  Genesis. 

1.  Incipit  ergo  Genesis  pars  politica  et  tractat 
de  Doraino  legem  iniungente,  describens  eius  omni- 
potentiam:  a)  pro  eo,  quod  creator  omnium  fuit 
a   principio,   quod   declarat  in  5  capitulis;  b)  pro 


40  COMPENDIUM   AUREOLI. 

eo,  quod  salvator  fuit  omnium  hominum  sub  dilu- 
vio,  quod  declarat  in  aliis  4  capitulis;  c)  pro  eo, 
quod  disseminator  omnium  gentium,  confuso  labio 
per  universum  mundum,  quod  declarat  in  2  capitulis. 
2.  Describit  etiam  eius  henevolentiam  et  ami- 
citiam  ad  homines,  praecipue  ad  patres  Israelis  spi- 
ritualis  et  carnalis.  Et  ostendit : 

a)  ex  Abrahae  segregatione  ;  quantum  ad  lo- 
cum:  «  Egredere  de  terra  tua  et  cognatione  tua  '  >>; 
quantum  ad  signum  circumcisionis,  (et)  quantum  ad 
factum  oblationis  filii  (cap.  12-25.). 

h)  Similiter  ex  Isaac  custoditione,  quem  ser- 
vavit   et   custodivit    inter   illas    nefarias   nationes 

(cap.  25-29.). 

c)  Similiter  ex  lacoh  praeelectione  et  mul- 

tiplicatione  (cap.  29-39.). 

d)  Similiter  ex  loseph  exaltatione  a  capite 
29  usque  ad  finem. 

Argumentum.  Acsi  vellet  ita  arguere  liber  ille: 
Leges  illius  Dei,  qui  est  omnipotentissimus  et  solus 
Deus  benevohis,  sunt  ab  hominibus  observandae. 
Sed  ille  Deus,  qui  leges,  quae  ponuntur  in  hoc  tra- 
ctatu  politico,  instituit  et  iniunxit,  est  solus  Deus 
omnipotentissimus  et  humano  generi  summe  bene- 
volus,  et  maxime  patribus  sanctis :  ergo  illius  le- 
ges  sunt  ab  omnibus  observandae.  Unde  sicut  po- 
liticae  (leges)  humanitus  inventae  incipiunt  a  fine 
omnium  actuum  humanorum;  sic  ista  politica  (lex) 
divinitus  revelata  incipiat  oportet  a  principio  pro- 
ductivo  universorum,  a  quo  tamquam  ab  iniungente 
omnes  leges  bonitatem  et  rectitudinem  sortiuntur. 

'     1  Cap.  12,  1. 


PRIMA   PARS.  41 

2.  Exodus. 

Nunc  accedit  liber  Exodus  quasi  liber  secun- 
dus  et  tractat  de  famulo  legem  proponente,  vide- 
licet  de  Moyse,  describens : 

a)  qualiter  fuit  miraculose  servatus  in  scirpo 
(cap.  1-2.); 

b)  qualiter  fuit  malitiose  effagatus  ex  Aegy- 
pto  ibi :  «  Numquid  vis  me  interficere,  sicut  occi- 
disti  hominem  aegyptium  >>?  Sequitur,  quod  fugit  in 
terram  Madian  et  hoc  in  ^x\q  capituli  secundi ; 

c)  qualiter  fuit  imperiose  destinatus  a  Deo 
(c.  3-4.) ; 

d)  qualiter  fuit  prodigiose  operatus  in  pla- 
garum  denario  (c.  5-14.); 

e)  qualiter  fuit  gloriose  marjnificatus  et  ma- 
nifestatus  coram  populo  (c.  14-19.); 

f)  unde  dicituribi,  quod  « populus  timuit  Do- 
minum  et  crediderunt  Domino  et  Moysi,  servo  suo  »  \ 

Arfiumentum.  Acsi  vellet  arguere  liber  ille 
usque  ad  locum  illum  :  Sic  famulo  Dei  credendum 
est  in  his,  quae  ex  parte  Dei  proponit;  sed  Moy- 
ses  fuit  famulus  Dei  vere,  ut  ex  his  quae  pertra- 
cto,  iam  patet :  ergo  Moysi  credendum  quoad  leges 
et  alia,  quae  ex  parte  Dei  proponit. 

3.  Leviticus. 

Nunc  accedit  Exodus  a  decimonono  et  Levi- 
ticus  et  tractat  de  cumido  legem  continente,  vide- 
licet  de  multitudine  legum. 

^  Ccip.   14,  31. 


42  COMPBNDIUM   AUREOLT. 

a)  De  legibus,  quae  regulant  hominem  quan- 
tum  ad  moralia  (Exod.  c.  19-21.). 

h)  De  legibus,  quae  regulant  hominem  quan- 
tum  ad  iudicia  (c.  21-23.). 

c)  De  legibus,  quae  regulant  hominem  quan- 
tum  ad  ohsequia,  exhibenda  Deo  ibi.  De  legibus 
tabernaculi,  utensilium  et  indumentorum  (c.  23. 
usque  in  finem  Exodi). 

cl)    De    legibus   sacrificii  et   ofFerendorum 

(Lev.  c.  1-7.). 

e)  De  legibus  sacerdotii  et  consecrandorum 

(c.  8-10.). 

f)  De  legibus  edulii  et  cibariorum,  quae  ani- 
malia  sunt  munda  et  quae  immunda  (c.  11.). 

q)  De  legibus  puerperii  atque  immundorum, 
quia  de  puerperis,  leprosis  et  semifluis,  idolatricis 
suifocatis,  incestuosis,  morticinis  (c.  12-22.). 

h)  De  legibus  iuhilaei,   phase  et  solemnio- 

rum  (c.  23-25.). 

i)  De  legibus  voti  voluntarii  atque  promis- 
sorum,  et  occasione  huius  ponuntur  promissiones 
plurium  bonorum  observantibus  legem  (c.  26-27. 
usque  in  finem). 

Incipit  liber  Numerorum. 

4.  Numeri. 

Nunc  accedit  liber  Numerorum  et  tractat  de 
populo,  legem  admittente,  describens  octo  numeros : 
a)  Numerum  pugnatorum  et  eorum  coUo- 
cationem  circa  tabernaculum  in  castris;  et  hoc  tam 
levitarum  quam  omnium  filiorum  Israel ;  et  man- 
dat,  eiici  omnem  leprosum  a  castris  et  applicari 
nazareum  (c.  1-6.). 


PRIMA   PARS.  43 

h)  Numerum  oblatorum  et  eorum  distribu- 
tionem,  cjuid  et  quantum  quilibet  princeps  obtulit 
post  numerationem  (c.  7.). 

c)  Numerum  ministroruyn,  levitarum  scili- 
cet  et  sacerdotum  et  eorum  deputationem  ad  di- 
versa  officia  (c.  8-12.). 

d)  Numerum  exploratorum  et  eorum  detur- 
bationem,  quantum  populum  turbaverunt  (c.  13-15.). 

e)  Numerum  peccatorum  Chore,  Dathan  et 
Abyron,  et  fornicatorum,  qui  initiati  sunt  Beelphe- 
gor  cum  Madianitis  iuxta  consilium  Balaam  et  eo- 
rum  interfectionem  (c.  16-25.). 

f)  Numerum  rjenitorum  de  novo  in  deserto, 
mortuo  toto  populo  antiquo,  qui  prius  fuerat  nume- 
ratus,  et  eorum  destinationem  ad  bellum  (c.  26-32.). 

g)  Numerum  mansionum  et  eorum  collectio- 
nem  (c.  33-37.). 

h)  Ultimo  numerum  praesidio7^um,  sex  ci- 
vitatum  confugii  et  eorum  assignationem  (c.  34. 
usque  ad  finem). 

Arqumentum.  Acsi  velit  ita  arguere  liber  iste : 
Scientia  politicae  si  bene  tractatur,  debet  populum 
disponere  et  sub  certo  numero  ordinare,  ut  patet 
septimo  Politicae  ' ;  sed  ista  politica  est  divina  et 
bene  tradita:  ergo  populus  debuit,  ut  praedictum 
est,  sub  certis  numeris  ordinari. 

Incipit  liber  Deuteronomii. 

5,  Deuteronomiuin, 

Nunc  accedit  liber  Deuteronomii  ei  tractat  de 
epilorjo  legem  exponente.  Et  primo : 

^  Arislot. 


44  COMPENDIUM   AUREOLI. 

a)  Ponit  epilogum  itineris  et  laborum  (c.  1-3.) ; 

h)  epilogum  foederis  et  praeceptorum   tam 

iuclicialium  quam  moralium  quam  aliorum  (c.  4-26.) ; 

c)  epilogum  multiplicis  muneris  et  promis- 
sorum  in  observantes  leges  et  multiplicis  afflictio- 
nis  atque  malorum  in  transgressores  (c.  27-32.). 
Ibi  ponitur  benedictio  et  maleclictio,  et  invocatur 
coelum  et  terra,  ut  patet  in  cantico,  quod  conclu- 
ditur  :   «  Audite,  coeli,  quae  loquor  » !      . 

d)  ponit  epilogum  et  summam  futurorum 
(c.  33-34.),  unde  Moyses  benedicendo  fiiiis  Israel, 
quae  futura  erant,  cuilibet  tribui  prophetice  cum 
quadam  brevitate  summavit. 

Argumentum,  Acsi  sic  vellet  arguere  liber  ille : 
Nullus  potest  se  excusare  ab  observantia  legis  clare 
expositae,  clare  et  breviter  explicatae  post  suam 
definitionem ;  sic  fit  in  processu  meo,  ut  declaratum 
est :  igitur  ab  observantia  legis  politicae  nuUus  pot- 
est  se  rationabiliter  excusare. 

Et  sic  finitur  tota  pars  politica  et  legislativa 
totius  sacrae  scripturae,  cuius  ascensus  est  areno- 
sus,  quia  sterilis,  si  intelligatur  ad  literam;  et  ta- 
men  fructuosus,  si  intelligatur  de  Christo  per  alle- 
goriam  ;  Ecclesiasticus  ' :  «  Sicut  ascensus  arenosus 
in  pedibus  veterani»,  hoc  est  in  affectibus  ludaeo- 
rum,  qui  inveterati  sunt  et  obstinati  in  observantia 
legis ;  cum  tamen  scriptum  sit ' :  «  Vetera  trans- 
ierunt »,  dicente  Apostolo  \  «  novum  veteravit  prius. 
Quod  autem  antiquatur  et  senescit,  prope  interi- j 
tum  est » . 


1  Cap.  25,  27.  ^  ^  cor.  5,   17.  ^  Hebr.  8,  13. 


PRIMA   PARS.  45 

Venite  ergo,  Theologi,  et  ascendamus  ad  par- 
tem  legislativam,  non  cum  ascensu  arenoso,  sed 
sicut  scriptum  est ' :  «  Consurgite  et  ascendamus  in 
meridie  »,  intellectum  spiritualem  per  meridiem  ac- 
cipientes. 


•  lerem.  6,  i. 


II.  PARS  HISTORIOA. 


Hic  poiiitur  divisio  secundae  partis,  quae  est 
historica. 

LIBRI :  losue,  ludicum,  Ruth,  Regum,  Paralipome- 
non,  Esdras  et  Nehemias,  Tobias,  ludith,  Esther,  Macha- 
baeorum. 

Incipit  secunda  pars  scripturae  divinae. 

Secunda  para,  quae  est  historica  et  enarrativa 
sub  librorum  denario  continetur.  Non  intendit  enim 
illa  pars  nisi  unam  conclusionem,  hanc  scilicet,  quod 
Deus  adimplevit  circa  terram  promissionis  filiis 
Israel,  quae  comminatus  est,  vel  quae  promisit. 
Promisit  namque  respectu  terrae  promissionis: 
\:  Quod  eos  illuc  induceret:  «  Dabo  vobis  ter- 
ram  fluentem  lac  et  mel '  » . 

2.  Quod  eos  defenderet :   «  Dominus  Deus  pu- 
gnabit  pro  vobis,  et  vos  tacebitis  ^  » . 

3.  Quod  oppressos  erigeret  et  leniret. 

4.  Quod  eos  erigeret  in  sublime :   «  Faciet  t^ 
Dominus  excelsiorem  cunctis  gentibus  '  » . 

1  Exocl.  3,  17.  2  Ib.  14,  14.  ^  Deut.  26,  19, 


SECUNDA    PARS.  47 

5.  Comminatus  est,  quod  eos  reiiceret,  si  non 
obsorvarent  legem. 

6.  Comminatus  est,  quod  eos  eiiceret  de  terra 
et  captivaret. 

7.  Promisit,  quod  in  captivitate  eos  non  dese- 
reret,  immo  assisteret. 

8.  Promisit,  quod  eos  reduceret  et  ad  terram 
promissionis  iterum  revocaret  '. 

Patent  haec  omnia  Deuteronomii  29.  28.  27.  et 
in  parte  prima  per  totum. 
Incipit  liber  losue. 


losue. 


Incipit  ergo  losiie  partem  historicam  et  enar- 
rationem  et  intendit  unam  concJusionem,  scilicet 
Deum  fuisse  respectu  filiorum  Israel  quoad  terram 
promissionis  stiipendum   inductorem.   Quod    patet: 

1.  Ex  lordani  divisione. 

2.  Ex  murorum  lericho  stupenda  collisione. 

3.  Ex  quinque  regum  captione. 

4.  Ex  totius  terrae  depopulatione,  quae  obti- 
nebatur  a  triginta  et  uno  regibus. 

5.  Et  demum  ex  totius  terrae  per  sortes  et  fu- 
niculos  distributione. 

Ilaec  enim  concludunt,  Dominum  fuisse  evi- 
denter  stupendum  inductorem  filiorum  Israel  in  ter- 
ram  promissionis. 

Incipit  liber  ludicum. 


•  neiK.  29.  elc. 


48  COMPENDIUM   AUREOLI. 

ludicum. 

Tunc  accedit  liber  ludicum,  qui  est  secundus 
et  intendit  conclusionem  aliam,  scilicet  Deum  exti- 
tisse  providum  redemptorem  et  salvatorem,  et  hoc 
sub  14  iudicibus.  Cum  enim  peccarent  Domino,  tra- 
debat  eos  in  manibus  nationum,  et  cum  reverteban- 
tur  ad  ipsum,  mittebat  eis  (salvatorem) :  Othoniel, 
Hado,  Sangaz,  Debora,  Gedeon,  Abimelech,  Kelnar, 
lephte,  Abethim,  Hailon,  Abdon,  Samson  et  Heh 
sacerdotem. 

Incipit  liber  Ruth. 

Ruth. 

Tunc  accedit  liber  Ruth  et  intendit  unam  con- 
clusionem,  scilicet  Deum  esse  placidum  lenitorem. 
oppressis.  Quod  probat  ex  Elimelech  peregrinatione 
et  Noemi  reversione  et  ex  Ruth  desponsatione. 

Incipit  " 

I.  et  II.  liher  Regum  et  I.  Paralipomenon. 

Nunc  accedit  primus  et  secundus  liber  Regum 
et  primus  Paralipomenon  et  pars  secundi,  et  inten- 
dunt  quartam  conclusionem,  scilicet  Deum  esse  ma- 
ximum  erectorem  filiorum  Israel.  Sublimavit  enim 
eos  in  regnum.  Quod  apparet  in  Samuele  a  prin- 
cipio  primi  Regum  usque  ad  caput  17;  et  in  Da- 
vid  per  totum  residuum  et  per  totum  librum  secun- 
dum ;  et  in  Salomone  a  principio  tertii  usque  ad 
caput  22. 


SECUNDA    PARS.  49 

III.  et  IV.  Regum  et  II.  Paralipomenon. 

Niinc  accedit  liber  Regum  tertius  a  capite  12. 
usque  ad  finern  quarti  libri  et  intendit  quintarn 
conclusionem,  videlicet  Deum  fuisse  validmn  cor- 
rectorem  populi  Israelitici.  Quod  declarat  ex  de- 
cursu  19  regum  luda  et  regno  Israel.  Per  omnia 
enim,  cum  reliquissent  Dominum,  iverunt  continue 
decrescendo. 

Nunc  accedit  finis  quarti  Regum  et  secuncli 
Paraliporne^ion,  et  intendunt  sextam  conclusionem, 
scilicet  Deum  fuisse  regum  eiectorem  et  capttva- 
torem  populi  sub  Theglathphalasar,  Salmanasar, 
Senacherib,  Nabuchodonor,  regibus  Assyriorum  et 
Chaldaeorum. 

Incipit  liber 

Esdrae  et  Nehemiae. 

Nunc  accedit  liber  Esdrae  et  Nehemiae,  et 
intendunt  conclusionem  septimam,  videlicet  Deum 
Mssepropitium  reductorem  de  captivitate  sub  Cjro, 
Dario  et  regibus  Medorum. 

Incipiunt  quatuor  libri 

Tobiae,  ludith,  Esther,  Machahaeorum. 

Nunc  accedunt  quatuor  libri  Tobiae,  ludith, 
Esther,  Machabaeorum,  et  intendunt  octavam  con- 
clusionem,  videlicet  Deum  fuisse  praecipuum  adiu- 
torem  et  adstitorem  tempore  captivitatis. 

1.  Adstitit  enim  To^m^  sub  prima  captivitate, 
quae  fuit  Assyriorum. 

Compemlium  AiwcoU.  i 


50  COMPENDIUM   AUREOLI. 

2.  Et  adstitit  ludith  et  universo  populo  sub 
captivitate  secundi  Nabuchodonor  regis  Assyriorum. 

3.  £t  adstitit  Esther  et  toti  populo  sub  capti- 
vitate  Medorum. 

4.  Adstitit  Machabaeis  et  universo  populo  sub 
captivitate  Graecorum,  ut  secundum  hoc  denarius 
historialium  librorum  apte  clamet,  Deum  comple- 
visse,  quidquid  comminatus  est  et  promisit  trans- 
gressoribus  et  observantibus  suae  legis. 

Nec  ad  alium  finem  historiae  ordinantur.  Non 
enim  intendit  sacra  scriptura  historias  propter  se, 
sed  in  ordine  ad  Deum. 

Ad  hanc  partem  historicam  est  ascensus  scor- 
piosus;  et  lingit  et  pungit ;  et  isti  libri  inducunt 
Deum  lenientem  per  misericordiam  legis  observato- 
res  et  punientera  ac  pungentem  per  iustitiam  trans- 
gressores,  de  quo  ascensu  scribitur  in  figura  Nu- 
merorum  ^  quod  terra  promissionis  «  circuibat  au- 
stralem  plagam  per  ascensum  Scorpionis  »;  plaga 
enirn  australis  designat  Dei  iudicia  contra  trans- 
gressores  divinae  legis,  ex  zelo  iustitiae  facta. 


1  Cap.  3i,  4. 


III.  PARS  HYMXODIOA. 


IIic   ponilur   divisio    tertiae   partis,    quae   est 
hymnodica. 

LIBRI :  Psalmorum,  Threnorum  et  Cantica  canticorum. 

Incipit  tertia  pars  diranae  scripturae. 

Tertia  pars  divinae  scriplurae,  quae  est  hvmno- 
dica  et  quasi  pootica  et  decantativa,  sub  librorum 
ternario  continetur.  Est  enim  sciendum,  quod  can- 
tus  pootici  dividuntur  in  'tria  genera  scilicet : 

1.  In  carmina,  quae  sunt  cantus  laetitiae;  Boe- 
thius  de  Consolatione  ' :   «  Carmina  quorundam  >. . 

2.  \n  elega  (elegias),  quae  sunt  moestitiae  can- 
tus;  sicut  ibidem  sequitur  :  « Et  veris  elegi  lietibus 
ora  rigant « . 

3.  In  dramata,  quae  sunt  amicitiae  cantus. 

^  Et  secundum  haec  pars  decantativa  scripturae 
divmae  ad  modum  sacrae  poetriae  dividitur  in 
librum 


'  Boelhius,  I.  de  ConsoIatJonc,  Metrum  I.  v.  2:  Carmina  qui 
quondam  sludio  norente  peregi;  v.  3:  Et  vciis  elegi  Ilciibus  ora 
fgante. 


52  COMPENDIUM   AUREOLI. 

a)  Fsalmoruyn,  qui  continet  carmina  laeti- 
tiae  et  dulcoris ;  et  in  librum 

h)  Threno7nm%,  qui  continet  elegias  miseriae 
et  doloris ;  et  in 

c)  Caniica  canticorum,  qui  continet  dra- 
mata  gratiae  et  amoris. 

Liber  Psalmorum. 

Incipit  igitur  partem  poeticam  et  decantativam 
liber  psalmorum,  qui  continet  carmina  laetitiae  et 
dulcoris,  et  dividitur 

1.  in  alleluia, 

2.  in  cantica, 

3.  in  orationes, 

4.  in  intellectus, 

5.  in  psahnoSy 

6.  in  titulos. 

Continet  enim  77  psalmos,  18  intellectus,  28  can- 
tica,  6  titulos,  17  alleluia  et  4  orationes,  qui  simul 
iuncti  150  psalmos  efficiunt. 

1.  Carmina  namque,  quae  in  psalterio  conti- 
nentur,  quaedam  sunt,  quae  dicuntur  alleluia  a 
iubilo  uberiori,  sicut:  «  Lauda,  anima  mea,  Domi- 
num  »  (Ps.  145.).  —  «  Laudate  Dominum,  quoniam' 
bonus  est  psalmus  »  (Ps.  146.).  —  «  Laudate  Domi- 
num  de  coelis  »  (Ps.  148.)  —  et  sic  de  aliis,  in  qui- 
bus  David  exprimebat  magnum  iubilum  cordis  sui 
erumpentis  sic  in  laudem  Dei. 

2.  Quaedam  vero  dicuntur  cantica  a  Jabio 
exteriori,    quia  ore  a  levitis  et  sacerdotibus    can( 


TERTIA   PARS.  53 

bantiir,  sicutpatet  in  cantico  15  gracliium  '  (Ps.  119- 
133.);  propter  quod  hoc  taliter  nominantur,  quia 
clum  David  ascendebat  ad  domum  Domini  per  sca- 
lam  15  graduum,  in  quolibet  gradu  unum  ex  illis 
canticis  canebatur,  et  in  ultimo  gradu,  qui  iara  erat 
in  atrio  domus  Domini,  canebatur:  «  Ecce  nunc  be- 
nedicite  Dominum,  qui  statis  in  domo  Domini,  in 
atriis  domus  Dei  nostri  >>   (Ps.  133.). 

3.  Quaedam  vero  dicta  sunt  intellectus  a  ra- 
dio  profundiori,  prout  ibi  propheta  « in  finem  »,  hoc 
est  in  futurum  de  Christo  profundius  speculabatur, 
sicut  patet  in  illo  Psalmo:  «  Misericordias  Domini 
cantabo  in  aeternum  »  (Ps.  88.);  ubi  praedicitur  de 
Christo  (v.  27.) :  « Ipse  invocavit  me  alleluia,  pater 
meus  es  tu  »;  et  de  passione  subiungitur  (v.  39.)  : 
«  Tu  vero  repulisti  et  despexisti,  distulisti  Christum' 
tuum  ».  Ideo  illi  Psalmo  praemittitur  « intellectus  » 
in  subscriptione. 

4.  Quaedam  vero  absolute  appellata  sunt  Psalmi 
ab  organo  exteriori,  quia  in  cithara  et  psalterio  ca- 
nebantur. 

5.  Quaedam  vero  dicta  sunt  titidi  a  stadio  pro- 
pinquiori,  quasi  tunc  magis  propinqua  intitularet 
Christum^et  maxime  in  passione,  sicut  patet  in  illo 
Psalmo  (58.) :  «  Eripe  me  ab  inimicis  meis,  Deus 
meus»,  ciii  scribitur :  «  Ne  disperdas  vel  corrum- 
pas  David  »   in  tituli  descriptione. 

C).  Quaedam  vero  orationes  dicta  sunt  ab  animo 
ferventiori,  sicut  patet  in  illo  Psalmo  (16.) :  «  Exaudi, 
Domine,  iustitiam  meam,  intende  deprecationeni 
meam,  auribus  percipe  orationem  meam,  de  vultu 

^  Psalmi  Graduales,  scil. 


^ 


54  COMPENDIUM   AUREOLI. 

tuo  iudicium  meum  procleat »   etc,  cui  inscribitur  : 
«  Oratio  David  » . 

Et  sub  istis  sex  tota  psalmorum  diversitas  con- 

tinetur. 

Ulterius  sciendum,  quod  illa  pars,  quae  abso- 
lute  dicitur  Psahnus,  aliquando  est  expressio  lau- 
dis  divinae  in  generali,  et  tunc  absolute  intitulatur 
Psalmiis  Damd,  Aliquando  vero  pro  aliqua  causa 
in  speciali,  et  tunc  additur  Psahnus  David,  cum 
fugo^et  a  facie  Ahsalon,  ut  in  illo  (3.):  «  Domine, 
quid  multiplicati  sunt  » ?  vel  «  cum  ascendissent 
Philistaei  ad  quaerendum  eum,  cum  audissent,  quod 
inunctus  esset  in  regem,  ut  in  illo  (2.) :  «  Quare 
fremuerunt  gentes  » ?  vel  cum  venit  ad  eum  Na- 
than,  quando  intravit  ad  Bersabee,  ut  injllo  Psal- 
mo  (50.) :  «  Miserere  mei,  Deus  » ;  et  sic  de  aliis 
multis  Psalmis.  '         ^ 

Aliqui  vero  pro  pey^sona  aligua  in  speciah, 
vel  pro  levitis  cantoribus,  qui  fuerint  in  triplici  or- 
dine,  ut  patet  in  primo  Paralipomenon  \  Quia  qui- 
dam  erant  sub  manu  Asaj^h,  quidam  sub  manu 
Ethan  ;  et  ideo  aliqui  Psalmi  intitulantur  Asaph, 
tamquam  cantandi  per  illum  ordinem  levitarum^ 
sicut  est  ille  (49.) :  «  Deus  Deorum  Dominus  locu- 
tus  est »,  et  (18.):  «  Deus  venerunt  in  haereditatem 
gentes  »  et  sic  de  pluribus  aliis.  —  Quidam  per 
Idiihum,  ut  (38.):  «  Dixi,  custodiam  vias  meas». 
—  Quidam  pro  filiis  Ethan,  ut  (88.) :  «  Misericor- 
dias  Domini  in  aeternum  cantabo»* 

Levitis  vero  ianitoribus,  quod  erant  filii  Chore 
intitulantur  multi  Psalmi  ad  informationem  eorum 

1  Cap.  26,  1.  sdqq. 


TERTIA    PARS.  55 

sicut  (48.):   «  Auclite  hoc  omnes  gcntes  »;  ct  (47.): 
«  Magnus  Dominus  et  laudabilis  nimis  ». 

Aliquando  pro  cUvcrsis  tcmporibiis  et  tunc  in- 
titulantur  vel  pro  rememoratione  Sabbati,  ut  (6.) : 
«  Domine,  ne  in  furore  tuo  »;  vel  secunda  Sabbati,  ut 
(47.):   «Magnus  Dominus»;  vel  tertia   Sabbati,  ut 
(93.):   «  Deus    ultionum  »;    vel  quarta  Sabbati,  ut 
(80.):  «  Exultate  Deo  adiutori  nostro»  et  sic  de  aliis. 
^iuia   Psalmi    illi   cantandi  erant  a  diebus  iUis   in 
consummationo  sacrificii.  Psalmi   vero  illi,  qui   in- 
titulantur  vel  in  Salomonem,  ut  (71.) :   «  Deus  iudi- 
cium  tuum  regi  da  »,  vel  in  Moysen,  ut  (89.) :  «  Do- 
mine,  refugium  factus  es  nobis  »,  vel  in  leremiam, 
Arjgeum  di  Zachariam,    ut    (111.):    «  Beatus   vir' 
qui   timet    Dominum  »;   et  (186.) :   «  Super  flumina 
Babjlonis  »,  facti  sunt  a  David,  sed  pro  persona  il- 
lorum  accipiuntur  aliquoties. 
Incipit  liber 

Cantici  canticorum. 

Divisio  Cantici  canticorum.  —  Nunc  accedit  li- 
ber  secundus  in  parte  decantativa,  scil.  Canticum 
canticoriim  et  introducit  quatuor  personas,  scilicet 
sponsura,  sponsam,  sodales  sponsi  et  adolescentulas 
socias  sponsae.  Et  hoc  super  clecem  coUationibus, 
in  quarum  qualibet  primo  loquitur  sponsa,  deinde 
sponsus.  Et  intermiscentur  interrogationos  et  respon- 
siones  sodalium  et  adolescentularum. 

Et  Ijcet  apud  ludaeos  quidam  autument,  quod 
librum  illum  Salomon  composuerit  de  sponsa  sua 
lilia  Pharaonis,  nihilominus  ludaei  melius  sentien- 
tes  dicunt,  quod  composuit  eum  de  synagoga,  sive 


56  COMPENDIUM   AUREOLT. 

de  populo  Israelitico  et  unico  vero  Deo.   Omnibus  *i 
enim  aliis  nationibus  conversis  ad   idola,   soli  filii    * 
Israel  sibi  desponsaverant  verum  Deum.  Et  propter 
hoc  Salomon  amorem  Dei  ad  filios  Israel  et  e  con- 
verso  sub  metaphora  sponsi  et  sponsae  nititur  ex- 

plicare. 

Dividitur  quoque  in  decem  partes  principales  : 

1.  Primo  agitur  de  patriim  peregrinatione 
Thare,  Abraham,  Isaac  et  lacob,  qui  egressi  sunt 
de  Ur  Chaldaeorum.  In  primo  dramate:  «  Oscule- 
tur  me  osculo  oris  sui  »   (cap.  1,  I.). 

2.  Secundo  de  plehis  multipUcatione,  de  qua 
in  Exodo  in  principio.  In  secundo  dramate:  «  Dum 
esset  rex  »   etc.  (1,  11.). 

3.  Tertio  agit  de  plehis  opipressione  ab  Aegy- 
ptiis.   In   tertio  dramate :   «  Ecce  tu  pulchra   es  » 

(1,  14.).  ,  ,        . 

4.  Quarto  de  Dei  descensione  et  apparilione  m 
rubo  Moysi.  In  quarto  dramate:  «  Sicut  malus  in- 
ter  ligna  silvarum  »   (2,  3.). 

5.  Quinto  de  plehis  egressione  ex  Aegypto.  In 
quinto  dramate :  «  Vox  dilecti  mei »  (2,  8.),  ubi 
agitur  et  de  egressione :  «  Surge,  propera  amica 
mea  »  (2,  10.).  Et  de  columnae  nubis  praecessione  : 
«  Ecce  iste  venit  saliens  »;  et  de  legisLatione :  «  So- 
net  vox  tua  in  auribus  meis  » ;  et  de  Amalech  de- 
beUatione :   «  Capite  nobis  vulpes  »   etc.  (2,  15.). 

6.  Sexto  agitur  de  evagatione  per  desertum 
quadraginta  annis;  et  ibi  primo  de  circuitione,  quam 
fecerant  propter  peccatum  murmurationis  :  «  Sur- 
gam  et  circuibo  civitatem  ».  Deinde  de  novo  populo 
generato,  mortuis  praecedentibus,  tractat  de  voca 
tione  ad  ingressum  terrae  sanctae,  qualiter  asce 


TERTIA    PARS.  57 

derunt  per  montes  Galaad  trans  lordanem  et  coe- 
pcrimt,  ibi :  «  Capilli  tui  sicut  groges  caprarum  » 
(4,  L).  Deinde  tractat  de  conteraplatione  terrao 
sanctae,  cum  ascendit  Moyses  in  monte  Sair,  ibi: 
«  Veni  de  Libano  »  (4,  8.),  ubi  continetur  invitatio 
Domini  ad  terram  sanctam,  facta  sub  losue.  In  dra- 
mate  sexto :  «  Dilectus  meus  mihi  et  eq-o  illi  » 
(2,  16.). 

7.  Septimo  agit  de  introductione  ;  in  septimo 
dramate:  «  Veniat  dilectus  meus»,  et  ibi  tractat 
primo  quomodo  coeperunt  comedere  de  fructibus  ter- 
rae  sanctae  et  cessavit  manna,  ut  dicitur  losue  ',  et 
hoc  cum  dicit :  «  Comede  favum  meum  cum  melle 
meo  »  (5,  L). 

8.  Octavo  agit  de  dilatatione  syna^forjae  et  ra- 
dicatione  ipsius  et  exaltatione  in  terra  promissionis 
et  de  gloria,  quam  obtinuit  sub  temporibus  illis 
usque  ad  tempora  Salomonis ;  et  hoc  in  octavo 
dramate :  «  Ego  dormio  et  cor  meum  vigiLat  « (5,  2.). 
Ubi  primo  agit  de  persecutione  et  liberatione  eorum 
sub  temporibus  iudicum,  ubi  legitur  :  «  Invenerunt 
me  custodes  »  etc.  (5,  7.);  et  de  populi  cLamore  et 
reversione  ad  Deum  :  «  Adiuro  vos,  filiae  lerusa- 
lem  »  (5,  8.). 

0.  Nono  agitur  de  plebis  Israeliticae  erudi' 
tione  et  sapientia  sub  tempore  Salomonis;  in  nono 
draraate,  quod  incipit:  «  Ego  murus  et  ubera  mea 
sicut  turris,  ex  quo  facta  sum  coram  eo  quasi  pa- 
cem  reperiens  »,  et  sequitur  :  «  Vinea  fui  pacifico  >» 
(8,  10.  IL).  Ex  quo  patet,  quod  loquitur  filiis  Israel, 


*  Cap.  IS,  11.  1 2. 


58  COMPENDIUM   AUREOLT. 

quia  scriptum  est  * :  «  Vinea  Domini  Sabaoth  domus 
Israel  est » . 

10.  Ultima  vero  sponsae  vox  est  de  sponsi  ae- 
terni  inhabitatione  in  populo  Israel,  relictis  na- 
tionibus.  Unde  dicit :  «  Fuge,  dilecte  mi  »  ab  his 
nationibus,  «  assimilare  capreae,  hinnuloque  cervo- 
rum  super  montes  aromatum  »  (8,  14.).  Hoc  est : 
Commorare  in  templo,  in  raonte  Sion,  ubi  fumiga- 
bantur  et  offerebantur  Deo  aromata,  thymiamata 
et  incensum. 

Incipit  divinus  liber  Threnorum  leremiae. 

Threni. 

Divisio  Threnorum.  —  Nunc  accedit  liber  tertius, 
sciiicet  Threnorum,  qui  continet  elegias,  cantus  sci- 
licet  tristitiae  et  moeroris,  et  hoc  pro  materia  ad 
literam  mortis  losiae,  vel  potius,  ut  textus  innuit, 
destructionis  Hierusalem  et  transmigrationis  Israel 
de  terra  sua. 

Qui  quidera  liber  continet  guatuor  plancius  Qi 
unam  orationem. 

Secundum  hoc  dividitur  in  quatuor  capitula  et 
quintum,  quod  intitulatur  Oratio  leremiae. 

Distinguuntur  autem  planctus  per  literas  al- 
phabeti  viginti  duas.  Quia  in  Hebraeo  primus  ver- 
sus  incipit  a  prima  litera,  secundus  a  secunda,  et 
sic  de  ahis ;  sicut  hymnus :  «  A  solis  ortus  car- 
dine  »;  primus  versus  incipit  ab  a;  secundus  a  b 
et  sic  de  aliis. 

Infra  quamlibet  autem  literam  tres  clausulae 
continentur,  praeterquam  in  tertio  planctu,  ubi  cui-i 

1  Isai.  5,  7. 


TERTIA   PARS.  59 

Jibet  clausulae  correspondet  sua  litera  simul  cum 
dicitur.  Et  ideo  ter  repetitur  quaelibet  lilera  ut, 
quum  dicitur :  Aleph,  Aleph,  Aleph,  et  sic  conse- 
quenter  usque  ad  Thau. 

Quare  autem  liber  iste  divisus  est  in  quatuor 
planctus?  Hoc  est  propter  quatuor  materias  lamen- 
tationis,  quas  habuit  loremias. 

1.  Namque  doluit  de  losiae  occisione  in  campo 
Mageddo. 

2.  De  lechoniae  transmigratione  et  abomina- 
tione  nobilium  sub  Nabuchodonosor,  qui  captivavit 
eos  in  Babylonem. 

3.  De  Hierusalem  muri  et  templi  combustione 
et  destructione  facta  per  Nabuzardam. 

4.  De  Godoliae  interfectione  et  reliquiarum, 
qui  remanserant,  dissipatione  et  deiectione  in-Aegj- 
ptum. 

Utitur  autem  liber  iste,  ut  ostendit  Giiber- 
tus,  omnibus  locis  rethoricis  provocantibus  ad  in- 
dignationem  et  conquestionem ;  hoc  est  provocan- 
tibus  ad  misericordiam  et  indignationem,  qui  se- 
cundum  Tullium  in  fine  primi  Rhetoricorum  '  sunt 
mulii.  Sunt  enim  15  provocantes  ad  indignationem 
et  15  ad  misericordiam. 

Primus  enim  locus  provocans  ad  misericor- 
diam  est  ex  comparatione  bonorum,  in  quibus  homo 
fuit  ad  mala  in  quibus  est.  Et  ab  isto  incipit  pri- 
mus  versus  Threnorum:  «  Quomodo  sedet  sola  civi- 
tas  plena  populo,  facta  est »  etc.  Unde  dicit:  «  Cui 
comparabo  te  (2,  13.)  » ?   «  Sedet  sola  »,  quae  erat 


^  Cap.  5i,  oJ. 


60  COMPENDIUM   AUREOLT. 

plena  populo ;  «  facta  est  vidua  « ,  quae  erat  clo- 
mina;  «  facta  est  sub  tributo  »,  quae  erat  princeps. 

Secundus  locus  est,  cum  deploratur  solatium, 
cui  deservit  secundus  versus:  «  Plorans  ploravit  in 
nocte  »,  sequitur :  «  non  est,  qui  consoletur  eam  ex 
omnibus  caris  eius  » . 

Tertius  locus  est,  cum  res  bonore  dignae  fue- 
rint  turpes,  bumiles  et  illiberales :  «  Viae  Sion  lu- 
gent,  eo  quod  non  sit,  qui  veniat  ad  solemnitatem, 
omnes  portae  eius  destructae,  sacerdotes  eius  ge- 
mentes,  vii^gines  eius  squalidae  et  ipsa  oppressa 
amaritudine  »   (v.  4.). 

Et  sic  de  aliis  locis  tam  conquestwis  quam  in- 
dignativis,  quibus  utitur  liber  iste. 

Incipit 

Prima  lamentatio  leremiae  (c.  !.)• 

«  Quomodo  sedet  sola  »!  Ad  evidentiam  huius 
libelli,  qui  dicitur  Threnorum,  procedendum  est  ad 
specialem  divisionem  cuiuslibet  lamentationis  in  se. 
Dividitur  ergo  in  quinque  partes. 

In  "prima  propheta  specialiter  lamentatur  de- 
structionem   civitatis   lerusalem,    quae   erat  caput 

regni. 

In  secunda   specialiter   lamentatur  destructio- 

nem  totius  Israel  et  totius  regni. 

In  tertia  more  prophetico  convertit  se  ad  Chri- 
stum  et  lamentatur  de  seipso,  induens  personam 
Christi,  vel  secundum  sensum  ludaicum  lamentatur 
destructionem  ipsius  populi. 

Et  in  quarta  parte  lamentatur  principaliter  et 
potissime  destructionem  sanctuarii  et  templi. 


I 


TERTIA    PARS.  Ql 

In  rpcmla  parte  fiindit  orationem  ad  Deum  im- 
plorativam  auxilii  et  provocativam  divini  atfectus. 

Prima  pars  continetur  in  primo  capitulo,  ibi : 
«  Quomodo  sedet  sola  civitas  »?  secunda  in  secundo, 
quod  incipit :  «  Quomodo  obtexit »?  tertia  in  tertio' 
quod  incipit:  «  Ego  vir  videns  >>;  et  quarta  in  quarto^ 
quod  incipit:  «  Quomodo  obscuratum  est  aurum  »? 
Quinta  vero  in  oratione  ipsa,  quae  incipit :  «  Re- 
cordare,  Domine  »  etc. 

Primum  ergo  capitulum  continet  primam  la- 
nientationem,  quae  refertur  principaliter  et  potis- 
sime^  ad  civitatem  Hierusalem,  quae  erat  caput 
regni.  Et  dividitur  lamentatio  in  duas  partes  ])v\n' 
cipales.  Primo  namque  propheta  adrairando  lamen- 
tatur  destructionem  Hierusalem  et  loquitur  ad  se- 
ipsum  (v.  1-11.).  Secundo  ipsamet  civitas  lamenta- 
tur  seipsam  provocando  alios  ad  compatiendum  sibi, 
et  incipit  secunda  pars  in  12.  versu:  « 0  vos  omnes,' 
qui  transitis  per  viam  »   etc. 

PRIMA   AUTEM   PARS 

continet  11  versus  secundum  11  conditiones  et 
excellentias  civitatis  Hierusalem,  super  quibus  amis- 
sis  leremias  desolabiliter  lamentatur. 

iJ  Excellentiae,  qiias  habuit  Ilierusalem: 

1.  Excessit  namque  aliquando  civitas  Hierusa- 
lem  alias  civitates  in  auctoritate,  quia  multis  ter- 
ris  et  civitatibus  dominabatur. 

2.  Excessit  etiam  in  laetitia  et  iucunditate, 
quia  erat  ibi  cantus  et  multa  signa  laetitiae. 


62  COMPENDIUM   AUREOLT. 

3.  Excessit  in  seciiritate,  ita  ut  de  terris  fini- 
timis  populi  in  Hierusalem  convenire  festinarent 
propter  securitatem. 

4.  Excessit  in  so/^m?2zY5  diurnis  et  celebritate; 
ler  enim  in  anno  debebat  populus  in  Hierusalem 
convenire  ad  celebranda  festa  Domini. 

5.  Excessit  in  pace  et  tranquillitate,  sicut  pa- 
tuit  tempore  Salomonis,  et  propter  hoc  dicta  est 
Hierusalem   «  visio  pacis  ». 

6.  Excessit  in  fortitudine  militiim  et  probitate, 
sicut  patuit  tempore  Salomonis  et  David,  in  quo 
fuit  robur  exercitus  et  maxima  fortitudo. 

7.  Excessit  in  multiplici  prosperitate  et  divi- 
tiarum  copiositate;  erat  enim  tempore  Salomonis 
copia  auri  et  argenti  quasi  foeni  et  ferri  et  quasi 
luti,  ut  patet  in  libro  Paralipomenon  et  Regum. 

8.  Excessit  in  laudis  praeconio  et  famositate; 
nominabatur  enim  in  cunctis  regnis,  ita  ut  regina 
Saba  veniret   a   finibus   terrae   audire   sapientiam 

Salomonis. 

9.  Excessit  etiam  mj^idchritudine  et  formositate ; 
erat  enim  pulcherrime  et  formosissime  aedificata. 

10.  Excessit  in  cidtu  divino  et  caeremoniarum 
sanctitate,  ita  ut  non  permitteretur  aliquis  gentilis 
aut  extraneus  ingredi  templum. 

11.  Excessit   in  copia  panis  et  satietate  aut 

saturitate. 

Secundum  hoc  lamentatur  propheta  super  amis- 
sionem  istarum  undecim  praerogativarum. 

Deplorat  namque  primo  civitatem  Hierusalem 
super  amissione  pristinae  auctoritatis  in  1.  versi- 
culo:  «Quomodo  sedet  >>  etc,  sequitur:  «  princeps 
provinciarum » . 


I 


TERTIA    PARS.  (33 

Seciinclo  deplorat  eam  siiper  amissione  pristi- 
nae  laetitiae  et  iiicundiiatis  in  2.  versiculo:  «  Plo- 
rans  plorabit»,  unde  sequitur;  « non  est,  qui  con- 
soletur  eam  « . 

Deplorat  eam  tertio  super  amissione  securitatis 
in  3.  vorsiculo:  « Migravit  ludas  propter  afiiictio- 
nem»,  unde  sequitur:  «omnes  persecutores  appre- 
henderunt  eam  » . 

Deplorat  eam  quarto  super  amissione  pristinae 
celebritatis  ot  pristinarum  solemnitatum  in  4.  ver- 
siculo:  «  Viae  Sion  lugent,  oo  quod  non  sit  qui  ve- 
niat  ad  solemnitatem  ». 

Deplorat  quinto  eam  super  amissione  pristinae 
pacis  et  tranquillitatis  in  5.  vorsiculo:  «  Facii  sunt 
hostes  in  capite»,  ct  sequitur:  « et  inimici  locuple- 
tati  sunt » . 

Deplorat  eam  sexto  super  amissione  pristinae 
fortitudinis  et  bellicae  probitatis  in  (>.  versiculo: 
«Egressus  est  a  filia  Sion»,  sequitur:  «  facti  sunt 
principes  eius  velut  arietes  »   etc. 

Deplorat  eam  septimo  super  amissione  pristinae 
prosperitatis  et  copiositatis  in  omnibus  bonis,  ut  in 
versiculo  septimo:  « Recordata  est  Hierusalem  dio- 
rum  afilictionis»,  etsequitur:  « et  omnium  deside- 
ra])ilium  suorum  »  etc. 

Deplorat  eam  octavo  supor  amissione  honoris 
et  famositatis  in  8.  versiculo:  «  Peccatum  peccavit 
Hierusalem»,  sequitur:  « omnes  qui  glorificabant 
eam,  spreverunt »   etc. 

Deplorat  eam  nono  super  amissione  pristi- 
nae  pulchritudinis  et  formositatis  in  9.  versiculo  • 
«  Sordes  eius  in  pedibus  eius,  deposita  est  vehe- 
menter  ». 


(34  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Deplorat  eam  decimo  super  amissione  divini 
cultus  et  pristinae  sanctitatis  in  10.  versiculo: 
«  Manum  suam  raisit  hostis  >>,  sequitur :  «  vidit  gen- 
tes  ingressas  sanctuarium  suum,  de  quibus  praece- 

peras »  etc. 

Deplorat  eam  undecirao  super  amissione  pri- 
stinae  satietatis  et  saturitatis  ab  11.  versiculo: 
«Omnis  populus  quaerens  panem  »,  sequitur:  «  de- 
derunt  pretiosa  quaeque  pro  cibo  »   etc. 

Deinde  sequitur 

SECUNDA   PARS   PRINCIPALIS 

istius  laraentationis,  in  qua,  postquam  proplieta 
lamentatus  est  civitatem  destructam,  introducit  ci- 
vitatem  lamentantera  seipsara,  et  incipit  pars  illa  in 
versiculo  12.  ibi:  «0  vos  oranes,  qui  transitis  per 
viara »  etc.  Ibi  enira  loquitur  civitas  invocans  alios 
ad  compatiendum  sibi.  Et  dividitur  pars  illa  usque 
in  finem  lamentationis  in  4  partes  principales: 

1.  Prirao  namque  laraentatur  super  magnitU' 
dine  et  immensitate  siiae  miseriae  in  quatuor  pri- 
rais  versibus  et  hoc  sub  quatuor  metaphoris  4 
modorum   hominum,  qui  consueverunt  orania  spo- 

liare. 

Dicit  enim  in  primo  versiculo,  Dominura  se 
habuisse  ad  ipsara  instar  vindemiatoris,  qui  nihil 
relinquit  in  vinea.  Unde  dicit:  «0  vos  oranes,  qui 
transitis  per  viara »  etc.  Ibi  enim  loquitur  civitas: 
«  Vindemiavit  me,  ut  locutus  est  Dominus». 

Secundo  dicit,  ipsura  se  habuisse  adinstar  m- 
cendiarii  et  venatoris.  Incendiarius  enim  consuevit 
totum    comburere,    et   venator,    quidquid   cadit  in 


TERTIA    PARS.  65 

rete,  mactare  et  interficere;  et  ideo  addit  in  se- 
quenti  versiculo:  « De  excelso  misit  ignem  in  ossi- 
bus  meis,  expandit  rete  pedibas  meis». 

Tertio  dicit,  ipsum  se  habuisse  adinstar  ^nn- 
cidatoris  ligantis  captum  per  manum  et  collum, 
unde  subdit  in  sequonti  versiculo:  «  Vigilavit  iugum' 
iniquitatum  mearum  in  manu  eius  «   etc. 

Quarto  dicit,  ipsurn  se  habuisse  ad  eam  ad  mo- 
duni  calcantis  in  torcidari  et  expressoris.  qui  nul- 
lum  humorem  relinquit  in  uva;  unde  subditur  in 
serjuenti  versiculo:  «  Abstulit  omnes  magnificos 
meos  Dominus:  torcular  calcavit»   etc. 

Et  ita  sub  his  quatuor  metaphoris  laraentata 
est  et  explicavit  immensitatera  suae  miseriae  et 
magnitudinem. 

2.  In  secunda  vero  parte,  Jamentatur  super  ira- 
placabilitate  divinae  iracundiae,  et  ponitur  pars 
illa  in  illo  versiculo:  « Idcirco  ego  plorans »  (IG.) 
et  111  sequenti.  In  prima  namque  ostendit,  quod 
non  potest  Deum  placare  lacrymis  oculorum,  dicens: 
«  Ego  plorans,  et  oculus  meus  deducens  aquam  »  etc. 
In  secunda  parte  vero  ostendit,  quod  non  potest 
3um  placare  fjestibns  manuum  quorumcuraque  si- 
?norum,  dicens:  «  Expandit  manus  suas  Sion :  non 
^st  consolator  »  etc.  Et  sic  lamentatur  snper  im- 
)lacabilitate  divinae  iracundiae,  cum  tamen  con- 
iuevisset  alias  Deura  placabilem  sibi  invenire. 

3.  In  tertia  vero  parte  lamentando  profitetur 
stud  provenire  ex  severitate  divinae  institiae  et 
^x  summa  aequitate  in  illo  versiculo:  « lustus  est 
Jominus,  quia  os  eius  ad  iracundiam  provocatur  » . 
i^t  durat  pars  illa  per  tres  versiculos  (18.  19.20) 
niain  principio  confitetur,  Deum  non  fuisse*iniu- 
CompmiUum  AurcoU.  v 


SQ  COMPENDIUM   AUREOLI. 

stum  in  captivitate,  quam  inflixit  ludaeis  exeun- 
tibus;  unde  dicit:  «  Virgines  meae  et  iuvenes  mei 
abierunt  in  captivitatem » . 

In  secundo,  quod  nec  Deus  fuit  iniustus  in 
farae,  quam  inflixit  remanentibus,  dicens:  «Vocavi 
amicos  meos  et  ipsi  deceperunt  me :  sacerdotes  mei 
in  urbe  consumpti  sunt » . 

In  tertio,  quod  non  fuit  iniustus  in  morte  et 
gladio,  quem  inflixit  omnibus  tam  istis  quam  illis, 
dicens:  «  Vide,  Domine,  quoniam  tribulor»,  sequi- 
tur :   «  foris  interflcit  gladius  » . 

4.  In  quarta  vero  parte  et  ultima  lamentando 
praestolatur  dulcorern  divinae  clementiae  et  reme- 
clium  consolationis  futiirae,  et  continuatur  pars 
illa  in  duobus  versiculis  ultimis. 

In  principio  namque  aperit  inimicorum  incom- 
passionem  respectu  sui  et  promittit  sibi  divinam 
consolationem,  et  incipit  ille  versus:  « Audierunt, 
quia  ingemisco  ego»,  et  sequitur:  « adduxisti  diem 
consolationis,  et  fient  similesmei». 

In  secundo  vero  ponit  futuram  jpunitionem  su- 
per  inimicos  et  hoc  esse  sibi  futuram  consolationem, 
dicens:  « Ingrediatur  omne  malum  eorum  coram  te, 
et  vindemia  eos».  Et  in  hoc  primum  capitulum  et 
lamentatio  prima  finitur. 
Incipit 

Secunda  lamentatio  leremiae. 

Nunc  accedit  secunda  lamentatio,  quae  conti- 
netur  in  secundo  capitulo :  « Quomodo  obtexit  ca- 
ligine»!  Ubi  propheta  laraentatur  destructionem, 
totius  terrae  Israel  et  totius  regni.  Dividitur  autem 
in  quatuor  partes: 


I 


TERTIA   PARS.  g7 

Primo  namqne  lamentando  sicut  homo  deso- 
latus  loquitur  ad  seipsum.  Secundo  vero  lamen- 
tando  sermonem  suum  dirigit  ad  terram  Israel  et 
ad  ipsum  regnum,  ibi:  « Cui  comparabo  te  vel  cui 
assimilabo  te»?  Tertio  vero  dat  super  hoc  utile  et 
sahibre  consihum,  ibi:  « Clamavit  cor  eius  ad  Do- 
minum  super  muros  fihae  Sion ».  Quarto  ponit  ora- 
tionis  textum,  ibi:   «  Vide  et  considera». 

PRIMA    PARS. 

Prima  pars,  in  qua  lamentatur  regnum  Israel, 
loquendo  in  stupore  et  amaritudine  animi  ad  se- 
ipsum,  nec  dirigendo  eloquium  suum  ad  alterum, 
dividitur  in  duodecim  partes,  quia  duodecim  infe^ 
hcitaies  evenerant  super  regnum  Israeh  Lamen- 
tatnr  infehcitates,  inquam,  oppositasexcellentiis,  quas 
pnus  habuerat  regnum  ilhid.  Excesserat  namque 
regna  ah"a: 

1.  Primo  namque  quantum  s,di  glebam  pinguem 
et  fertile  solum;  unde  dicebatur  terra  promissio- 
nis,  terra  inclyta,  fertih^s  et  pinguis.  Super  hoc  ergo 
in  pnmo  versiculo  lamentatur,  dicens:  «  Quomodo 
texit  caligine  in  furore  suo  Dominus  filiam  suam 
proiecit  terram  incljtam  Israel»! 

2.  Secundo  vero  excesserat  regna  alia  quan- 
^um  ad  nobilitatem  et  dignitatem  jjrincipum,  c^mB. 
Jtn^ps  David,  quae  regnabat  super  regnum  Israel 
uit  sanctissima  et  nobilissima.  Super  quo  versu 
iecundo  lamentatur  propheta,  dicens:  «  Praecipita- 
ni  Dominus  nec  pepercit»,  sequitur:  « polluit  re- 
n^um  et  principes  eius». 

3.  Tertio  vero  excesserat  quantum    ad    robur 
mhtum  et  robur  pugnatorum,  unde  fuerat  regnum 


58  COMPENDIUM   AUREOLI. 

fortissimum  sicut  cornu.  Super  quo  lamentatur  pro- 
pheta  in  versu  tertio,  clicens :  «  Confregit  in  ira  fu- 
roris  sui  omne  cornu  Israel  » . 

4.  Quarto  vero  excesserat  quantum  ad  ve^iu- 
statem  arborum  et  pulcritudinem  terrae  nascen- 
tium,  unde  erat  terra  nemorosa  et  ad  videndum 
pulcherrima.  Super  quo  lamentatur  propheta  in 
quartoversu,  dicens:  « Tetendit  arcum  suum  quasi 
inimicus,  occidit  omne  quod  pulchrum  erat  visu  » . 

5.  Quinto  excesserat  quantum  ad  urhes  mii' 
ratas  et  multiplex  fortalitium,  quod  erat  in  ^  toto 
regno  Tsrael  et  in  multis  locis  terrae  promissionis, 
ut^patet  ex  libris  Paralipomenon  et  Regum.  Super 
quo  in  versu  quinto  lamentatur:  «  Factus  est  "Do- 
minus  quasi  inimicus,  praecipitavit  Israel,  praecipi- 
tavit  omnia  moenia  eius,  dissipavit  munitiones » . 

6.  Sexto  excesserat  quantum  ad  locum  sacrum 
et  Dei  tabernacuium,  quod  fuerat  in  illo  regno,  | 
aliquando  in  Silo,  aliquando  in  Maspha,  et  deinde 
in  Hierusalem.  Super  quo  lamentatur  sexto  versu, 
dicens:  «Et  dissipavit  quasi  hortum  tentorium  suum, 
demoHtus  est  tabernaculum  suum». 

7.  Septimo  excesserat  quantum  ad  Dei  altare 
et  sacrificium,  super  quod  filii  Israel  ex  praecepto 
divino  habebant  sacrificare.  Super  quo  lamentatur 
in  versu  septimo,  dicens:  « Repuht  Dominus  altare 
suum,  maledixit  sanctificationi  suae »   etc. 

8.  Octavo  excesserat  quantum  ad  urhem  prin- 
cipalem,  quae  erat  metropolis  et  regni  solium,  quia 
nullum  regnura  habebat  metropolim  et  in  caput 
nobilem  civitatem,  sicut  erat  Hierusalem.  Super 
quo  lamentatur  in  octavo  versu,  dicens:  « Cogitavit 
Dominus  dissipare    murum  filiae  Sion»,   sequitur:| 


TERTIA    PARS.  Qg 

«luxitque  antemurale,    et   murus   pariter   dissipa- 
tus  est » .  ^ 

9.  Nono  excesserat  quantum  ad  coetum  homz- 
num,  sapientia  divina  et  prophetia  praeditum.  Nul- 
lum  enim  aliud  regnum   receperat  legem  Dei   aut 
habuerat  proplietas  Dei    visiones    videntes.    Super 
quo    lamentatur    in   medio    noni    versus,    ubi    ait: 
«  Reges  eius  et  principes  eius  in  gentibus.  Non  est 
lex,  et  prophetae   eius    non  invenerunt  visionem  a 
Domino  « .  Et  hoc   secundum  principium    noni  ver- 
sus  refertur  ad  lamentationem  octavae  excellentiae 
seu  ad  destructionem  portarum  et  vectium  civitatis 
metropohtanae  Hierusalem.  Unde  incipit:  «  Defixae 
sunt  m  terra    portae    eius»;  vel  potest   dici    quod 
portae  ems  et  vectes  appellantur  reges,  prophetae 
ac  pnncipes,  et  tunc  iste  versus  refertur  ad  lamen- 
tationem  excellentiae  nonae. 

10.  Decimo  vero  excesserat  quantum  ad  po- 
pulum  honore  ac  reverentia  dignum;  quia  in  nuUo 
regno  erant  tales  senes  et  tales  virgines  in  utroque 
sexu  quoad  sanctitatem  et  omnem  virtuiem  et  quoad 
aljas  cond]tiones  reverentia  dignas.  Super  quo  la- 
mentatur  in  decimo  versu:  « Sederunt  in  terra  ' 
conticuerunt  senes,  consperserunt  cinere  capita  sua' 
virgines  luda  >>. 

11.  Undecimo  vero  excesserat  quantum  ^c\  nu- 
merum  parvulorum  et  multitudinem  infantium 
quia  Deus  multiplicabat  semen  fihorum  Israel  phis 
quam  aharum  nationum,  sicut  promiserat  Abrahae  - 
«Suspice  coelum  et  numera  stellas,  si  potes;  sic 
erit  semen  tuum».  Unde  in  Aegypto  fuerunt  satis 


^  Gen.  15,  5.  6. 


70  COMPENDIUM   AUREOLI. 

in  tempore  brevi  ultra  modum  multiplicati.  Super 
hoc  ergo  propheta  in  versu  undecimo  lamentatur, 
plorans  defectionem  parvulorum  et  lactentium,  di- 
cens :  « Defecerunt  prae  lacrymis  oculi  nostri  » ,  se- 
quitur:   « cum  deficeret  parvulus  et  lactens  in  pla- 

teis  oppidi». 

12.  Duodecimo  vero  excesserat  regnum  iliud 
cetera  regna  in  abundantia  victualium,  et  hoc 
quantum  ad  victum  diurnum.  Unde  non  morieban- 
tur  homines  passi  in  pueritia  aut  adolescentia,  sed 
perveniebant  ad  perfectam  aetatem,  et  est  una  be- 
nedictio  inter  filios  Israel,  quod  videbant  filios  filio- 
rum  suorum.  Super  quo  lamentatur  propheta  in 
versu  duodecimo,  dicens:  «  Matribus  suis  dixerunt: 
Ubi  est  triticum  et  vinum  >>  ?  sequitur:  «  cum  exha- 
larent  animas  suas  in  conspectu  matrum  suarum  » . 

Deinde  sequitur 

PARS   SECUNDA   PRINCIPALTS, 

in  qua  propheta  lamentum  suum  dirigit  ad 
terram  Israel  et  ad  regnum,  ad  alloquendum  ipsum 
ac  ponendo  prae  oculis  quinque.  Et  secundum  hoc 
pars  illa  continet  quinque  versus. 

1.  Primo  namque  prae  oculis  ponit  ipsi  regno, 
ut  consideret  magnitudinem  suae  poenae  et^  suae 
miseriae;  et  hoc  in  versu  decimo  tertio,  dicens: 
«  Cui  comparabo  te  vel  cui  assimilabo  te,  filia 
Hierusalem?  Magna  est  velut  mare  contritio  tua: 
quis  medebitur  tui»? 

2.  Secundo  ponit  prae  oculis  eius  et  sibi  inge- 
gerit  originem  suae  culpae  et  suae  malitiae,  quae 
origo  fuerunt  prophetae,  non  aperientes  filiis  Israel 


TERTIA    PARS.  71 

suara  infquitatem,  ut  eos  ad  poenitentiam  provoca- 
rent.  Et  hoc  facit  in  versu  decimo  quarto,  dicens- 
«  Prophetae  tui  viderunt  tibi  falsa  >>   etc. 

3.  Tertio  vero  ponit  prae  oculis  eius  incompas- 
5^o;2m  totius  .  viciniae  et  gentium  propinquarum. 
Haec  est  enim  una  magna  causa  doloris  existenti 
Hi  miseria,  cum  non  invenit  aliquem,  qui  sibi  com- 
patiatur.  Et  hoc  facit  in  versu  decimo  quinto  di- 
cens:  «Plauserunt  super  te  manibus  omnes  trans- 
euntes  per  viam,  sibilaverunt  et  moverunt  capita 
sna »  etc. 

4.  Quarto  vero  ponit  prae  oculis  et  sibi  ingerit 
exmUationem  et  gaudium  gentis  adversariae  et  na- 
tionis  sjbi  inimicae,  quae  est  etiam  magna  causa 
doloris,  dum  scilicet  ah'quis  venit  in  gaudium  ini- 
mici.  Et  hoc  facit  in  versu  decimo  sexto,  dicens- 
« Aperuerunt  super  te  os  suum  omnes  inimici  tui 
dixerunt:  Devorabimus.  En  ista  est  dies  »   etc. 

5.  Quinto  ponit  prae  oculis  et  ingerit,  hoc  non 
esse  factum  a  casu,  imo  secimdum  praeflmtionem 
uistae  Dei  sententiae.  Et  hoc  in  versu  decimo  se- 
ptimo,  dicens:  «  Fecit  Dominus  quae  cogitavit,  com- 
plevit  sermonem  suum,  quem  conceperat  a  diebus 
^ntiquis». 

Deinde  sequitur 

PARS    TERTIA, 

in  qua  propheta   post    lamentum  dat  saluiare 
'eynediiun  et  mhdjre  consiUum,  docet  enim  recur- 
ere  ad  Deum.  Unde  monet  ad  sex: 

Docet  enim  primo  orare   et  clamare ;  secundo 
'iorare;  tertio  in  plorando  perseverare;  quarto   iu 


72  COMPENDIUM   AUREOLI. 

nocte  in  oratione  vigilare;  quinto  cor  simm  humi- 
liare  et  sicut  aquam  elfundere;  sexto  levationem 
manuum  ad  Deum  et  aliis  gestibus  ipsum  placare. 
Et  hoc  facit  in  duobus  versibus,  scilicet  decimo 
octavo  et  decimo  nono. 

Pro  primo  namque   dicit:   « Clamabit    cor    eo- 

rum  ad  Dominum  » . 

Pro    secundo :    «  Deduc    quasi    torrentem    la- 

crymas  » . 

Pro  tertio :   «  Non  des  requiem  » . 
Pro  quarto:   «  Consurge  et  lauda  in  nocte  ». 
Pro  quinto:   «  Effunde  sicut  aquam  cor  tuum  » . 
Pro  sexto:  «Leva  ad  Dominum  manus  tuas »  etc. 
Deinde  sequitur 

PARS   QUARTA, 

in  qua  propheta  ponit  orationis  textum  et  te- 
xit  devotum  oraculum  ad  Deum.  Monuit  enim  filios 
Israel  sic  desolatos  ad  Deum  orandum,  ibi  pomt 
orationem,  quam  facere  debent,  dicendo:  «  Vide, 
Domine,  et  considera».  Est  autem  illa  oratio  summe 
provocativa  divinae  misericordiae  et  continet  tres 
versus,  scil.  20.  21.  et  22.  Nititur  enim  provocare 
Dei  misericordiam : 

Primo  allegando  suam  magnificentiam  et  vih- 
tatem  propriam,  et  hoc  in  principio  versus  20,  di- 
cens  :  «  Vide,  Domine,  et  considera,  quem  vmdemia- 
veris  ita»;  quasi  dicat:  non  decet  tuam  excellen- 
tiam  et  magniflcentiam  persequi  me  sicut  vilem  et 

impotentem. 

Secundo  vero  aliegando   infehcitatem   multai 
iam   peipessam.   Nam    dicit,    quod  mater  comedi 


TERTIA    PARS.  73 

fi^,  et  quod  propheta  et  saccrdos  occisi  sunt  iii 
sanctuario,  et  quia  nulli  aetati  pepercit  gladius.  Et 
hoc  facit  ab  illo  loco:  «  Ergone  comedent  raulieres 
fructum  suum  »  usque  in  finem  totius  versus  20. 
et  deinceps  in  versu  21. 

Tertio  vero  allegando  hostium  et  adversario- 
rum  immanitatem  et  malitiam,  ut  magis  Deus 
compatiatur,  et  hoc  facit  in  22.  versiculo:  ^c  Vocasti 
quasi  ad  diem  solemnem,  qui  terrerent  in  cir- 
cuitu  «   etc. 

Et  sic  finitur  lamentatio  secunda.  Ubi  conside- 
randum,  quod,  licet  hic  fiat  mentio  de  civitate  Hie- 
rusaJem,  tamen  omnia,  quae  in  hoc  capitulo  conti- 
nentur,  referenda  sunt  ad  deplorationem  regni  Israel 
in  communi,  ita  quod  quae  dicuntur  de  Hierusa- 
lem,  dicuntur  in  quantum  erat  pars  et  metropoh's 
regni.  Et  ideo  in  ista  lamentatione  fit  mentio  de 
terra  inclyta  Israel,  de  speciosis  lacob,  de  filiis 
Israel  et  de  civitatibus  regni,  quae  erant  filiae  et 
Hierusalem  sicut  mater. 
Incipit 

Tertia  lamentatio  leremiae. 

Nunc  accedit  tertia  lamentatio  m  tertio  capi- 
tulo:  «  Ego  vir  videns  paupertatem  meam  >..  Ubi 
propheta  postquam  ploravit  destructionem  Hieru- 
salem,  quae  erat  solium  rcgni,  in  primo  capitulo, 
et  demde  destructionem  totius  regni  Israol  in  se- 
cundo  capitulo,  nunc  in  tertio  incipit  lamentari 
afflictionem  popiiU  captivnti,  vel  sui  ipsius  in  car- 
cere  positi  et  in  lacu  constituti,  sicut  habetur  lere- 
miac  2(K  vel  34,  vel  potius  magis  ad  literam  de- 
plorat  Christi  passionem. 


74  COMPENDIUM   AUREOLI. 

In  prima  ergo  expositione 

ut  cleploret  afflictionem  sui  vel  populi  captivati, 
incluit  propheta  varium  moclum  et  variam  perso- 
nam,  ut  secundum  hoc  in  6  partes  tota  lamentatio 
dividatur. 

1.  In  prima  namque  parte  induit  personam  ho- 
minis  depingentis  et  deplorantis  suam  miseriam,  et 
hoc  a  primo  versu:  «  Ego  vir  videns  paupertatem 
mearn »  usque  ad  illum  versum  :  « Recordate  pauper- 
tatis  »,  per  17  versus.  In  quibus  multas  suas  infeli- 
citates  miseriasque  depingit  et  deplorando  describit. 

2.  In  secunda  vero  parte  induit  personam  ex- 
petentis  et  deplorantis  Dei  auxilium  et  Dei  clemen- 
tiam,  et  hoc  a  versu  18,  qui  incipit:  «  Recordate 
paupertatis  »,  usque  ad  versum  23,  qui  incipit : 
«  Pars  mea  Dominus,  dixit  anima  mea».  Et  hoc 
per  quinque  versus,  in  quibus  Dei  misericordiam 
multam  nimis  confitetur  et  ipsam  implorat. 

3.  In  tertia  vero  parte  induit  personam  hominis 
confidentis  et  firmiter  exspectantis  Dei  benevolen- 
tiam,  in  versu23:  « Pars  mea  Dominus,  dixit  anima 
mea,  propterea  exspectabo  eum  »  usque  ad  versum 
26,  qui  incipit:  «  Quis  est  iste,  qui  dixit »,  per  ver- 
sus  13.  In  quibus  multipliciter  ostendit,  quod  in  Deo 
est  sperandum  et  quod  bonum  est,  in  Deo  sperare  et 
propter  Deum  saturari  opprobriis  et  percuti  maxillis. 

4.  In  quarta  vero  parte  induit  personam  homi- 
nis  repellentis  et  reprobantis  falsam  sententiam 
quorumdam  putantium,  quod  captivitas  et  afflictio 
populi  non  fuisset  ex  vindicta  et  ordinatione  Dei, 
sed  fuisse  a  casu,   non  Deo  iubente.  Et  hanc  sen- 


TERTIA    PARS.  75 

tentiam  reprobat  a  36.  versu,  qui  incipit:  «  Quis 
est  iste,  qui  dicit  ut  fieret,  Deo  noniubente», 
usque  ad  39.  versura,  qui  incipit:  «  Scrutemur  vias 
nostras»,  per  tres  versus,  in  quibus  reprehendit  ho- 
mines  talia  opinantes. 

5.  In  quinta  vero  parte  induit  personam  confi- 
tentis  et  poenitentis  super  irara,  malitiam  et  cul- 
pam:  «  Scrutemur  vias  nostras  »  usque  ad  versum 
54,  qui  incipit:  «  Invocavi  nomen  tuum,  Domine», 
per  15  versiculos,  in  quibus  sua  peccata  et  populi 
confitetur  et  dolorem  quo  dolebat,  et  de  culpa  et 
de  poena.. 

(h  In  sexta  vero  parte  induit  personam  homi- 
nis  aspicientis  de  prope  et  iam  invenientis  consola- 
tionem  divinam,  a  versu  54,  qui  incipit:  «  Invocavi 
nomen  tuum,  Domine,  de  lacu  novissimo  »,  et  de- 
inceps:  «  Vocem  meara  audisti  et  appropinquasti 
mihi,  quoniam  invocavi  te  et  iudicasti  causam  ani- 
mae  meae,  redemptor  vitae  meae »  usque  in  finem 
lamentationis  per  12  versiculos,  et  sic  in  m  tota 
lamentatio  terminatur. 

Secunda  expositio  messianica. 

Secundum  expositionem  vero  magis  literalem 
in  hoc  capitulo  convertit  se  propheta,  postquam  de- 
ploravit  destructionem  Hierusalem,  quae  erat  caput 
regni,  et  deinde  destructionem  totius  regni,  —  nunc 
in  isto  capitulo  3.  convertit  se  ad  deplorandum 
passio7tem  Christi  m  multis   articulis. 

Nam  inpersona  Christi : 

1.  IVimo  \^n\Qx\i^i\xv  de  SM^  exspoliatione,  qua 
3xuerunt  vestimenta   sua  et  nudaverunt    omnibus 


76  COMPENDIUM   AUREOLI. 

eum  sicut  pauperera ;  unde   incipit :,  «  Ego  vir    vi- 
clens  paupertatera  meam  » . 

2.  Secundo  vero  laraentatur  de  sua  ccqjtione  et 
alUgatione,  quae  fuit  facta  nocte  a  cohorte  et  tri- 
bunis;  unde  subdit(2.):  «  Me  minavit  et  adduxit  in 
tenebris  et  non  in  lucem  » . 

3.  Tertio  vero  laraentatur  de  sua  vexatione, 
qua  per  totara  noctera  in  dorao  Annae  et  Caiphae  fuit 
a  ludaeis  vexatus;  unde  subdit  (3.):  «  Tantura  in  me 
vertit  et  convertit  manum  suara,  vetustam  fecit  pel- 
lem,  aedificavit  in  gyro,  in  tenebrosis  collocavit  me  » . 

4.  Quarto  vero  lamentatur  de  sua  condava- 
tione  pedicm;  unde  subdit  (7.) :  «  Circumaedificavit 
adversum  me,  ut  non  exgrediar;  aggravavit  com- 
pedem  meum  » . 

5.  Quinto  vero  lamentatur  de  sua  acclamatione, 
qua  clamavit  in  cruce  et  absque  exauditione,  ut  vi- 
debatur,  cura  subdit(8.):  «  Sed  et  cura  claraavero 
et  ros:avero,  excludet  orationem  meam  :  conclusit 
vias  meas  lapidibus  quadris  »   eic. 

6.  Sexto  lamentatur  de  sua  illasione  et  hlasphe' 
matione,  de  qua  scriptum  est ':  «  Praetereuntes  blas- 
phemabant  eum,  moventes  capita  sua  ».  Et  hoc  fa- 
cit,  cum  subdit  (10.):  «Ursus  insidians  factus  est  mihi, 
posuit  me  quasi  signum  ad  sagittam ;  factus  sum 
in  derisum  orani  populo,  canticum  eorum  tota  die  » . 

7.  Septimo  laraentatur  de  sua  cibatione  et  po- 
tione  ex  vino  rayrrhato  mixto  cum  felle.  Vas  enim 
positum  erat  plenum  aceto  ^  Et  hoc  facit,  cum  ait 
(15.):  «  Replevit  me  araaritudinibus,  inebriavit  me 
absinthio.  Recordate  absinthii  mei  etfellis». 


i  Marc.   15,  29.  ^  loan.   19,  29. 


TERTIA   PARS.  77 

8.  Octavo  lamentatur  de  sua  soUtudine  in  cruce 
et  derehctione  omniura,  excepto  latrone,  de  cuius 
agit  conversione,  cum  ait  (20.):  « Memoria  memor 
ero  et  tabescet  in  me  anima  mea».  Seqiiitur  ver- 
buni  Christi  ad  latronem  (23.):  ..  Novi  in  diluculo 
multaest  fides  tua».  Et  sequitur  verbum  latro- 
nis  (24.):  «  Pars  mea  Dominus,  propterea  exspe- 
ctabo  eum  ». 

9.  Nono  lamentatur  de  multiplici  sui  colaphi- 
zahone,  cum  ait  (30.) :  «  Dabit  percutienti  se  maxil- 
lam,  saturabitur  opprobriis». 

10.  Decimo  lamentatur  de  lacrymatione  et  la- 
crjmarum  effusione  in  cruce,  de  qua  dicit  Apostolus 
ad  Hebraeos  ■,  quod  cum  lacrymis  et  cum  clamore 
valKlo  proces  obtulit  Deo.  Et  hoc  facit,  cum  subdit 
I4y^):  «Oculus  raeus  ataictus  est».  Sequitur  (48)- 
«  Divisiones  aquarura  deduxerunt  oculi  mei ». 

11.  Undecimo   lamentatur  de  morte  et  sepul- 
et  lapidis  obvolutione  ad  ostium  raonumenti, 

cum  ait  (.52.) :  „  Venatione  ceperunt  me  quasi  avem 
Japsa  est  ra  lacura  vita  mea,  et  posuerunt  lapidem' 
snper  nie  ».  ^ 

12.  Duodecimo  lamentatur  de  nmlierum  fletu 
et  e.ulatione;  unde  ait(54.):  «  Inundaverunt  aquae 
super  caput  meum  » .  ^ 

13.  Decimo  tertio  vero  agit  de  sua  descensione 
ad  limbum,  cum  dicit  (55.) :  «  Invocavi  nomen  tuum 
ae  lacu  novissimo,  vocem  meam  audisti». 

ibi  /^7"  .^T"''\'^"^"''°  ''8''^  ^^  ^"'-^  resnrrectione, 
te  £  •  ;•  n  ''^PP^^^Pinquasti  in  die,  qna  invocavi 
te.  ludicast.,  Domme,  causam  animae  meae  » 


Cnp.  5,  7. 


78  COMPENDIUM   AUREOLI. 

15.  Decimo  quinto  agit  de  Iiidaeorum  rnalitiosa 
machinaiione,  qua  post  resurrectionem  dederunt 
pecuniam  militibus,  ut  dicerent,  quod  discipuli  eis 
dormientibus  fuerant  corpus  eius  furati.  Et  ideo 
subdit  (59.) :  «  Vidisti,  Domine,  iniquitates  eorum, 
labia  insurgentium  et  meditationes  eorum   adver- 

sum  me » . 

16.  Decimo  sexto  vero  et  ultimo  de  condigna 
eorum  punitione;  propter  illud  peccatum  et  eorum 
destructione  et  persecutione,  quam  hodie  patiuntur. 
Unde  subdit  in  fine  lamentationis  {66.):  « Perseque- 
ris  in  furore  et  conteres  eos  sub  coelo,  Domine  ». 
Et  in  hoc  lamentatio  tertia  finitur. 

Et  est  notandum,  quod  cum  aliae  lamentationes 
super  notatione  unius  literae  alphabeti  clausulas 
multas  contineant,  nec  sit  nisi  una  series  literarum 
in  tota  lamentatione :  in  hac  tamen  literae  tripli- 
caniur  et  cuique  clausulae  litera  praenotatur  in  si- 
gnum  amplioris  doloris  et  maioris  lamenti. 

Incipit 

Quarta  lamentatio  leremiae. 

Nunc  accedit  quarta  lamentatio  in  quarto  capi- 
tulo:  «  Quomodo  obscuratum  est  aurum  » !  Ubi  post- 
quam  deploravit  destructionem  Hierusalem,  quae 
caput  erat  regni  et  domus  totius  populi,  nunc  de- 
plorat  propheta  destructionem  templi  et  cultus  di- 
vini  et  sanctuarii.  Est  tamen  notandum,  quod  licet 
in  qualibet  lamentatione  tangatur  aliquid  de  destruc- 
tione  istaruni  quatuor,  cum  principaliter  intendit 
prima  lamentatio  de  primo,  et  secunda  de  secundo 
et  sic  de  aliis. 


TERTIA    PARS.  79 

Dividitur  ergo  haec  lamentatio  in  tres  nartes 
principales. 

Primo  namque  propheta  deplorat  terapli  et  cul- 
tus  diviai  desolationem.  Secundo  vero  istius  deso- 
lationis  causam  inquirit  et  investigat  rationem  in 
versu  J2,  qui  incipit:  «  Non  crediderunt  reges  ter- 
rae».  Tertio  vero  cum  gaudio  praedicit  et\spicit 
futuram  consolationem  in  versu  21,  qui  incipit- 
«  Gaude  et  laetare  ». 


PRIIIA   AUTE.M   PARS 


in  qua  propheta  deplorat  destructionem  tempU 
diyiditur  m  quatuor  secundum  quatuor,  quae  cou- 
sidoranda  sunt  circa  templum. 

1.  Potest  enim  considerari  ygI  apparatus,  quo 
vestiebatur.  Nam  tertio  Regum  '  dicitur,  quod  «  ni- 
hil  erat  in  templo,  quod  non  auro  tegerelur  »  ubi 
etiam  erant  lapidos  pretiosi,  saltem  in  rationali  et 
vestibus  sacerdotum.  ilunc  apparatum  deplorat  pro- 
pheta  m  primo  versu,  dicens:  «  Quomodo  obscura- 
tum  est  aururn,  rautatus  est »  etc. 

2.  Secundo  vero  potest  considerari  circa  tem- 
p  um  comttatus  et  coetus,  qui  ingrediebatur  ipsum 
et  per  quem  frequentabatur.  Nam  et  ingredieban- 
tur  ipsura  et  inciyti  homines,  quos  deplorat  in  se- 
cundo  versu  propheta :  «  Filii  Sion  inclvti  et  araicti 
anro  pnmo».  Et  ingrediebantur  ipsura"piae  ac  de- 
votae  mulieres,  super  quibus  deplorat  in  tertio 
versu  propheta,  quia  versae  sunt  ad  similitudi- 
nem  lamiarura,  quae  filios  lactant,   et  in  sirailitu- 


^  Ciip.  6,  22. 


80  COMPENDIUM    AIIREOLT. 

dinem  crudelium  struthionum  ;  quia  mulieres  Hie- 
rusalem  leguntur  comedisse  filios  suos  tempore  ob- 
sidionis.  Unde  subdit:  «  Sed  et  lamiae  nudaverunt 
mammas  suas».  Ingrediebantur  etiam  pueri  et  in- 
fantes,  quos  deplorat  in  4.  versu,  dicens:  «  Adhae- 
sit  lingua  lactantis  ad  palatum  eius  in  siti  )>.  In- 
gredielDantur  deliciosi  iuvenes  et  adolescentes,  quos 
deplorat  in  5.  dicens:  «  Qui  vescebantur  voluptuose 
interierunt  in  viis  »  etc.  Ingrediebantur  etiam  di- 
versi  hominum  status  et  conditiones,  quos  omnes 
sub  una  generali  clausula  per  comparationem  ad 
destructionem  Sodomorum  propheta  deplorat  in  6. 
versu:  «  Et  maior  effecta  est  iniquitas  filiae  populi 
mei  peccato  Sodomorum  »   etc. 

3.  Tertio  potest  considerari  circa  templum  Na- 
zaraeorum  ritus  et  coelibatus,  quo  oblectabatur.  Qui 
quidem  Nazaraei  distribuuntur  in  sua  pristina  di- 
gnitate  in  versu  septimo,  qui  incipit:  «  Candidiores 
Nazaraei  eius  nive  » .  Et  deinde  deplorantur  in  op- 
posita  felicitate  in  versu  octavo,  qui  incipit:  «  De- 
nigrata  est  super  carbones  » .  Deinde  vero  concludi- 
tur  ex  praedicta  calamitate  quaedam  generalis  sen- 
tentia  in  nono  versu:  «  Melius  fuit  occisis  gladio 
quam  interfectis  fame » .  Deinde  vero  illa  sententia 
approbatur  ex  facti  evidentia  et  per  locum  a  mi- 
nori  in  10.  versu :  «  Manus  mulierum  misericor- 
.dium  coxerunt  filios  suos».  Ex  quo  intendit  pro- 
pheta  probare,  quod  melius  fuit  occisis  gladio  quam 
interfectis  fame. 

4.  Quarto  vero  potest  considerari  circa  templum 
tota  structura  et  totius  fabricae  status,  qui  in  sub- 
lime  erigebatur,  cuius  combustionem  et  destructio- 
nem  usque  ad  fundamenta  deplorat  propheta  in  11. 


TERTIA    PARS.  81 

versu,  dicens:  «  Complevit  Dominus  furorem  suum, 
succendit  ignem  in  Sion  et  devoravit  fundaraenta 
eius».  Et  sicfinitur  prima  pars  principalis  quartae 
Jamentationis. 

Est  autem  sciendum,  quod  licet  aequaliter  pos- 
sit  exponi,  quod  in  ista  lamentatione  praedictum  est 
de  combustione  templi,  quae  facta  est  per  Chaldaeos 
et  per  Nabuzardan,  principem  militiae,  Nabuchodo- 
nosor  imperante:  magis  tamen  clare  et  liberaliter 
exponi  habet  de  destructione  facta  per  Romanos  sub 
Tito  et  Vespasiano,  quia  in  obsidione  Romanorum 
illa  leguntur  mulieres  raisericordes  coxisse  filios 
snos  et^  homines  extabuisse  prae  fame,  et  cetera 
quae  hic  dicuntur,  quae  tamen  non  leguntur  fuisse 
facta  in  obsidiono  lerusalem  per  Chaldaeos. 

Deinde  sequitur 


PARS   SECUNDA   PRINCIPALIS 


in  qua  propheta  investicjat  et  narrat  desolatio- 
nis  templimodum  et  rationem,  quae  incipit  versu  12: 
«  Non  crediderunt  reges  terrae  •>,  ubi  propheta  osten- 
dit,  hanc  desolationem,  antequam  fieret,  fuisse  uni- 
versis  gentibus  incredibilem,  et  hoc  versu  12;  ait 
enira  :   «  Non  crediderunt  universi  habitatores  orbis, 
quoniara   ingrederetur   hostis   pcr  portara  Hierusa- 
lem  ...  Secundo  vero  ostendit,  eandem  desolationem 
postmodum    factam    fuisso    visam  eisdera  gentibus 
lustam  et  rationabilem  propter  tres  caiisas. 
^       Prima  quidem,  effiisio  sanguinis  innocentis  ei 
Histi,  quia  sacerdotes  et   Dei   prophetas  interfece- 
runt^  Zachariam,   Isaiam  et  multos  alios  prophetas 
mllierusalem.  Et  hanc  causam  leremias  describit  in 
CompoKfinm  Aureoli.  a 


g2  COMPENDIUM   AUREOLI. 

versu  13,  qui  incipit :  «  Propter  peccata  propheta- 
rum  et  iniquitates  sacerdotum  »;  et  in  versu  14,  qui 
incipit:  «  Erraverunt  caeci,  polluti  sunt  sanguine  « . 
Propter  quam  causam  introducit  clamorem  omnium 
gentium  et  nationum  contra  habitatores  Hierusalem 
Tn  versu  15:  «  Recedite  polluti,  clamaverunt  eis»; 
et  versu  16:   «  Facies  Domini  divisit  eos  «. 

Secunda   vero    causa,    quare    rationabilis   fuit 
templi  desolatio,  fuit  j)raestolatio  alterius  auxilii 
quam  Dei.  Cum  enim  Nabuchodonosor  obsideret  ci- 
vitatem,  Sedechias  et  populus  debuissent  ad  auxi- 
lium  Dei  recurrisse.  Sed  potius  recurrerunt  ad  au- 
xilium  Pharaonis,  regis  Aegypti.  Propter  quod  di- 
cit :   «  Tradidit  eos  in  manus  Nabuchodonosor,  qui 
templum    destruxit  « .    Et  huius  causa  tangitur  in 
versu  17,  qui  incipit :   «  Cum  adhuc  subsisteremus, 
defecerunt  oculi    nostri   ad   auxilium   vanum,   cum 
respiceremus  attenti  ad  gentem,   qnae  salvare  nos 
non  poterat».  Et  in   versu    18.  describit,   qualiter, 
sic  ipsis  praestolantibus  et  Aegyptiis  non  venienti- 
bus,  finis  venit  obsidionis  eorum  et  capti  sunt.  Unde 
incipit   versus   ille :   «  Lubricaverunt   vestigia  no- 

^tyfi  )>    etc 

Tertia  vero  causa  desolationis  templi  fuit  mors 
et  interfectio  lesu  Christi,  quae  tangitur  versu  20, 
qui  incipit :  «  Spiritus  oris  nostri  Christus  Dommus 
captus  est  in  peccatis  nostris».  Quamvis  enim  ah- 
qui  ludaeorum  intelligant  hunc  versiculum  de  losia, 
qui  interfectus  est  a  Pharaone  Nechao,  alu  de  Se- 
dechia,  qui  egressus  est  de  civitate  et  voluit  fugere 
.  in  Aegyptum,  quem  persecutus  est  ChaldaeorunG 
exercitus  et  comprehendit  eum  in  deserto  Hieri- 
contino ;  tamen  non  potest  intelligi  ad  literam  hoc 


TERTIA    PARS.  83 

de  illis,  cum  quilibet  istorum  captus  fuerit  in  pec- 
catis  suis:  losias  quidem,  quia  non   obedivit  verbo 
prophetae  ex  ore   Domini;  Sedechias  autem,   quia 
non  obedivit  leremiae  verbis,  nec  servavit  iuramen- 
tum,  quo   se   obstrinxerat  contra  regem  Chaldaeo- 
rum.  Et  idcirco  literaliter  non  potest  intelligi  istud 
nisi  de  Domino  lesu  Christo.  Unde   quae   dicuntur 
a  21.  versu  et  deinceps    habentur  referri  ad  mor- 
tem  eius,  in  quem  conspiraverunt  sacerdotes  et  pro- 
phetae,  hoc  est  legis  doctores  et  scribae.   Unde   et 
de  ludaeis  verificatur  post  mortem  Christi  praefatus 
versus(I6.),  qui  dicit :   «  Facies  Domini  divisit  eos, 
non  addet,  ut  respiciat  eos  >» .  Post  captivitatem  enim' 
Chaldaeorum  Deus  respexit  eos  et  ad  terram  suam 
reduxit;  sed  post  mortem  Christi  despexit  eos,  sicut 
est  hodie. 

Deinde  sequitur 

TERTIA    PARS   ET    ULTIMA 

istius  lamentationis,  in  qua  propheta  af^j^^icit  et 
praedicit  futuram  consolationem  de  conversione  lu- 
daeorum,  postquam  introivit  gentium  plenitudo,  vel 
de  reditu  eorum  de  captivitate  Babylonica.  Et  primo 
ironice  loquitur  contra  nationes  vicinas  et  Idumaeos 
V.  21:   «Gaude  et  laetare,  filia  Edom  >.,  quod   in- 
teliigitur  per  antiphrasim  et  quandam  ironiam.  Se- 
cundo  vero  consolatur  veridice  ludaeos  de   regres- 
sione  a  captivitate  Babylonis ;  vel  potius  literalius 
de   conversione   ludaeorum   ad   fidem   lesu  Christi, 
qnae  erit  in  fine  saeculi,  et  hoc  in  versu  22.  et  ul- 
timo:   «Corapleta  est  iniquitas  tua,  filia  Sion,  non 
addet  ultra,  ut  transmigret  te  » . 


84.  COMPENDIUM    AUREOLI. 

Constat  enim,  quod  ad  literam  hoc  intelligi  non 
potest,  postquam  de  captivitate  Babyloniae  ludaei 
sunt  reversi;  nam  ex  tunc  captivati  sunt  per  Ro- 
manos  et  transmigrati  et  dispersi ;  et  propter  hoc 
referenda  sunt  haec  ad  finem  saeculi,  sicut  dictum 
est.  Et  in  hoc  lamentatio  quarta  finitur. 

Incipit 

Oratio  leremiae  prophetae. 

Oraiio  leremiae  prophetae  pro  populo  transmi- 
grato.  Et  dividitur  in  octo  partes  principales. 

1.  In  prima  namque  ad  modum  bene  orantis 
et  devote  provocantis  se  excitat  divinam  pietatem 
et  miserationem,  dicens  (v.  1.):  «  Recordare,  Do- 
mine,  quid  acciderit  nobis  » . 

2.  Secundo  vero  narrat  et  reserat  suam  vilita- 
tem  et  afflictionem  et  quantum  ad  amissionem  pos- 
sessionum,  dicens  (v.  2.) :  «  Hereditas  nostra  versa 
est  ad  alienos».  Et  quoad  amissionem  amicorum, 
subdens  (v.  3.) :  «  Pupilli  facti  sumus  absque  patre » . 
Et  quoad  amissionem  cibariorum,  addens  (v.  4.): 
«  Aquam  nostram  pecunia  bibimus  ».  Et  quoad 
amissionem  libertatis,  subdens  (v.  5.) :  « Cervicibus 
nostris  minabamur».  Et  quantum  ad  amissionem 
sanctitatis  quoad  patres,  subdens  (v.  7.) :  «  Patres 
nostri  peccaverunt  et  non  sunt » .  Et  quoad  amissio- 
nem  potestatis  et  auctoritatis,  subdens  (v.  8.) :  «  Servi 
dominati  sunt  nostri».  Et  quoad  amissionem  pul- 
chritudinis  et  sanitatis,  concludens  (v.  10.) :  «  Pellis 
nostra  quasi  clibanus  exusta  est » . 

3.  Tertio  vero  recitat  adversariorum  multipli- 
cem  iniquitatem  et  abusionem,  qua  abusi  sunt  ca- 


TERTIA   PARS.  85 

ptivatis,  ut  ex  hoc  Deus  acl  misericordiam  magis 
provocetur.  Et  hoc  facit  ibi  (v.  11.):  «  Mulieres  in 
Sion  humiliaverunt »,  ubi  recitat  adversariorum  im- 
munditiara  et  lubricitatem,  dicens:  «  Mulieres  in  Sion 
humiliaverunt  et  virgines  in  civitatibus  luda  »;  dein- 
de  vero  malitiam  et  crudelitatem,  subdens  (v.  12.): 
«  Principes  manu  suspensi  sunt,  facies  senum  non 
erubuerunt»;  deinde  vero  ipsorum  nequitiam  et  in- 
natiiralem  foeditatem,  subdens  (v.  13.):  «  Adolescen- 
tibus  impudice  abusi  sunt». 

4.  Quarto  vero  propheta  deplorat  pristinam  di- 
gmtatem  et  pristinam  consolationem  ;  quia  etiam 
defecit  sapientia  et  laetitia  et  excellentia,  quae  con- 
sueverat  esse  in  Hierusalem  :  quantum  ad  sapien- 
tiara,  dicens  (v.  14.):  «  Senes  defecerunt  de  portis  «; 
quantum  ad  laetitiam  subdit :  «  luvenes  de  choro 
psallentium  )>;  quantum  ad  excellentiam  concludit 
(v.  16.):   «  Cecidit  corona  capitis  mei  ». 

5.  (Juinto  vero  propheta  explicat  suam  iniqui- 
tatem  et  confitetur  iustam  punitionem,  ibi  (v.  IG. 
17.) :  «  Vae  nobis,  quia  peccavimus,  propterea  moe- 
stum  factum  est  cor  meum  » . 

6.  Sexto  vero  laudat  et  praedicat  divinam  ma- 
lestatem  et  suam  durationem,  ibi  (v.  19.):  «  Tu  au- 
tem,^Domine,  in  aeternum  permanebis». 

7.  Septimo  vero  iraplorat  Dei  benignitatem  et 
petit  sui  reditus  et  suae  conversionis  acceleratio- 
nera;  reditus  quidem  vel  de  Babvlonica  captivitate 
in  Hierusalem,  vel  potius  et  melius  de  incredulitate 
ad  lesu  Christi  fidem.  Et  hoc  facit  ibi  (v.  20.) : 
«  Quare  in  perpetuum  oblivisceris  mei  »  ?  sequitur 
(v.  21.):  «  Converte  nos,  Domine,  ad  te,  et  conver- 
temur  » . 


86  COMPENDIUM   AUREOLI. 

8.  Octavo  et  ultimo  intuetur  et  cernit  divinam 
severitatem  et  per  consequens  aliqualem  dilationem 
exauditionis,  ut  hoc,  quod  petit,  ita  celeriter  iraplea- 
tur,  concludens  (v.  22.):  «  Sed  proiiciens  repulisti  nos, 
iratus  es  contra  nos  vehementer  » .  Et  in  hoc  Threnus 
leremiae  finitur. 

Ad  partem  ergo  istam  scripturae  sacrae,  quae 
est  poetria  et  decantativa,  ascendamus  ad  eam. 
Namque  ascenditur  ascensu  purpureo,  sicut  scribi- 
tur  Canticorum  tertio  capitulo  (v.  10.) :  «  Ascensum 
purpureum  media  caritate  constravit  propter  filias 
Hierusalem  » . 


IV.  PARS  DISPUTATIVA. 


Hic  ponitur  divisio  quartae  partis,  quae  est  dis- 
putativa  et  quasi  dialectica. 

LIBRI:  lob  et  Ecclesiastes. 

Incipit  quarta  pars  scripturae  divinae. 

Quarta  vero  pars  scripturae  divinae,  quae  est 
dialectica  vel  disputativa,  sub  librorura  binario  con- 
tinetur.  Omnis  namque  disputatio  vel  est  inter  op- 
ponentem  et  respondentera,  quam  consueviraus  vo- 
care  dialogum  ;  vel  est  eiusdem  ad  se  ipsum  ge- 
rentis  personam  duorum,  quod  consuevit  dici  soli- 
loguium;  quemadmodum  innuit  Augustinus  in  libro 
Soliloquiorum  (I.  Retract.  c.  4.  n.  L),  introducens 
seipsum  ut  interrogantem  et  respondentem.  Et  se- 
cundum  hoc  scriptura  sacra  in  parte  disputativa  di- 
viditur  in  duos  libros,  scil.  in  librum  lod,  in  quo 
disputatur  per  modum  dialogi,  et  in  Ecclesiasten, 
ubi  disputatur  per  modura  soliloquii. 

I.  Liber  lob. 

Incipit  ergo  liber  lob  partem   disputativam  et 
primo  introducit  partes  disputantes,  sciL  lob  in  mi- 


gg  COMPENDIUM   AUREOLI. 

seria  et  paupertate  consistentem  et  tres  amicos  eius, 
qui  venerunt  ad  consolandum  eura,  et  hoc  in  duo- 
bus  primis  capitulis.  Secundo  vero  introducit  et  po- 
nit  disputationem ;  et  quia  quatuor  sunt  genera  dis- 
putationum  :  prima  quidem  dialectica  ex  probabi- 
libus,  secunda  vero  sophistica  et  garrula  ex  appa- 
rentibus,  tertia  quoque  tentativa  ex  communibus, 
quarta  vero  definitiva  et  demonstrativa  ex  neces- 
sariis  et  immobilibus ; 

Idcirco  introducitur  prima  disputatio  dialectica 
inter  lob  et  tres  amicos  eius,  unum  post  aliud,  et 
continet  novem  replicationes.  Novies  enim  locutus 
est  lob,  et  octo  vicibus  amici  sui  replicaverunt  con- 
tra  eum  et  tacuerunt  in  nono.  Et  durat  haec  dis- 
putatio  a  capitulo  tertio  usque  ad  31. 

Secundo  vero  ponitur  secunda  disputatio  vana 
et  sophistica  et  garrula  Helin,  filii  Barachiel  Bu- 
sites,  cum  ipso  lob,  cui  tamen  lob  non  respondit. 
Et  hoc  a  cap.  32.  usque  ad  37.  ^     | 

Tertia  vero    disputatio    tentativa   introduciturj 
inter  Dominum,  quod  de  raultis  quaestionibus  ten- 
tavit  et   interrogavit   lob,   ut   declararet   ei,    quir 
modica  aut  nuUa  erat  sapientia  eius  comparata  a( 
Deum.  Et  hoc  a  38.  capitulo  usque  ad  42. 

Quarta  et  ultiraa  disputatio  definitiva,  in  quaj 
pro  ipso  lob  contra  amicos  eius  quaestionem  Do- 
minus  definivit,  et  ponitur  in  fine  libri  42.  capitulc 
sub  his  verbis :  «  Postquam  autem  Dominus  locu- 
tus  est  verba  haec  ad  lob,  dixit  ad  Heliphat  The^ 
maniten:  Iratus  est  furor  meus  in  te  et  in  duos 
amicos  tuos,  quoniam  non  estis  locuti  coram  me  re- 
ctum,  sicut  servus  meus  lob». 


QU ARTA   PARS.  89 

II.  Liber  Ecclesiastes. 

^  Nuiic  accedit  Ecclesiastes  et  introducit  solilo- 
quium  Salomonis,  nunc  loquentis  in  persona  sapien- 
tis,  nunc  in  persona  stulti.  In  persona  sapientis,  cura 
ait  (2,3.):  «  Cogitavi  a  vino  abstrahere  animam 
meam,  ut  transferam  animum  meum  ad  sapien- 
tiam  >>;  et  sic  in  pluribus  aliis  locis.  In  persona  vero 
insipientis  (2,  1.):  «  Vadam  et  affluam  deliciis  et 
fruar  bonis  » . 

Disputat  autem  in  toto  libro  unam  conclusio- 
nem,  scilicet  quod  omnia  despicienda  sunt  citra 
Deum,  quia  subiecta  sunt  vanitati.  Et  demonstrat, 
decem  esse  vay^a,  quae  maxime  consueverunt  ap- 
peti  in  hoc  mundo. 

1.  Primoenim  ostendit,  vanum  esse  appetitum 
scientiarum,  et  hoc  in  primo  cap.,  ubi  concludens 
ait:   «Qui  addit  sciontiam,  addit  et  laborem  ». 

2.  Secundo,  vanum  appetitum  deliciarum,  in 
cap.  2.  dicens:  «  Locutus  sum  in  corde  meo:  Va- 
dam  et  affluam  deliciis  et  fruar  bonis»;  subdit : 
«  et  cognovi,  quod  hoc  quoque  esset  vanitas  ». 

3.  Tertio,  vanum  esse  appetitum  longaevitatis, 
diuturnitatis  vitae,  in  cap.  3.  dicens:  «  Omnia  tem- 
pus  habent,  et  suis  spatiis  transeunt  universa  sub 
coelo:  tempus  nascendi,  et  tempus  moriendi  »   etc. 

4.  Quarto,  vanum  esse  appetitum  auctoritatis, 
praelationis  et  dominationis,  cap.  4.  et  5,  ubi  lo- 
quitur:  «  Verti  me  ad  alia  et  vidi  calumnias,  quae 
sub  sole  erant  ».  Et  sequitur  (v.  13.  14.):  «  Melior 
est  puer  pauper  et  sapiens  rege  stulto  et  sene,  qui 
nescit  praevidere  in  posterum;  quia  et   de  carcere 


90  COMPENDIUM   AUREOLI. 

catenisque  interdum  quis  egrediatur  ad  regnum,  et 
alius  natus  in  regno  inopia  consumatur  ». 

5.  Quinto,  esse  vanum  appetitum  divitiarum,  in 
medio  capituli  5.  et  6.  per  totum,  ubi  sic  incipit 
(v.  12.):  «  Et  alia  infirmitas  pessima,  quam  vidi  sub 
sole:  divitiae  congregatae  in  malum  domini  sui  ». 
Et  subdit  (v.  15.) :  «  Quid  ergo  prodest  ei,  quod  la- 
boravit  in  ventum  cunctis  diebus  vitae  suae  » ? 

6.  Sexto,  esse  vanum  appetitum  coniecturarum 
et  praescientiae  futurorum,  quam  multi  valde  ap- 
petunt,  et  hoc  in  cap.  7,  quod  sic  incipit:  «  Quid 
necesse  est  homini,  maiora  se  quaerere,  cum  igno- 
ret,  quid  contingat  sibi  in  vita  sua » ? 

7.  Septimo,  vanum  esse  appetitum  praeconii  et 
laudis  et  famae,  quae  a  multis  desiderantur,  et  hoc 
cap.  8,  dicens :  «  Sapientia  hominis  lucet  in  vultu 
eius  ».'  Sequitur  (v.  10.):  «  Vidi  impios  sepultos,  et  | 
laudabantur  in  civitate  quasi  iustorum  operum  » ;  et 
statim  subditur:  «  sed  et  hoc  vanitas  est ».  Et  ideo 
omnis  laus  est  contemnenda. 

8.  Octavo,  vanum  esse  appetitum  fortunii  et 
esse  bene  fortunatum,  quod  multi  appetunt,  et  hoc 
in  medio  8.  cap.  et  in  nono,  ubi  dicit  (8,  14.):  «  Sunt 
iusti,  quibus  mala  perveniunt,  et  sunt  impii,  qui  ita 
securi  sunt,  quasi  iustorum  facta  habeant,  sed  et 
hoc  vanissimum  iudico». 

9.  Nono,  vanum  esse  appetitum  corporeae  vir- 
tutis  in  medio  9.  cap.  et  10.  per  totum,    ubi    ait 

9,  16.):  «  Dicebam  ego,  mehorem  esse  sapientiam 
fortitudine  ».  Sequitur  (9,  3.):  «  Hoc  pessimum  inter 
omnia,  quae  sub  sole  erant. 

10.  Decimo  et  ultimo,  vanum  esse  appetitum 
floridae  iuventutis,  et  hoc  11.  cap.,  ubi  ait  (v.  9.): 


I 


QUARTA   PARS.  91 

«Laetare  iuvenis  in    adolescentia  tua,  et   in   bonis 
sit  cor  tuum  >>;  « et  scito,  quocl  pro  omnibus  his  ad- 
ducet  te  Deus  in  iudicium  ».  Et  ultimo  capitulo  con- 
cludit:  «  Memento  creatoris  tui  in  die  virtutis  tuae, 
antequam  veniant  dies  de  quibus  dices :  Non  mihi 
placent  ».^  Et  sic  finitur  pars  scripturae  disputativa. 
Ad    istam    igitur    ascendamus   per    ascensum 
equorum  variorum,  de  quibus  scriptum  est  Zacha- 
riae  primo  (v.  8.) :  « Ecce  vir  ascendens  super  equum 
rufum  »,  et  post  eum  equi  varii;  ut  per  equum  in- 
telligatur  stabilis  unitas,  quae  semper  sententialiter 
in  hbris  his  promulgatur ;  per  equos  vero    varios 
rationum  diversitas,  quibus  disputatur. 


Y.  PARS  ETHICA. 


Hic  ponitur  divisio   quintae  partis  scripturae,  J 
quae  est  quasi  ethica  et  monastica.  | 

LIBRI:  Proverbiorum,  Sapientiae  et  Ecclesiastici. 

EXORDIUM. 

Incijnt  guinta  pars  dioinae  scripturae, 

Quinta  pars  divinae  scripturae,  quae  est  mo- 
nastica  et  ethica  et  consultativa,  in  librorum  terna- 
rio  continetur,  scil.  Proverbiorum,  Sapientiae  et  Ec- 

clesiastici. 

Est  enim  considerandum,  quod  mores  monastice 
instruuntur  aliquando  modo  filiali,  quo  pater  instruil 
filium;  aliquando  modo  imperiali,  quomodo  princeps* 
instruit  baiulum  aut  iudicem  delegatum;  aliquandc 
modo  magistrali,  quo  doctor  in  scholis  docet  disci- 
pulum:  et  secundum  istos  tres  modos  pars  ethic^ 
et  moralis  divinae  scientiae  dividitur  in  tres  libros 

1.  Nam  in  libro  Proverhiorum  traditur  ethica 
modo  paternali,  et  introducitur  pater  ut  docens 
filiiim.  Unde  Salomon  in  libro  primo  ubique  dicit: 
«  Fili  mi « !  ac  si  pater  loquatur  filio.  Unde  et  Ari- 


QUINTA    PARS.  93 

stoteles  suum  librum  Ethicorum  appellat  « Nicoma- 
chia»,  quia  Nicomacho  filio  suo  scripsit. 

In  principio  autem  Parabolarum  dicitur:  «  Ut 
detur  parvuh"s  astutia,  adolescenti  scientia  et  in- 
tellectus  » . 

2.  In  libro  vero  Sapientiae  traditur  ethica  modo 
imperiali,  et  introducitur  Salomon  tamquam  prin- 
ceps  instruens  suum  baiulum  et  iudicem  sibi  subdi- 
tum,  quem  mittens  ad  iudicandum  populum  suum 
ait:  «  Diligite  iustitiam,  qui  iudicatis  terram;  servite 
Domino  in  bonitate  ». 

3.  In  libro  quoque  Ecclesiastici  traditur  ethica 
modo  magistrati,  et  introducitur  lesus,  filius  Sirach, 
m  principio  quasi  doctor  primitians  et  instruens 
discipulum  ac  dicens :  «  Omnis  sapientia  a  Domino 
Deo  est...  sapientiam  Dei  quis  investigavit?...  radix 
sapientiae  cui  revelata  est  »  ?  Et  in  fine  concludit 
se  composuisse  moralem  librum  sicut  doctor  com- 
posuit  (50,  29.):  «  Doctrinam  sapientiae  et  disciplinae 
scripsit  in  codice  isto  lesus,  filius  Sirach,  lerosoly- 
mita,  qui  renovavit  sapientiam  de  corde  suo  ». 

Incipit 

I.  Liber  Proverbiorum  Salomonis. 

Incipit  ergo  Proverbiorum  liber,  quinta  pars 
monastica  et  consultativa,  et  dividitur  in  rniatuor 
partes. 

1.  Nam  primo  instruit  filium  modo  imagijia- 
tivo  et  conformativo  (c.  1-9.).  Est  enim  sciendum, 
quod  conformatio  est  color  rhetoricus,  qui  tunc  fit^ 
cum  res  inanimata  vel  muta  introdncitur  quasi  lo- 
quens  ut  animata.   Sic  autem  facit  Salomon :  quia 


94  COMPENDIUM   AUREOLI. 

sapientiam    introducit   ut  dorainam   parvulos   allo- 

quentem  (1,  22.):  «  Usquequo,  parvuli,  diligitis  infan- 

tiam,  et  stulti  ea,  quae  sibi  sunt  noxia,  cupient »  ? 

Deinde  sapientiam  (introducit)  allicientem  ad  amo- 

rem    sui   et    ab    amore   mulieris   extraneae    aver- 

tentem    (c.   2.):    « Fili    mi,  si    susceperis   sermones 

meos  >>   etc.  Deinde  introducit  sapientiam  promitten- 

tem  multa  bona  (c.  3-7.):   « Fili  mi,  ne  obliviscaris 

legis   meae  ».    Deinde    introducit    sapientiam    glo- 

riantem  et  suas   excellentias  praedicantem  (c.  8.): 

«  Nunquid  non  sapientia  clamitat,  et  prudentia  dat 

vocem  suam  »  ?  Deinde   sapientiam   invitantem   ad 

convivium,  quod  paravit  (c.  9.) :  «  Sapientia  aedifi- 

cavit  sibi  domum  » . 

2.  Secundo  vero  instruit  iilium  modo  ordinario 
et  disciplinatiw  (c.  10-24.)  et  ponit  diversas  doctri- 
nas,  quarum  quaedam  nunc  pertinent  ad  unam  vir- 
tutem,  quaedam  vero  ad  aliam;  quaedam  quoque 
ad  unum  unicum,  quaedam  ad  aliud  commixtim, 
quaedam  non  curando  de  ordine. 

Et  ideo  volentes  dividere,  (dicendum)  quod  nunc 
agit  de  haereticis,  nunc  de  praelatis,  et  nunc  de  re- 
gibus,  sicut  est  a  pluribus  consuetum.  Non  dividunt 
ad  literam  nec  ad  mentem  sapientis,  quia  de  tali- 
bus  non  intendit,  sed  dat  potius  documenta  perti- 
nentia  ad  vitia  et  virtutes  commixtim.  Nec  multum 
obest  doctrinae  morali,  si  talis  ordo  exquisitus  non 
observetur,  dum  tamen  quaelibet  doctrina  bene  di- 
stinguatur  et  accipiatur  per  se,  sicut  videmus  fieri 
in  legibus  aut  capitulis  Decretalium.  Non  enim  opor- 
tet,  quod  quaelibet  lex  ad  legem  praecedentem  vel 
subsequentem  continuare  scientifice  possit,  sed  ac- 
cipitur  sensus  cuiuslibet  per  se.  Et  consimilis  mo- 


QUINTA    PARS.  Q^ 

dus  debet  observari  a  legente  librum  Proverbio- 
rum,  ut  accipiat  quamlibet  doctrinam  per  se  et  il- 
larn  exponat  pro  tanto. 

Et  tamen  a  9.  capitulo  usque  ad  24.  procedit 
niodo  ordinario  et  disciplinativo,  quia  doctrinas  ibi 
contentas  fecit  redigi  ipsemet  Salomon  in  scriptis. 

3.  Tertio  vero  modo  a  cap.  25-29.  procedit  extra- 
ordmarie  et  recoUeclive.  Illae  namque  doctrinae  pa- 
rabolicae  fuerunt  ex  ore  Salomonis  reportatae,  nec 
ab  ipso  in  libro  conscriptae.  Sed  post  Jongum  'tem- 
pus^  in  diebus  regis  Ezechiae  sapientes  eiusdem 
regis  de  mandato  ipsius  doctrinas  illas  in  membra- 
nis  et  cedulis  parvis  dispersas  transtulerunt  et  re- 
collegerunt  in  unum  ac  praecedentibus  proverbiis 
addiderunt. 

4.  Quarto  vero  in  cap.  30.  procedit  modo  amato- 
rw  et  allectivo :  «  Verba  congregantis  filii  vomen- 
tis  et  verba  Samuelis  regis»:  « Visio,  qua  erudivit 
eum  mater  sua:  Quid,  dilecte  mi?  quid,  dilecte  uteri 
mei  ?  quid,  diiecte  votorum  meorum  »  ?  Et  in  ulti- 
mo  capitulo:  «  Noli  regibus,  o  Samuel,  dare  vi- 
num  »  !  Et  finit  librum  in  cantico  de  muliere  forti. 

Incipit 

II.  Liber  Sapientiae. 

Nunc  accedit  liber  Sapientiae,  qui  tradit  ethi- 
cani  modo  imiw.riali,  eo  modo,  quo  princeps  erudit 
bamlum,  quem  mittit  ad  iudicandum  et  erudiendum 
populum.  Et  idcirco  tractat  de  tota  sapientia  et  de 
omnibus  virtutibus  sub  nomine  iustitiae  universalis 
et  legalis,  quae  praecipit  actus  omnium  virtutum, 
Ht  patet  in  quinto  Ethicorum  (Aristotelis).  Propter 


96  COMPEKDIUM   AUREOLI. 

quod  in  principio  dicit:  «  Diligiie  iustitiam  «;  et  post 
hoc  subdit  (c.  1,  15.):  « lustitia  perpetua  est  et  im- 
mortalis  >>.  Et  (c.  3,  1.):  « lustorum  animae  m  manu 
Dei  sunt » .  Et  (c.  5,  1.) :  «  Tunc  stabunt  iusti  m^  ma- 
gna  constantia  » .  Sapientiam  pro  iustitia  et  lusti- 
tiam  pro  tota  sapientia  indifFerenter  ponit. 

Intendit  ergo  liber  ille  tres  principales  conclu- 
siones,  et  secundura  hoc  dividitur  in  tres  partes. 


PARS    PRIMA. 


Respectu  iustitiae  ponit  exhortationem 
et  zelum  assumendum  (cap.  1-6.). 

I.  Capitulum  est  inductiinim  ad  sapientiam,: 
dicens:  «  Diligite  iustitiam  » ,  « sentite  de  Domino  m\ 
bonitate»,  et  multa  similia. 

II.  Capitulum  est  repulsivum  a  sapientia,  quia  ' 
incipit*:  « Dixerunt  impii».  Ibi  enim  ostenditur,  quod 
peccatores  et  impii  prosperantur  in  mundo,  fruun- 
tur  bonis  et  coronantur  rosis.  Et  quomodo  homines 
sapientes  et  iusti  non  videntur  prosperari,  sed  po- 
tius  ab  impiis  persecutionem  pati  et  morte  turpis- 
sima  condemnari;  et  ex  his  videtur,  quod  homo 
debeat  a  sapientia  et  iustitia  acquirenda  repeUi.    ' 

III.  Capitulum  vero  est  responsivum  pro  &  _ 
pientia,  quod  incipit:  « lustorum  autem  animae  in 
manu  Dei  sunt,  et  non  tanget  illos  tormentum  ma- 
litiae  » .  Ubi  ostenditur,  quod  homines  iusti,  etsi  vi- 
deantur  in  hoc  mundo  ab  impiis  pati,  totum  est 
tempus  ad  probationem  eorum,  quia  «  tamquam 
aurum  in    fornace  probavit   illos  » .  In  hne    autem 


QO 

4 


QUINTA    PARS.  97 

totum  est  ad  coronationem  eorum,  quia  « fulgebunt 
iusti  et  tamquam  scintillae  in  arundineto  discur- 
rent».  Et  multa  alia  ibi  dicuntur,  ex  quibus  pro 
sapientia  respondetur  ad  ea,  quae  contra  ipsam  ad- 
ducta  fuerant  in  capitulo  praecedenti. 

IV.  Capitulum  vero  est  allectwum  et  gloriati- 
vum  de  sapientia,  quod  incipit:  «0  quam  pulcra 
est  casta  generatio  cum  claritate  >>,  et  sequitur,  quod 
immortalis  est  memoria  sapientiae,  quae  « et  apud 
Deum  nota  est  et  apud  homines». 

V.  Capitulum  est  compidsivum  pro  sapientia, 
incipiens:  «  Tunc  stabunt  iusti  in  magna  constan- 
tia»  Ibi  enim  ostenditur,  qualiter  qui  non  habue- 
runt  sapientiam  affligentur  et  punientur,  sapienti- 
bus  praemiatis  stantibus  ex  adverso. 

VI.  Capitulum  est  concluswum  pro  sapientia 
et  in  acquisitione  ipsius,  undc  incipit  concludens: 
«  Audite  ergo,  reges,  et  intelligite,   discite  iudices 

finium  terrae  ».  Et  sequitur  (v.  22.):  «  Si  ergo  dele- 
ctamini  in  sedibus  et  sceptris,  o  reges  populi,  dili- 
gite  iustitiam,  ut  in  perpetuum  regnetis». 

PARS   SECUNDA. 

Secundo  vero  Sapiens  ponit. 

Bcspectu  sapientiae  ponit  generationem  et  ortiini 
attendenduyji  (cap.  VI,  24-c.  IX.). 

Finis  capituli  sexti  prologum  habet,  qui  aperit 
mtentionem :  «  Quid  est  autem  sapientia,  et  quem- 
admodum  facta  sit,  referain  ». 

VII.  Capitulum  ostendit,  quid  generatio  et  or- 
tus  sapientiae  in  nobis  exigat,  nempe  ut  ipsa  im- 
CompemUnm  Aureo/i.  7 


98  COMPENDIUM   AUREOLI. 

pretiabiliter  existimetur.  Qui  enim  non  praeponit 
eam  regnis  et  sedibus,  auro  et  lapiclibus  pretiosis, 
non  potest  eam  acquirere.  Et  ibidem  describitur 
pretiositas  sapientiae,  cui   non  valet   aliquid  cora- 

parari. 

VIII.  Capitulum  vero  ostendit,  quomodo  debeat 
in  nobis  sapientia  generari.  Oportet  enim,  ut  inex- 
tinguibiliter  et  delectabiliter  adametur.  Unde  ait 
(v.  2.):  «  Hanc  amavi  et  exquisivi  a  iuventute  mea 
et  quaesivi  sponsam  mihi  eam  assumere  et  amator 
factus  formae  illius».  Et  sequitur  (v.  16.):  «  In- 
trans  in  domum  meam  conquiescam  curn  illa...  de- 

lectatio  bona » . 

IX.  Capitulum  ostendit,  quod  sapientiae  acqui- 
sitio  requirit,  ut  a  Deo  suppliciter  et  efficaciter  po- 
stuletur.  Unde  ait  (c.  8,  21):  «  Et  ut  scivi,  quo- 
niam  aliter  non  possem  esse  continens,  nisi  Deus 
det...  adii  Dominum,  et  deprecatus  sum  illum  et 
dixi  ex  totis  praecordiis  meis».  Et  statim  in  nono 
capitulo  ponitur  ipsa  oratio:  «  Deus  patrum  meorum 
et  Domine  misericordiae  » . 

Ex  quibus  patet,  quod  tria  sunt  per  quae  nobis 
sapientia  oritur  et  generatur,  quae  sunt  impretia- 
bilis  aestimatio  et  inextinguibilis  adamatio  et  ui- 
defectibilis  ac  supplex  exoratio ;  et  sic  finitur  pars 
secunda,  quae  de  sapientia  orta  esf. 

PARS   TERTIA. 

Respecfu  iustitiae  et  sapientiae  ponit  operationem 
et  fructum  ohtinendum  (c.  10-19.). 

I.  Primo    ponit  Sapiens    effectum    et  fructun 
sapientiae  in    sacro  septenario  quorumdam  persO' 


QUINTA    PARS.  99 

narum,  Unde  iii  10.  capitulo  oslenditur,  quem  fru- 
ctum  habuerit  sapientia 

In  Adam.cnm  dicit  (v.  ].):  «  Haec  illum,  qui 
primus  formatus  est  a  Deo  pater  orbis  terrarum, 
cum  solum  esset  creatus,  custodivit». 

In  Noc,  cum  subditur  (v.  4.):  «  Cum  aqua  de- 
leret  terram,  sanavit  iterum  sapientia,  per  contem- 
ptibiiem  lignum  iustum  gubernans». 

In  Abraham,  cum  sequitur  (v.  5.):  «  Haec  et 
in  consensu  superbiae  cum  se  nationes  contulissent, 
scivit  iustum  et  conservavit  sine  quaerela  Deo  et  in 
filiis  fortem  misericordiam  custodivit  >> . 

In  Loth  vero,  cum  additur  (v.  6.) :  «  Haec  iu- 
stum  a  pereuntibus  impiis  liberavit  fugientera,  de- 
scendente  igne  in  Pentapolim  >>. 

In  lacob  autem,  cum  sequitur  (v.  10.):  «  Haec 
profugum  irae  fratris  deduxit  iustum  per  vias  re- 
ctas  et  ostendit  illi  regnum  Dei  ». 

In  loseph,  cum  sequitur  (v.  13.):  «  Haec  ven- 
ditum  lustum  non  dereliquit,  sed  a  peccatoribus  li- 
beravit  eum,  descenditque  cum  illo  in  foveam». 

In  Mojjse  quoque,  cum   concluditur    (v.    16.) : 

« Intravit  in  animam  servi  Dei  et  stetit  contra  re- 

ges  horrendos  in  portentis  et  signis». 

.      In  istis  septem  sanctis  personis   apparet  mira- 

bilis  elfectus  iustitiae  et  sanctae  sapientiae,  igitur 

est  multum  virtuosa. 

II.  Secundo  vero  ostendit  effectum  sapientiae 
respectu  totius  popuU  Israelitici  (c.  11-10.).  Et  quia 
contraria  iuxta  se  posita  magis  elucescunt,  idcirco 
simul  ostenditur,  qualem  elfe.^tum  habuerit  sapien- 
tia  et  iustitia  respectu  sanctorum,  videlicet  respectu 
tiliorum  Israel,  et  quem  efiectum  respectu  impio- 
rum,  Aegyptiorum  scil.  et  .Chananaeorum. 


100  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Reducit  autem  ad  memoriam  beneficia  impensa 
populo  ratione  sapientiae  et  iustitiae,  quam  tenebant; 
beneiicia  inquam,  quae  ei  impensa  sunt  in  deserto. 

1.  Primo  quidem   beneficium   aquae  et  fontis 

(c.  11-15). 

In  11.  capitulo  ostenditur  impensum  filiislsrael 
beneficium  j)otus  et  fontis  ratione  iustitiae,  quam 
tenebant.  Et  econtra  Aegyptiis  ostendit  fuisse  datam 
plagam  humani  sanguinis,  quem  biberunt  pro  fonte 
sempiterni  fluminis   ratione   iniustitiae,   quae   erat 

in  eis. 

In  12.  capitulo  ostenditur  plaga  immissa  Cha- 
nanaeis  et  habitatoribus  terrae  sanctae  propter  m- 
iustitias,  quas  exercebant  unus  in  alterum  et  quas 
exercuerunt  in  Deum,  scilicet  idololatriam, 

In  13.  et  14.  capitulo,  occasione  inde  accepta, 
tractatur  de  idololatria  et  nefandorum  idolorum 
cultura  et  qua  ratione    seu   potius    abusione  fuerit 

introducta. 

In  15.  capitulo  reprobavit  ipsa  nefanda  idola, 
et  recognoscitur  a  populo  Israel  verus  Deus. 

2.  Secundo  vero  reducit  in  memoriam  Sapiens 
heneficium  cibi  et  panis  (c.  16.). 

Agitur  de  coturnicibus  miraculose  inductis;  ubi 
dicitur  (v.  2.) :  «  Pro  quibus  tormentis  bene  dispo- 
suisti  populum  tuum,  quibus  dedisti  concupiscentiam 
delectamenti  sui,  novum  saporem,  escam  parans  eis 
ortygometram  » . 

Et  agitur  de  manna,  cum  subditur  (v.  20.) : 
«  Angelorum  esca  nutrivisti  populum  tuum  et  prae- 
paratum  panem  de  coelo  praestitisti  illis  sine  la- 
bore,  omne  deiectamentum  in  se  habentem  et  omnis 
saporis  suavit^t^  >flti>//ii£-^^'S^ 


/         ST.    MICHAEL 
OOLL£a£ 


QUINTA   PARS.  IQl 

^     3.  Teriio  vero    reducit   ad    raemoriam  henefi- 
cium  diei  et  lucis  (c.  17.). 

Ostendit,  quoniam  Aegjptii  dereliquerunt  iu- 
stitiam  et  sapientiam,  fuerunt  in  densissimis  tene- 
bns,  ubi  dicit  (v.  12.):  « Indisciplinatae  animae  er- 
raverunt...  vmculis  tenebrarum  et  Jongae  noctis 
compediti  sunt».  (v.  5.)  «  Nec  siderum  Jimpidae 
llammae  iJiummare  poterant  iJJam  noctem  Jiorren- 
dam  ». 

In  18.  capite  ostenditur,  quomodo  fiJii  Israel 
econtra  tenentes  sapientiam  et  iustitiam  tunc  tem- 
poris  adepti  sunt  beneficium  lucis  (v.  1.):  «  Sanctis 
autem  tuis  maxima  erat  lux « . 

4.  Quarto  quoque  reducit  Sapiens  ad  memoriam 
oeneficium  columnae  et  nubis  (c.  19.). 

Creaturae  inserviebant  Dei  praeceptis  ad  alio- 
rum  saJutem  aJiorumque  perniciem,  ubi  dicitur 
(v.  7.),  quod  «  nubes  castra  eorum  obumbrabat  et  ex 
aqua,  quae  ante  erat,  terra  arida  apparuit, '  et  in 
mari  rubro  via  sine  impedimento  >> .  Et  in  Jioc  se- 
cundus  Jiber  partis  ethicae,  qui  est  liber  Sapien- 
tiae,  terminatur. 

Incipit 

III.  Liber  Ecclesiasticus. 

^  Nunc  accedit  liber  Ecclcsiasticus  et  tractat 
viam  ethicam  modo  macfistrali,  sicut  doctor  docet 
discipuJum.  Docet  autem  sapientiam  tripJiciter: 

a)  quia  exhortatice  et  per  propositiones,  quae 
appelJantur  prudentiura  sententiae; 

^  b)  collective  et  per  coramendationes  ipsius  sa- 
pientiae; 


202  COMPENDIUM   AUREOLT. 

c)  exemplative  et  per  narrationes  hominimi  vi- 
tae  sanctae,  qui  ante   nos  exstiterunt  in  veteri  te- 

stamento. 

Isti  enim  sunt  tres  modi  inducendi  ad  sapien- 
tiam,  ut  potest  colligi  ex  dictis  philosophi  (Aristo- 
telis)  in  secundo  Rhetorices.  Quia  et  propositiones 
prudentum  et  narrationes  iustorum,  qui  praecesse- 
runt,  et  coramendationes  sapientiae  inducunt  homi- 
nem  ad  acquisitionem  ipsius. 

Pars  ergo  tertia,  in  qua  procedit  Sapiens  exem- 

plativc  et  per  narrationes,  ponitur  a  44.  cap.  inclu- 

sive  usque  in  finem  libri  per  octo  capitula,  et  po- 

nitur  seorsum  et  ad  partem,  unde  incipit  (c.  44.) : 

«  Laudemus  viros  gloriosos  « . 

Pars  vero  prima,  in  qua  procedit  per  proposi- 
tiones,  et  secunda  in  qua  procedit  per  commenda- 
tiones,  positae  sunt  permixtim. 

I.    COMMENDATIONES   SAPIENTIAE. 

Sunt  autem  in  universo  novem  particulae  com- 
mendativae  sapientiae : 

1.  «  Omnis  sapientia  a  Doraino  Deo  est...  Ti- 
mor  Doraini  gloria  »   etc,  c.  1,  1-10. 

2.  «  Sapientia  filiis  suis  vitam  inspiravit...  Fih, 
conserva  tempus»,  c.  4,  12-22. 

3.  «  Fili,  a  iuventute  tua  excipe  doctrinam  », 
c.  6,  18-37.  usque  in  finem. 

4.  «Beatus  vir,  qui  in  sapientia  morabitur», 
c.  14,  22-27.  usque  ad  16.  cap. 

5.  «  Sapientia  laudabit  animam  suara»,  c.  24, 

1-47.  usque  in  finem. 


QUINTA    PARS.  103 

6.  «  Qui  timet  Deura  excipiet  doctrinam  eius  » ... 
«Auclite  me  magnates  et  omnes  populi »  c.  32 
18-33,  18.  ^  F       .  , 

7.  Orativa  simul  et  comraendativa:  «  Miserere 
nostri,  Deus  omnium,  et  respice  nos...  Oranem  escara 
manducabit  venter»,  c.  36,  1-20. 

8.  «  Sapientiam  oranium  antiquorum  exquiret 
sapiens  » ,  c.  30. 

9.  «  Memor  ero  ego  igitur  operum  Domini  «, 
c.  42,  15-43.  nsque  in  finem.  Ibi  commendat  sapien- 
tiara  divinam  in  generali  et  (c.  43.)  in  speciali 
quantum  ad  specialia  opera  Dei,  in  quibus  relucet 
sua  sapientia,  ut  in  toto  coelo,  sole,  luna,  stellis  ac 
iride,  nive,  nube,  tonitru,  corruscatione,  gelu,  ven- 
tis  et  maris  elevatione. 

Pars  autem,  quae  procedit  per  propositiones,  in 
universo  continet  52  doctrinas  et  propositiones. 

II.    PPvOPOSITIONES. 

Propositiones  primae  doclrinae  monent  eos 

1.  Ad  timorem  Dei :  «  Tiraor  Domini  gloria  et 
gloriatio»,  c.  1,  11-20. 

2.  Ad  sapientera    patientiam   et    sufferentiam 
respectu  oraniura  quae  iraraittuntur  a  Deo:   «  Fili, 
accedens  ad  servitutera   Dei,   sta    in   iustitia  et  ti- 
more  et  praepara  aniraara  tuara  ad  tentationera .. 
c.  2. 

3.  Ad  pietatem  exhibendara  parentibus  et  ob- 
servantiara  patri  et  raatri  debitam:  «  Fiiii  sapien- 
tiae  ccclesia  iustorura,  et  natio  iilorura  obcdientia 
et  dilectio.  ludiciura  patris  audite...  Fili,  in  mansuc- 
tudine  periice.»,  c.  3,  1-10. 


^ 


104  COMPENDIUM   AUREOLI. 

4.  Ad  omnein  humilitatem  et  subiacentiam: 
«  Fili,  in   mansuetudine  opera  tua  perfice»,  c.  3, 

19-32. 

5.  Ad  eleemosynam  pauperibus  impendendam 
et  ad  misericordiam :  «  Ignem  ardentem  exstinguit 
aqua,  et  eleemosyna  resistit  peccatis  »,  c.  3,33-4,  11. 

6.  Ad  veriiatem  et  iustitiam :  «  Fili,  conserva 
tempus  et  devita  a  malo.  Pro  anima  tua  ne  con- 
fundaris  dicere  verum  »,  c.  4,  23-36. 

7.  Ad  derelinquendum  peccata  et  ad  facien- 
dum  poenitentiam :  «  Noli  attendere  ad  possessio- 
nes  iniquas.  Ne  dixeris:  Peccavi,  et  quid  mihi  acci- 
dit  triste »  ?  c.  5,  1-12. 

8.  Ad  taciturnitatem  et  ad  linguae  custodiam : 
«  Esto  mansuetus  ad  audiendum  verbum,  ut  intel- 
ligas;  et  cum  sapientia  proferas  responsum  verum. 
Si  est  tibi  intellectus,  responde  proximo;  sin  autem, 
sit  manus  tua  super  os  tuum,  ne  capiaris  in  verbo 
indisciplinato  et  confundaris  » ,  c.  5,  |3-18. 

9.  Ad  virtuosam  et  veram  amicitiam :  «  Noli 
fieri  pro  amico  inimicus  proximo » ,  c.  6,  1-17. 

10.  Ad  prudentiam  oeconomicam  et  domus  di- 
spensativam;  prohibent  quidem,  ne  homo  velit  fieri 
iudex  aut  civitatum  rector,  sed  quod  intendat  do- 
mui  suae.  Et  instruit,  quomodo  debeat  se  homo 
habere  ad  Deum,  ad  fratrem  suum  infra  hospitium, 
ad  opus  laboriosura,  ad  coniugem,  ad  servum,  ad 
pecora,  ad  fiiiam,  ad  filium,  ad  sacerdotem  pro- 
prium,  ad  pauperem,  ad  parentem  et  mortuum,  c.  7. 

11.  Ad  tranquillitatem  et  pacem  et  concordiam: 
«  Non  litiges  cum  homine  potente,  non  contendas 
cum  homine  locuplete,  cum  iracundo  non  facies 
rixam  »,  c.  8. 


QUINTA    PARS.  105 

12.  Ad  castitatem  et  pudicitiara  :  «  Non  zeles 
mulierera  sinus  tui,  non  des  raulieri  potestatera  ani- 
raae  tuae,  ne  respicias  raulierera  raultivolara,  cura 
saltatrice  ne  assiduus  sis,  virginera  ne  conspicias  » , 
et  similia  raulta,  c.  9,  1-13. 

13.  Ad  stabilitatem  et  ad  constantiara,  raaxi- 
rae  circa  araicitiara:  « Ne  derelinquas  araicum  an- 
tiquum,  novus  enira  non  eril  sirailis  illi «,  c.  9, 
14-23.  Et  quia  divitiae  provocant  ad  amicitiam,  si- 
railiter  et  potentiae  et  gloriae  aliquorum,  et  per 
ista  diraittitur  aliorura  antiqua  araicitia;  idcirco 
horura  oranium  zelus  ibi  prohibetur. 

14.  Ad  regnativam  prudenttmn:  «  In  raanu 
artificura  opera  laudabuntur,  et  princeps  populi  in 
sapientia  serraonis  sui  »,  c.  9,  24.  Et  quia  ava- 
ritiam  et  superbiara  sequuntur  principes,  idcirco  do- 
ctrina  illa  invehitur  circa  avaritiara,  superbiam, 
malitiam  praesidentium  ;  et  ostendit,  quod  nullus 
debet  superbire,  c.  10-11. 

15.  Ad  beneficentiam:  «  Si  benefeceris,  scito 
cui  feceris»,  c.  12,  1.  Et  quia  ex  benefacto  reci- 
piens  beneficiura  efficitur  araicus  et  gratus,  ali- 
quando  vero  contingit,  quod  est  ingratus  nec  est'ami- 
cus,  nisi  quaradiu  durat  beneficium;  idcirco  doctrina 
illa  cavere  docet  a  talibus  amicis  dolosis  et  fictis. 

^  IC).  Ad  affabilitatem  et  societatera  bonara  et 
virtuosara,  prohibendo  contrariara:  «  Qui  tetigerit 
picem  inquinabitur  ab  ea»,  c.  13. 

17.  Ad  liberalitatem,  congruam  etfusionera  et 
prudentera  expensara:  «  Beatus  vir,  qui  non  est  la- 
psus  verbo  ex  ore  suo,  viro  cupido  et  tenaci  sine 
ratione  est  substantia,  et  homini  livido  ad  quid  au- 
rum?  Insatiabilis  oculus  cupidi)>,  c.  14,  1-21. 


106  COMPENDlUiM   AUREOLT. 

18.  Ad  habendam  fiduciam  in  Deo  et  non  in 
multitudine  filiorum,  si  peccatores  sint.  Et  tractat 
doctrina  illa  de  peccatoribus  gigantibus,  qui  dimi- 
serunt  Deum,  et  de  beneficiis,  quae  Deus  impendit 
sperantibus  in  se;  et  qualiter  Deus  creavit  homi- 
nem,  et  multa  alia  ad  hanc  materiam  pertinentia: 
«  Ne  iucunderis  in  filiis  impiis,  si  multiplicentur «, 

c.  16-18,  14. 

19.  Ad  sncwe  eloquium  et  curialem  linguam 
cum  omni  homine:  «  Fili,  in  bonis  non  des  quere- 
lam,  et  in  omni  dato  non  des  tristitiam  verbi  mali; 
stultus  acriter  improperabit »,  c.  18,  15-33. 

20.  Ad  fugiendum  non  solum  graves  culpas  et 
gravia  facinora,  imo  et  ad  fugiendum  culjjam  mo- 
dicam :  «  Operarius  ebriosus  non  locupletabitur,  et 
qui  spernit  modica  paulatim  decidet;  ne  iteres  ver- 
bum  nequam  et  durum  «,  c.  19,  1-18.  Unde  prohibet 
labilitatem  linguae,  quamvis  appareat  culpa  modica. 

21.  Propositiones  vero  vigesimae  primae  do- 
ctrinae  distinguunt  inter  veram  et  falsam  pru- 
dentiam,  qualis  est  prudentia  peccatoris;  et  occa- 
sione  huius  distinguitur  inter  alia  multa,  utpote 
inter  solertiam  bonam  et  iniquam,  humilitatem  bo- 
nam  et  nequam,  et  inter  correctionem  veram  et 
iracundam,  inter  taciturnitatem  prudentem  et  fa- 
tuam,  quae  non  habet  sensum  loquelae;  et  inter 
promissum,  quod  fit  verecundia  et  quod  fit  pruden- 
ter;  et  inter  plura  alia  doctrina  illa  distinguit, 
c.  19,  19-28;  c.  20,  1-33. 

22.  Ad  cautelam  omnimodam  respectu  pecca- 
torum,  ut  homo  videlicet  observet  se  ab  eis :  «  Fili, 
peccasti,  non  adiicias  iterum...  quasi  a  facie  colubri 
fuge  peccata»,  c.  21,  1-13. 


QUINTA   PARS.  107 

23.  Ad  servanditm  in  gestibus  et  verbis  matu- 
ritatem  et  modestiam:  «  Non  erudietur...  cor  fatui 
quasi  vas  confractura...  narratio  fatui  quasi  sarcina 
m  vja...  fatuus  in  risu  exaltat  vocem  suam...  pes 
fatui  facilis  in  domum  proximi  »,  c.  21,  11-31. 

24.  Ad  strenuitatem ,  et  prohibet  'pigritiam: 
«In  lapide  luteo  lapidatus  est  piger»,  c.  22    1-2. 

25.  Ad  fdiorum  disciplinam,  et  detestantur 
(doctrmae)  personam  fatuam,  quae  non  excipit  nec 
intelligit  eam  :  «  Confusio  patris  est  de  filio  indi- 
sciphnato...  super  plumbum  quid  gravabitur  ?  et  quod 
illi  aliud  nomen  quam  fatuus  >>  ?  c.  22,  3-23. 

26.  Prohibent  verhorum  contimelias  in  ordine 
ad  amicum  :  «  Pun-ens  oculum  deducit  lacrimas, 
et  qui  pungit  cor  profert  sensum  «,  c.  22,  24.  Et 
in  Deum,  utputa  iuramentum:  «  lurationi 'non  as- 
suescat  os  tuum  »,  c.  23,  9.  Et  in  quemlibet  pro- 
ximum:  «  Est  et  alia  loquela  contraria  morti  » 
c.  23,  15-23. 

27.Loquunturde/brmcaWoetfornicaria:  «Ho- 
mmi   fornicario  omnis  panis  dulcis»,  c.  23,  24-38. 

28.  Agunt  de  bona  et  mala  midiere,  pr^emit- 
tendo  ternarium  placibilium  et  ternarium  odibilium 
et  denaruim  magistrabiiium.  Inter  quae  istud  est 
unum,  videlicet:  «  Vir  habitans  cum  muliere  sen- 
sata  »,  c.  25-26. 

29.  Tractant  de  iusta  divitiarum  acquisitione , 
ostendendo,  quod  divitiae  vix  congregantur  absque 
iniquitate  :   «  Propter  inopiam   multi  deliquerunt » 
c.  27,  1-16. 

30.  Do  proximorum  amore  et  amicorum  fide- 
«  Qui  denudat  arcana  amici  lidem  perdit  »  c  27 
17-33.  ^  >  ^-  ^', 


IQg  COMPENDIUM   AUREOLI. 

31  Prohibent  rixam  et  appetitum  vindictae; 
et  quia  rixa  oritur  ex  vitio  linguae,  idcirco  ibi 
tractatur  de  lingua  tertia  et  lingua  nequam:  «  «ui 
vindicari    vult,    a    Domino    inveniet   vindictam  », 


C.   2»,    1.  •      j-  i 

32  Tractant  de  gratia  et  gratitudine  et  op- 

posito  vitio,  quod  est  ingratitudo.  Unde  in  iUa  agi- 

tur  de   illis,    qui   gratuito    rautuantur,  quibus   ta- 

men  qui  gratiam  recipiunt  frequenter  adversantur: 

«Qui  facit  misericordiam  foeneratur  proximo  suo», 

c   29,  1. 

33  Monent  parentes  ad  filiorum  eruditionem 

et  correctionem :   «  Qui  diligit  filium  suum  assiduat 
iUi  flagella»,  c.  30,  1-13. 

34.  Prohibent  avaritiam  et  lucrandi  cupiaita- 
tem  commendandopauperissanitatem:  «Meliorest 
pauper  sanus  et  fortis  viribus,  quam  dives  imbe- 
cillis  et  flagellatus  malitia  »,  c.  30,  14-31,  H. 

35  Ad  iemperaniiam  in  cibo  et  potu  et  ad 
sobrietatem:  «  Supra  mensam  raagnam  «edisti?  non 
aperias  super  illam  faucem  tuam  prior » ,  c.  ^* - /'^-*^- 

36  Erudiunt  senem  et  iuvenem,  praesidentem 
et  adolescentem :  « Rectorem  te  posuerunt?  noli 
extolli ;  esto  in  iUis  quasi  unus  ex  ipsis  » ,  c.  34  t-l  '■ 

37  Erudiunt  patremfamilias  in  ordme  ad  tilios, 
fratres,  amicos,  uxorem:  .  Audite  me,  magnates  et 
omnes  populi  » ,  c.  33,  19-33. 

38  Prohibent  somnia  et  omnem  mqmsittonem 
vanam  respectu  futurorum  et  remittit  hominem  ad 
experientiam  et  providentiam,  ut  per  lUam  regat 
se  homo  respectu  iUorum :  «  Vana  spes  et  menda- 
cium  viro  insensato,  et  somnia  extoUunt  mipru- 
dentes»,  c.  34,  1-13. 


QUINTA   PARS.  ]09 

39.  Docent   hominem    potius  quam   in  somniis 
vel  m   sua  prudentia  m  Bommo  spem  suam   po- 
nere,  ipsumque  colere   per  veram  latriam  et  reli- 
gionem  :   «  Spiritus   timentium   Deum    quaeritur  » 
c.  34,  14-35. 

40.  Extollunt  viri  et  uxoris  bene  gratam  so- 
cietatem:    «  Omnem    escam    manducabit   venter  >> 
c.  36,  20-28. 

41.  Docent  hominem  ad  inquirendum  idoneum 
tutorem  et  utilem  consiliatorem  :  «  Omnis  amicus 
dicet »,  c.  37,  1-29. 

42.  Monent  hominem  ad  custodiendam  corpo- 
ralem  sanitatem  per  abstinentiam  a  superfluitate 
epularum  et  per  raunditiam  et  honorera:  «  Fili,  in 
vita  tua  tenta  aniraara  tuara  »,  c.  37,  30-38,  15. 

I       43.  Instruunt  horainera,  qualiter  se  habeat  ad 
morientem^:   «  Fili,  in  raortuum  produc  lacrymas  », 

44.  Ostendunt  diver^sorum  artificium,  utpote 
agricolae,  fabri  et  figuli  raultiplicera  utilitatem  ne 
contemnatur  a  sapientibus:  «  Sapientia  scribae  in 
tempore  vacuitatis»,  c.  38,  25-39. 

45.  Aperiunt  huraanae  vitae  yniseriam  et  raul- 
tam  occupationem  :  «  Occupatio  raagna  creata  est 
omnibus  horainibus  »,  c.  40,  I-ll. 

46.  Instruunt  horainera  contra  miseriam  prae- 
dictara  ad  obtinendura  illa,  quae  faciunt  in  vita 
consolationera,  quae  sunt  servare  fidera,  misericor- 
cliam  et  gratiam  et  sapientiae  delectationera  et  di- 
vinum  tnnorem  et  raulta  alia,  quae  ibi  ponuntur: 
«  Omne  raunus  et  iniquitas  delebitur »,  c.  10,  12-32. 

47.  Aperiunt  mortis  amarihidinem ;  in  ordine 
^-ero  ad  amicos  alios  mortis  dulcedinem  et  conso- 


2J0  COMPENDIDM  AUREOLI. 

lalionem:    «0    mors,   quam    amara  est   memoria 

tua»!  c.  41,  1-4. 

48.  Aperiunt  considerationem  eorum,  quae  ra- 
tionabiiiter  debent  excludere  mortis  timorem:  «  Noli 
metuere  iudicium  mortis  »,  c.  41,  5-14. 

49  Monent  ad  acquisitionem  bom  nomtms  et 
bonae  famae:  «  Curam  habe  de  bono  nomine  »,  c  41, 

15-18.  .  ^.      , 

50  Occasione  praecedentis  doctrinae,  ubi  actum 

est  de  bono  nomine  et  de  vitanda  verecundiae  con- 
fusione,  tractat  de  his,  quae  spectant  ad  verecun- 
diam  veram  et  ad  confusionem,  quia  non  est  vere- 
cundandum  de  multis,  de  quibus  aliquibus  videre- 
tur  Exprimunt  ergo  istae  propositiones,  de  quibus 
est  vere  erubescendum,  quia  de  forn.catione,  de 
raendacio,  de  delicto,  de  aversione  vultus  a  suo  co- 
enato  et  sic  de  multis  aliis,  quae  ibi  ponun  ur : 
\  Verumtamen  reveremini  in  his,  quae  procedunt 
de  ore  meo  »,  c.  41,  19-c.  42,  1. 

51.  Ostendunl  per  oppositum,  de  quibus  secun- 
dum  veritatem  non  est  erubescendum,  quia  non  de 
observatione  legis  Altissimi,  nec  de  iudic.o  hom.n.s 
impii  et  sic  de  multis  aliis:  «  Ne  pro  h.s  omn.bus 
confundaris  »,  c.  42,  1-8.  .   , 

59  Propositiones  vero  doctnnae  ultimae  inter 
omnia,  de  quibus  verecundandum  est,  aperiunt  unum 
principium,  quod  magis  est  timendum,  v.delicet 
fornicatio  filiae  in  domo  patris,  dum  reputatur  v.rgo: 
«Filia  patris  abscondita  est  vigiha»,  c.  4^,  9-^4. 
Rationabiliter  autem  sapiens  interseru.t  lU.s  o- 
doctrinis  9  partes  commendatitias  hinc  et  inde  acl 
fastidium  legentium  reraovendum  et  ad  raag.s  ani- 
mum  delectandum,  quia  partes  commendat.vae  sunt 


1 


QUINTA    PARS.  ]11 

mukum  placil.iles  et  extollentes  sapienliam,  propter 
quod  doctrinae  disciplinam  araaram  continentes  pla- 
cabiiiores  et  delectabiliores  redduntur. 

III.    ExEMPLA. 

Tunc  sequitur  pars  tertia  libri  Ecclesiastici  ubi 
proceditur  per  exempla  et  narrationes  ac  laudes 
sanctorum  patrum,  ut  per  hoc  ad  vitam  sanctam 
et  sapientiam  provocemur.  Et  dividitur  in  sex  par- 
ticulas.  Nam 

:  1.  primo  posito  prologo,  introducit  Sanctos,  qui 

fuerunt  awfe  legem,  ut  Enoch,  Noe,  Abraham,  Isaac 
et  Jacob  et  duodecim  patriarchas:  «  Laudemus  vi- 
ros  glonosos  »,  c.  44,  1. 

2.  Introducit  Sanctos,  qui  fuerunt  sub  lege  et 
legis  datione,  ut  Moysen,  Aaron,  Phinees:  ..  Dile- 
ctus  Deo  et  hominibus  Mojses»,  c.  45. 

3.  Sanctos,  qui  fuerunt  post  legem,  tempore  lu- 
dicum,  ut  losue,  Caleb,  Samuel  et  ceteri  iudices  • 
«  Fortis  in  beilo  lesus  Nave  »,  c.  40. 

4.  Sanctos,  qui  fuerunt  tempore  Requm.  ut 
xNathan,  David  et  Salomon,  qui  fuit  sanctuspro 
tempore  :  ..  Post  haec  surrexit  Nathan  »,  c.  47  Et 
ibi  additur  de  Roboam  et  leroboam,  qui  dimise- 
runt  .legom.  Eliam  vero  et  Ezechiara  et  Isaiara  in- 
troducit  Sapiens,  c.  48.  losiara  vero  ot  Ezechielem 
et  duodecim  proplietas,  c.  49. 

5.  Sapiens  introducit  Sanctos,  qui  fuerunt  post 
tempora  Begum,  ut  Zorobabel  et  lesum  sacerdo- 
tem  magnum  et  Nehemiam  et  Simeonem  filium 
iJniae,  c.  49,  13-50,  28. 


JJ2  COMPENDIUM   AUREOLI. 

6.  Ultimo  introducit  se  ipsum  et  scribentem  in 
fine  •  «  Doctrinam  sapientiae  » ,  c.  50,  29-31 ;  et 
orantem:  «  Oratio  lesu  filii  Sirach»,  c  51 ;  etla- 
borantem  in  acquisitione  sapientiae:  «  (.um  aanuc 
iunior  essem  »,  c.  51,  18;  et  nos  inv.itantem:  « Ap- 
propriate  ad  me  indocti »,  c.  51,  31. 

Hunc  autem  librum  sic  oportuit  dividi  in  par- 
tes  multas  et  doctrinas  propter  inconnexionem,  quam 

videntur  habere.  .  .  . 

Et  sic  terminatur  pars  quinta  Scripturae  divi- 

nae,  quae  est  monastica  et  eruditiva. 

Ad  hanc  autem  partem  ascendamus  per  ascen- 

sura  aurorae  et  quasi  matutinum,  de  quo  scr.ptum, 

est  in  Genesi  (c.  32,  26.),  dicente  angelo :  «  Dimitte 

me,  iam  enim    ascendit  aurora  » .  Sicut  en.m   au- 

rora  nunc  lacteo,  nunc  rubeo,  nunc  aureo  et  rutilo 

perfunditur  colore:  sic  librorum  sapiential.um  ter- 

narius   ad'  partem    monasticam   scripturae    sacrae 

pertinens    varietate   virtutum   decentissime    venu- 

statur. 


VI.  PARS  PROPHETICA. 


!•         Hic  ponitur  divisio  sextae  partis,  quae  est  pro- 
pnetica. 

■'  Prologus  in  prophetas. 

Sexta  vero  pars  scripturae  divinae,  quae  est 
prophetica  et  exclamativa,  in  librorum  senario  con- 
tinetur:  quatuor  quidem  prophetarum  maiorum  et 
iino  duodecim  minorum  et  altero  Baruch,  ministri 
et  scnptoris  lereraiae. 

Est  autem   attendendum,  quod    universa    pro- 
phetia  respicit  duo  tempora :  tempus  scilicet  capti- 
mtatis,  quod  tunc  instabat,  dum  Dominus  destina- 
vit  prophetas  ad  populum  reducendum;  et  tempus 
fjratiae  et  veritatis,  quod  futurum  erat  in  adventu 
Messiae  et  Salvatoris   Domini    nostri  lesu  Christi 
iit  hinc  est,  quod  prophetae  scribere  et  praedicare 
coeperunt  circa  tempora  Achaz  et   Ezechiae  •  tum 
quia  terapore  iUo  iam  decreverat  Dei  iuslitia  popu- 
lum  eucere  de  terra  promissionis   propter  peccata 
sua;^  tum  quia  lara  illo  terapore  condita  est  a  Remo 
et  Komulo  Roma,  et    ita  parabatur  regnum,  quod 
debebat  suscipere  Christum,  scilicet  regnum  Roma- 
norura.  Quare  etiam  rationabile  fuit,  ut  tunc  prae- 
Cumpendimn  Anreoli. 


;[14  COMPENDIUM   AUREOIJ. 

paretur  scripturae  testimonium,  quod  introducebat 

Christum. 

Secundum  lioc  ergo  in  ciuolibet   propheta  esi 
duplex  sensus  literalis   quantum  ad  diversas   par- 
tes  commixtim  et  intercalariter  positas.  Nunc  enmi 
prophetae   in    aliquibus  locis  directe  loquuntur  ad 
populum  praesentem  revocando  eos  a   peccatis   et 
comminando  captivitatem,  nisi  resipiscant;  promit- 
tendo  vero  consolationem  et  liberationem,  si  redeant 
ad  Deum.  Nunc  vero  loquuntur  m  futurum    con- 
vertentes  se  ad  Christum.  Et  est  iunctura  difflcilis 
ad  intelligendum  inter  istas  partes,  quia  statim  oc- 
casione  nacta  ex  prima  materia  prophetae  vertunt 
se  ad  secundam  et  e  converso.   Sicut    Isaias,    cum 
promisisset  liberationem  Hierusalem   ab   obsidione 
Sennacherib  per  combustionem  bellatorum  sui  exer- 
citus  manentibus  vestimentis  mtactis,  dicit  (c.  J,  o.). 
„  Ouod  omnis  violenta  praedatio  cum    tumultu   et 
vestimentum  mixtum  sanguine   erit   in  combustio- 
nem  et  cibus  ignis  »;  statim  ad  Christum  vert.t  se, 
assignans  causara  istius  liberationis    fore,  ut  Lhn- 
stus  de  populo  illo  liberato  nascatur,  et  ideo  quasi 
reddendo  causam    subdit  (v.  6.):   «  Parvulus   natus 
est  nobis  et  tilius  datus  est  nobis »  etc. 

Hoc  ergo  pro  regula  in  lectione  prophetarum 
dili-enter  tenendnm,  quando  et  quomodo  et  quo 
motivo  propheta  se  transferat  de  pnma  materia 
in  secundam  et  e  converso. 

Ulterius  attendendum,  quod  quatuor  prophetas 
aliqui  dividentes  contra  minores  alios,  dixerunt, 
nuod  in  quatuor  maioribus  tractatur  de  corpore  Chri- 
stl  vero-  in  Isaia  de  incarnatione,  in  leremia  de 
praedicatione  et  passionc,,in  Ezecbiele   autcm  de 


SEXTA   PARS.  ]15 

gioria  et  resurrectione,  in  Daniele  quoque  de  regno 
et  ad  caelum  ascensione  et  de  dominatione,  quam 
obtinuit  super  universum  mundum  sub  metaphora 
lapidis,  qui  percusserat  statuam  et  factus  mons  ma- 
gnus  repleverat  omnem  terram.  Sed  in  libro  duo- 
decim  prophetarum  tractatur  de  corpore  Christi 
raystico,  scilicet  de  Ecclesia,  et  parura  de  corpore 
Christi  vero.  Et  secundum  hoc  dividuntur  nenes  ma- 
teriam  secundam. 

Sed  idem  modus  dividendi   non   videlur  suffi- 
ciens:  tum  quia  in  Isaia  plus  tractatur  de  gentium 
vocatione  et  de  Ecclesia,  quam  in  quocumque  rai- 
nori  proplieta;  ut  in  secundo  capitulo  statim  dicit 
quod  fluent  ad  eum  omnes  gentes  et  ibunt    populi 
multi,  et  c.  35:  «  Laetabitur  deserta  et  invia »   et 
quas.  per  totum  librum;  tum  quia  in  prophetis  mi- 
nonbus  etiam  multum  tractatur  de  Christo,  ut  ex 
gr.  Osee  (c.   II,   ].):    . Quia  p^er  jspael,  et  dilexi 
eum;  et  cx  Aegjpto  vocavi  filium  meum».  Et  in 
oeIe(c.3  18.):  «  Et  erit  in  die  illa,  stillabunt  mon- 
tes  dulcedinem,  et  colles  liuent  lacte».  Et  in  Amos 
(c    >,  0.):  .Qui  aedificat  in  caelo  ascensionem  suam 
et  fasciculum  suum  super  terram  fundavit».  Loqui- 
tur  de  ascensu  Christi  et  sequitur  ibi  (v.  H  )  •   „  Ju 
die  illa  suscitabo  tabernaculum  David,  quod  ceci- 

erat„.EtinAbdia(c.  ],].):   ,.Audi'tumaudhl 
nus  a  Dommo,  et  legatura  ad  gentes  misit».  Et 
sic  cle  aliis  prophetis  minoribus  patet 

uu.r^!''  r™  ""^''^'^™"'  '"^^^  Pnmara  materiam, 
quod  quatuor  maiores  prophetae  loquuntur  de  re- 
.no  duarum  trihuum.  quod  appellatur  luda,  pro- 
pterquodm  principio  Lsaiae  ct  leremiae  non  fit 
menho  msi  de  regibus  luda;  duodecim  vero  minores 


kt 


IIQ  COMPENDIUM   AUREOLI. 

loquuntur  de  regno  decem  tribuum,  quod  dicebatur 
Israel,  principaliter,  quamvis  aliquando  et  mmus 
principaliter  loquuntur  de  regno  luda.  Et  ideo  in 
principio  Osee,  qui  primus  est  inter  propiietas  mi- 
nores,  ponitur  leroboam,  filius  loas,  rex  Israel. 

Sed  nec  ista  divisio  conveniens  est,  quia  inter 
minores  aliqui  sunt,  qui  directe  loquuntur  de  regno 
duarum  tribuum,  ut  patet  de  Zacharia,  Aggeo  et 
Sophonia.  Maiores  etiam  multum  loquuntur  contra 
Samariam  et  regnum  Israel.  .,..,. 

Non  videtur  ergo,  quod   possit  fien  distmctio 
inter  materias,  sed  tantum  penes  modum  tractandi 
de  eadem  materia.  Sicut  enim  videmus,  quod  inter 
doctores  quidam  sunt  principales  et  quidam  mmus 
principales,  quamvis  tractent  de  eadem  materia,  ex 
hoc  quod   unus  perfectius  ac    ditfusius  ac  clarms 
tractat  altero.  Sic  fuit  inter  prophetas,  qm  fuevunt 
praedicatores   et  doctores   ad   populum.    Diflerunt 
namque,  quod    Spiritus  sanctus  quosdam    elegit  ut 
principales,   quibus    afFuit   in    magna  latitudme  et 
plenitudine  sententiarum,  et  isti  sunt  maiores  qua- 
tuor  quibus  annexabatur  Baruch,  scriptor  leremiae, 
pro  eo  quod    omnia,  quae   dixit,    quasi   scnpsit  ex 
ore  eius.  Quosdam    vero   elegit  minus  prmcipales, 
quibus  non  affuit  in  tanta  plenitudine  sententiarura, 

et  isti  sunt  minores. 

Quatuor   autem   maiores  cum  Baruch  addito, 
distinguuntur  secundum  captivitatis  tempora  et  exi- 
lii    pro  qua  denuntianda  prophetae  sunt  missi. 
'    Distinguitur    enim    illud    tempus    in    qumque 

^^^^^^1)  Quia  fuit   accipere   tempus  primo  divmae 
taediatioms,  quo  scilicet  Deus   coepit  super  Israel 


SEXTA    PARS.  ]jy 

et  incorrigibilitate  eorum  taediari,  sicut  scriptum 
est  (ly.  I  eg.  10,  32.),  quod  «in  diebus  illis  coej^t 
Ueus  taedere  super  filios  Israel».  Fuit  ergo  istud 
tempus  lustae  definitionis,  qua  Deus  de  Israel  quasi 
taediatus  definivit  eos  eiiciendos  de  terra  promissio- 
n>s  Hoc  autem  tempus  fuit  maxime  in  diebus  Oziae 
Achaz  et  Ezechiae  regum  luda.  Et  isto  tempore 
missus  est  Isaias.  ^  . 

h)  Secundum  tempus  fuit  dirae  exsecutionis, 
quia  post  praedicationem  Isaiae  et  conscriptionem 
hhn  sui  poenitere  noluerunt,  propter  quod  incepit 
Deus  exsequ,  suam  sententiam  in  diebus  losiae  et 
Joachim  et  Sedeciae  regum  luda.  In  quibus  magna 
Dei  clementia  adhuc  parcere  volens  populo,  misit 
leA^emiam,  qu,  secundum  librum  inter  maior^s  pro- 
phetas  conscripsit. 

in  .liir^'"??'  ^f"  ^"'*  ^^^Vns  transmigrationis 
n  diebus  fratns  loachim  regis  luda,  qui  cum  no- 
. libus  captus,  ductus  est  cum  aliis  in  Babylonem, 
uo  tempore^.ec/«.^  in   Chaldaea  praedicavit  ad 

^onsolandum  captivos  et  tertium  librum  conscripsit 

nh  fl       ^""1.  f^   ^""P"'  P^'''"'  desolationis 
^ub  tempori  us  Sedeciae,  in   quo   tempore,  combu- 

r    m  r  f  ?  T''''''''  '''"'''   1"'  '•^'"anserant, 

3nZ      f^y^^^''"^  sunt  ducti;  et  tunc  missus  es^ 

^«^  .cA  a  lerem.a,  qui  librum  quartum  conscripsit. 

e)  Quintum  tempus  fuit  piae  revocationis,  quo 

>eo  placuit  reducere  populum  in  terram   promis- 

t  propter  hoc   missus  est   Daniel,  qui    denuntiat 
Bstructionem  Chaldaeorum  et  introductionem       - 


213  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Incipit  Isaias  propheta. 

Incipit  ergo  Isaias,  scilicet  pars  prophetica,  et 
dividitur  in  duos  principales  tractatus,  scilicet  in 
Traqoediam,  quae  est  oratio  exprobrativa  ac  com- 
minativa;etin  Gomoediam,  quae  est  oratio  exhor- 
tativa  et  consolatoria ;  sicut  scilicet  negotium  persua- 
sivum  distinguitur  ab  Aristotele  in  primo  Poeticae. 

Texit  ergo  Isaias  propheta  primo  oracuium 
comminatorium  per  39  capitula  inclusive;  secundo 
vero  oraculum  consolatorium  per  27  capitula  suc- 
cessive  usque  in  finem  libri.  Et  incipit  secundus 
tractatus  in  40.  capite:  « Consolammi,  consolamini, 
popule  meus  » . 

TRACTATUS  I.  TRAGOEDIA. 

«  Audite  caeli,  et  auribus  percipe  terra  » / 

(c.  1,  2.). 

Primus  autem  tractatus   continet  in  se  quin- 
que  partes. 

PARS   PRIMA. 

1  In  prima  namque  propheta  loquitur  de  gente 
ludaica,  de  recjno  scilicet  duarum  tribuum  separa- 

tim  (cap.  1-12.).  . 

In  primo  namque  et  secundo  capitulo  contmetur 
exprobratio  multiplicis  flagitii  ludaeorum,  propter 
quod  reprobatur  antiqua  lex  et  evacuatur  in  capite 
primo,  ubi  dicitur  (v.  13.):  «  Ne  offeratis  ultra  sa- 


I 


SEXTA    PARS.  119 

crificium  frustra;  incensum  abominatio  est  mihi  ». 
Et  introducitur  novae  gentis  ac  novae  legis  ele- 
ctio  (c.  2,  2.):  «Et  erit  in  novissimis  diebus  prae- 
paratus  mons  Domini». 

In  tertio  vero,  quarto  et  quinto  capitulo  con- 
tjnetur  comminatio  multiplicis  supplicii  propter  fia- 
gitia  ipsorum,  praecipue  propter  interfectionem 
Christi.  Jta  quod  in  tertio  poena  illa  praedicitur  et 
commmatur,  quod  incipit:  «  Ecce  enim  Dominator 
Dominus  exercituum  auferet  a  lerusalem». 

In  quarto  autem  novellus  grex  fidelium  ab  ista 
poena  excipitur  et  praeservatur,  quodincipit:  «  Et 
apprehendent  septem  mulieres..,  et  subditur:  «  In 
die  illa  erit  germen  Domini  in  magnificentia  et 
gloria  » . 

In  quinto  vero  praedicta  poena  iusta  ostendi- 
tur  et  sub  quodam  cantico  ac  metaphora  vineae 
deploratur,  et  incipit  capitulum:  «  Cantabo  dilecto 
meo »  etc. 

^    In  sexto  vero  capitulo  ponitur  particula  tertia 
primae  partis   principalis,    nam   ibi    continetur   re- 
spectu  Isaiae  impositio  officii  prophetici  et  purgatio 
labiorum  eius   per    calculum,  quem   Seraphim  for- 
cipe  tulerat  de  altari.  Et  secundum  Hebraeum  est 
visio  pnma  Isaiae,  et  incipit  capitulnm:  « In  anno 
quo  mortuus  est  Ozias,  vidi  Dominum  sedentem»! 
In  septimo  vero   et    octavo    et   nono,   ubi    est 
particula  quarta,  continetur  liberatio  muitiplicis  be- 
nehcii  impensa  populo  ludaeorum   tempore   Isaiae- 
ita  quod  in  septimo  et  octavo  agitur  de  liberatione 
Achaz  de  manibus    duorum    regum,    Rasim    regis 
^vriae  et  filii  Romeliae  regis    Israel.  In  nono  au- 
tem  et  decimo  ponitur  liberatio  Ezechiae  de  manu 


220  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Sennacherib,  regis  Assyriorum,  et  interfectio  prae- 
dicti  regis  per  manus  duorum  filiorum  suorum. 

In  undecimo  vero  et  duodecimo  continetur  gra- 
tiarum  actio  et  decantatio  laudis  et  cantici.  Et  haec 
est  quarta  particula  primae  partis. 

2.  Est  autem  sciendum,  quod  m  hac  prima 
parte  non  solum  tractatur  de  ludaico  populo,  quae 
est  una  ex  materiis,  quas  intendunt  prophetae,  imo 
et  occasione  varia  ubique  inseritur  de  Christo,  quae      ^ 

est  materia  secunda.  i       r  ' 

Unde  1.  capitulo  propheta  praedicat  legaimm 
evacuationem  futuram,  sicut  patet  per  totum.  j 

In  2.  vero,  Evangelii  substitutionem   et  genti- 
lium  conversionem  ad  Dominum  et  ludaeorum  re-      : 
sistentiam  et  contradictionem,  sicut  patet  per  totum.      | 

In  3.  vero,   destructionem  corporalem   ludaeo-     | 
rum,  lerusalem  et  synagogae.  ^  \ 

In  4.  vero,  aedificationem  novae  Ecclesiae. 

In  5.  compositionem  cuiusdam  cantilenae  de 
synagoga  repudiata,  sicut  decantatur  de  vetula ; 
unde  ibi  dicitur  (v.   1.):   «  Vinea  facta   est   ddecto 

meo  »  etc.  , 

Iq  6.  autem  capitulo  propheta  introducit  per- 
sonae  Filii  destinationem,  ubi  dicitur  (v.  9.):  «\ade 
etdices   populo  huic:    Audite   audientes  et  nohte   -(1 
inteUigere » ;  et  omnia,  quae  in  illo  capitulo  conti- 
nentur    pertinent  ad  istam  materiam. 

In  7.  vero,  eiusdem  Fihi  incarnationem,  conce- 
ptionem  et  nativitatem  ex  mrgine  {v.  14.):  « Ecce 
virgo  concipiet  et  pariet  filium  ». 

In  8.  discipulorum  et  credentium  ac  adhaeren- 
tium  sibi  recollectionem  et  ahorum  scandalum,  ubi 
dicitur  (v.  14.):   « In  lapidem  autem    offensioms  et 

I 


SEXTA    PARS.  12] 

in  petram  scaadali .,  et  reliqua,  quae  sequuntur,  in 
eodem  capitulo  usque  in  finem. 

In  9.  autem  post  ortum  Christi  introducit  ipsius 
pasmonem  et  regni  inchoationem  (v.  6.)  •  «  Parvulus 
en.m  natus  est  nobis  et  filius  datus  est  nobis,  et 
factusest  prmc.patus.,  i.  e.  crux,  «  super  hume- 
rum  e.us  Super  solium  David  et  super  regnum 
eius  sedebit ».  '^o"'"" 

In  10.  vero  introducit   filiorum   Israel  finalera 
coiiversionem  ad  Christum  (v.  21) :   «  Si  fuerit  do 
pu ius  tuus  Israel  quasi  arena  maris,  reliquiae  con- 
vertentur  ex  eo  » .  '        ^ 

In  II.  vero  introducit  Christi  gloriosam  resur- 
rect,o„em  et  diversorum  populorum   conversioZ 
cohab.tat.onem  sub  uno  pastore   Christo,  pleno  se- 
ptenar.o  donorum  Spiritus  sancti;  quod  refe,.tur  ad 
stalum  un.^-ersae  Ecclesiae;  unde  incipit  illud  ca- 

hab.tabit  lupus  cum  agno...  radix  lesse,  qui  stat  in 
signum  populorum,  ipsum  deprecabuntur  gentes  et 
ent  sepulcrum  eius  gloriosum  ».  ' 

In  12.  vero  introducit  sacramentorum  effica- 
ciam  et  operat.onem  et  gratiarum  elfusionem,  quae 
Et  f;      n  '."  ^'■^^!-^"^^""^  -F'^  totam    Eccksiam 

^ra  hn.  r'"''*"'""  P"" '"°''"'"  -^^"tici  continet 

,rat.arum  act.onem  et  incipit :  ,,  Confitebor  tibi 
Uom.ne,  quon.am  iratus  es  mihi...  Ilaurietis  anuas 
in  gaudio  de  fontibus  Salvatoris  ».  ^ 

saiaf  '"  ''°°  ^""""'  ^''"'^  ^^'^   P"™'  ^■•''^<='at"s 


;i22  COMPEKDIUM   AUREOU. 

PARS   SECUNDA, 

in  qua  tractat  propheta  de  gente  (finitima) 
congregatim.  Coraminatur  enim  omnibus  vicmis  na- 
tionibus  diversas  poenas  et  adversitates.  Et  durat 
illa  pars  per  undecim  capitula,  quae  contment  onera 

In  1  namque  onere  comminatur  Babglomis, 
ciuorum  destructio  facta  est  per  Cyrum  et  Darium 
(c  13)-  «Onus  Babylonis».  EtstatimcapituloH. 
redit  propheta  ad  Christum :  «  Prope  est  ut  ven.at 
tempus  eius  » .  Et  iterum  revertitur  ad  Babylon.o- 
rum  destructionem,  dicens  (v.  3.):  «  Et  ent  m  d.e 
illa,  cum  requiem  dederit  tibi  Deus  a  labore  tuo  . 
Quomodo  cessavit  exactor,  quievit  tr.butum  »?  Et 
deinceps  per  totum  invehitur  contra  Nabuchodono- 

sor,  regem  Babylonis.  ™  .,.  ,»      -/.11 

In"  vero  onere  comminatur  Phthsihaeis  {c.  14, 
98  V   «In  anno,  quo  mortuus  est  rex  Achaz,  factum 
^st  onus  istud.  Ne  laeteris,  Philisthaea  omn.s  tu  ». 
In  3   vero  onere  comminatur  Moaftzte  (c.  10.): 
..  Onus  Moab » .  Et  quia  Christus  secundum  carnem 
descendere  debebat   ex  Ruth,   quae  fu.t  de  Moab, 
ideo  statim  ex  hac  occasione  propheta  vert.t  sti- 
lum   ad   Christum  (c.  16.):   •■  Emitte    agnum,    Do- 
mine,  dominatorem  terrae  » .  Deinde   revert.tur  ad 
comminandum  Moabitis  ut  pr.us. 

In  4.  vero  onere  comminatur  Damasco  et  bg- 
ris  (c    17.) :   «  Onus  Damasci » . 

In  5  vero  onere  comminatur  Aethiopibus  et 
Aegyptiis  (c.  18-20.),  ubi  multa  inserit  propheta  de 
Christo,   pro   eo   quod  in   Aegypto  multum  v.guit 


SEXTA   PARS.  123 

christiana  religio  ante  tempora  Mahometi;  propter 
([uod  aspiciens  ad  illud  terapus  propheta  ait  (c.  19 
IS.),  quod   «  in  die  illa  erunt  quinque   civitates  in 
terra  Aegypti...  iurantes  per  Dorainum  exercituum 
et  cognoscetur  Dominus  ab  Aegypto...  et  colent  eum' 
m  muneribus  et  hostiis  ». 

In  6.  vero  onere  comminatur  Assiyrus  sive  rur- 
siim  BabjJoniis  (c.  21.):   « Onus  deserti  raaris». 

In  7.  vero  onere  coraminatur  Idumaeis  (c.  21 
11.)-   «  Onus  Idumaeae  ».  ' 

In  8.  vero  comminatur  Arabibus  (c.  21  13  )  • 
«Onus  in  Arabia...  in  saltu  ad  vesperam'  dor- 
mietis  ». 

In  9.  vero  comminatur  Hierosolymitis,  maxi- 
me  prmcipibus  et  praepositis  templi  (c.  22.):  « Onus 
vallis  Visionis  » . 

In  10.  vero  comminatur  Tyriis  (c.  23.):  «Onus 
Tyri  » . 

Sufficientia  istorum  (onerum),  etsi  moraliter 
possit  haberi  penes  decem  peccata  mortalia  in 
quibus  isti  populi  peccaverunt,  tamen  literaliter  suf- 
ficientia  colligitur  ex  hoc,  quod  omnes  isti  populi 
in  hlios  Israel  peccaverunt,  eos  impugnando,  quia 
conhnes  terrae  ipsorum  erant. 

Et  in  hoc  finitur  secunda  pars  primi  tractatus. 

PARS    TERTIA, 

i: 

T  m  qua  propheta  tractat  de  universi  mundi  ma- 
clnna  simul  et  sumynatim,  quia  post  onera  singula- 
rum  regionum  introducit  onus,  quod  erit  in  fine 
mundi  m  tota  terra  generaliter;  transfert  enim  se 
aclftnale  mdicium,  ante  quod  dissipabitur  tota  terra 
lc.  ^4,  1-2/.):  «Ecce  Dominus  iudicabit  terram  ». 


J24  COMPENDIUM   AUREOLI. 

In  24.  capitulo  propheta  denuntiat  futurara  dis- 
sipationem  totius  terrae,  quae  iiet  ante  iudicium. 
Et  describit  sententiam,  quae  profertur  contra  an- 
gelos  malos  (v.  21.):  «Eterit,  in  die  illa  visi- 
tabit  Dominus  super  militiam  caeli » ;  et  etiam  su- 
per  homines  malos,  cum  subdit:  «et  super  reges 
terrae,  ciui  sunt  super  terram » .  Et  sic  denuntiat 
propheta  totius  terrae  dissipationem  et  ludicn  pro- 

mulgationem. 

In  25.  extollit  divinam  iustitiam  ostensam  in 
iudicio  et  assurgit  in  gratiarum  actionem :  «  Do- 
mine,  Deus  meus  es   tu;  exaltabo  te  et  confitebor 

nomini  tuo».  . 

In  capitulo  autem  26.  describit  post  ludicium 
aeternum  praemium  bonorum:  « In  die  illa  canta- 
bitur  canticum  istud  in  terra  luda:  Lrbs  fortitu- 
dinis  nostrae  Sion...  aperite  portas,   et  ingrediatur 

eens  iusta  ».  .   ,.  • 

In  27.  vero  ostendit  etiam  post  ludicium  ae- 
ternum  supplicium  damnatorum  Luciferi,  quem  vo- 
cat  Leviathan,  serpentem  veterero,  et  angelorum 
suorum  et  hominum  malorum:  «In  die  lUa  visita- 
bit  Dominus  in  gladio  suo  duro  super  Leviathan  » . 
Et  sic  finitur  tertia  pars  primi  tractatus.  be- 
quitur 

PARS   QUARTA, 

in  qua  tractat  propheta  de  gente  ludaica  et 
gente  Israelitica,  scilicet  decem  tribubus  combma- 
tim;  et  continet  quatmr  «  Vae  »  (c-_28-31.)_ 

In  1.  quidem  «  Vae»,  quod  incipit  (c.  ^»,  !•)• 
«  Vae  coronae  superbiae  »!  comminatur  genti  Israe- 


SEXTA   PARS.  225 

litae.  Et  in  eodem  vertit  se  ad  Christum  (v.  16 )  • 
«  Ecce  ego  mittam  in  fundamentis  Sion  lapidem 
angularem  » .  ^ 

In  2.  vero  « Vae»,  quod  incipit:  .<  Vae  Ariel»' 
commmatur  genti  ludaicae.  Nam  Ariel  sive  leo  di- 
citur  civitas  David,  mons    Sion  propter  altare  ho- 
ocaustorum,  quod  dicebatur  Ariel  propter  devora- 
tionem  best.arura  et  animalium,  quae  ibi  consume- 
bantur.  Et  ibi  vertit  se  ad  Christum,  cum  ait  lu- 
daeis:   «Miscuitvobis    Dominus    spiritum    soporis 
claudet  oculos  vestros,   prophetas  et  principes  ve- 
stros.    et  erit  vobis  visio  omnium  sicut  verba  libri 
signati  ». 

In  3.  vero  «Vae»,  quod  incipit  (c.  30.):  «  Vae 
filu  desertores»!  comminatur  reliquiis,  quas  coml 
m.sit  Nabuzardam  sub  manu  Godoliae,  quia  post 
mortem  Godoliae,  prohibente  leremia,  voluerunt'de 
scendere  m  Aeg.yptum  contra  consilium  Domini 
c.  dU,  ,.)■  «Aegyptus  enim  frustra  et  vane  auxi- 
iiabitur.  Ideo  clamavi  super  hoc:  Superbia  tantum 
est,  quiesce » . 

«  Vae'  ?.  'T;'""^*^  ^^^^^"  •"'*te'-ia  in  quarto 
«Vae  (c.  31.):  ,<  Vae  qui  descendunt  in  Aegy- 
p  um  >.!  Et  ,bi  vertit  se  propheta  ad  Christum  in 
P  u  lus  locs  (c.  30,  18.):  .  Propterea  exspectat  Do- 

mrce;/   ,-'"T''"''   '''''"'  ''   '"^''^   exaltabitur 
parcens  vobis...  beati  omnes,  qui  exspectant  eum»; 

ginquo»~'  ''"  ""'"""  ^*""'"'  """''  "^"  ^°"- 

vriJlTf^  ''f^''"' '"  '^"''^"^  '^"'■^"^  P^^s  quarta 
pnmi  tractatus.  Sequitur 


■igg  COMPENDIUM   AUREOLI. 

PARS  QOINTA, 

in  qua  rursum  regreditur  ad  gentem   ludai- 

cam  separaiim  et  segregatim,  quae  mcipiUc  6Z.) : 

«Ecce  in  iustitia  regnabit  rex»,  ubi  propbeta  pro- 

cedit  obseure  et  prophetice  (c.  32-35.),  deinde  vero 

clare  et  quasi  historice  (c.  36-39.). 

Primo  namque  in  capitulo  32.  ag.t  de  Ezechia 
et  ipsius  perfectione  et  sub  metaphora  eius  agit 
de   Christo,  unde  incipit:  «Ecce  in  iustitia  regna- 

7n  cap.  autem  33.  aglt  de  Semacherib  et  de 
eius  destructione:  «  Vae,  qui  praedans!  nonne  et 
ipse  praedaberis»?  Et  statim  exsultat  pro  grat.a- 
rum  actione,  dicens  (c.  33,  2.):  «Dom.ne,  m.serere 
nostri,  te  enim  exspectav.mus». 

In  cap  34.  agit  de  Romanis  et  de  devasta- 
tione,  quam  fecerunt  de  Tudaeis  sub  Tito  et  Vespa- 
siano,  et  hoc  sub  metaphora  Idumeae  et  .ron.ce 
(ut  dicunt  magistri  ludaeorum). 

In  cap  35.  vero  vastata  ludaea  et  synagoga 
a-it  de  Ecclesiae  fioritione  et  dilatatione,  quae  tunc 
temporis  inchoata  est;  unde  ii^ipit;  "  LaetaMur 
deserta  et  invia,  et  exsultab.l  sohtudo».  De.nde 
quasi  historice  prosequitur  quae  d ix.t  obscure. 
Nam  capitulo  36.  introducit    i,ennaclm'ib   su- 

perbienteiB.  ^      .  i  „„„ 

In  37.  vero,  Eiechiam  ad  Dom.nuni  claman- 

tem  et  Dominum  eripientem. 

Sed  in  38,    Eiechiam   infirmum,    virtute    uei 

convalescentem.  ,     , 

Et  39  Ezechiam  vane  gloriantem,  ostendenclo 
Babyloniis'  divitias  suas,  propter  quod  Isa.as  con- 


SEXTA   PARS.  127 

cladit  captivitatem  futuram  et  omnia   deportanda 
1  m  Babjlonem. 

;  Et  sic  finitur  quinta  pars  et  totus  primus  tra- 

.  c^tus  ;n  quo  continetur  oraculum  comminatorium 
et  iiebile. 

Incipit 

TRACTATUS  II.  COMOEDIA. 

«  Consolamini,  consolamini,  popule  meus » .' 

Quia  enim  in  fine  praecedentis  capituli  post 
coraminationeni  multorum  malorura  dixerat  Eze- 
chias,  quasi  parum  curans  de  aliis  (c.  39  8  )  •  « Fiat 
pax  tantum  et  veritas  in  diebus  raeis  .'■  idcirco  in- 
troducit  propheta  Dorainura  quasi  pastorem  verum 
curantem  gregem  et  dicentem  (c.  40.)-  .  Consola- 
ra.ra  consolaraini,  popule  raeus»;  ac  si  aperte  di- 
cat:  Ex  quo  reges  vestri  non  curant  de  vobis,  eRO 
vos  consolabor.  '    *" 

In  isto  ergo  tractatu  consolatorio  agit  propheta 
de  duplici  materia  et  causa  consolationis :  prima 
qu.dem  spirituali,  et  haec  est  liberatio,  quae  fa- 
cta  est  per  Chnstura  a  peccato;  secunda  vero  cor- 
pord,,  quae  facta  per  Cvrura   a  captivitate  et  ab 

tilp^teT  "°'  '''"^''"  ''''  '''''''''  '° 

1.  Nam    primo   agit   de   liberatione  facta  per 
Uiristum  a  peccato. 

2.  Secundo  vero  de  liberatione  facta  per  Cn- 
rum  ab  exilio.  ^        -^ 

oi.   ^'    '^!^["'-  '^^"™    ''^'^'^   "^    liberalionem    fa- 
ctam  per  Chnstum  a  peccato,  quia  ipsam  intendit 


228  COMPENDIUM   AUREOLI. 

principaliter  tamquam  materiam  maioris   consola- 
tionis. 


PARS   PRIMA. 


De  Uberatione  facta  per  Christum  a  peccato. 

(c.  40-44,). 

In  cap.  40.  agit  propheta  cle  praecursore  loanne 
Baptista  et  eius  praedicatione,  unde  ibi  dicitur 
(c.  40,  3.):  «  Vox  clamantis  in  deserto»  etc,  quae 
spectant  ad  loannem. 

In  cap  41.  agit  propheta  de  naturarum  umone 
et  hominis  assumptione  ex  semine  Abrahae  ei  m- 
cipit  (v  8  )•  «  Taceant  ad  me  insulae...  Et  tu,  Israei, 
serve  meus,  lacob,  quem  elegi  semen  Abrahae  amici 
mei  in  quo  apprehendi  te  ».  Cui  allud.t  Apostolus 
(Hebr.  2,  16.):  «  Nusquam  enim  angelos  apprehen- 
dit    sed  semen  Abrahae  apprehendit » . 

'  In  cap   42.  agit  de  Verbi  incarnati  conversa- 
tione,  et  incipit:  «  Ecce  servus  meus,  suscipiam  eum 
complacuit  sibi  in  illo  anima  mea...  non  clamab.t, 
neque  accipiet  personam,  nec  audietur  vox  e.us  fo- 
ris     non  erit  tristis  neque  turbulentus». 

'  In  cap   43.  agit  de  testium  vocatione,  sc.licet  j 
de   vocatione   Apostolorum,  et   incipit:   «  Et  nunc^ 
haec   dicit   Dominus:  Noli  timere... »    (v.  b.  seq.).i 
.,  Educ  foras  populum  caecum...  dent  testes  eorum... 
vere  vos  testes  mei,  dicit  Dom.nus  » .         .    ^. 

Et  in  cap.  44.  agitur  de  testium  msptratiom, 
aui  repleti  sunt  Spiritu  sancto  in  die  pentecostes 
?v  I.)!  «  Et  nunc  audi  lacob...  effundam  sp.r.tum 
meum  super  semen  tuum  » . 


SEXTA   PARS.  229 

In  omnibus  autem  istis  quinque  capitulis  inve- 
h.tur  propheta  contra  idololatriam,  ne  quis  reputet 
ad  orationem  ,st,us  hominis,  de  quo  loquitur  et 
quem  praedicat  esse  Deum,  idololatriam  fore  sicut 
hodie  putant  errantes  ludaei.  Et  sic  finitur  etc. 

PARS  SECDNDA. 

De  liberatione  facta  per  Cyrum  (c.  45-48.). 

1.  In  cap.  45.  introducit  propheta  divinae  li- 
beratioms  znstrumenfum  et  organura,  scilicet  re- 
gem  Cjrum,  et  occasione  eius  vertit  se  ad  Chri- 
stum,  eum  ait  (v.  8-14.):  « Rorate  caeli  desuper... 
Tantum  m  te  est  Deus  et  non  est  praeter  te  Deus » 

Chnsto"°"  ^°'''*  '"''"''^'  ^^  ^^''''  '''^  ^°'"'"  <^e 
2.  In  cap.  46.  introducit  propheta  liberatw^em 
P  aeczpuum,  scihcet  Deum;  quia,  etsi  Cyrus  fuit  in- 
strumentum,  Deus  tamen  fuit  actor  praecipuus 
des  n,ct.on,s  Balthasari,  Babylonis  et  Chalda^o^rm 
ac  hberationis  ludaeorum  (v.  3-4.) :  .,  Audite  me 
domus  lacob  et  omne  residuum  domus  Israel-.  e-o 
c,etegoferam»,.(v.  13.):  «  Dabo  in  Sion  sahUem 
et  in  Israel  glonam  meam  ... 

moJ;«^"  """^'  ^^-  .'"*™''"'='t  P^-opbeta  /iberationis 
modum     qu.    consistit   in    destructione    Babvlonis 
e   regm  eius  (v.  1.):   „  Descende,  sede  in  pulve^ 
wgo  fiha  Babylon...  puivere, 

ni.  Lr   '''"^"  ^^■,  ^'■^P'^^'^  introducit  praedicatio- 

Ze7Sn\-u  V''''^'''  ^"°^  Deus  longe  ista 
praedix.t,  ut  hberationem  suam  ludaei  non  impu- 
tare.,t  adohs,  sed  sibi  soh   (v.  I.):    «  Audite  ha'; 

Compeudmm  AureolL 


jgQ  COMPENDIUM   AUREOLI. 

clomus  lacob...  Praedixi  tibi  ex  tunc;  antequam 
venirent  indicavi  tibi,  ne  forle  diceres:  Idola  mea 
fecerunt  hoc  » .  Et  convertit  se  ad  Christum  (v.  Ib.): 
« Ex  tempore,  antequam  fieret,  ibi  eram ;  et  nunc 
Dominus  Deus  misit  me  et  spiritus  ems». 
Et  in  hoc  finitur  etc.  Sequitur 


PARS  TERTIA. 


De  liberatione  facta  per  Christum  (c.  49-66.). 

«  Audite  insulae »  (c.  49.).  Ab  iUo  loco  et  dein-| 
ceps  quasi  evangelica  et  apostolica  praedicat  omnia 
mvsteria  fidei  nostrae,  quae  pertinent  ad  Christum. 
Unde  deducit  de  Christo  duodecim  conclustones :  _ 

1  Exsequitur,  quae  pertinent  ad  Salvatons 
infantiam  et  absconsionem.  Nam  per  triginta  an- 
nos  usque  ad  annum  praedicationis  conversatus  est 
in  mundo  quasi  ignotus,  sicut  unus  alius  purus  homo 
(c  49  2  3):  « In  pharetra  sua  abscondit  me  et 
dixit  mihi:  Servus  meus  es  tu».  Et  describitur  m 
toto  capitulo  excellentia  huius  hominis  sic  latentis 

et  absconsi.  ,,.  ,• 

2  Exsequitur  ea,  quae  pertinent  ad  multipU- 
cem  iniuriam,  quam  passus  est  et  persecutionem 
(c  50  1  5.  6.):  «Haec  dicit  Dominus:  Quis  est 
hic  liber  ?...  Dominus  Deus  aperuit  mihi  aurem...  cor- 
pus  meum  dedi  percutientibus  et  genas  meas  vel- 

^^"^  3"  Exsequitur  ea,  quae  pertinent  ad  sapientiam 
Christi  et  praedicationem  (c.  51.) :  « Audite  me, 
qui  sequimini  quod  iustum  est,  et  quaer.tis  Domi- 
num»;  (v.  4.):  « Audite,  quia  lex  a  me  exiet  et  ludi- 
cium  meum  in  lucem  populorum  requiescet»;  (c.  D^ 


SEXTA   PARS.  ]3] 

0.):  «  Propter  hoc  sciet  populus  meus  noraen  meum 
m  die  illa,  quia  ego  ipse  sum,  qui  loquebar,  ecce 
adsum ».  i         ,      ^-c 

4.  Exsequitur  ea,  quae  spectant  ad  Christi  to- 
leranham,  patientiam,  passionem  et  mortis  pernes- 
sionem  (c.  52,  ]3. 14.) :  „  Ecce  intelliget  servus  meSs 
sicut  obstupuerunt  super  te  multi,  sic  inglorius 
ent  mter  viros  aspectus  eius  -.;  (c.  53,  2.):  »  Non 
est  species  ei  neque  decor » . 

5.  Ex-sequitur  ea,  quae  pertinent  ad  Ecdesiam 
et  ipsius  forraationem,  et  hoc  ordine  congruo  quia 
formata  est  de  latere  Christi  dormientis  in  cnice 
^c.  o%  i.):  «Lauda,  sterilis,  quae  non  paris »  Et 
sequitur,  quod  alibi  non  est  salus  nec  inventio  gra- 
lae  n,s,  intra  Ecclesiam  (c.  5-5,  1.):  .<  Omnes  siUen- 
tes  vemte  ad  aquas». 

Post  hoc  a  cap.  56.  ostendit,  quod  Ecclesia 
non^  arctatur  ad  unum  populum ;  unde  dicit  (c.  56 
~.  o.):  „]3eatus  vir,  qui  facit  hoc,  et  filius  hominis,' 
q  apprehendet  ,stud...  et  non  dicat  filius  advenae 
qmadhaeretDommo  dicens:  Separatione  dividat 
me  Dominus  a  populo  suo ».  Deinde  vero  c  57  et  58 

lloiam  et  resurrechonem  (c.  59,  ].).   „  Ecce  non 
-st  abbrev,ata  manus  Doraini,  ut  salvare  nequeat»; 

n^  it;  ,    •    "  ""'*  ''^'   brachium   suum,  indu- 

js  est  lonca    et  galea  salutis  in   capite   eius » 

iusalT'    "  ^"  ""',  ^-^^■^'-  «Surge,  illuminare; 

uper  te  orta  est »;  quae  pcrtinent  ad  Christi  glo- 
iara  et  resurrectionera. 


J32  COMPENDIUM   AURBOLI. 

7  Exsequitur  ea,  quae  pertinent  ad  Christi 
famam,  per  orbem  diffusam,  atque  opinionem  et 
discipulorum  disserainationem  per  orbem  (c.  61.): 
.,  Spiritus  Domini  super  me  ».  Ubi  agitur  de  disci- 
pulis  disseminatis  per  orbem  ad  portandum  famam 
Christi  (c.  61,  9.):  «Omnes,  qui  vidermt  eos  co- 
gnoscent  iUos,  quia  isti  sunt  semen,  cui  benedixit 

Dominus » .  ,    ,  . 

8.  Exsequitur,  ea,  quae  spectant  ad  denomi- 
nationem  novam  et  ad  intitulationem  nommis  chri- 
stiani,  quia  hoc  nomen  novum  et  gloriosum  irnpo- 
situm  est  credentibus  (c.  62,  1-4.) :  «  Propter  Sion 
non  tacebo...  vocabitur  tibi  nomen  novum,  quos  os 
Domini  nominabit.  Et  eris  corona  glonae  in  manu 
Domini  et  diadema  regni  in  manu  Dei  tui.  INon 
vocaberis  ultra  derelicta  » . 

9.  Exsequitur  ea,  quae  spectant  ad  regressum 
in  caelum  et  gloriosam  ascensionem  (c.  63.) :  « Quis 
est  iste,  qui  venit  de  Edom  »?  ,    ,  ^ 

10.  Exsequitur  ea,  quae  spectant   ad   ludaeo- 

rum  nequitiam  et  excaecationem  a  Christo  ascen- 

dente  in  caelum  (c.  63,  7.):  «  Miserationum  Domim 

recordabor . ,' ubi  reducit  ad   memoriam    benehcia 

omnia,  quae  Deus  contulit  ludaeis,  praec.pue  bene- 

ficium  eductionis  de  Aegypto  et   adventus    Christi 

(c   64    1)-   «Utinam   disrumperes   caelos  et  vem- 

res».'Et  tamen  non  obstantibus  his  excaecati  sunt, 

et  deplorat  eorum   excaecationem  (c.  63,  lo.  17.): 

« Attende   de   caelo  et  vide  de  habitaculo  sancto 

tuo .   quare  errare  nos  fecisti,  Domine,  de  vus  tuis; 

indurasti  cor  nostrum,  ne  timeremus  te »? 

11.  Exsequitur  ea,   quae  spectant  ad  finalem 
misericordiam   et   ad   reversionem  ludaeorum  aa 


I 


SBXTA    PARS.  133 

Christum  (c.  65,  ].  seq.):  «Dixi:  Ecce  ego  ad  gen- 
tem,  quae  non  invocabat  nomen  meum  Expandi 
manus  meas  tota  die  ad  populum  mcredulum»;  (v  8 
J.):  «8ic  faciam  propter  servos  meos,  ut  non  dis- 
perdam  totum.  Et  educam  de  lacob  semen  et  e 
iuda  possidentem  montes  meos». 

12.  Ultimo  exsequitur  ea,  quae  spectant  ad 
fnale  zudtaum  et  praemium  bonorum  ac  malorum 
pun>t,onem  (c.  m.):  „  Caelum  sedes  mea,  terra  a^ 
tem  scabellum  pedum  meorum».  Sequitur  de  rIo- 

et^exsu  r:r- ^"  '^-^^  «Laetaminicum  lerusalem 
et  exsultate  in  ea,  et  impleamini  ab  ubere  conso- 
la  ,on,s  eius».  Et  de  poena  damnatorum  (v   24)- 

;Xret:~ "°"  ™"^^^^-'  ^*  ^^-^^  --  - 

Et  sic  finitur  secundus  tractatus  et  totus  liber. 

Aotandum   tamen,  quod    ista   cluplex   libera- 

Jeo.  una  facta  per   Cyrum  et    alia    per  Christum 

facta    sic  miscetur  in  secundo  tractatu,  ut  vix  sit 

cap'  ulura    m  quo  non  interseratur  aliquid  de  utra- 

e     |n  tantum   quod  ludaei  totum  exponunt  de 

bile  s,t  sic  expom  quantum  ad  plurima,  quae  di- 
;un tur  m  hoc  tractatu  Et  ideo  m^elius  eklt  lite- 
aluis,  dividere  eo  modo,  quo  dictum  est. 

Incipit  leremias  propheta. 

Nunc  accedit  leremias,  cuius  liber  dividitur  in 
fj  partes  principales. 

In  prima  namque  parte  ipsi  prophetae  leqatio 
iiuiur^c.  [^o.y,   «Priusquam  te  formarem  in 


Ik. 


234  COMPENDIUM  AUREOLI. 

utero,  novi  te,  et  antequam  exires  de  vulva,  sancti-  I 
ficavi  te  .. .  Et  deinde  causa  legationis  describitur 
sub  metaphora  ollae  succensae  et  vigilantis  virgae, 
et  demum  legatio  iniungitur  (v.  17.):  «  lu  ergo, 
accinge  lumbos  tuos,  et  surge  et  loquere  ad  eos 
omnia,  quae  ego  praecipio  tibi .. . 

In  secunda  vero  parte  legatio  discuMur,  itrum 
sit  iusta  vel  iniusta,  ne  videatur  Deus  crudehter 
procedere  in  destinando  prophetam  ad  praedican- 
dam  captivitatem  (c.  2-11.).  Ut  autem  appareat  le- 
natio  iusia,  in  cap.  2.  incipit  propheta  descr.bere  lu- 
daeorum   ingratitudinem   et  culpam   grav.ss.mam 

contra  Deum.  _  . 

In  c  3  vero  describit  ex  parte  Dei  summam 
clementiam  sub  metaphora  sponsi  contempti,  volen- 
tis  uxorem  accipere  etiam  post  contemptum;  quod 
non  est  consuetum :  «  Si  dimiserif  vir  uxorem  suam 
et  recedens  ab  eo  duxerit  virum  alterum,  numquid 
revertetur  ad  eam  ultra..? 

In  c.  4.  vero  officio  ex  parte  Dei  facilem  ven.am 
ostendens,  quod  non  exigat  Deus  ab  eis  sajisfact^- 
nem  nimis  duram:    «  Si   revertens,   Israel,  ad  me 

convertere  » . 

In  c  5  vero  aufert  a  ludaeis  excusationem  ve- 

ram,  quam  possunt  habere  ex  immixtione  al.quorum 

cum  eis,  si  forte  inter  eos  mven.rentur:   « C.rc ute 

vias  lerusalem  et  aspicite  et.cons.derate,  et  quae 

rite  in  plateis  eius,  an  inven.at.s  v.rum  fac.entem 

iudicium  et  quaerentem  fidem:  et  P™P'tjus  ero  e.  ^, 

In  c  6.  vero  aufert  ab  e.s  confident.am,  quan 

deberent  habere  de  sanctitate  sacerdotum,  propheta 

rum  et  religiosorum  suorum:   «  «^"r^^^^^i 

Beniamin,  in  medio  lerusalem ..;  (v.  13.):  « A  mmor. 


SEXTA    PARS.  ]35 

quippe  usquead  maiorem  omnes  avaritiae  student- 
et  a  propheta  usque  ad  sacerdotem  cuncti  faciunt 
dolum » . 

In  c.  7.  aufert  ab  eis  fiduciara,  quam  possent 
habere  de  sanctitate  templi  et  sacrificiorum  (v  4  )■ 
« Nolite  confidere  in  verbis  mendacii,  dicentes:  Tem- 
plum  Domini,  templum  Domini,  templum  Domi- 
ni  est » . 

In  c.  8.  aufert  ab  eis  fiduciam,  quam  possent 
habere  ,n  sapientia  scribarum  et  hominum  doctorum 
(v.  «.  y.):  .,  Vere  mendacium  operatus  est  stylus 
raendax  scnbarum...  verbum  enim  Domini  proie- 
cerunt,  et  sapientia  nulla  est  in  eis » . 

In  c.  9.  vero,  ex  quo  nullam  excusationem  pro- 
pheta  repent  pro  ludaeis,  incipit  lamentari  et  plan- 
gere  laraentabilera  cantilenam,  et  ait :  .  Quis  dabit 
capiti  meo  aquara  et  oculis  meis  fontera  lacrv- 
marum » ? 

In  c.  10.  vero  regreditur  ad  ludaeorum  caecita- 
tem  et  ignorantiam,  quia  contra  omnem  rationem 
Uli  erant  contempto  Deo,  ad  idololatriam  dediti 
(V.  7):  .,  Quis  non  timebit  te,  o  rex  gentiura»? 

In  c^  II.  vero  et  ultimo  capitulo  huius  partis 
pactum  Domini  cum  filiis  Israel  reducitur  ad  raemo- 
nam,  ut  ex  omnibus  istis  aggravetur  culpa  ludae- 
orum,  et  ostendatur  legatio  Domini  iusta,  qui  mit- 
tebat  prophetara  ad  denuntiandum  mala,  quae  in 
praedictis  capitulis  continue  inseruntur.  Et  secun- 
dum  hoc  patet,  qualiter  in  his  decera  capitulis  le- 
gatio  discutitur,  an  iusta  fuerit  vel  iniusta 

In  tertia  vero  parte  super  ipsam  legationem 
querulatur  propheta  et  conqueritur  propier  mala, 
quae  praevidet,  se  passurum  ex  ista  leqationc  (c  11 


Oij. 


JOg  COMPENDIUM   AUREOLI. 

18.):  « Tu  autem,  Domine,  demonstrasti  mihi,  et  co- 
enovi  et  ego  quasi  agnus  mansuetus,  qui  portatur 
ad  victimam » .  In  qua  parte  multa  continentur  de 

passione  Christi.  .. 

In  quarta  vero  parte  propheta  legationem  exse- 
quitur  praedicando  contra  Hierusalem  et  ludaeam 
sub  metaphora  lumbaris,  quod  computrmt,  et  sub 
metaphora  sermonum  siccitatis  et  metaphora  Moysi 
et  Samuelis,  qui  alias  exauditi  fuerunt  pro  populo 
et  tamen  tunc  non  possent  exaudiri,  et  sub  meta- 
phora  eunuchi  et  hominis  sterilis.  Unde  dicitur  ipsi 
leremiae  (c.  16,  2.):  «  Non  accipies  uxorem  et  non 
erunt  tibi  filii  et  filiae  in  loco  isto » .  Et  sub  meta- 
phora  stili  ferrei  et  adamantini  lapidis  et  sub  me- 
taphora  figuli  et  confracti  vasis,  et  sub  metaphora 
lagunculae  et  testei  vasis  (c.  13-19.). 

In  hisce  propheta  se  vertit  saepe  ad  passionem 
Christi,  ut  ubi  ait  (c.  14,  8.):   «  Quasi   colonus  fu- 
turus  es  in  terra  »;  (c.  15,  15.):  «Tu  scis,  Domine, 
recordare  mei  et  visita  me  et  tuere  me   ab   his, 
qui  persequuntur  me»;  (c.  16,  19.):  « Domine,  forti- 
tudo  mea  et  robur  meum  et  refugium  in  die  tribula- 
tionis  meae » .  Et  ubi  ait  (c.  17, 13.) :  «  Domine,  omnes 
qui  te  derelinquunt,  confundentur  »  etc.  Et  ubi  dicit 
(c  18  18)-  «  Venite,  et  cogitemus  contra  leremiam... 
etpercutiamus  eum  lingua»;  (v.  20.):  «  Recordare, 
quod  steterim  in  conspectu  tuo  ». 

In  quinta  vero  parte  pro  sua  praedicatione  pro- 
pheta  patitur  et  persecuttoni  subiicitur  (c.  20.),  ubi 
multa  continentur  de  passione  Christi. 

In  sexta  vero  parte  iterum  propheta  jyrophe- 
tare  resumit,  postquam  fuerat  percussus,  incarce- 
ratus  ac  positus  in  imo.  In  c.  21.  namque  prophetat 

I 


SEXTA    PARS.  joy 

contra  urbem  Hierusalem;  in  c.  22.  contra  regem 
et  in  c.  23.  contra  malos  prophetas  et  alios,  qui 
pascebant  ac  dmgebant  gregem  miorum  Israel  il- 
lis  diebus,  et  ibi  agit  de  adventu  Christi,  qui  erit 
bonus  rex  et  bonus  pastor,  dicens  (c.  23,  5.)  •  ,<  Ecce 
d.es  veniunt,  dicit  Dominus,  et  suscitabo  David  Jv- 
men  lustum ;  et  regnabit  rex  et  sapiens  erit  . 

fn.  j°.''P*\'"^  ^«.^  V^rte  prophetza  partim  zmple- 
tur  et  impleta  asp.cUur  quantum  ad  primam  trfns- 
mjgrat.onem,  quae  facta  est  de  lechonia  et  princi- 
p.bus  eius,  qui  ducti  sunt  in  Babjlonem,  ibique  pro- 

tnJl  °?^^^^«™  Parte  Propheta  iterum  adversi- 

tatespatttur  et  persecutiones  pro  sua  praedicatione: 
pnmo  qu.dem  a  populo  (c.  26.),  secundo  vero  a  fa 
S.S  prophetis  (c.  27-28.). 

In    nona    vero  parte   consolatio   repromittitur 

ransm.grat,s  (c.  29-33.),  ubi  etiam  multa  cont^n  „ 
tur  de   Chnsto  (c.31,33.):  «  Post  dies  illos  dabo 
iegem  meam  »,  et  multa  alia  consolabilia  de  Christo 
in  decma  vero  parte  rursus  desolatio  praedi-" 

tur  et  prophetatur  coramorantibus  in  Hierusalem 
al..s  transm,grat,s  in  Babjlonem.  Unde  totum  es^ 
3ontra  Sedeciam  (c.  34.). 

In  undecima  vero  V^^ie  prophetia  scribi  ^v^e- 

;'tur  L        T'!  '"  """  ''^'■°'  ''  ««•■'"Ptus  combu- 
itur  et   combustus    rursus  reficitur.  In  c   3.3    re 

End,^™^''''';  '^"''"°'^"  •"'■^"  ^""^  '^^"«"^d  prae- 

r«"^  r"'?.'  "«•=    t^'^en   ipsum  audivit,  cum 

11.1  Rechab  audivennt  et  obedierint  patri  suo.   In 

^t  riectfonr'"  ^"""  '"'°"'  '^  '''^"  combustione 


J38  COMPENDIUM   AUREOLI. 

In  duodecima  vero  parte  rursum  propheta|^^ 
titur  et  intra  capitur  et  incarceratur  (c.  37.  et  38). 
In  parte  vero  decima  tertia  prophetia  tolhtur, 
liber  impletur  et  perficitur  quantum  ad  captionem 
Hierusalem  et  combustionem  templi  et  destructio- 
nem  muri.  Et  hoc  continetur  historice  in  cap.  6J, 
ubi  etiam  agitur  de  liberatione  leremiae. 

In  parte  vero  decima  quarta  propheta  popu- 
lum  secum  liberatum  et  reliquias  dimissas  usque 
in  Aegyptum  benevole  prosequitur;  histonce  nar- 
rat,  qualiter  contra  consilium  leremiae  descendit 
populus  in  Aegyptum,  ubi  etiam  contra  eos  prophe- 

tavit  (c.  40-4.5.). 

In  parte  vero  decima  quinta  et  penultima  pro- 
phetia  extenditur  ad  omnes  gentes,  quia  est  contra 
Aegyptios  et  contra  Palaestinos  et  contra  Moab  et 
contra  Amon  et  contra  Babylonios  (c.  46-5^.). 

In  parte  vero  decima  sexta  et  ultima  materta 
Threnorum  historice  continetur  ;  posita  combustione 
templi  et  deportatione  vasorum  Domini,  propheta 
concludit(c.  53  usque  finem):«Et  factum  est, 
postquam  in  captivitatem  ductus  est  Israel,  et  le- 
lusalem  destructa  est,  sedit  leremias  flens  et  amaro 
animo  suspirans  et  eiulans  dixit:  Quomodo  sedet 
sola  civitas  plena  populo  »  etc. 

Et  in  hoc  finitur  liber  leremiae  prophetae.  Li- 
ber  autem  Threnorum  superius  est  divisus. 

Incipit  Baruch  jropheta. 

Nunc  accedit  Baruch  et  dividitur  in  septem 

partes  secundum  septem  conclusiones,  quas  intendit 

totus  ille  liber.  Inducit  namque  populum  captiva- 

tum  in  Babylone  exsistentem  ad  placandum  Ueum: 


SEXTA    PARS.  239 

1.  quidem  per  oblationem  legalem  (c.  1,  1-15.)  • 
«  Et  dicetis:  Domino  Deo  nostro  « . 

2.  Per  confessionem  vocalem  omnium  peccato- 
rum  suorum  et  iustitiae  divinae  (c.  1,  IS-c  2  13)- 
<^  Avertatur  ira  tua  a  nobis,  quia  derelicti  sumus «! 

910''  ^P^^^^^^"^^  ^^  supplicationem  mentalem 
(c.  ^    io-c.  3,  9.):   «Audi  Israel  mandata  vitae». 

4.  Propheta  subiun^it  orationem  salutarem  et 
salubrem  (c.  3,  9-c.  4,  8.):  «  Obliti  estis  Deum  qui 
nutrivit  vos,  et  contristastis  nutricem  vestram  Hie- 
rusalem  » . 

5.  Inducit  locutionem  figuralem  civitatis  Hie- 
rusalem  ad  modum  captivum  popuium  alloquentis 
plangentis  et  desiderantis  ipsius  adventum  et  redi- 
^"^i%V'^"^^*'*'   '' ^^'^^^^^^^or  esto  lerusalem).. 

b.  Inducit  promissionem  supernalem    festinam 
lucundam    et   regalem    venturam    super  lerusalem^ 
(c.  4^  60-c.  5.)  usque  in  finem  capituli. 

^   7   Vero  et  ultimo  ponit  Baruch  informationem 
epistolarem,  quam  destinavit   leremias  ad  captivos 
m   Babyloma,    in   qua    rationibus    multis   ostendit 
idoia  falsa  esse  et  non  habere  in   se   aliquid  divi^ 
num  (c.  6.):   «  Propter  peccata  >>   etc. 
Explicit  Baruch. 


partes. 


Incipit  Ezecliiel  proplieta. 

Accedit  nunc  Ezechiel  et  dividitur   in  septem 
es.  ^ 

Przma  namque  est  introductiva  grandis  ora^ 
cutz  et  continetur  primo  capitulo,  ubi  introducitur 
Dommus  sedens  super  thronum,  positum  super  iir- 
mamentum,  quod   imminebat   quatuor  animalibus 


140  COMPENDIUM   AUREOLT. 

quia  designabant  quatuor  monarchias,  quas  divina 

providentia  regit.  .. 

Secunda  vero  est  imponitiva  grandis  officn 
ipsi  Ezechieli,  quia  officii  et  auctoritatis  praedicandi 
(c   2.  et  3.) :   « Fili  hominis,  mitto  ego  te « . 

'  ^Tertia  vero  est  comminativa  grandis  suppUcii 
et  futuri  iudicii  super  ludaeam  et  lerusalem;  quod 
Nabuchodonosor    adimplevit  (c.  4-14.).  Et  m  hisce 

describuntur : 

1.  Hierosolymae    obsidio    et    famis   perpessio 

(c.  4.).  *^  .     ,     _ 

2.  Populi  captivatio  et  dispersio  (c.  o.). 

3.  Terrae  et  regionis  depopulatio   et  desolatio 

(c.  6.  et  7.).  .  ^  ,.  , 

4.  Abominationum   et   crimmum    (numeratio), 

quae  fiebant  in  lerusalem  et  in  templo  (c.  8.). 

5.  Civitatis  subversio  et  templi  combustio  (c.  J. 

et  10.). 

6.  Principum,  regum  et  prophetarum    pumtio 

(c.  11-13.).  ^  .  , 

7  Omnis  remedii  consolatio.  Dato  enim,  quocl 
si  fuissent  tres  viri  in  ea,  i.  e.  inlerusalem:  Noe, 
Daniel    et   lob,   tantum    animas    suas    liberassent 

(c    14.). 

Quarta  vero  pars  est  decantativa  grandis  fla- 

gitii  (c.  15.)    sub  metaphora  vitis,    sponsae  defor- 

mis  aquilae  grandis,  uvae  acerbae  et  agrestis    le- 

aenae,  leonis,  saltus  comburendi,  nemoris,  gladii  et 

elimati  ensis,  scoriae,  stagni,  ferri  et  aeris,  duarum 

filiarum  unius   mulieris,  ollae   aeneae    et   pmguis 

animalis.  Sub  iis,  inquam,  decem  metaphoris  descri- 

buntur  fiagitia  et  peccata  populi  ludaeorum  et  ci- 

vitatis  lerusalem;   propter   quod   illud  horrendum 


I 


SEXTA   PARS.  142 

iudiciurn,   quod   in   parte    priori  praedixerat,  erat 
super  eos  venturum. 

Quinta  vero  pars  est  denuntiativa  futuri  ex- 
terrmnn   coniv^   alias    nationes,    ut  contra  Amon 
lyrun,    Aegyptum   (c.  25.32.):   „  Et  fons   est   Do- 
mim  ad  me  d.cens...  contra  filios  Amon »  etc 

^extavevo  pars  est  revocativa  captivi  populi 
ab  exilio  et  etiam  repromissiva  gaudii  (c.  33-39 )  • 

.n^';  r  t-  '!"'"'"  ^^*"'"'-  l^^"^''^  -d  iiiios  po- 
puli  tu  ...  Ibi  etiam  agitur  de  Christo  in  pluribus 
locs,  et  interseritur  de  destructione  Goo- 

Septzma  et  ultima  pars  est  fabricativa  solemnis 
tractTri  1-  '• '"'  *'"'P^'  ^'-  ^*^-48-)'  "^i  «tiam 
sacnficii.  Et  in  hoc  concluditur  Ezechielis  tractatus. 

Incipit  Daniel  propheta. 

^^^  Nunc  accedit  Daniel  et   dividitur  i„  rjuin,ue 

mto  mtetlectus  et  sapientiae  (c.  I ) 

L.  Ic  "^  Ti^^"!'"'  *'^""«'^'^  «"^«  "^^^%^«- 
ad  somn'i;^"  ^''^^,''^/"'-  «"^  intelligentia  in  ordine 
ad  somma,  quod  interpretatus  est  somnium  Nabu- 
cliodonosor,  ut  ibi  patet.  In  c.  3.  in  ordine  ad  visa 

apTardft?°"™;"  T'^  "^"^  ^^^^ 
apparuit  m  fornace.  In  4.  vero  in  ordine  ad  audita 

b.  interpretatur  Daniel  vocem  sancti  etviSde 
^aelo  clamanlis  (c  4  20  V  q„.  a-,  ;'o'"s  ae 
'n  ^i  ,v  A-  \  '  '■  "  Succid.te  arborem ... 
n  o.  .n  ordine  ad  conscripta,  quia  scripturam  illam 

e  ?Ef  r-r  f  f'  ^-^^  "  ^^^-'  Theket  Pha- 
nieiiigentiae  ]n  ipso  Daniele. 


J42  COMPENDIUM  ADREOLI. 

In  III"  vero  parte  ponitur  resp6ctu  ipsius  Da- 
nielis  testimonium  sanctimoniae,  qui  missus  in  la- 
cum  leonum,  quia  nolebat  adorare  regem,  miracu- 
lose  exstitit  a  leonibus  liberatus  (c.  6.). 

In  IV  vero  parte  prophetiae  ponitur  contt- 
nuatio  purae  prophetiae.  Et  continet  sex  capitula 
et  quatuor  visiones  propheticas  (c.  7-12.). 

.  a)  In  7.  namque  cap.  sub  quatuor  bestiis  pro- 
phetatur  successio  quatuor  monarchiarum  et  qua- 
tuor  regnorum,  et  introducitur  regnum  Chnsti  tam- 

quam  quintum.  ,    ,       .•  „; 

b)  laS  vero  cap.  prophetatur  destructio  regni 
Medorum  et  introductio  regni  Graecorum,  sub  me- 

taphora  arietis  et  hirci.  .      .    t  j  .^ 

c)  In  9.  cap.  prophetatur  reductio  ludaeorum 
et  egressus  de  captivitate,  et  ibi  additur  de  ad- 
ventu  antichristi  et  eius  morte  sub  mysteno  se- 
ptuaginta  hebdomadarum. 

d)  In  10  et  11.  introducitur  ac  prophetatur 
destructio  regni  Graecorum  et  persecutio  Macha- 
baeorum,  et  agitur  de  antichnsto. 

e)  Et  tandem  c.  12.  agitur  de  resurrectione 
et  finali  iudicio   cunctorum.  Et   sic   finitur  quarta 

pars  Danielis.  ,.  .   7  .  .     •  ^ 

In  V"  vero  ponitur  annotatio  duphcts  htstoriae. 
per  duo  capitula  ultima :  Susannae  et  utrmsque 
senis  in  13.  cap.,  draconis  vero  et  belluae  in  14.  cap., 
ubi  etiam  agitur  de  apportatione  Habacuc  per  an- 
gelum  super  lacum  leonum,  ubi  Daniel  erat.  Et 
concluditur  totus  liber  in  liberatione  Danielis.  Ex- 

plicit  Daniel. 

Incipit  liber  duodecim  prophetarum. 


SEXTA   PARS.  243 

DUODECIM  PROPHETAE  MINORES. 


Prologus. 


Nunc  accedit  liber  prophetarum,  quorum  qui- 
ctem  sunt  quatuor  Gomminatorn,  ut  Osee  loel 
Amos  et  Michaeas;  et  quatuor  consolatorii' vesm- 
ctu  ludaeorum,  quia  comminantur  aliis  nationibus 
quae  erant  eis  infestae:  Abdias  scilicet  et  lonas,' 
INahum  et  Habacuc;  et  quatuor  revocatorii,  qui  re- 
vocant  populum  a  Babylonica  captivitate,  scilicet 
Sophomas,  Aggaeus,  Zacharias  et  Malachias 

J.  Rursus  quatuor  prophetae  commwzatom  ca- 
ptivitatis  ludaeorum  sic  dividuntur:  quia  a)  Osee 
comm.natur  utrique  regno  Israelitico  et  ludaico; 
6;  loel  yero  tantum  duabus  tribubus,  sive  regno 
ludaico  ut  Hieronymus  dicit);  c)  Amos  vero  non 
solum  ilh  duplici  regno,  imo   et  omni    regno   Idu- 

Sn^v?  r.Tu  ''  ^^'""  ^'  Tyro,  Amonitis  et 
Moabifs;  d)  Michaeas  autem  principaliter  commi- 
natur  regno  Israelitico,  quia  fuit  causa  erroris  al- 
terius  regni. 

2.  Rursus  quatuor  illi,  qui  sunt  consolatorii, 
c  dividuntur:  quia  a)  Abdias  loquitur  contra  re- 
,num  Idumaeorum,  quia  Idumaei  nati  sunt  de  Esau 
i  aemuh  erant  Israeli;  i;  Jonas  vero  loquitur  con- 
ra  Niniven  et  regnum  Assyriorum ;  sed  tamen, 
ma  ad  praedicationem  eius  egerunt  poenitentiam, 
rophetata  per  lonam  suspensa  sunt  pro  tunc  a  cle- 
aentissimo  Deo;  ot   ideo  c)  succedit  Nahum,   qui 


J44  COMPENDIUM  AUREOLI. 

rursum  comminatur  contra  Niniven  et  regnum 
Assyriorum,  quia  non  perseveraverunt  m  poeniten- 
tia  sed  potius  decem  tribus  captivarunt;  d)  Haba- 
cuc  vero  loquitur  contra  Nabuchodonosor  et  regnum 
Chaldaeorum,  quia  captivaverunt  duas  tribus. 

3.  Rursus  quatuor  illi  propbetae,  qm  sunt  revo- 
catorii,  sic  distinguuntur :  a)  quia  Sophonias  dicit 
revocationem  futuram;  b)  Aggaeus  et  Zacharias  cer- 
nunt  eam  praesentem  et  exhibitam,  et  hortantur 
populum  ad  exeundum  Babyloniam  et  aedificandum 
^emplum  et  lerusalem  civitatem  sanctam ;  c)  Maia- 
cbias  vero  cernit  eam  praeteritam,  et  ideo  monet 
ad  timendum  Deum  et  ad  vitam  sanctam,  et  ma- 
xime  sacerdotes  et  tribum  leviticam. 

Et  secundum  hoc  distinguuntur  duodecim  pro- 

phetae. 

I.  Incipit  Osee  pioplieta. 

Incipit  ergo  prophetia  Osee,  scilicet  liber  pri- 
mus  duodecim  prophetarum,  et  dividitur  in  qmnque 

partes  principales. 

In  P  namque  assumit  personam  vatis  futura 
praevidentis  in  se  ipso  quasi  sub  quodam  portento 
et  signo  (c.  1-3.).  In  quibus  de  fornicana  agit,  quae 
genuit  duos  filios  et  unam  flliaro,  et  cum  hoc  de 
mandato  Dei  diligit  mulierem  ab  alio  dilectam, 
quae  omnia  signanter  erant  prodigia  et  praesagia 
futurorum,  quae  erant  ventura  super  populum  Israe- 
liticum  decem  tribuum  et  etiam  duarum. 

In  II^  vero  parte  assumit  personam  ludtcts  et 
contendentis  in  iudicio  cum  populo,  contra  queni 
prophetabat.  Unde  inducit  Dominum  quasi  mdicic 


SEXTA    I-ARS.  245 

se  subraittentem  (c.4-7.):  « Audite  verbum  Domini 
Mn  Israel,  qu.a  iuclicium  Domini  cura  habitatoribus 
terrae  » . 

In  III"  vero  parte  «.,9«;»?V;,(,r.o«««^,wc(,«« 
et  clangent,.s  (c.  8-!).):  .  I„  gmture  tuo  sit  tuba . 

m  IV-  vero  parte  assumit  personam  patris 
super  receptis  beneliciis  arguentis  et  memoriam  fa- 
c.ent.s  de  multiplici  bono,  super  quo  erant  ingrati 
(c.  l()-]3.):  «Vitis  frondosa  Israel » . 

In  V"  vero  parte  et  ultima  assumit  personam 
amtcz  famil.anter  et  amicabiliter  providentis  de 
sano  consilio  (c.  14.):  „  Convertere  Israel...  et  con- 
vertimmi». 

Quia  prophetara  istum  continuare  est  valde  dif- 
ficile  c.rca  quamlibet  e.x  iis  partibus  amplius  in- 
sistendum.  ^ 


I.    VATES. 


Prima  ergo  pars,  in  qua  prophetat  per  modum 

r-s«r'    ^'°" ''  p°^'^"'°'  '^^"^"-^  -^^'-^ 

1.  Primo   namque  propheta  praedicit  futuram 
oonam  super  domum  regiam,  domum  videlicet  lehu 
e  cums  stirpe  erat  leroboam,  in  cuius  tempore  pro- 
taba  .    Et   hoc    facit    in    pr.mo    portento.  Q„ia 

^^^»aM  (o.  ],  l-o.):  .,  Verbum  Domini,  quod  factum 

onc-epl    '^tc"'"  '''  "'°"™  fo-icationis...   quod 

2  Secundo  vero  praedicit  in  totam  plebem  de- 

TJZT"'  ''  ,'^""''"'"  '^^'•P^i^^^tem  futuram;sed 
«arum  temporalem  ot  decem    perpetuam.  Et  hoc 
tompendiuui  AureolL 


245  COMPENDIUM   AUREOLI. 

in  secundo  portento  de  filia,  quae  vocata  est  Absque 
misericordia y^.  1,  6-7.):   «  Et  concepit  adhuc...  et 

peperit  ei  filium  ». 

3.  Tertio  propheta  convertit  se  ad  utriusquo 
caecitatem  venturam  et  cordis  duritiam  habituram 
pro  tempore  Christi.  Et  sub  tertio  portento  de  fiho, 
qui  dictus  est  Non  populits  meus,  quod  hodie  ve- 
rificatur  in  ludaeis,  c.  1,  8-9.  usque  ibi:  «  Et  erit 
in  loco,  ubi  dicetur  eis». 

4  Quarto  vero  propheta  praevidet  et  praecti- 
cit  illius  populi  excaecati  illustrationem  secundum 
partem  aliquam,  scilicet  secundum  reliquias,  quae 
salvae  factae  sunt,  scilicet  Apostolorum  et  discipu- 
lorum  et  credentium,  qui  fuerunt  ex  ludaeis,  c.  1, 

10-11.  usque  in  finem. 

5  Quinto  vero  regreditur  ad  captivitatem  prae- 
dictam  ostendendo  eam  iustam.  Et  super  hoc  in- 
terpellat  iudicium  eorum,  qui  salvi  facti  sunt  et 
raisericordiam  consecuti,  videlicet  reliquiarum  (c.  .. 
1-13.):  ..  Dicite  fratribus  vestris:  Popule  meus...  ecce 

esro  lactabo  eam  » . 

6  Sexto  vero  revertitur  ad  illustrationem  re- 
liquarum  praemissarum  (c.  2,  14-24.) :  «  Adducam 
eam  in  solitudinera  et  loquar...  et  dabo  ei...  et  spon- 
sabo  te  raihi  » .  Spectat  ad  Apostolos  et  discipulos- 

et  credentes. 

7  Seplimo  vero  aperit  unam  aliam  conversio 
nem  filiorum  Israel  iam  futuram  post  longam  mol 
ram  temporis  et  distantiam,  conversionem  scilicet 
finalem  et  ultiraam,  dum  intraverit  gentiura  ple- 
nitudo.  Et  hoc  cap.  3,  ubi  posito  de  mdiere  adul- 
tera  muUis  diebus  exspectante,  concluditur,  quod 
diebus  multis  sedebunt  filii  Israel  sine  rege  et  sine 


SEXTA   PARS.  147 

sacrificio  et  sine  altari,  sicut  est  dies  haec.  Post 
haec  autem  revertentur  et  quaerent  Dominum  Deum 
suum  et  Davicl  regem  suum,  scilicet  Christum 


II.   IIDEX. 


Circa  secundara  vero  partem  principalem,  ubi 
fac.V     P""'""^'"  ''^''^'  (*=•  ^-'^•)'  Pe'-  ordinem  octo 

1.  Primo  namcjue  introducit  Dominura  subeun- 
tem  lud.cium  et  allegantem  muUiplex  peccatum 
W.orum  Is.-ael,  c.  4,  1-2,  ubi  subditur:  .'xNon  est 
en.m  ver.tas,  et  non  est  misericordia...  maledictum 
et  hom.c.dium  inundaverunt,  et  sanguis  sancni- 
nein  tet.g.t».  Et  statim  subdit  tlagellum  (v  3)- 
«  f  ropter  hoc  lugebit  terra  .. .  Et  sic  ponit  Domii 
num  ^^lentem  subire  iudicium,  an  iuste  flagellas- 
set.  Et  altera  parte  ostendit,  testimonium  esse,  quia 
Mn  Israel  volunt  subire  iudicium;  et  hoc  ibi  (v  4V 
«  V  erumtamen  unusquisque  non  iudicet .. 

^.  Secundo  vero,  ex  quo  nolunt  subire  iudicium 
propheta  comm.natur  flagellum  decem  fibuum  pro- 
pter  duplex  peccatum  ignorantiae,  quia  legem  Do- 
^m.  erant   obliti;  propter   quod   aii:   „  Nocte  feci 
acere  niatrem    tuam,   eo  quod   non   habuit  scien- 
>am  » ,  et  propter  peccatum  idololatriae,  quo  forni- 
at.  sunt  contra  Dominum  et  idola  coluerunt.  Tunc 
>ropter  hoc  subiungit  (v.  10-10.):   «  Fornicati  sunt 
t  non  cessaveru,,t...  nocte  tacere  feci  ..,  usque  ibi: 
S  forn.car.s  tu  Israel,  non  delinquat  saltera  luda  », 
sque  in  finem  capituli. 

mi.  ?Y"°    'T°   ^'■•'P''^^^'   i"greditur    iudiciura 
m.s.o  toto  populo  cum  coetu  sacerdotum  et  p,-in- 


248  COMPENDIUM   AUREOLI. 

cipum    ac    maiorum    (c.  5,  1-5.).  Incipit :   « Audite 
haec  sacerdotes  >> ,  usque  ibi:   «  Ruet  etiam  luda». 

4.  Quarto  vero  comminatur  duabus  tnbubus, 
quae  non  secutae  sunt  suum  consilium  (c.  5,  5-8.): 
«  Ephraim  in  desolatione  erit  ». 

5.  Quinto  vero  ostendit  populum  Israel  desola- 
tum  quaerentem  sibi  subsidium  superfluum  et  inu- 
tile  regis  Assyriorum,  cum  tamen  deberet  pro 
refu-io^^in  tribulationibus  et  flagellis  istis  recurrere 
ad  Dominum  (c.  5,  9-15.):  «  Ephraim  in  desolatione 
erit...  In  die  correctionis  in  tribubus  Israel  ostendi 
fidem...  Abiit  Ephraim  ad  Assur,  misit  ad  regem 
ultorem,  et  ipse  non  poterit  sanare  nos»,  usque 
ibi:   «Vadens  revertar  ad  locum  meum». 

6.  Sexto    vero   convertit  se    ad   tempus    futu- 
rum,  videlicet  ad  tempus  Christi,   pro   quo    rever- 
tentur  et  fugient  ad    ipsum    ista  occasione    nacta, 
quia  locutus  fuerat  de  confugio  ipsorum  ad  Assy- 
rium  (c.  5,  16.  c.  16,  6.).  Incipit:  «  Vadens  revertar  ad 
locum    meum,  donec   deficiatis  et  quaeratis  faciem 
meam»,  quae  sunt  verba    Christi  dicentis:   «  Non 
me  videbitis  amodo,  donec  dicatis:  Benedictus  qui 
venit»   etc.  Et  durat  per  6.  cap.,  quod  incipit:  «In 
tribulatione  sua»,  ubi  etiam  agit  de  Christi  resur- 
rectione,    cum    ait :    «  Verificabis    nos    post    duos 
dies»  etc;  et  de  aeterna  generatione  a  Patre,  cum 
subdit:   «  Quasi  diluculum  praeparatus  est  egressus 
eius»;  et  temporali  nativitate  ex  matre,   cum  a^, 
«  Quod  veniet  nobis  quasi  imber  temporaneus » .  Et 
finitur  particula  ista  in  versiculo  illo:  «  Quia  mise- 
ricordiam  volui  et  non  sacrificium  et  scientiam  Dei 
plus  quam  holocaustum  » .  -,     u         * 

7.  Septimo  vero  promittit  propheta  duabus  tri- 


SEXTA    PARS.  J49 

bubus  misericordem  Dominum  et  decem  tribubus' 
claudit  ipsura.  Et  incipit  illa  particula  in  illoloco- 
« Ips.  autem  sicut  Adam  praevaricati  sunt  pactum 
meum..  ubi  et  sequitur:  «  Contaminatus  est  IsraeJ 
sed  et  luda,  pone  messem  tibi,  cum  converterem 
captivitate^m  populi  mei  ...  Et  ibi  pars  illa  et  capi- 
tulura  6.  finitur.  ' 

K  Octavo  vero  propheta  ex  parte  Domini  ape- 
nt  huuis   diversitatis    causam   et  molivum,    nuare 
scilicet   super    Israel    claudet  sinum  misericordiae 
cum  super  duas   tribus    aperiet   ipsum.    Et   incipit 
part,cula,]ia:    .,  Cura  sanare  vellem  Israei,    reve- 
lata  est  iniquitas  Ephraim  »    in   principio  cap    7 
et  durat  usquc  in    finem    per  totum,  ubi  describit 
culpam  sub  nomine  Ephraim,  qui  induxit  populum 
ad  idolo  atnam.  Et  ostendit,  quod  nullus  ex  regibus 
eorum  camabat  ad  Dominum  nec  reversus  est  ad 
eura,  sed  ceciderunt  omnes;  unde  dicit:  «  Ephraim 
panis  subcinericius,  qui  non  revertatur »  etc  •  cum 
Uimen  ex  regibus  luda  multi  reversi  sunt  ad  Deum 
tt  haec  est  causa,  quare  Dei  misericordia  non  sa- 
navit  duas  (ribus. 

III.   PRAECO. 

Circa  partem  vero  tertiam,  ubi  propheta  post 
luofac"  •''''""''    ^'^'•««"am  praeconh  clansentis, 

I.  Primo  namque  clangit  filiorum  Israel  prae- 

atorura  (c-^r   '^''"'P""''"'^'"   P""'''°"-^  P^-^" 

2.  Secundo  vero  clangit  eorum  mirabilem  mu- 

^tionera  et  subversionem  de  uno  statu  in  alterum 

e  stafu  scihcet  prospero  in  statum  adversum  (c  9)' 


]50  COMPENDIUM   AUREOLI. 

In  octavo  ergo  capitulo,  quod  iiicipit;   « In  gut- 
ture  tuo»,  clangit   duplicem  praevaricationem   et 
duplicem  poenam.  Primo  clangit  primam  culpam, 
scilicet  transgressionem   legis,   a  principio  capituli 
usque  ibi:   « Ipsi  regnaverunt  et  non  ex  me».  .V- 
cundo  clangit  secundam  culpam,  scilicet  assumtio- 
nem  regis  leroboam   et   omnium,  qui   regnaverunt 
in  decem  tribubus  deinceps   contra  voluntatem  di- 
vinam,  et  inquam  beneplaciti,  quamvis  non  contra 
permissionem  Dei.  Quod  probat,  quia  ex  auro  suo 
et  argento  fecerunt  idolum  et  dimiserunt  Dommum. 
Et  statim  fecerunt  derisionem.  Subdit  conlra  vitu- 
]um    quem    fecerunt  deum,   ubi    dicit:    « Quoniam 
in  aranearum  telas  erit  vitulus  Samariae  » .  Et  durat 
illa  particula  a  loco  illo:  « Ipsi  regnaverunt »  usque 
„  devoratus  est    Israel » .    Tertio   clangit  pnmam 
poenam,  quae  correspondet  assumtioni  regis  contra 
voluntatem  Dei.  Et  haec  poena  fuit  persecutio  fa- 
cta  ab  Assyriis  tempore  Phyn  et  Teglatphalasar, 
Salmanasar  et  Sennacherib:  .  Devoratus  est  Israel. 
Nunc  factus  est  Israel  quasi  vas  immundum,  quia 
ipsi   ascenderunt    ad    Assur»,    usque   ibi:    «  Quia 
multiplicavit . .  Clangit  quarto   secundam  poenam 
correspondentem  transgressioni,  quae  poena  fuit  per- 
secutio  illata  ab  Aegyptiis;  unde  inferendo  conclu- 
dit-   «Ipsi  in  Aegyptum  convertentur  » . 

In  nono  vero  capitulo  describit  propheta  seco 
mutationes  filiorum  Israel  de  statu  prospero  m  ad- 

Primo  quidem  clangit  mutationem  quandam  de 
opulentia  et  laetitia  in  famem  et  tristitiam  ac  ste- 
rilitatem  abundantiae  contrariam:  « Noh  laetari», 
usque  ibi :   «  Scitote  Israel » . 


SEXTA    PARS.  151 

Secunclo  vero  clangit  mutationem  sapientiae  et 
prophetiae,  qua  praeditus  fuit  populus  Israel,  in 
stultitiam  et  amentiam :  «  Scitote,  Israel,  stultum 
prophetara,  insanum  virum  spiritualem  »,  usque 
ibi:   «Quasi  uvas  in  deserto». 

Tertio  clangit  mutationem  sanctitatis,  quam  in 
patnbus  habuit,  in  peccata  et  in  spurcitiam,  quam 
tunc  habebat  tempore,  quo  Osee  prophetabat:  « Quasi 
uvas...  Ephraira  quasi  avis  advoIavit«. 

Quarto  vero  clangit  mutationem    foecunditatis 
filiorum  in  proJis  carentiam,   cum  tamen    eis   pro- 
missum  fuerit,   quod    multiplicarentur  sicut  steJIae 
caeJi;  et  hoc  ab  ilJo  loco:   «  Ephraim  quasi  avis » 
usque  ]bi:    «  Ephraim,  ut  vidi». 

Quinto  clangit  rautationem  dignitatis  in  igno- 
imniam  et  opprobrium:  «  Ephraim  ut  vidi»,  usque 
ibi:   «  Da  eis,  Domine». 

Sexto  propheta  clangit  sive  inducit  super  hoc 
orationem  suam:  «  Da  eis»,  usque  ibi :  «  Abiiciet 
eos  Dominus  Deus  meus,  quia  non  audierunt  eum  et 
erunt  vagi  in  nationibus  »,  ubi  vertit  se  ad  tempus 
thnsti,  quia  hodie  fiJii  Israel  vagantur. 


IV.    PATER. 


Circa  partem  vero  quartam,  ubi  propheta  as- 
sumit    personam  jmtns  arguentis  do  beneflciis  re- 
tro  habitis,  quae  in  quatuor  capitulis   continentur 
sic  procedit  propheta,   quod  arguit  eorum  ingrati- 
tudmem,  quadruplex  beneficiura  recolendo: 

Primo,  recollectionem  terrae  uberrimae  (c  10  )  • 
«  Vitis  frondosa  Israel».  Secundo,  eductionera  ab 
Aegyptiaca  servitute  (c.  II.):  «  Sicut  mane  transit » . 


152  COMPENDIUM    AUREOLT. 

Tertio,  protectionem  Tacob  m  sua  peregririatione  iii 
Mesopotamia  Syriae  (c.  12.):  «  Ephraim  pascit ». 
Quarto,  ciistoditionem  totius  populi  in  deserto  et 
solitudine  (c.  13.):   «  Loquente  Ephraim  ».      ^ 

1.  In  decimo  ergo  capitulo  eorum  ingratitudi- 
nem  arguit,  ad  memoriam    revocando    beneficium 
possesswms  terrae  iiberrimae;  unde  incipit:   «Vi- 
tis  frondosa  Israel,  fructus  adaequatus  est  ei  » ,  quod 
refertur  ad  opulentiam  terrae   sanctae.   Et  statim 
subdit  eorum  ingratitudinem,  ibi:  «  Secundnm  mul- 
titudinem    fructus    sui    multiplicavit    altaria  mxta 
ubertatem  »   etc.  Et  statim  subdit  poenae  proportio- 
nem:  «  InterilDunt,  ipse  confringent  simulacra  »   etc. 
Rursum  resumit  beneficii  magnitudinem,  ibi :  «  Eph- 
raim  vitula  docta »  etc.  Subdit  de  tempore  Christi : 
«  Tempus  autem  requirendi   Dominum,  cum  vene- 
rit  qui  docebit  nos  iustitiam  ».  Tunc  subiungit  in- 
gratitudinem :   «  Arastis  iniquitatem  »   etc.   Et   de- 
inum  concludit   poenae   proportionem:   «  Consurget 
tumultus  in  populo  »   etc. 

2.  In  capitulo  vero  unde^imo  arguit  eorum  m- 

gratitudinem,  ad   memoriam   revocando   secundum 

beneficium  eductionis,  scilicet  de  Aegyptiaca  ser- 

vitute,  et  incipit:  «  Sicut   mane  transit,   pertransnt 

rex   Israel»,  ubi   revocat   ad    memoriam,  qualiter 

ipsos  de  Aegypto  per  Moysen  et  Aaron  evocat  di- 

cens:  «  Ex  Aegypto  vocavi  filium  meum  »  etc;  qua- 

liter  eos  nutrivit  et  raanna  educavit,  subdens:  « Et 

ego  quasi  nutritius  Ephraim  »;  qualiter  eos  traxit, 

dTrexit   et   inviavit,    subdens:   « In   funiculis  Adam 

traham  eos  » .  Et  quia   super    his  erant  effecti  in- 

grati,  ad  idola  iam  conversi,  idcirco  praedicit,  qua- 

liter  'eos  per  Assyrios  captivabit,   quamvis  non  re- 


SEXTA    PARS. 


vertantur  in  Aegypt.mi;  „ncle  subdit:   «  Et  ero  eis 
qimi  exal.ans  u.gu™...  et  Assur  ipse  rex  eius  »  et 
Demum  motus  m.sericordia  praedicit,  quod  non  con 
snmet  eos  totaliter,  sicut  Adamam  et  Seboim  con- 
samsU,  sed   aliquos   liberabit    de    decem   tribub" 

dabo^^te_s,cut  Adamam  .   etc,  usque  in  finem  cap. 

_  3.  In  capitulo  vero  duodecimo  arffuit  eonim 
■ngrat.tudmem,  tertium  l>eneficiurn  ad^m  mor km 
reducendo,;.rofe.^^o«..^  sdlicet  ^a^..-,  eorum  S 
.n  sua  P-egnnatione,  dum  ivit^^^n  Mesopotantm 

?o  rcan  '^  F  T  '  '"  ingratitudinem  in  prin- 
^ipiocap..  «  Ephraira  pascit  ventum».  Subdit  be- 
eficn  magmtudinem  respectu  lacob,  ibi:  .  ludicium 

uum     et  invaluitad  angeJum  ».  R„rsum  resumit 
gratuu  mem:   «Et  dixit  Ephraim:  Verumtamen 
ives.  etc.   Subdn    beueficii    magnitudinem:    .  Et 
go  Dommus  Deus  tuus  de  terra  Aegjpti  „    Ru,- 

IT  'h   ?^  "'  °°'"'"  ingratitudinem^^ibi:  „  sT in 
aiaad  idolum  ...  Rursum  ad  sui  ben  ficii  magn 
Cnem:   .  Fug.t  lacob  ...    Demum   conclud.t    noe- 
le  proportmnem,  ibi:   .  Ad  iracundiam  ..  etc 

-ratit,din!'"'"'°  ''?  '^'""''  t^^tio ''^'•ffnit  eorum 
„  at,t  dmem    qnasi  ^ene/lc^um  recolendo  c^M: 

o  at^.tudmem  n.  pnnc.pio:  «  Loquente  Ephraim ... 
W>t  poonae  proportionem:  .,  Idcirco  erunt  quasi 
ihes„^Subdit  su.  be..eficii  magnitudinem:  ..  E-o 
teui  Dommus  Deus  tuus...  ego  cognovi  te  in  d^e- 
rto».  Rursum  assumit  eorum  ingratitudinem  ibi- 
W,mplet.   sunt..   Addit    poenae   propo.tio..em i 


]54  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

„  Et  ego  ero  eis  quasi  leaena  ».  Rursum  suL  bene- 
ficii  magnitudinem,  ibi:  « Perditio  tua,  Israel,  tan- 
tummodo  in  me  auxilium  tuum  ».  Et  iterum  eorum 
ingratitudinem :  « Colligata  est  iniquitas  Ephraim  » . 
Rursum  poenae  proportionem :  «  Dolores  parturien- 
tis  »  Adhuc  sui  beneficii  magnitudmem:  «  De  manu 
mortis  liberabo  eos  » .  Demum  poenae  proportionem: 
.  Consolatio  tua  abscondita  est »  etc.  Ibi  enmi  con- 
tinetur  beneficium  destructionis  mortis  et  mterm 
per    Christum:   «  Ero  mors   tua,   o   mors,    morsus 

tuus,  0  inferne»! 

Et  secundum  hoc  patet,  qualiter  m  istis  qua-. 
tuor  capitulis  se  habuit  propheta  ad  modum  patrif^ 
filiorum  ingratitudinem  arguentis  per  comparatio- 
nem  ad  beneficia  iam  collata,  in  quibus  etiam,  od 
casione  nacta,  in  pluribus  locis  ad  Christi  temporf 
se  convertit. 


V.   AMICUS. 


Circa  vero  quintam  partem  et  ultimam,  quae 
in  decimoquarto  capitulo  continetur,  assumit  pro- 
pheta  personam  consulentis  amici : 

Primo  ex  sua  indignatione  contra  fihos  Israel, 
ciuia  Deum  reliquerunt;  unde  incipit:  -<  Pereat  Sa- 
maria,  quoniam  ad  amaritudinem  concitavit  Deum 

suum  ».  ,^  ,.  p^„ 

Secundo   subdit   suam   consultationem :   « Oon- 

vertere,  Israel,  ad  Dominum  Deum  tuura  ». 

Tertio  addil  Dsi  promissionem  :  «  banabo  con- 
tritiones  eorum;  diligam  eos  spontanee». 

Quarto  et  ultimo  imponit  prophetiae  finem  ei 
conclusionem   excitando   nostram  attentionera,  ibi: 


I 


SEXTA  PARS. 


155 


«  Quh  sapiens  et  intelliget  ista  ,  ?  Et  in  hoc  Osee 
iinitur. 

II.  Incipit  loel  propheta. 

Nunc  accedit  loel  et  dividitur  in  duas  partes 
scilicet  m  partem  comminativam  poenae  et  capti- 
vitatis  et  in  partem  repromissivam  veniae  et  iu- 
cund<tat,s.  Et  incipit  secunda  pars  circa  medium 
cap,ud,sccund,(v.l2.):  « Nunc  ergo  dicit  Domi- 
nus .  Convertimmi  ad  me  in  toto  corde  vestro » . 

I.   COMMINATIO. 

1.  In  comminando  vero  primo  praedicit  respe- 
ctu  totius  regionis  ludaeae  devastationem  et  in 
cap.  pnmo,    ubi    auditores    primo   reddit  attentos- 

parabolicos  de  comest.one  erucae,  locustae,  brucLi  et 
rubigm.s,  quae  designabant  eorum  monarchias  quae 
ludaeos  per  successionera  temporis  corroserunt  ibi- 

DtatTdT   T"':'''-  ^^'"'^«  P^rabolam 'ada-' 
ptat  ad  propos.tum,  .b.:  ,.  Gens  enim  ascendet  super 
terram  mea.n  -..  Deinde   super   hoc  invitat  ad  la- 
^entum  et  planctum:   «  Plange  quasi  virgo  .  etc 
^t  .nv.tat  v.rgines,  agricolas,  sacerdotes,  animalia 
jreges,  campos  et  fontes,  per  hoc   omne    resp     u 
•egioms  iramensae  devastationis. 

2.  Secundo  vero   principaliter  corarainatur  i-e- 

pecti.  S.on  et  regiae  civitatis   obsidionem,  captio- 

;em  et  depopulationera  (c.  2,  1.):   „  Canite  t«b'a  .°i 

"0.1 ..    ub.  prirao  exercitus  congregalur.  Deinde  ibi: 

Ante  fac.era  eius  ignis »  etc.   Fer   exercitura  ci- 


J55  COMPENDIUM   AUREOLT. 

Yitas  conturbatur.  Deinde  ibi :  -  Urbem  ingredian- 
tur » .  Per  exercitum  civitas  captivatur  et  depopula- 
tur.  Et  sic  finitur  prima  pars,  quae  erat  corammativa. 

II.   REPROMISSIO. 

Tunc  sequitur  secunda  pars  repromissiva  ve- 
niae:  «  Nunc  ergo...  convertimini  in  totocorde», 
ubi  facit  propheta  qninque: 

Primo  naraque  hortatur  ad  poenitentiam. 
Secundo  vero  ibi:   «  Zelatus  est  Dominus  ter- 
ram  suam  » ,  consolatur,  repromittendo  multana  be- 
nevolentiam  et  temporalera  abundantiam ;  quod  de- 
bet  referri  ad  tempus  redilus  de  captivitate. 

Tertio  ibi  (v.  23.) :  «  Et  erit  post  hoc  effundam  1 
de  spiritu  meo  super  carnem » ,  ubi  convertit  se  ad 
tempus  Christi  et  repromittit  Spiritus  sancli  gratiam 
■^uper  filios  ludaeorum  diftundendam,  quod  debet 
referri  ad  Apostolos  post  conversionera  popuh  prions. 
Quarto  ibi :  «  Et  ecce  in  diebus  lUis » ,  cap.  6. 
in  principio  repromittit  futuram  vindictara,  quam 
Deus  faciet  super  omnem  gentem  in  ludicio. 

Quinto  ibi  (c.  3,  18.):  «  Et  erit  in  die  iUa :  stil- 
labunt  montes  dulcedinem»;  reproraitlit  post  ludi- 
cium  respectu  beatorum  aeternam  gloriam  et  respe- 
ctu  damnatorum  poenam  aeternam.  Exphcit  loel. 

III.  Incipit  Amos  propheta. 

Nunc  accedit  Amos  et  dividitur  in  partesocto. 

1  In  prima  namque  parte  octo  gentibus  gene- 
raliter  comminatur  propter  quaternarium  sceleris 
et  culpae ;  quia  Damasco,  Gazae,  Tyro,  Edom  et 
filiis  Amon  corarainatur  cap.  prirao;  Moab  vero, 
ludae  et  Israel  cap.  secundo. 


SEXTA    PARS.  257 

2   Deincle  in  secunda  parte  siiper  filios  Israel 
specalUer  et  singulariter  revertendo^^comminatur  e 
poenam  debUam  propter  peccatum  idololatriae  (c  3 
ub.  praem.tft  eorum  ingratitudinem,  cum  ait      Tan- 
tummodo  vos  cognovi.   etc.  Et  subdit  contemptam 
;nd,g„at.onem  :   .  Numcjuid  ambulabunt  duo  p^fie^ 

;  eribi"T''V'-  f  f''  ^^'^'■*-"  -"-■-: 

tionem    ,b..  »  Propter  hoc  dicit  Dominus  Deus- tri- 
tri^     r  "  ''"■  ^*  "''''"°  ^-^-P"'"'*  peccatl     oll- 

.  AuET^^r^"'  P^^P'^'-^^  comminatur, 
ib. .  .<  Aud.te  et  contestamini  in  domo  lacob  » 

...  De.nde  in  tertia  parte   comminatur  eisdem 
P  opter  peccatum  impoenitentiae,  et  hoc  in  cap   4 

Sir^;:"' ]\  ""'^  °^'"'"  ^^^«^^*  ^™-  ^-poeni: 

«i>     Vf  t    r'"'f  •"^"^'  ""P>'n8''ati  de  bon  s  Do- 

n    lit     ,t  n       ""'"P^-^f"»  Dei  poenam,  quam  eis 

ntul.t,  ut  provocaret  ad  poenitentiara-   ,,  Unde  et 

|go  ded  ,,3„_  g^  ^^^^^^^^^^  ^^^^_^    .      Und    et 

•am  et  ex  .mpoen.tentia  comminatur  circa  finem 
ap.  4.,  cura  a.t:  „  Et  non  redistis  ad  rae  hV^ 
)om,nus    Quapropter  haec  faciam  .,  etc        ' 

4.  De.nde  in  quarta  parte  com.ninatur  eisdem 

raed.ct  poenam  d.minutionis  eorum,  quae  pronor 
ona  .ter  correspondet  violentiae  et  ^SnJZTe 
'li.,auen'fnr  ■■  "        '"  ''"  '^"''  egrediebantur  mille, 

pnir  ,oc  r  r;''"'""'  ^^  ^"'^'"'  p^<=<=^tum 

Tnci  T  ■  f"'^^^'^''^'  i"  eis,  ibi:  «  Wcirco  pro 
iquod  d,r,p,ebat,s  pauperem  »,  et  ubique  per  to- 
m  cap.  m.scet  peccatum  calumnijie  et  viole,itiae 
m  propo..tio..e  debitao  poenae,  ut  patet.  "' 

ccatu.„  Z  '•"•  '^"'"'^  «°™'ninatur  eisdem  p,-opter 
ccatum  lasc.v.ae  et  superbiao  (c.  0,  ] ;  4,  14.) . 


158  COMPENDIUM  AUREOLI. 

.  Vae  Tobis,  qui  opulenti  estis  in  Sion  .  qui  domitis 
in  lectis  eburneis...  qui  laetaraini  in  nih.lo  » .  Et  ubi 
ci  ue  immiscetur  correspondens  et  proportional.s  poena. 

G   Deinde  in  sexta   parte    comminatur  e.sdem 
propter  peccatum  malitiae  et  affectatae  ignorant.ae, 
ciuia  dolebant,  q.iod  prophetae  annuntiabant  e.s  ye- 
ritatem  (c.  7.).  Introducitur   visio  f.ctor.s  locustae    . 
et  trullae  cementarii,  per  quae  designabatur  cala- 
mitas  futura.  Et  subditur  deprehens.o  et  prohib.t.o 
prophetae;  nam  monet  ipsum  Amasias  ut  recedat  a  , 
Sarnaria  et  vadat  in  ludaeam,  ubi  aud.ebantur  pro-  ; 
phetae.  Et  ibidem  subdit  poenam  Amas.ae  et  lero- 
boam  futuram  propter  hanc  prohib.t.onem  (v.  10-17^. 
7   Deinde  in  parte  septima,  scil.cet  in  cap.  »., 
comminatur  eisdem  propter  peccatum  avarit.ae,  ubH 
praemittit  visionem  unam  pomorum  quae  des.gna. 
bat  poenam  debitam   avaritiae  (c.  8   4.):   «  Aud.te 
hoc,  qui  conteritis  pauperem  »;  sequ.  ur:   «  Augea- 
mus  siclum  et  supponamus  stateras  dolosas  »   etc.  Et 
occasione  accepta  ex    avaritia    «t   '^up.d.tate    aun 
convertit  se   ad   cupiditatem    et   f^-^e.n   aud  end 
vcrbum  Dei,  quod    refertur  ad  tempus  Chr.st.,  ib. 
(V.  11.):  «Ecce  dies  veniunt,  dicit  Dom.nus,  et  emit- 
tam  famem  in  terram  » .  . 

8  Deinde  in  octava  parte  comm.natur  st.per 
filios  Israel,  obstinatos  peccatores,  claus.onem  suae 
misericordiae,  apertionem  vero  respectu  duarura 
tribuum  et  maxime  reliquarum,  quae  cred.turae  sunt 
in  Christum,  cap.  9.,  ubi  praemittitur  de  reproba- 
tione  peccatorum  et  incredulorum  in  pnnc.pK)  ca- 
pitis-  «Vidi  Dominum  » ,  usque  ib. :  « In  die  .Ua 
suscitabo  tabernaculum  David,  quod  «ecd.t  et  re- 
aedificabo  aperturas  eius»,  usque  .n  flneir.  cap.tuh 
et  prophetiae  totius.  Explicit  Amos  propheta. 


SEXTA  PARS.  jgo 


IV.  Incipit  Abdias  projheta. 
Nunc  accedit  Abdias  et  prophetat  contra  Tdu- 

]•  Et  primo  invehitur  contra  Idumaeos  DroDter 
eorum    superbiam     p,„    ,,    ^^^^^    ^^^-P^t^ 

cum  at.   .Superb.a  cordis  extulit  te,  c,ui  dicis  ex 
corde  tuo:  Quis  detrahet  me  in  terrami.  S^^exaT- 

tiam'^;t^r'"^"  ''"'"^  '"'  P'"°Pt^'-  ^'^na»  «cien- 
tiam  et  mundanam,  quae  fuit  in  eis.  Fuerunt  nam 

iue  a„g  ,,3    t  habentes  scientiam,   q„ae  "e  te  "a 
est{v.  ,.):  „  Non  est  prudentia  in  eo  » 

Jitiam  exh.bitam    ab  eis   in    fratrem    suum  lacob- 
"  Propter  .nterfectionem  et  p,-opter  iniquitatem  !  etc' 

'ribum  Tr.  P'°"''^"'*  ^'"^   ^^'''^'  <-i"^ntum    ad 
.   bum    uda,  durat.onem  perpetuam  et  lesu  Christ 
.alvato.-.s  praesentiam  inmonteSion:  ..Eteri?Do 
^no   regnum..   Concludit   propheta  in  il  o   veS- 

n  .nonte  S.on »  etc.  Explicit  Abdias  propheta. 

V.  Incipit  lonas  propheta. 

idit,!!^"!n  ^"'f  ^°"''''  ^'■'^P''^^^'  <="•■"«  scientia  di- 
la.tur  .n  partes  septem. 

1.  Pi-ima  pars  introducit  lonam  Domini  imne- 
10  resistentem  (c.  1,  1-3.).  P^ 

2.  Secunda  vero'  pars  introducit  lonam  divino 
d.c.o  sub,acentem,  vellet  nollet,  quia  prot  s 
»t  in  mare  (v.  4-16.).  P^oiecius 


l^-^  COMrENDlUM   ACREOI.T. 

3  Tertia  vero  pars  introduoil  lonam  de  utero 
ceti  pro  crandi  prodigio  exeuntem  et  de  naufragio 
evadentem  (c.  2.V.  ubi  praemittitur,  quantum  m 
ventre  ceti  steterit:  subditur,  quam  devote  orave- 
rit  et  ad  Deum  clamaverit,  et  concluditur,  qualiter 
ipsura  cete  in  terrani  evomuevit. 

4  Quarta  pars  introducit  lonam   divino    man- 
dato  et    imperio  replicato  obedientem  (c.  3,  l-4.-> : 

«F.t  crediderunt  viri  Ninivitae». 

5  Quinta  pars  introducit  regem  et  plebem  M- 

nlve    audito  T>ei  consilio  et  corarainato  exoidio  poe- 
nitentem  (c.  3,  5-10.):   «  Et  miserlus  est  Dommus  et 

non  fecit  ».  ,  .      ,  ,„ 

6  Sexta  pars  introducit  lonara  de  non  impleto 
suo  oraculo  oondolentera  (c.  -1,  1-5.):  « Et  afil.ctus 
est  lonas...  et  praeparavit  Dorainus  Deushederam  ». 

7  Septima  vero  pars  et  ultima  introducit  Do- 
rainum  sub  quodara  portento  et  iudicio  lonara  le- 
nientem  et  demulcentem,  quia  sub  s.gno  hede.-ae 
viridis,  quam  percussit  vermis,  et  exaru.t  (c.  4, 
tVll.).  Explicit  lonas. 

VI.  Incipit  Michaeas  propheta. 

Nunc  accedit  Michaeas  et  dividitur  in  pa.ie.u 
comnwmfivam  (c.  1-3.)  et  reproniisstcam  {c.  i-^.). 

I.   PARS  COMMIN-iTlVA. 

Ciroa   primam    partem    per    ordinem    septem 

facit:  •     .        .         ;      1    1  ^\. 

1    Invocat  Deum   in    test.mon.ura    ^c.  1    l-o.}. 

.  Audite,  populi  raei...  Postquara  posu.t  titulura  et^ 
prooemium. 


SEXTA   PARS.  2(52 

iolatnae  comm,ssum  m  Deum;  et  licet  coraminPtur 
eis  poenam,  mhilominus  introducit  ex  eis  Christum 
futurum  (c.  J,  15.):  .  Adhuc  haeredem  adducam 
t.bi;  et  usque  ad  Odollam  veniet  gloria  Israel » 

o.  Comm.natur  eisdem    propter  peccatum   ca- 
ummae   et   .mustitiae   commissum    in    proximum 
(0.        j.):   „  Vae  qui  cogitatis...    concupierunt  »•  et 
additur  poena:   «  Ecce  ego  cogito  »  ' 

cred,!rf^r'"/"^'"'   '''''''"    P'"°P^'^'-   Pe^«'''t"'a    in- 
creduhtafs  et  res.stentiae  commissum  erga  prophe- 

tarum   coetum,  ibi   (c.   2,6.):   «  0  IsraeT,  vae    qui 

oqu.mm,  .  etc.  Unde  et  ipse  Michaeas  ciicit,  qu^od 

utmam  ata  esset,  scilicet  quod  non  haberet  sp  rium 

De,  sed    mendacium   loqueretur,   ex    hoc  innu  ns 

crederent.  Et  occasione  mcredulitatis  iUorum  ver- 
tit  -se  ad  creduhtatem  reliquiarum  Israel  pro  tem- 
pore  lesu  Christi  (c.  2,  12.):  .  Congregat.one  con- 
gregaboIacob,;eti„fra:  «Ascendet  enim. .  trans- 

0  ur:  "^""^  ^°^^'"  ^'-^  ^*  D--"-  -  capit: 


5.  Comminatur  eis  propter  culpam  principum, 
""  (c.  4  1.):   «Et  dixi:  Audite  principes-,. 

rum  ';»?""""'/"'."''  P'"°P*''''  ^"'P«"'  P^-oplieta- 
run  malorum  et  seducentium,  ibi  (c.  .3,  5.  :  .  Haec 
d,c,t^Dommus    super   prophetas,  qui  seducunt  ,7- 

^cilicet  ^r^*''  rr^'™  °'"'''""^  ''■'""''  Pnncipum 
suhcet  et    prophetarum    et   sacerdotum    c.  3   0). 

bit?r°'eri  r'  r^'  ^"'^'■'  ^''^"  ^"-'  '^--'-i 

(3   12.'         "  *^"'      '''"'""   ''P''^"'"  '•■'■' " 

Compmdium  AnreolL 

\  I 


2g2  COMPENDIUM  AUREOM. 

II.  PARS   REPROMISSIVA. 

Circa  vero  partem  secundam,  quae  est  repro- 
missiva,  attendit,  quia  prophetaverat  terapl.  destru- 
ctionem  et  lerusalcm  reductionem  m  acervum  la- 
pidum  et  quomodo  Sion  araretur.  Ideo  convertit  se 
ad  tempus  Christi  gaudiosa  pro  illo  tempore  pro- 
mittendo,  et  quatuor  facit  propheta. 

1    Praedicit   et   prophetat   Chrtsh  veritalem, 
qui  erit  commune  salutare  el  rex  universalis  omm- 
bus  Kentibus  (c.  4.).  In  principio  namque  de  voca- 
tione  gentium,  ibi:   «  Et  erit  in  novissimis  d.ebus »; 
deinde  vero  de  vocatione  plurium  ludaeorum  Chri- 
sto  adhaerentium.  Et  ostendit,  quia  prima  potestas 
re-ni   Christi,    scilicet   primitiva   Ecclesia,  ent    m 
Sion    ubi  universi  Apostoli  et  primitiva  tota  Eccle- 
sia  erat  in  Sion   et  Spiritum    sanctura   receperunt, 
ibi  •  .  In  die  illa,  dicit  Dominus »  etc.  Deinde  vero 
dicit,  quod   quantum   erat  pro  tempore  praesent,, 
quo  prophetabat,  oportebat  eos  subire  ex.lium  Chal- 
daeorum    et   Babyloniorum,  et  ideo  pro  tunc  erat 
eis  dolendum,  quasi  non  habendo  aspectum  ad  di- 
vinum  consilium,  quia  intendebat  mittere  Chnstum 
tamquam  cornu  ferreum:  «  Dole  et  satage » ,  usque 

in  finem  cap.  4.  . 

2  Praedicit,  praevidet  ac  prophetat  Christi  no- 
bilitatem  cap.  5,  quod  incipit:  ■<  Tunc  vastabens 
filia  latronis  » .  Ubi  agit  de  Christ.  pat.en  la  ib. :  .  Ir^ 
virga  percutient  masiUam  iud.c.s  -.;  vel  de  Ch.isti 
ortu  in  Bethlehem  et  de  eius  prosapia  nob.l.ssuna 
ibi-  «Et  tu  Bethlehem  Ephrata»;  et  de  Chnst. 
generatione  aotcrna  a  Patre,  ibi:  «  Et   egressus  a 


SEXTA    PARS.  ]g3 

principio  a  diebus  aeternitatis »;  etiara  de  eii.s  ma- 
tre  y.r8.ne,  .bi:  ..  Propter  hoc  dabit  eos  Deus  usque 
ad  tempus,  m  quo  parturiens  pariet.;  et  de   eius 
nob.l.  com.tiva  quantum  ad  apostolos,  ibi:   «Etsu- 
sc.tab,m.,s  super  eum  septem  pastores  et  octo  pri- 
mates».  Et  subditur  de  disseminatione  Apostolorum 
per  umversum  orbem  :  .  Et  erunt  reliquiae  lacob  in 
med.o  populorum  quasi  ros  a  Domino  et  quasi  stil- 
lae  super  herbam . .  Et  concluditur  modus,  quo  trium- 
phabunt  de  orbe,  quia  non  per  equos  n  c  per  Z- 
dngas  aut  per  arma,  ibi :  „  Et  erit  in  die  iila  dicit 
Dom,nus  ».  Et  ex  hoc  descripsit  propheta  huiis  re- 
gis  nobihtatem. 

3.  Praedicit  legis  Christi  suavitatem  \n  capite 

sexto,  quod  mcipit :  „  Audite,  quae  Dominus  loquitur  ■■ 

ub,  propheta  reducit  ad  memoriam   ex   parte  Dei 

jmponsa   beneficia,  ibi:    .  Popule   meus,  quid  fec 

tibi ,   etc.  De.nde  excludit  legis  antiquae  onera,  ibi  • 

"Qu.d  d.guum  offeram  Domino»?  Deinde  introducit 

leg.s  novae  suavia  consilia,  ihi:   .,  Micabo  tibi    o 

homo  qu,d  s,t  bonum  et  quod  Dominus  requira't  a 

te  ...  Deinde  vero  redeundo  ad  tempus,  quo  loqueba- 

tur  propheta,  ape,-it  fihorum   Israel  ^celera  e      u- 

iu    1,  .?:^'  '^'=   "  ^"^''^  ^^'•'---  «'  ^--s  approba- 


s.a;^a  «,„  et  futuram  caecitate.n,  qua  hodie  scan- 
da  .  antur  ,n  Chnstum.  Et  hoc  per  totum  cap.  7. 
"b  .n  pnnc.p,o  m.ratur  propheta  ludaeorum  multi- 

t^ZtT'  7!'«""'''^^-"  ^^  --citatem;  unde 
i.cit   quod  ..  non  est  botrus  ad  comedendum     neriit, 

dSet  r^-  ^.-^''^  confiteturipsemet"ruT.n 
faehtatem   et   creduhtalem,    ibi:   .  Ego  autem  ad 


2(34  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Dominum  aspiciam  » .  Et  subdit  etiam  pro  tempore 
finali.  Deinde  vero  propheta  emittit  super  hoc  fer- 
ventem  orationem  ad  Dominum  lesura  Chnstum  ut 
revertatur  ad  suum  gregem  et  ad  istara  haeredi- 
tatem,  ibi:  «  Pasce  populum  tuura  in  v.rga  tua». 
Et  reliqua  usque  in  finera  prophetiae,  ubi  dicitur: 
„  Dabis  veritatem  lacob,  misericordiam  Abraham 
quae  iurasti  patribus  nostris  a  diebiis  antiquis».  ht 
sic  finitur.  Explicit  Michaeas  propheta. 

VII.  Incipit  Nahum  propheta. 
Nunc    accedit   Nahum  et   dividitur   in   partes 

'^"'"7  Primo  namque  praeraittit  in  omnem  gentem 
peccatricem  comminationera  generalem,  et  hoc  a 
Jrincipio  capituli:  «  Onus  Ninive,  Deus  aeraulator  », 
usque  ibi-   „  Bonus  Dorainus  et  confortans  » . 

2  Secundo  vero  praedicit   mortem  et  commi- 
nationem  contra    Sennachenb,   Assyriorum  regera 
quae  completa  est  tempore    Ezechiae,  quando  (mt 
Hierusalem  liberata.  Et   incipit  in  illo  loco:  «  Bo- 
nus   Dorainus   et   confortans  » ,  et   durat  usque  in 

finem  capituli.  .  ,-,.  . 

3  Tertio  vero  coraminatur  contra  ipsam  iMni- 
ven  civitatem.  Et  praedicit  depopulationem  cap.  ^., 
ubi  introducit  propheta  Nabuchodonosor  contra  Ni- 
niven  ascendentem,  ibi:  « Ascendit,  qu.  d.spergat 
coram  te » .  Deinde  Nabuchodonosor  proeliantem,  .b. . 
„  Ascendent  mures  eius  et  praeparabitur  umbracu- 
lum  » .  Deinde  Niniven  et  regera  Assynorum  sut- 
cumbentem  ac  fugientem  a  facie  Nabuchodonoso. 
ibi:  .  Diripite  argentum,  dir.p.te  aurum  ».  Et  rei. 
qua  usque  in  finem  cap.  2. 


SEXTA    TARS.  Jg^ 

4.  Quarto  propheta  praedicit  culpam  Ninive 
propter  quam  raeruit  talem  punitionem,  cap.8.  quod 
incipit:  .  Vae  civitas  sanguinum,  universa  menda- 
cu»!  Sequitur:  «  Corruent  in  corporibus  suis  pro- 
pterjnultitudinem  fornicationum  ... 

5.  Quinto  et  ultimo  praedicit  Niniven  futurara 
in  densionem  oranibus  gentibus,  qui  ante  ipsam 
currebant,  ibi:  .,  Et  erit  omnis,  qui  viderit  te  re- 
sdmt  a  te  et  dicetur:  Vastata  es  Ninive »':  et 
ibi:  .  lu  ergo  inebriaberis  et  eris  despecta...  Et 
inducit  demde  sirailitudinem  et  parabolara  locu- 
stae  dicens,  quod  transibit  gloria  regni  Assyriorum 
sicut  avolant  locustae.  Et  in  hoc  finis  prophetiae 
-\ahum.  ' 

In  hac  autem  prophetia  continetur  de  Christo 
in  hne  pnmi  cap.,  ubi  dicitur  (v.  15.):  »  Ecce  su- 
per  montes  pedes  evangelizantis  et  annun.tiantis  pa- 
cem ...  Et  hoc  adducit  Augustinus,  de  Civitate  Dei 
lc.  dl.),  quamvis  ad  literam  possit  intelligi  de  li- 
berat.one  Ilierusalem  et  ludaeorum  de  manu  Sen- 
naclierib,  quae  facta  est  terapore  Ezechiae 


partes. 


VIII.  Incipit  Habacuc  propheta. 

Ntrac    accedit    Ilabacuc    ot   dividitur  in    tres 

?s. 

v«.J'n'""  '"■''"''  ''^''  '"troducit  prophetara  ad- 
versus  Dommura  querelam  et  quaestionem  audacter 
as.umentem  et  hoc  in  principio,  ubi  videns  prospe- 

iamabo,  e  tnon  exaud.es..?  conculcantem  irapium 

•  id.)  lustiorem  se.  Et  durat  pars  illa  per  capitu- 

'U"i  pnmum,  ubi  primo  praemitlit  quaestionem   De- 


Jg(3  COMPENDIOM   AUREOLI. 

inde  ibi:  «  Aspicite  in  gentibus»,  additur  quaestio 
in  duabus  propositionibus.  Prima  est,  quod  Nabu- 
chodonosor  et  eius  exercitus  erit  invincibilis  et  omne 
re^-num  obtinebit;  et  hanc  ponit,  cum  dicit:  « Aspi- 
cite  in  gentibus  » .  Secunda  vero,  quod  hoc  non  un- 
putabit  Deo,  sed  potius  idolo,  et  propter  hoc  adora- 

bit  et  immolabit  suae  potentiae,  quam  appellat  sa- 

genam;  et  hanc  ponit  ibi:   -  Tunc  mutabitur  spiri- 

tus»,  usque  in  finem  capituli. 

Ex  quibus  propheta  conckidit,  quod  mirandum 

est  merito  et  quaerendum  a  Deo,  quomodo  hoc  sus- 

tineat  et  permittat.  .     -r^      ■  ,. 

2    Secunda  vero  pars  introducit    Dommum  ad 

propositam  querelam  et  quaestionem  respondentcm 

in  cap.  2.  , 

In  principio  namque  capituli  parat  se  propheta 

ad  audiendnm  divinum  responsum,  unde  ait:  «  Su- 

per   custodiam    meam    stal  o»;  deinde    vero  prae- 

inittit  divinum  responsum,  clarum  et  manifestum: 

„  Et  respondit  Dominus  mihi:  Scribe  visum  et  ex- 

nlana  eum  » .  .  • 

Post  hoc  vero  praedicit  destructionem  regni 
Chaldaeorum,  quam  petebat  propheta  quae  facta 
est  in  Balthasar  ebrio  et  superbo.  Unde  subdit: 
«  Quomodo  vinum  potantem  decipit,  sic  ent  super- 
bus  vir  » .  Deinde  subnectit,  quomodo  veniet  omni- 
bus  gentibus  in  derisum,  ibi:  ■<  Numquid  non  omnes 

isti  *> 

Deinde  discurrit  per  vitia,   propter  quae  me- 
ruit  regnum  illud  devastari.    Primum  quidem  fuit 
violentia,  qua   regnum   illud  omnia  al.a  oppressit 
et  illud  tangitur  ibi:  «  Vae  e.,  qu.  mult.phcat  non 
sua»!  Secundum  fuit   avaritia,  quod  tang.tur  .b,. 


SEXTA   PARS.  ]Q~ 

«  Vae,  qui  congregat  avaritiam  malam  doraui  suae » ' 
Tertium  fu.t  iiomicidium  et  malitia,  quod  tangitur 
ibi:   .<  Vae,  qui  aedificat  civitatem  iri  sanguinibus  » 
Quartum  fuit  ebriositas  et  gula,  in  qua  etiam  fuit 
Balthasar   interfectus,    quod    tangitur    ibi:   .  Vae 
qui  dat  potum  amico  suo  ...  Quintum  fuit  idololatria 
maxima,  quod  tangitur  ibi:   .  Vae,  qui  dicis  ligno- 
Kxpergiscere..,  in  fine  cap.  secundi. 

3.  Tertia  vero  pars  introducit  prophetam  Deo 
regratiantem  et  insuper  devotum  canticum  compo- 
nentem  per  totum  cap.  tertium,  ihi:   .,  Domine  au- 
div,    auditionem    tuam   et   timui...  In  quo  quidem 
cant.co    primo    prophetat  .de  Christi    incarnatione 
tangens  tempus,  ibi:   ,.  In  medio  annorum  ..;  et  lo- 
cum,  ibi:   ..  Deus  ab  austro  veniet ..;  et  modum  ibi- 
«  Operu.t   caelos   gloria,  et  laudis    eius  plena'  est 
terra.    quod  refertur  ad  Christi  praedicationem  et 
vitam,  de  qua  dicit  loannes  (c.  1,  14.),  quod  ..  vidimus 
gloriam  eius,  gloriam  quasi  unigeniti ..  etc.  Secundo 
vero  prophetat  de  Christi  passione,  ibi:  ..  Splendor 
eius  ut  lux  erit,  cornua  in    manibus  eius».  Tertio 
prophetat  de   mortis   destructione,   ibi-   <.  Ante  fa- 
ei^em  e.us  ibit  mors».  Quarto  de  inferni  spoliatione 
ib.:   «hgredietur  diabolus ..  etc.    (iuinto   de  totius' 
orbis  aversiono  a  ritu  gentili    et  perverso,  et  con- 
versione   ad   Christum,    ibi:   ..  Aspexit    et  dissolvit 
ge  tes  ct  conlnti  sunt  montes  saeculi.  Incurvati  sunt 
colles..,  hoc  est  imperatores.  Sexto  agit  dc  iudicio 
et.extrema  e.xaminatione,  ibi:   .  Suscitans   suscita- 
f>it»;ibi:   «Dedit   abyssus   vocem  suam  »,  scilicet 
morluos  suos,  et  ibi:   «  In  fremitu  conculcabis  ter- 
ram  »    Sept.mo  vero  propheta  ostendit,  quod  amore 
OI«r.st.  ventu.4  Deus  liberaverat  populu...  suum  de 


^ 


IQ^  COMPEKDIUM   AUREOLI. 

captivitate  Chalclaica  et  clestruxit  reges  Babylonis, 
iit  nasceretur  Christus  ex  populo  a  captivitate  re- 
dempto.  Pro  destructione  autem  regni  Babylonis 
principalis  intentio  prophetae  a  principio  fait.  Hoc 
autem  fit  ibi,  cum  dicitur  in  cantico:  «  Egressus 
est  in  salutem  populi  tui  >>.  Ultimo  autem  agit  de 
nomine  Christi  et  ipsius  intitulatione;  unde  ait: 
«  Ego  autem  in  Domino  gaudebo  et  exsultabo  in 
Deo  lesu  meo».  Et  in  hoc  canticum  finitur. 

Ubi  et  attendendum,  quod  alludit  historiis  anti- 
nuis   quia  et    apparitionem    Domini   in  rubo,  quae 
factk  fuit   Moysi,    ubi  dicit:   «  Deus  ab  austro  ve- 
niet  et  sanctus  de   monte   Pharan  » .  Unde  Deute- 
ronomii  (c.  33,  2.):   «  Dominus  de  Sinai  veniet  et  de 
Seir  ortus  est  nobis.  Apparuit  de  monte  Pharan  » .  Et 
cornute  et  splendide  faciei  Moysi,  cum  dicit:  «  Splen- 
dor  eius  ut  lux  erit:  cornua  »   etc.    Et  percussiom 
Aegypti,   cum    subdit:    «  Abscondita   est    fortitudo 
eius  »   etc.  Et  destructioni  populi  Chananaei  ac  ti- 
mori  incusso  omnibus  nationibus  vicinis,  ibi:   «  Re- 
spexit  et  dissolvit  gentes».  Et  divisioni  maris  Ru- 
bri    ibi:   «  Numquid  in  fluminibus   iratus  est»?  Et 
divisioni  lordanis,  ibi:  « Fluvios  scindens  terrae  » .  Et 
stationi  solis  terapore  losue,  ibi:   «  Sol  et  luna  ste- 
terunt».  Et  sic  in  fine  laudem   Dei  conchidit,  ibi: 
«Ego  autem   in   Domino  gaudebo  et  exsultabo  m 
Deo  lesu  meo  ».  Et  sic  prophetia  finitur. 
Explicit  Habacuc. 

IX.  Incipit  Sophonias  propheta. 

Nunc  accedit  Sophonias  propheta  et  dividitur 
in  c[uinque  partes. 


SEXTA    PARS.  IQ(J 

1.  Primo  namque  ponit  generalera  commina- 
tionem  super  omnes  populos,  in  principio:  «  Con- 
gregans  congregabo  » . 

2.  Secundo  specialem  correctionem  super  habi-t 
latores  lerusalem  et  ludaeos,  parum  post  ibi-  «E 
extendam  manum  meam  .;  ubi  et  comminatur  sa- 
cerdotibus,  cum  ait:   «  Et  disperdam    de    loco  hoc 
rel.qmas  Baal.;  deinde  regibus  et  principibus,  cum 
subcUt:   «Etent  in  die  hostiae  visitabo  super  prin- 
cipes»;  deindo  habitatoribus  omnibus,  ibi-  « Et  erit 
in  dje  illa,  dicit  Dominus.  Deinde  comminatur  ex- 
eunt.busm  latibulis,  ibi:  .  Et  in  tempore  illo  scru- 
tabor  lerusalem  in  lucernis».  Concludit  magnitudi- 
nem  tr.kdationis  et  amaritudinis,   ibi:    .,  luxta  est 
d.es  Dom.ni  magnus»,  usque  in  finem  capituli  primi. 
.:J.   lortio  vero  ponit  monitionem    ad  poeniten- 
tiam,  .n  principio  capituli  secundi :   »  Convenite  » •  et 
sequitur:  «  Quaerite  Domlnum,  quaerite  iustum   '  Si 
quomodo  abscondamini  in  die  furoris  Domini » 

4.  Quarto  vero  ponit  respeclu  quatuor  aliarum 
gcnt.um  exterminationem  omnimodam,  ibi :   ..  Quia 
C^aza  destructa  erit,  et  Ascalon  in  desertum  » ;  usque 
.n   hnem   capituli,  ubi    comminatur   destructionem 
Fh.hsthaeis  quantura  ad  quatuor  civitates  Gazam 
Ascalonem,  Azotum    et   Acha.-on,  ibi:    ..  Gaza   de- 
structa  est » .  Deinde  comminatur  jMoabitis,  qui  saepe 
fuerunt    mfesti    Iudaeis,ibi:   ..  Audivi    opprobrium 
Moab  .^  De.nde  Aethiopibus:  ..  Sed  et  vos  Aethio- 
pes».  Deinde  Assyriis  et  Babvloniis,  ibi :  ..  Et  ex- 
end.tmanum  super  Aquilo.iem».  Et  reliqua  usque 
|n  fi.>em  capituli  tertii,  ubi   ponit  propheta  et  pro- 
n  tt.t  consolat.onem  maximam  alFuturam  super  ci- 
>itatem  Il.erusalem  redemptain. 


170  COMPENDIUM    AUREOLI. 

Et  hoc  per  totum  capitiilum  tertium,  ubi  pro- 
pheta  ab  exprobratione  incipit,  iit    appareat,  quod 
erant  indigni    consolatione,  quam   Deus  facere  in- 
tendebat;    et   hoc   in  principio:   « Vae  praevarica- 
trix»!  Deinde  praesentiam    lesu    Christi   veri  Dei 
promittit,  ibi:  «  Dominus  iustus  in  medio  eius,  mane 
iudicium^dabit  in  lucem  »   etc.  Deinde  ad  praesen- 
tiam   Christi    malorum    ludaeorum    excaecationem 
futuram  praedicit,  ibi:   «Nescivit  iniquus».  Deinde 
aliquos  creditores  ostendit,  ibi:   «  Dixi,  attamen  ti- 
mebis  me,   suscipies   disciplinam  >>.  Deinde   muUas 
gentes  et  multos  populos   coHigandos  et  praedictis 
credentibus    admittendos  promittit,   ibi:   «  Quapro- 
pter  exspecta  me,  dicit  Dominus,  in  die  resurrectio- 
nis    meae»;  sequitur:    «  Uitra  flumina   Aethiopiae 
inde  supplices  mei»;  et  infra:   « Sperabunt  m  no- 
mine  Domini  reliquiae  Israel ».  Deinde  vero  novae 
Hierusalem  sic  congregatae  ex  gentibus  et  ex  Israel, 
quae  quidem  Hierusalem  non   est  aliud  quam  Ec- 
clesia,  gloriam  et  exsultationem  praedixit,  ibi:  « Audi 
filia  Sion».  Et  ultimo  excellentias  et  glorias  ilhus 
Hierusalem   usque   in   finem    totius  prophetiae.  Et 
sic  finitur  Sophonias  propheta. 

X.  Incipit  Aggaeus  proplieta. 
Nunc    accedit    Aggaeus    et    dividitur    in    sex 

partes.  . 

I.  Prima  namque  pars  est  populi  reprehensiva, 

pro  eo  quod  pigritabant  reaedificare  templum  Do- 

mini  post  prohibitionem,  quam    fecerat  Cambyses, 

filius  Cyri.  Unde  qui  venerant  sub  Cyro  de  Baby- 

lonia,  habitabant  in  domibus  suis  et  illas  ornabant 

et  aedificabant  et  non  curabant   de  templo,  dicen- 


SEXTA   TARS.  27 [ 

tes,  quod  nondum   venerat    tempus    praefinitum    a 
iJeo,  quo  debebat  aedificari  (c.  1,  1-4.). 

2  Secunda  vero  pars  est  dictae  reprehensionis 
probativa  et  confirmativa:  «  Et  nunc  haec  dicit  Do- 
m.nus:Ponite  cordavestra...  seminastis  multum »  etc 
Dat  en,m  duplex  signum,  quod  Deo  non  placebat 
illa  opmio:  a)  quia  illis  temporibus  propter  pecca- 
tum  hoc  patiebantur  paupertatem  et  multiplicem 
inopiam;  b)  quia  per  oppositura,  si  aedificent  domum 
Uomini,  habebunt  omnem  copiam,  ibi  (c.  1  7-12)- 
«  Ascendite  in  montem  ...  '    ' 

3.  Tertia  vero  pars  est  populi  exhortativa  per 
Aggaeura,  exsequentibus  Zorobabele  et  lesu  raa-no 
sacerdote  (c.  I,  13-14.):   ..  Dicit  Aggaeus  ..  etc' 

,,4;  Q"f  ta  vero  pars   est  Christi   repromissiva 
7.''  V,'-^^  «  Veniet  desideratus  cunctis  gentibus 
et  implebo  domum  istam  gloria...  magna  erit  gloria 
domus  istius  novissimae  plus  quam  primae  .. . 

5.  (iumta  vero  pars  est  prosperitatis  et  co- 
Pjae  temporalis  praedictiva,  si  reaedificent  tem- 
plura,  cap.  2,  11-20.  usque:  ..  Factum  est  verbum 
Domini  ... 

0.  Sexta  vero  pars  est  iterum  repromissiva 
Ohristi,  ubi  expresse  Zorobabeli  Christus  ab  eo  d^- 
scensurus  promittitur,  ibi  (c.  2,  21-24.):  ..Assumam 
te  Zorobabel,  serve  meus,  et  ponam  te  quasi  signa- 
culum,  qu.a  elegi  te».  Et  in  hoc  Aggaeus  finUur. 

XI.  Incipit  Zacharias  propheta. 

Nunc  accedit  Zacharias  ot  dividitur  in  partes 
luatuor,  secundum  quod  illa  prophetia  quatuor  re- 


■^•12  COMPENDIUM   AURKOLI. 

I.    PARS. 

Tempus  praesentis  reaedificationis. 

Iii  prima  namque  ponuntur  prophetiae  spectan- 
tes  ad  tempus  praesentis  reaedificationis  templi, 
quo  tempore  missus  est  Zacharias  ad  confortandum 
Zorobabelem  ducem  et  lesum  magnum  sacerdotem 
et  universam  plebem  (c.  1-4.). 

In  cap.  1.  ponuntur  prophetiae,  quae  spectant 
ad  confortationem  lotius  populi,  ubi  reprehenduntur 
et  monentur,  ne    sint   increduli  (v.  4.).  Deinde  po- 
pulo  consolatio    repromittitur    ab   angelo,  qui  erat 
inter  myrtheta  sedens  super  equum  rufum  (v.  8.). 
Deinde  vero  consolatio  explicatur,  quae  repromissa 
est   quantum  ad  reaedificationem  lerusalem  et  fini- 
timarum  ac  opulentarum    gentium  destructionem ; 
et  abundantiam  bonorum  temporalium  et  cmtatum 
ludaeae  possessionem  (v.  14.).  Deinde  ostend.tur  et 
praedicitur  quatuor  regnorum  et  prmcipum  pnnci- 
palium,  quae  ventilaverat  ad  modum  cornuum  ieru- 
salem  et  luda,  destructionem.  Et  hoc  praedicit  ad 
consolationem  populi,  ibi  (v.  18.):  «  Et  levavi  oculos 
meos»,  usque  in  finem  cap.  primi. 

2.  In  cap.  2.  ponuntur  prophetiae,  quae  spe- 
ctant  ad  reaedificationem  civitatis  et  templi,  et 
praemittitur  apparitio  angeli  volentis  locum  me- 
tiri  in  quo  debebat  lerusalem  aedifican  (v.  1.). 
Deinde  introducitur  apparitio  alterius  angeli  prohi- 
bentis  lerusalem  metiri  pro  eo,  quod  tantae  oporte- 
ret  eam  esse  latitudinis,  quod  non  posset  mensurari, 
nec  muro  circumdari  propter  multitudinem  lumen- 


SEXTA  PARS.  ijo 

torum  et  hominura,  qui  debebant  in  ea  recipi  (v  3 ) 
Deinde  vero  vocantur  universi    f51ii  Israel  dispersi 

dl  T77?  ^:'''™'  "'  ^'"^'"'  ^^'  '"habitan- 
<^rn   I,.  (v.  (,.),  postquam  erit  lerusalem  reaedificata 

De.nde  ostendit,  quod  filiis  Israel  applicabuntur 
mult.  ah.  popul,,  ut  habitent  simul  cum  eis  (v  11- 
!•:}.):   « iit  apphcabuntur  gentes »  etc. 

Haec  autem,  quae   in    hoc    capitulo   dicuntur 
non  v.dentur  posse  intelligi  de  illa  lerusalem  tem- 
pora  1.  post  reditum    d.   Babylonia,   quia  nunquam 
fu.t    b.  tanta  mult.tudo,  ut  manifeste    patet  histo- 
r.as  legent..  Et  ideo    ad  literam  habet   referri   ad 
tempora  lesu  Christi,  quia  ad  illam  parvam  Eccle- 
s.am  ,n  lerusalem,  congregatam  ex  centum  viginti 
person.s  d,e  Pentecostes,    confluxit    et   incorporata 
es    tanta  gentium    multitudo    et    hodie  metiri  non 
potest. 

clant\?  '^?'  f- .P°"""*"'-  Prophetiae,  quae  spe- 
ctant  ad  confortat.onerh  lesu,  sacerdotis  magni  Jui 
venera    de  Babjlone  pro  reaedificatione  templi  Thi 
propheta  .ntuetur  lesum  in  veste  sordida  et  skan 
sib,  adversantem  pro  eo,  quod  duxerat  uxorem  alie- 
ye.iam  (y.  1.).  Deinde  intuetur  culpam  ipsi  lesu 
'  TTV"  f^l  '""''   ""'''  promissionem  ma- 
vert,t  /achanas  prophetiam  ad  Christum    qui  na- 
us  est  de  Zorobabele  (v.  8.):  „  Audi,  lesu.-sa^er^os 
magne,  tu  e    am.c.  tui,  qui  habitant  coram  te...  ecce 
en„n  ego  adducam  servura  meum  Orientem  .  etc  • 

^^^:iSSe^'''  "''^^  ''  '''''-'  ^"^  "'^^- 

ctinf^rl"  '''^r   f-  P^"""^'"-  Prophetiae,   quae   spe- 
ctant  ad  confo.'tat.onem  Zorobabelis  ducis  regii  et 


274  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

principum.    Et    ibl    introducitur    auroum    candela- 
brum  cum  septenario   lucernarum  (v.  1.);   deinde 
vero  propheta  quaerit   huius  candelabri  expositio- 
nem  et  intellectum.  Significabat   enim  robur   Spi- 
ritus  sancti,  virtute  cuius  et  non  in  robore  exerci- 
tus  Zorobabel  debebat   aedificare  templum  (v.  4.); 
Deinde  vero  ex  Zorobabele  propheta  intuetur  Chri- 
stum    nasciturum  (v.  7.):  «  Quis  tu,  mons   magne, 
coram  Zorobabel»?  Deinde  petit  expositionem  dua- 
rum    olivarum,    et   respondetur,  quod  designabant 
duos  filios  olei,  Zorobabel    scilicet  et  lesum  sacer- 
cerdotem  magnum  (v.  11-14.):   «Et  respondi :  Quid 
sunt  duae  olivae»?  etc. 


II.   PARS. 


Tempus  futurae  inhabitationis. 

In  secunda  vero  parte  principali  ponuntur  pro- 
phetiae  spectantes  ad  tempus  futurae  inhabitatio- 
nis  in  lerusalem  et  in  tota  ludaea  post  reaedifi- 
cationem  civitatis  et  templi  (c.  5-8.).  Incipit:  «  Et 
conversus  sum  »  etc.  I 

1  In  cap.  5.  intuetur  propheta,  quod  a  tera-| 
pore  Zorobabelis  usque  ad  tempora  Machabaeorura 
per  illud  spatium  oranino  aboleretur  idololatria  in 
lerusalem  et  in  ludaea,  et  ideo  ibi  pomtur  duplex 
visio-  prima  de  volumine  maledictionis,  quod  re- 
fertur  ad  fulurum  et  falsum  iuramentum  et  idolola- 
triam  (v.  I.);  secunda  vero  de  amphora  et  impie- 
tate  sedente  in  ea,  quae  significabat  idololatriam. 
Et  subditur,  quod  duae  mulieres,  sciiicet  decem  tn- 


SEXTA    l'ARS.  1  — 

bus,  quae  dictae  sunt  Israel,  et   duae  Iribus   ciuae 
d.cuntur    luda.    portaverunt   illam    impietatem^    n 

pt.vatae  et  ib.  dim.serunt  eam,  nec  ex  tunc  redeun- 
do  reportaverunt  eam  in  terram  luda,  ibi  (v  S-IO  V 
« t-t  egressus  est  angelus,  qui  loquebatur »  e'tc         ' 
^-  In  cap   6.   prophetice   praevidetur,  Graeco- 
rum  monarch.a  debere  destruere  monarcLiam  Me- 
orum  ,n  dio  mtermedio  tempore.  Unde   ibi  int  o- 
ducuntur  quatuor  quadrigae,   significantes  quatuor 
monarch,as:  pnma  naraque,  in  qua  erant  e 'ui    uT 
gn.ficat  monarchiam  Assyrio,..m;  secunda  i„  qua 
erant  equ.  n.gn,  monarchiam  Afedorum;  tertia  "n 
qua  erant  equi  albi,  monarchiam  Graecorum ;  quar- 
ta,  ,n  qua  erant    varii,    mona.-chiam   Romanorum 

Deinde  vero  distinguit  partes  orbis,   ubi   istae 
monarch.ae  pugnare  coeperunt,  et  hoc  ibi  (v.  6  )•  « I., 
qua  erant  equi  nigri  .-  etc.  Deinde  vero  concluditur 
qual.ter  monarchia  Graecorum  per  quadrio-am  ter- 

.Medorura  et  fecit  super  eam    quiescere  indionatio- 
nera  d.v.nam,  ibi  (v.  8.):   „  Ecce,  qui  in<^reiiun  n- 
>n    terram    Aquilonis».  A  versu   nonn   n^L^  . 
fii,nri  f„;t  ;„  •II     .  "   "°"°   ostend.tur, 

quod  fu.t  in  illo  temporo  intermedio   ducatus  elo 
na,  quam  obti.,uit  lesus  sacerdos  raagnus   et  oon- 
sequenter  post  eura  sacerdotes  fuerunt  duces  usquo 
ad  tempora  Machabaeorum  inclusive,  ibi   (v    11  ^ 
«  ^umes  aurum  et  argentum  »  ''' 

ria  r?'lS  ^''^^  P'-«™ittit"r  Zorobabeli  ducatus  gio- 
■^'a  (V.  u.):  „Rece  v.r  oriens»;  deinde  vero  inte,- 
Bos  concordia,  Zorobabelem  scilic'et  ct  lesum  (v  13  • 
"Et  ent  sacerdos  supcr  solio  suo».  ■• 


J~Q  COMPENDIUM  AUREOLI. 

Et  est  notandum  hic,  quod  id,  quod  de  Zoro- 
babele  dicitur :  «  ecce  vir  oriens  nomen  eius  » ,  non 
potest  intelligi  fuisse  plene  corapletum  m  eo,  et  ob 
hoc  referri  habet  ad  Christum. 

3  In  cap.  7.  et  8.  ostenditur,  quid  fuit  m  lUo 
tempore  intermedio,  videlicet  populi  pax,  prospen- 

tas  et  laetitia.  .       .  . 

Sed  in  cap.  7.  introducitur   quaedam    mquisi- 
tio  facta  a  quibusdam  viris,  qui   a   Babylonia  mi- 
serant   in    lerusalem    ad   prophetas   et  sacerdotes, 
interrogantes,  an  deinceps  deberent  ieiunare  m  qum- 
to  mense,  in  die  iUa  videlicet,  in  qua  a  Nabucho- 
donosor  fuit  lerusalem  capta  et  destructa;  nam  per 
septem  annos  captivitatis  ludaei  ieiunarunt  semper 
diem    illam.    Interrogabant  ergo   illi   v.ri,  an  post 
reditum  esset  ieiunandum  vel  non.  Et  hoc  tractat, 
ubi  etiam  additur  prophetae  increpatio  m  ludaeos, 
quia  noc  cum  ieiunaverunt,  nec  cum  comederunt  in 
ilhs  quadraginta  annis,  ex  caritate  ieiunaverunt  aut 
comederunt  Domino,  sed  magis  pro  commodo  pro- 
prio   ut  liberarentur;  et    hoc  ibi  (v.  0-14.):   «  bo- 
quere  ad  populum:  Cum  ieiunaretis  »  etc. 

4  In  8.  vero  cap.  promittuntur  ea,  quae  di- 
cta  sunt  de  pace,  de  prosperitate  popul.  et  lae- 
titia;  unde  futura  sanctitas  ibi  promitt.tur  (v.  ^.  : 
.  Zelatus  sum  Sion  » ,  et  aetatis  longaev.tas  (v.  4.): 
» Adhuc  habitabunt  senes »  etc,  et  pro  complemento 
istius  allegatur  divina  potestas,  quae  sola  .sta  com- 
plebit  (V  6.).  Promittitur  etiam  bonorum  tempora- 
lium  abundantia  et  prosperitas  (v.  13.):  «  Vmea  da- 
bit  fructum  suum»,  benedictio  et  forn.os.tas  et 
subditur  informatio  moralis  (v.  16.):  «  Loqmm.n 
veritatem  unusquisque  cum  prox.mo  suo». 


SEXTA   PARS.  l^rj 

Deinde  post  longam   probationem  ponitur   re- 
sponsio  reahs  ad  quaestionem  supra  positam:  .  L- 
|unmm  quart.  et  ieiunium  quinti...  erit  domui  luda 
n  gaudmm  et  laetitiam  et  in  solemnitates  prae- 
claras.  Ventatem  tantum  et  pacem  diligite .  (v  19 ) 
tarumlS  r^^T  ^""''"'■.^«"-ersio  spiritus  prophe- 
tarum  ad  Ci.nstum  et  ad  vocationem  gentium  oc- 
cas,one  accepta   ex  gloria  et  laetitia  promissa'  ut 
jnte  hgantur  illa  tempora  Christi  esse  i^mplenda;  ib! 
[c.  <s  ^^  :   „Et  venient  populi  multi  et  gentes  ro- 
bus  ae  ad  quaerendum    Dominum  »;  et  ibi:   ^Ap. 
prehencent  decem  homines  ex  omnibus  h-nguis  gen- 
tium,  et  apprehendent  timbrias  viri  ludae^.. 

III.    PARS. 

Tempora  Machabaeorum. 

In  tertia  vero   parte    principali  ponuntur  pro- 
et.ae,  quae  spectant  ad  tempora  Machabaeorum 
pa^^^successerunt    duobus    temporibus    praemissi^ 

1.  In  nono  vero  cap.  agitur  de  ludaeorum   et 
Jachabaeorum  probitate,    ubi  promittitur  vasTatio 
:n,  .marum  civitat.m.  f.enda  pe^  Machabaeos   Ty 
c.hcet  et  S.don.s,  Gazae  et  Ascalonis    et   reiioi.a- 
um  c.v,^tatum  continium  (v.  I.):   «  On.,s  verbi  io- 

Deinde,  ne  quis  deciperetur  putando,  ludam  Ma- 
b  ae„,  eh,-istum  ratione  strenuitatis  e"  prt 

>at.s  suae,  stat.m  propheta  convertit  se  ad  Chri- 

-ns   super   equum    (v.    9.):    „  Exsulta    satis    (ilia 

0  ,  ecce  Rex  tuus  veniet  tibi  iustus  et  Sahai  ' 

(-ompendium  AuveolL  ' 

12 


J78  COMPENDIUM  AUREOLI. 

ipse  pauper  et  ascenclens  super  asinam  et  super 
pullum  filium  asinae  » .  Ostendit  enira,  quod  non 
habebit  arcum  aut  quadrigam,  ibi:  «  Et  disperdam 
quadrigam  »;  et  quod  per  viam  pacis  acquiret  do- 
minium,  ibi:  «  Et  loquetur  pacem  gentibus  »;  et 
quod  non  liberabit  populum  per  sagittam  et  arcum, 
sicut  falso  exspectant  ludaei,  sed  per  sangumem 
propriura,  ibi  (v.  11.):  -<  Tu  quoque  in  sangume  te- 
stamenti  tui  emisisti  vinctos   tuos  de  lacu,  in  quo 

non  est  aqua  » .  ■«  ^    i    i. 

Deinde  vero  revertitur  ad  ludam  Machabaeum, 
ibi  (v.  12-17.):  «  Convertimini  ad  munitionem  vincti 

spei  »   etc.  ,    ,,    ,    , 

2   In  decimo  vero  cap.  agit  de  Machabaeorum 

prosperitate;  promittit  enim  pro  tempore  illo  futu- 

ram  bonorum  abundantiam,  ibi  (v.  1.):  «  Petite  plu- 

viam  » .  Deinde  vero  exsecratur  idololatriam,  quam 

voluit   inducere    Antiochus   in  lerusalem,  et  quam 

receperunt  sacerdotes  et  alii  de  populo  multi,  ibi  (v. 

2-3)-  «  Quare  simulacra  locuta  sunt  inutile  » (  Dein- 

de  vero  introducit  Mathathiam  et  ludam  et  ceteros 

Machabaeos  pugnantes  contra  idololatriam  (v.  3.). 

Deinde  vero  praedicit   congregationem    ludaeorum 

futuram,  quia  de  multis  partibus  redierunt  ludaei 

qui  ante  fugerant,  postquam  Machabaei  obtinuerunt 

victoriam.   Et  hoc  ibi  (v.  8-12.):   «  Et  sibilabo  eis 

et  congregabo  eos  »   etc. 

IV.    PARS. 

Tempora  Romanorum. 

In  quarta  vero  parte  ponuntur  prophetiae,  qua< 
spectant   ad   tempora   Romanorum,   quae  fuerun 


SEXTA    PARS.  2^Q 

post  Machabaeos.  Sub  Romanis  namrme  destructa 
est  lerusalen,,  et   ludaei  dispersi  sunl  per  u    "er- 

r"  1M4'.).  "•'""''''"  ^^'^'•"^'"'  ^-'^  -t  j" 

et  ..!?"?  !"  "■  '*P''^  agitur  de  peccato  pastorum 
ChrS  s  ?";''"°"'"i  "-hinatione  interfectus  est 
Chr  s tus;  propter  quod  peccatum  Romani  ceperunt 
civtatem   et   templum:   .,  Aperi  Libane  (i.  e    tem 

d  dbuf  R    '"'   ''^"'^  -nstructum)  porlas  tuas  , 
di^bus  Romanorum;sequitur:  .  Vox  ululatus  pa- 
storum,  qu,a  vastata  est  magnificentia  eorum  » 

aestinan  ad  mortem  et  captivitatem,  dolorem  suum 
expnmens  dicit:  «  Pasce  pecora  occi^ionisTD    „1 
^ero  pom    causam  huius  captivitatis  et  dimiss ioni 
populi  ludaici  a  Deo.  ()uae  quidem  causa  fuit  ve 

d"rp ttretif '/Y^  ''"''^'^  ponit  ^aritl  : 
(ieco>eni  et  aliam  fumculmn,  quae  designabant  duos 
popnios,  cum  quibus  Dominusiniit  foedus  et  pacfum 

1  I  s  Woe  (Gen.  9.),  et  hoc  pactum  irritavit  idolola- 
■ria  quam  maior  pars  filiorum  Noe  fuit  secuta    Se 
;undum  pactum  iniit  cum  Abraham  et  fil  s  ta' t 
it  hoc  pactum  irntavit  sacerdotum  malitia  qui  W 

T  EfTor  t'""'^* ''"  ^"^■■^^'^- "'  ■•"'e£r ; 

fv   7V      p.     '  ""'''''''   P"'oherrime  deducit 
01    V.  /.).   «Etassumsi  mihi  duas  virsas     et  an 

ehenderunt  mercedem  meam  trigint^  arge  teo' 

oieci  i  ^         f^=   "^'  *"''■  ^'■'■-'■"'''^  ''^•■^enteos  et 
roiec.  lilos  m  domum  Domini  ad  staturdum » 

De.nde  vero  propheta  introducit  antichristum 


J8Q  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Oves  enim,  quia  noluerunt  verura  pastorem  reci- 
pere  lesum  Christum,  ideo  demeruerunt,  ut  detur 
eis  pseudopastor  et  falsus,  scilicet  antichnstus  (c.  11, 
15-17):  «  Adhuc  sume  tibi  vasa  pastoris  stulti. 
Quia  ecce  ego  suscitabo  pastorem  in  terra,  qui  de- 
relicta  non  visitabit,  dispersum  non  quaeret  et  con- 
tritum  non  sanabit ». 

In  capite  vero  12.  post  civitatis  destructionem 
propter  peccata  sacerdotum  agit  de  irapugnatione 
et  persecutione  fideliura,  de  conversione  ludaeorum 
multorum  et   diversarura    gentium  sub  illa  perse- 
cutione.  Nam  Roraani  post  destructionera  Hierusa- 
lera  fideles  sunt  persecuti.    Unde  (v.  1.)    propheta 
introducit  sub  nomine  Hierusalera  discipulos  et  apo- 
stolos  et    reliquos   ex  filiis   Israel,   ex  qu.bus  fuit 
primitiva  Ecclesia  integrata,  et  ostendit,  quod  omnes 
eentes   irao  etiam  ludaei  arraabunt  se  contra  istos 
(V    1-3)-   «Onus  verbi  Domini...   Sed   et  luda  erit 
in'obsidione  contra  Hierusalem...  et  colligentur  ad- 
versus  eam  omnia  regna  terrae  » . 

Deinde  vero  subdit  protectionem  divmam,  quia 

ipsa  Hierusalera,  Ecclesia  primitiva,  protecta  fuit  a 

Dpo   imo  et  multiplicata  fuit  contra  edicta  Roma- 

norum  et  contra   conatus   Iraperatorum ;   imo  ^unc 

Tidebatur  devorare  populos  et  incorporare  (v.  4-».) : 

„  In  die  illa,  dicit  Dominus,  percutiara  equum  »  etc 

Deinde  introducit  conversionera  mfidehura  gen- 

tium  et  ludaeorum  ad  Christum,  et  quoraodo  plan 

gunt  eum  fideles  in  orationibus  suis,  cons.derandc 

fura  et  confixura  et  crucifixum  (v.  10.) :   «  Effundair 

super  doraum  David  et  super  habitatores  Hierusa 

lem  spiritura  gratiae  et  precura,  et  aspic.ent  ad  me 

quera  confi.xerunt » .  Quod   autem   ludaei   fabulos 


SEXTA    PARS.  132 

?a  um  PoT''  '"*'™'^"  '"^^^  Zorobabelem  et 
emplurn,  stare  non  potest,  quia  non  legitur  quod 
udas  fuerit  contra  Hierusalem  ulio  tempor'e  nec 
quod  sic  Deus  percusserit  gentes  contra  Hierusalem 
congregatas.  Nec  de  .to  pianctu  adest,  pod  po" 
s.t  luxta  illas  sententias  convenienter  exponi  et  ideo 
capuulun.  ,stud  debet   referri    ad   Christu  n  et  ad 

rn^cri^rif^^^^r^'  ^°  -^^^-  ^-  ^-tur «:' 

in  capitulo  13.    post   templi   destructionem  et 

reT^t^nr"'"*'?.-  '■"  ''^"^^"™'  ^i"'  °"-  - 

runt  ex  tunc  nomen  Hierusalera,   vocationem    con- 
aispers,onem  et  ad  prophetiae  cessationem    et  pro- 

diriir"''.'';'""  ^^^"=*°-'«  «ffi---^-  ^ : 

«  In  d.e  ,IIa  ent  fons  patens  domui  David  . 

n.n  u!        P''^'''""''  «^essandam  et  evacuandam  fore 

IT(X  ''  rf '''™'"'  ''^-^^''"^  P^P»^^'''"  f^- 

'      cuum    dl      7"    '"   '''^    '"^•^'°''    Dominus 
^xercituum    disperdam  nomina  idolorum  et  nroDhe 
las  et  spidtum  immundum  »  >  '^    ^  ®" 

•itate^^nf:? tiEtam'^  ii"T  ''f  ^  ^^'^'""'  ^'^- 
i  eos  invenS  nSles  V^T^IJ"^  '-''^^  ^"°.^' 
aendaciun,  locutus  es  »  ^  -^'  "  ^°"  "'^^^'  '^"'''^ 
omi^ctt  ^''^P^^Pl^^ta  revertitur  ad  passionem 
Z  !'  °'=°'^«'°"'^  '-^ccepta  ex  confixione  faho- 
m  prophetarum;  non  mirum  est.  si  illi  con«gar. 

-torem  ;;,':•  3;i;i;r.'-^'";!'  ^"-'^-^  -p^r 

i  j-  '   *'^iini"ir.    «  rercute   nasforpm 

'  dispergentur  oves  gregis  .  pastorem, 

i 


132  COMPENDIUAI   AUREOLI. 

Deinde  vero  propter  illud  peccatum  concludit 
infidelium  ludaeorum  dispersionem  et  fugam.  Dicit 
enim,  quod  duae  partes  dispergentur  et  deficient  de 
ludaeis  et  sola  pars  tertia  relinquetur  et  persecu- 
tiones  patietur,  videlicet  pars  credentium,  quae  fuit 
ibi  iunior,  ibi  (v.  7-9.):  «  Et  convertam  manum 
meam  ad  parvulos  » . 

In  capitulo  vero  14.  agit  propheta  de  ftne  sae- 

culi  et  consummatione.  Praemittit    namque   conti- 

nuando  cum  materia   praecedenti   obsidionem  Hie- 

rusalem  per   Romanos    et   captionem  et  dispersio- 

nem  maioris   partis   infidelium,  ludaeorum   sciiicet 

et  aliorum  infidelium  (v.  I.):   «  Ecce  venient  dies >> . 

Deinde  vero  agit  de  adventu  Domini  ad  iudi- 

cium  (v.  3.):  «  Et  egredietur  Dominus  et  proeliabi- 

tur,  et  stabunt  pedes  eius  super  montem  Olivarum  » . 

'  Deinde  vero   agit  de  die    iudicii,  ostendendo, 

quod   terribilis   erit   (v.  5.):   «  Et  veniet    Dominus 

Deus  meus,  omnesque  Sancti  cum  eo.  Et  erit  in  die 

illa:  non  erit  lux,  sed  frigus  et  gelu». 

Deinde  vero  agit  de  gloria,  quam  habebunt 
Sancti  post  iudicium,  et  de  Hiermalem  caelesti 
(v.  8.) :   «  Exibunt  aquae  vivae  » . 

Deinde  vero  agit  de  poena  damnatorurn  post 
iudicium  (v.  12.):  «  Et  haec  erit  plaga,  qua  percu- 
tiet  Dominus  omnes  gentes...  tabescet  caro  uniuscu- 

iusque  » , 

Deinde  vero  revertitur  propheta    ad  Hierusa- 

lem  pro  tempore  peregrinationis,  videlicet  ad  fide- 

lium  Ecclesiam,  ostendendo,    quod  multitudo   gen- 

,     tium  convertetur  ad  eam,  ibi  (v.  14-16.):   «  Sed  et 

ludas   pugnabit   adversus  Hierusalem»;   sequitur: 

«  Omnes  qui  reliqui  fuerint  de    universis  gentibus, 


SEXTA    PARS. 


ascendcnt  ab   anno    in    nnnp.m    „f      i 

n„    •  anniim,  iit   adorent  re^-em 

Dominura  exercitmim  ».  '^o^m, 

Deinde  vero  praedicit,  cjuomodo  ad  Ecclesiam 
converteturetiam  ipsum  Romanum  imperium  (tSv 
«In  d.e  ,lla,  ent,  quod  super  frenum  equi  est  san- 
«m,no»;quodimpletu 

Deinde  vero  concludit  sanctitatem  oranium  -en- 

TtTn  i,'i'  *r^n  •  ~?'t?  ^^""^  '^™'^ 

T^..rr.-  '  .^  :r  '^'      -^^  ^^"»t  lebetes    n  domo 

ir^ijctirr  ^°^^™  ^^^'-•'  ^'  -^  --'^ 

nunt^'^?M '"•*""  ''^"''    °"P''"'"'"   "Itimumexpo- 

lattl^r"  '"°  '"'"^°'  '^"^'"  ^-^«P^'^'^"^  tam- 

us  debe  h    r7  r^^^'P"'""'  ^"i  -■■™i«  -nateriali- 

is    asserum  •     ,  '''*'"f  '™P^^'"'"  ^°™-'™-  "t 
hn  de   .  "^  ^  P^-ophetiam  Danielis  dicenti    de 

'ap-fle,  qu,    percussit   statuam.    Dicunt  er<^o    ouod 
omn.a.  quae  ibi  dicuntur  de  Hierusalem    t  de  tru 

gentium   et    congregatione    debellatarum    "entium 

salera    tunc  ad  hterara  complebuntur;  nuorum  fal 

Chh  :'■'',  "^^"'■'"'•^ ''''  expre'ssriri ; 

a'cu  et  dejnceps,  cum  cessabit  motus  caeli   Ft  ite 

^iuis  annis  omnes  oenfpQ    'nninr]^  i       . 

0.1  i-    .•   .  tot^nies.  ueinae  vero  ndvenienfpQ 

iiS  pT"  ^-bernaculorum,  et  rursura  "1"^ 
obtmu.t  Ivomanura  .raperium  ad   literam    non   cer 
•^ma  raatenalia,  sed  per  praedicatione,n'e    docS 
nam  sanara,  scientiam  et  raartyrura  patientiara  Jpse 


&,< 


]g4  COMPENDIUM   AUREOLI. 

est  lesus  Christus.  Unde  hodie  est  quintum  re- 
gnum,  quod  suscitavit  Dominus  caeli,  regnum  vi- 
delicet  Christi  et  Ecclesiae,  qui  sibi  Romanum  im- 
perium  sabiugavit. 

Propter  quod  intentio  prophetae  m  praesenti 
capitulo  refertur  ad  intentionem  iam  dictam.  Ex- 
plicit  Zacharias. 

XII.  Incipit  Malachias  propheta. 

Nunc  accedit  Malachias  ultimus  duodecim  pro-     • 
phetarum  et  continet  quatuor  capitula  et  duodecim     ^ 

particulas  principales.  .       r      •+    ^ 

Sciendum  autem,  quod  Malachias,  sive  fuerit  , 
Esdras,  ut  quidam  putant,  sive  fuerit  ahus  natus 
in  ludaea  post  reditum  de  Babylone,  dictus  est 
Malachim,  i.  e.  angelus  propter  nimiam  sanctita- 
tem,  et  quod  Deus  verba  sua  impleverat  sicut 
verba  angeli,  ut  alii  aestimant.  j 

Ipse,  inquam,  propheta  missus  est  ad  reprehen-  1 
dendum  multipliciter  vitium  ludaeorum,  quod  vige- 
bat  in  eis  post  reditum  de  captivitate. 

1.  Reprehendit  eos,  quia  erant  ingrati  Qi  de 
dilectione  Dei  et  de  revocatione  captivitatis  et  de 
reaedificatione  urbis,  et  inducit  Esau  et  filios  eius 
in  oppositum,  quibus  similia  non  fecit,  ut  magis 
eorum  appareat  ingratitudo  (c.  1,  1-6.):  «  Onus 
verbi  Domini»,  usque  ibi:  « Dicit  Dominus  exerci- 
tuum  ad  vos,  o  sacerdotes  » .  ^ 

2  Reprehendit  specialiter  sacerdotes,  quia  erant 
mdevoti  mutabant  animalia,  quae  apportabantur 
ad  offerendum.  Cum  apportabatur  animal  pmgue 
et  bonum,  retinebant  ipsum  et  commutabant  pro 
eo  minus  bonum,  claudum  vel  languidum,  et  mui- 


SEXTA    PARS.  185 

tas  alias  indevotiones  circa  sacrificia  faciebant  (c 
^'<>'J-}-  Et  ita  reprehenduntur  ut  indevoti  ibi- 
«Dicit  Dominus  exerciluum  ad  vos,  o  sacerdo- 
tes  »  etc. 

3.  Gratia  huius  convertit  se  propheta  ad  vo- 
cationem  alterius  populi  et  alferms  sacrificii;  unde 
agit  de  vocatione  gentium  et  de  sacrificio  et  de 
sacerdotio  christiano,  ibi  (c.  1,  10-11.):  ..  Non  est 
mihi  voluntas  in  vobis  »  etc.  «  Ab  ortu  enim  solis 
usque  ad  occasum  magnum  est  nomen  meum  in 
gentibus,  et  in  omni  loco  sacrificatur »  etc. 

4.  Reprehendit  sacerdotes,  quia  erant  despe- 
chvr;  cum  enim  otferebatur  aliquid,  exsufflabant 
dicentes  (c  1,  12-14.).-  Ecce,  quale  praemium  ha- 
bemus  de  labore  nostro  ? 

5.  Reprehendit  sacerdotes,   quia   erant  trans- 
gressores  pacti  dominici  initi  inter  Deum  et  Levi 
intelhgendo  per  Levi  Aaron  et  Phinees  et  Moysen' 
ftlios  e.us,  ibi  (c.  2,  1-9.):  „  Et  nunc  ad  vos  man- 
uatum  hoc  »  etc. 

6.  Reprehendit  sacerdotes,  quia  erant  superbi, 
et  ahorum  de  populo  contemptivi  (v.  10)-  «  Num- 
quid  non  pater »   etc. 

7.  Reprehendit  eos,  quia  erant  lascivi  et  vo- 
Juptati  dediti;  nam  uxores  de  stirpe  sua  dimitte- 
bant  quia  erant  macilentae  et  turpes  et  pauperes 
propter  hoc,  quod  in  captivitate  fuerant,  et  acci- 
piebant  sibi  uxores  alienigenas,  divites  et  pulchras 

r"^  n  ir^^''^'''"""'  ^*''"*  ''PP''''''* '"  ''bro  Esdrae 
ic  ~,  11-16.):  «  Transgressus  est  luda,  et  abomi- 
natio  facta  est  in  Israel »  etc. 

8.  Reprehcndit  eos,   quia  erant   despectivi  et 
desperatm;  vertebat.u-   enim   inter  eos  istud  pro- 


1§5  COMPSNDIUM    AUREOLT. 

verbium,  quod  tantum  valebat  esse  bonum  sicut 
malum  in  conspectu  Dei,  et  e  converso,  quia  vide- 
bant  gentes  usque  ad  monarchias  exaltari,  et  ipsi 
erant"depressi  (v.  17.):   «  Laborare  »   etc. 

9.  Gratia  hiiius  introducitur  adventus  Christi 
et  praecursoris  sui  loannis.  Ideo  autem  introdu- 
citur,  ut  repellatur  eorum  error  et  desperatio,  ac 
si  dicat  propheta :  Non  est  verum,  quod  tantum 
valeat  esse  bonum  sicut  malum  apud  Deum.  Nec 
ratio  vestra  de  raonarchiis  procedit,  quia  in  brevi 
mittet  Dominus  raonarcham  vestrum  et  Regem  re- 
gum  Christum,  ibi  (c.  3,  1-6.):  «  Ecce  ego  mittam 
Angelum  meum  « ,  usque  ibi :  «  Revertimini  ad  me  >> . 

10.  Reprehendit  eos,  qui  erant  avari  et  de  di- 
vina  provisione  diffidentes.  Fuit  enim  tempore  Esdrae 
maxima  fames  et  maxima  carestia;  et  tunc  popu- 
lus  ex  avaritia  et  diffidentia  retinebat  decimas  et 
primitias  et  cetera,  quae  erant  Deo  offerenda.  Su- 
per  hoc  reprehendit  eos  propheta,  promittens  bo- 
norum  abundantiara,  si  decimas  et  cetera  ad  cul- 
tum  Dei  pertinentia  solvant  (c.  3,  7-12.):  «  Rever- 

limini »   etc. 

11.  Reprehendit  eos,  quod  erant  quodararaodo 
hlasphemi  et  divinae  iustitiae  argutivi.  Dicebant 
enim,  quod  vanum  erat,  servire  Deo,  ut  videbatur 
propter  hoc,  quod  malos  non  puniebat,  imo  vide- 
bantur  in  hoc  mundo  fiorere,  nec  bonos  praemia- 
bat,  imo  in  hoc  raundo  non  habebant  nisi  malura, 
ibi  '(c.  3,  13-18.) :   «  Invaluerunt  super  me  «  etc. 

12.  Ultimo  in  cap.  4.  respondendo  ad  praedi- 
ctam  querelam  introducit  diem  iudicii,  in  quo  nullo 
bono  erit  male,  et  nullo  malo  erit  bene.  Unde  in- 
cipit  (v.  1-2.):   « Ecce  dies  veniet  succensa  quasi  ca- 


SEXTA    PARS.  2§7 

minus...  quae  non  derelinquet  ei  radicem  et  germen»  • 
seqmtur:  «Etorietur  vobis  timentibus  noraen  meum' 
bol  lustitiae».  Demum  agit  de  praecursore  adven- 
tus  ultimi  diei  iudicii,  vel  de  EUa  propheta  (v  5)- 
«  Ecce  ego  mittam  vobis  Eliam  prophetam  » 


CONCLUSIO. 


Et  sic  liber  duodecim  prophetarum  tinitur  et 
per  consequens  sexta  pars  divinae  scripturae  quae 
est  prophetica  et  declarativa. 

Ad  hanc  autem  partem  ascendere  debemus  per 
ascensum  diluculi,  quia  etsi  in  prophetis  sit  magna 
obscuntas  et  profunditas,  in  eis  tamen  splendet  lu- 
mmosa  veritas  lesu  Christi,  quia  de  factis  Christi 
ubique  disperguntur   eloquia    prophetarum,  ita    ut 
videatur  prophetia  ac  diluculum  propter  commix- 
tionem   tenebrositatis    et  luminositatis.    In    huius 
quidem  diluculi  ascensu  percutitur  et  exuritur  quasi 
hedera  vaniloquium  ludaeorum  exspectantium  Mes- 
siam  futurum  et  negantium,  Dorainum  lesum  fuisse 
thristum  in  prophetis  promissum. 
^      De  hoc  ergo  ascensu  scriptum  est  lonae  (c.  4 
'•),  quod  ..  in    ascensu  diluculi   percussit  hederam' 
et   exaru.t».    Cjuod    verificari    habet   de    studioso 
theologo  dante  se  lectioni  prophetarum.  Potest  enim 
percutere  et  arefacere  ludaeorum  verba,  quae  non 
sunt  nis.  hederae  folia.  Unde  et  Petrus  ait  (II    I 
ly.) :«IIaberaus  firmiorem  propheticum  sermonem' 
cui  bene  facitis  attendentes,  quasi  lucernae  lucenti 
in  caligmoso  loco,  donec   dies  elucescat  et  lucifer 
oriatur  m  cordibus  vestris  » . 

Et  ideo  patet,  quod  pars  prophetalis  est  quasi 
diluculum,  cum  sit  lucerna  lucens  in  calieinoso  loco 
nabens  m  seipsa  Luciferum. 


NOVUM 


TESTAMENTUM 


VII.  1>ARS  TESTIMOAIALLS. 


Incipit  pars  septima   divinae  scripturae,  quae 
est  testimonialis  et  evangelica. 

Prologus. 

Pars  yero  septima  divinae  scripturae,  quae  est 
tesUmomahs  et  evangelica,  in  librirum    materna 
no  continetur.  Suntenim  quatuor  evan<.eIistaeTu"  si 

£  rCh?f '  ^"f  '^^'"^  ^"^'  ^"^  'l-t^s  est  E 
omn  L    IT^'"  ^^P^^'»'^-^.  rex  et   dominu 

eTo  rt'er  '    fr-  ^""""^"'"'  ^'''"^  D^'-  Dividuntur 
ergo  mte    se  hbn  quatuor  evangelistarum:  quia 

1.  il/a«Ws  iutendit  principaliter   declarare 
>llum  hommem  fuisse  Cl.Hstum:ei  ideo   in    pr L- 

sicerat      ,nrr"'"."i'"'  subdit:  Christi  generatio 
sic  era  .  Ilmc  est,  quod  figura  hominis  inter  quatuor 
ammaha  evangelistas  repraesentantia  design.^   Mat 
thaeum,  qu,a  maxime    immoratur   crca    l.ominem 
Chr,stum,  ostendendo,  lesum  fuisse  illum    q,d  pro 
m.ssus  fuerat  in  tota  serie  scripturarum  ^ 


IL 


]92  COMPENDIUM   AUREOLI. 

2.    Marcus   vero  principaliter   intendit  decla- 
rare,    illum    hominem  fuisse   regem   et  Dominum 
omnium,  sicut  habetur  in  Daniele  (c.  2,  44.),  quod 
in  diebus  quatuor  regnorum  suscitaret   Deus  caeh 
regnum  quintum,  quod  non  corrumpetur,  cuius  po- 
testas  esset  potestas  aeterna.  Hinc  est  quod  Mar- 
cus  designatur  per  leonem,  qui  est  rex  et  dommus 
aliorum  animaUum.  Hinc  est  etiam,  quod  maxime 
circa  miracula  immoratur  et  circa   resurrectionem 
et  parum  ponit  de  doctrina  Christi,  quia  principa- 
liter  intendit  potestatem  eius  et  dominium    et  vir- 
tutem  explicare,  quae  in  resurrectione  et  in  mira- 
culis  maxime  elucescunt. 

3.  Lucas  vero  principaUter  intendit  declarare, 
illum  hominem  fuisse  Sahatorem  hominum.  Et  ideo 
in  principio    introducit  Gabrielem   dicentem  (c.  1, 
31.):   «Vocabis   nomen    eius   lesum»,    (Matth.    1, 
21.):   «Ipse  enim  salvum  faciet   populum    suum   a 
peccatis  eorum  ».  Et  subdit  verbum  Angeli  ad  pa- 
stores  (c.  2,  11.):   «  Natus  est    vobis  hodie   Salva- 
tor   in    civitate    David».  Hinc   est,    quod  maxime 
immoratur  circa  gesta   et  verba  Christi,  quae  so- 
nant  in  clementiam  et  in  salutem   et  m  remissio- 
nem  peccatorum.  Et  propter  hoc  in  referendo  pas- 
sionem  maxime  explicavit  verba  dulcia  et  clemen- 
tia  Christi,  ut  est  illud   (c.  23,    34.):    «  Pater   di- 
mitte  ilhs,  quia   nesciunt   quid    faciunt».  Et  illud 
(c   23   28)-   «Filiae  Hierusalem,    nobte  flere  su- 
per  m'e  ».  Et  tandem  (c.  23,  46.):   «  Pater,  in  ma- 
nus   tuas  commendo  spiritum  meum » .  Et  ipse  so- 
lus  refert,    quomodo    «  factus   est  sudor  eius  tam- 
quam  guttae  sanguinis  decurrentis  in  terram».  Et 
hoc  maxime  Christo  medico  congruebat,  ut  immo- 


SEPTIMA    PARS.  ]93 

raretur  circa  curam  et  salutem  animarura.  Ilinc 
etiam  est  quod  per  figuram  vituli,  qui  aptus  es^. 
acl  immolanclum,  designatur. 

A.Ioannes  vero  principaliter  intendit  declarare 
|1  um  hommem  fuisse  Dei  fdium  et  vemm  Deum. 
iit  quod  haec  sit  conclusio,  quam  ipse  intendit,  ipse- 

.  Z%r^T  t"''   ^"'"^   ^"'   ^^^"-^«'"■'    "bi   ait 
>    c.  M,  il.):   «Haec  autem  scripta  sunt,    ut  creda- 

t.s,  quoniam  lesus  est  Christus,    Filius   Dei     et  ut 

credentes   vilam  habeatis   in  nomine  eius »'.  Hinc 

;  est,  quod  incipit  a  Christi  divinitate  dicendo-  .Jn 

princpio  erat  Verbum --;  et  quasi   in   fine    cuiusli- 

1  dium  Dei  Hinc  est  quod  per  arjnilam  figuratur. 
•nrn  f"°. '«^'".Vi^atuor  libri  evangeliorum  habent 
pto  sub.ecto  idem,  scilicet  hominem  lesum.  De  illo 
subiecto  quatuor  declarare  intendunt:  Matthaeus 
n  dem,  quod  est  verus  Deus  et  Dei  Filius;  Lucas 
.^n tem,  quod  cst  verus  Salvator  hominum;  Marcus 
autem,  quod  est  Re..  et  etiam  imperator  'omnium 

tur,  illum  hominem  fecisse  in  conspectu  discipulo- 

um  suorum  et  multitudinis  ludaeonim;  et  sicC- 

lectr"'.' ''    ^'-tinguuntur    non    penLs    quatlr 

biec?  '      ''"''   '^"''''"°'"   P^^'^^'^''^^'^*^  '1°   eodem 


I.  Incipit  evangelium  secundum  Matthaeum. 

Incipit  ergo  Matthaeus  partem   testimonialom 
ripturae  div.nae  et  probat,  hominem  lesum   Me 
^  m    u,sse  et  Christum    in    scripturis   promiss  m. 
^t  hoc  maxime  congruebat,  quia   scribebat  in  he- 
H   CompemUam  Aureoli. 


jg4  COMPEKDIUM   AUREOLI. 

braico  et  fratribus  ludaeis,  conversis  ad  Christum. 
Intendit  igitur  probare  mtnorem  unius  rationis,  ac  si 

ita  velit  arguere': 

1    nie  homo,  in  quem  concordant  voces  ommum 
prophetarum  quantum  ad  omnia,  quae   prophetata 
fuerunt  de  illo,  qui  dicebatur  esse  Messias  et  Chri- 
stus-  ille,  inquam,  homo    fuit  vere   Chnstus.   Non 
enim  est  possibile,  quod  omnia  concurrant   m    ali- 
quam  personara,  quae  de  Christo    dicta  sunt,  qum 
iUa  persona  sit   Christus;  quamvis  enim  duae  vel 
tres  conditiones  praedictae  in  prophetis  possent  ali- 
ui  alteri  personae   convenire,    non   tamen  omnes. 
CAlioquin  vane  et  absque   ulla   utilitate   revelatio 
prophetica  praecessisset;   in   nullo  enim  nos  intro- 
duxisset  ad  Christum,  sed  potius  errandi  materiam 
praebuisset;  propter   quod   Salvator  dicebat  (Luc. 
24   44 )    quod  «  necesse  est,    impleri    omnia,   quae 
scripta  sunt  in  legc,  prophetis  et  psalmis  de  me  ». 
Et  alibi  (Matth.  26,  54.):  «Quomodo  ergo   imple- 
buntur  scripturae»?  Et  Paulus  dicit,  quod  qui  ha- 
bitabant  Hierusalem   et   principes   eius  ignorantes 
voces  prophetarum,  quae   per   omne  sabbatum  le- 
guntur   iudicantes  impleverunt»   (Act.  lo,  ^i.~\).), 
.  Cumque  consummassent  omnia  quae  de  eo  scripta 
erant,  deponentes  eum  de  ligno,  posuerunt  eum  m 
monumento».  Ex  quibus  patet,  quod  ille  vere  de- 
buit  dici  Christus,  in  quem  consonant  voces  omnium 

prophetarum.  , 

2    Sed  modo  sic  est,  quod  in  illum  sacrum  ho- 
minem,  qui  dictus  est  lesus,   concordaverunt  vo- 


>  In  n.  1.  scquilur  syllogismi  maior. 


SEPTI.MA    PARS.  ]95 

ces  omnium  prophetarum  quantum   ad    concursum 
omn,um  cond.t.onum,  quas  de  Christo  praedixerant  ■ 
l^uit  ergo  illo  homo  Christus^ 
Ilanc  ergo  minorem  propositwnem  probare  in- 
endU  evangelista  Matthaeus   quantum   ad   vHnti 
duas  condUiones  in  genere,  quas  de  futuro  Christo 
Faed,xerunt  prophetae.  Et  secundum  hoc  evan 'e- 
lu.m  Matthaez  rlMditur  in  22  partes  principalL 

XXII  CONDITIONES   DE   CHRISTO   PRAEDICTAE. 

r»J'J'r^  "r^l"'  °°"'^'''°'  ^"^^"  praedicave- 
runt  prophetae  de  Christo  venturo  fuit  Davidiea 
et  rerjta  propar,atzo.  Praedicaverunt  namque  quod 
propagaretur  ex  semine  David  et  ex  radiie  lesset 

'n.ui'  J\  "  '  '""   '■"^''■^    ^^^«'^'  «^i"'  stat  in 

alTVTJ''?'  'P''""  *?<^"'^«  deprecabuntur,.; 
•Davfrl  ;  '^''  ':^".^.^"^P°'''^  i"o  germinare  faciam 
David  germen  lust.tiae,  et  faciet  iudicium  et  iusti- 

D:wd"e?r'''^'^-''''^-^="^'™~ 

,  l^imos  j,  11.):   «In  die  illa  suscitabo  ta- 

err:'""  ""'"'' r°'  '^"'^''-^*  reaedificabo.  et 
ea  quae   corruerant  instaurabo »;   (Ac-ff    'J    ?m. 

« Assumam  te  Zorobabel...   et   ponam  te  q~u'asi  s  ' 
|.>acuh.m,  quia  te  eleg^.,;  ZachL-ias  de  zJXb  [ 

.-   e   Liui^""'  «  educet  lapidem  primarium... 

Hanc  igitur  conditionem    fuisse    in    illo   sac.-o 
;:«^u.  dictus   est   lesus,   Matthaeus  testat"r 


'  Minor  proposilio. 
^  (-onclusio. 


k^ 


193  COMPENDIUM   AUREOLI. 

in  prima  particula  evangelii  a  principio  ubi  incipit 
(c.  1,  1-17.):  «Liber  generationis  lesu  Chnsli,  tim 

David  ».  ,•  , 

9  Secunda  vero  conditio  praedicta  per  pio- 
phetls  fuit  virginea  gvavidatio,  partuset  g^gmtio 
Praedixit  namque  Isaias,  quod  homo  lUe  qui  erat 
Christus  futurus,  nasceretur  ex  virgme  (c.  7,  14.): 
..Ecce  virgo  concipiet  et  pariet  fihum».  Lt  hanc 
conditionem  probat  de  Domino  Iesu_  Matthaeus  (c 
1,  18-25,).  Et  haec  est  secunda  particula  li,vangein 

Matthaei.  ,.  ,  ,    ,■ 

3   Tertia  vero  conditio  praedicta  a  proptietis 
fuit  siderea  apparitio  et   regum  directio,  qui  ve- 
nirent  orto  iam    Christo  ad    adorandum    eum    De 
apparitione  namque    stellae    praedixerat    Ba  aarn 
(Num.  24,  17.):   «  Orietur  stella  ex  lacob  »;  et    de 
re-um  adoratione  psalmista  (Ps.  71,  10.):    « Reges 
Tharsis  et  insulae  munera  offerent,  reges  Arabum 
et  Saba  dona  adducent » .  Et  de  utroque  Isaias  (c. 
60    1  )•  «  Surge,  illuminare  Hierusalem,  quia  ^enit 
lumen  tuum,  et  gloria  Domini  super  te  orta  est,  et 
ambulabunt  gentes  in  lumine  tuo  et  reges  m  splen- 
dore  ortus  tui.  Omnes  de  Saba  ven.ent,  aurum  et 
thus  deferentes».  Hanc  condit.onem  V^oha^  ^^^' 
thaeus  fuisse  in  Domino  lesu  Chnsto,  nato  in  Beth- 
lehem  (c.  2,  1-12.) :  ■<  Cum  natus  esset » .  Et  haec 
est  narticula  tertia.  ... 

4  Quarta  conditio  per  prophetas  praedicta  fu.t 
Nazarea  ac  florida  nuncupaiio.  Licet  en.|n  prae- 
dixisset  Michaeas,  quod  "^««^retur  ,n  Bethlehem 
Christus  (c  5  2.):  «Et  tu,  Bethlehem  Ephrata, 
par  ut  es  in  mUlibus  luda:  ex  te  mihi  egred.e- 
Z  qui  sit  dominator  in  Israel,  et  egressus  e.us  ab 


SEPTIMA    PARS.  197 

initio   a  diebus   aeternitatis  . ;  licet   etiam  nraedi- 
xisset  lerernias,  quod  fugaretur  de  terra  luda  pro- 
pter  mterfectionem  puerorum,  ubi  ait  (c.  31     15 )  • 
.\o.x  mexcelso  audita   est   lamentationis, 'luctus 
.    et  iletus,  Rachel    plorans  filios   suos»;  licet  etiam 
P   praed,.x,sset    Osee,  quod    fugeret   in  Aegyptum   et 
inde    revocaretur  (c.  II,  1.):   „  p,er  Israel,  et  di- 
lexi  eum,   et  ex   Aegypto    vocavi  filium    meum  »• 
n.h.lommus  praedixerant  prophetae,  quod  nec  dice- 
retur  Bethlehemita,  aut  Ephrataeus,  sed   nec   Ae- 
gyptius,    sed    potius   Nazaraeus,   quod  (Is.  II    n'- 
«Nazaraeus  de  radice  eius  ascendet»;  habet'enim 
siveflorfdus.        ''"'"'"'    '^"°'^    ^"terpretatur   flos 
Hanc    ergo    conditionem    testatur    Matthaeus 

1  o"||,'"  ^r'"'  '"°'  ^"'  ^'<=*"«  est  lesus  (c.  2, 
id-~,.).  lit  haec  est  particula  quarta  evangelii  sui. 
o.  Qumta  vero  conditio  per  prophetas  praedi- 
cta  fuit  prtmaria  acclamaiio.  Praedi.xerant  nam- 
que,  quod  Christus  haberet  unum  praeconem  prae- 
vu.m  et  unum  praecursorem,  qui  ipsum  manifesta- 
ret  mundo  et  proclamaret. 

Sic  namque  praedixerat  Isaias  (c.  40  3  )•  „  Vox 
damantis   in    deserto:    Parate  viam    D^mini»;    et 

metm    ."   ^"   ^'  ^'^^   '""''^  '^'   '"'■^'°   ^"Selum 

Ilanc  ergo  conditionem  probat  fuisse  in  Do- 
m.no  lesu  llatthaeus  in  cap.  tertio  per  totum;  et 
Jbi  pai-t.cula  qumta  continetur. 

/,-.    u   ^'^f'  ''"'■''  ''°'"'''''^  '■"'■'  a,iffdtca  ministra- 
tto    Praedixerat  enim  propheta  in  psalmis  (Ps.  9t) 

te    n  I      f      '•"'  '"^"^''^''  '^^  ^«'   "t  custodian^ 
te  ..1  omnibus  vi,s  tuis...  In  manibus  portabunt  te » 


!^s 


]98  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

Hanc  ergo  conditionem  fuisse  in  isto  homine  de- 
clarat  Matthaeus.  Cuius  occasione  introducit  Chn- 
stum  in  deserto  ieiunantem  eumque  diabolum  ten- 
tantem,  et  tandem  Angelorum  exercitum  mmistran- 
tem  (c.  4,  1-11.).  Et  ibi  ponitur  particula  sexta. 

7.  Septima  conditio,   quam   praedixerunt   pro- 
phetae    fuit  primaria   conversatio.   Praedixerunt 
namque  quod  homo  ille,  qui  esset  Christus,  conver- 
saretur  primo  in  Galilaea  et  ibi  discipulos  vocaret. 
Sicpraedixit  Isaias  (c.  8,  16-18;  9,  1.2.):  «Liga 
testimonium,  signa  legera  in   discipulis  meis.  Ecce 
ego  et  pueri  mei,  quos  dedit  mihi  Dominus  m    si- 
o-num     Primo  tempore  alleviata  est  terra  Zabulona 
et  terra  Nephthali ;  et  novissimo  aggravata  est  vi 
maris  trans  lordanem  Galilaeae  gentmm.  Populus, 
qui  ambulabat  in  tenebris  » .  . 

Hanc  ergo  conditionem  testatur  Matthaeus  m 
isto  homine,  qui  dictus  est  lesus,  concurrisse  (c.  4, 
12-16)-  et  introducit  vocationem  Petri  et  Andreae, 
lacobi  et  loannis  et  alleviationem  sive  informationem 
primam  totius  Galilaeae,  quae  facta  est  per  Domi- 
num   lesum.  Et  ibi  septima  particiila  contmetur. 

8  Octava  conditio  fuit  authentica  legtslatto, 
et  iustissima  ac  verissima  explicatio  praeceptorum 
iustitiae,  qnae  in  decalogo  continetur. 

Quod  enim  Christus,  dum  veniret,  debebat  do- 
cere  perfectam  iustitiam,  praedixerat  Isaias  (c  II, 
5 )  •  « Erit  iustitia  cingulum  lumborum  ems  » ;  lere- 
mias  (c  33  15.)  ••  «  Faciet  iudicium  et  iustitiam  m 
terra»:'0see  (c.  10,  12.):  «  Tempus  autem  reqm- 
rendi  Dominum,  cum  venerit,  qui  docebit  vos  lu- 
stitiam » .  Unde  et  Samaritana  innixa  verbis  prophe- 
tarum  dicit  (loan.  4,  25.):  «  Scio,  quia,  cum  Messias 


SErXIMA   PARS.  199 

venerit,  ille  nobis  annuntiabit  omnia».  Quod  vero 
<leberet  decalogus  innovari,  expresse  leremias  prae- 
dixerat  (c.   31,  .31-,33.):   «  Ecce   dies  venient,    dicit 
Uominus,  et   feriam  domui   Israel  et   domui  luda 
foedus  novum,  non  secundum  pactum,  quod  pepigi 
cum  patribus  eorum  ...  Constat   autem,  quod  facta 
pacti   et    foederis    fuerunt    decem    verba   decalo^^i 
scripta  in  tabulis.  Subdit  vero  leremias,  quod  .  hoc 
ent  pactum,  quod   feriam   cum  domo  Israel;  dabo 
egem  m  visceribus  eorum  et  in  corde  eorum  scri- 
bam  eam  » . 

Ilanc  ergo  conditionem  fuisse  in  nostro  homine 
de  quo  loquimur,  Matthaeus  demonstrat  in  cap  fi-l 
ubi  contmetur  sermo  Domini  lesu  in  monte  et  ex- 
plicatio  atque  innovatio  decalogi    et  expositio   no- 
vae  legis,  in  quibus  iustitia  perfecta  consistit.  Unde 
et  ,bi  dicitur  (c.  5,  20.):   .  Nisi  abundaverit  iusti- 
tia  vestra  plus  quam  scribarum   et    pharisaeorum 
non    intrabitis   in    regnum    caelorum  ...  Et    in  fine 
concluditur,  quod  «admirabantur  turbae  super  do- 
ctrina  eius.  Erat  enim  docens  sicut  potestatem  ha- 
bens  et  non  sicut  scribae  eorum  et  pharisaei...  Ex 
quo  patet,  quod  fuit  in  eo  authentica  ledslatio  ac 
potestativa.  Et  in    his   capitulis   octava^  particula 
continetur. 

0.  Nona  conditio  praedicta  per  prophetas  de 
Chnsto  venturo  erat  deiflca  operatio  et  mirifica 
corruscatio  miraculorum. 

Praedixerat  namque  Isaias  (c.  35,  4-0.):  « Ecce 
i)eus  noster  veniet  et  salvabit  vos.  Tunc  aperien- 
tur  ocul,  caecorum  et  aures  surdorum  patebunt. 
lunc  sahet  claudus  sicut  cervus,  et  aperta  erit  lin- 
gua  mutorum  ..;  per   quod    designatur,    quod  stu- 


Ui< 


200  COMPENDIUM   AUREOLI. 

penda  miracula  fienda  erant   per  illum,  qui   esset 

.  verus  Christus. 

Hanc  ergo  conditionem    fuisse   in  illo  homme^ 
de  quo  loquimur,  demonstrat  Matthaeus  (c.  8-11.). 
In  octavo  et  nono  capitulo  ostendit,  ipsum  curass^ 
subiectos  leprae,  febribus,  paralysi  et  immundo  spi- 
ritui  sive  daemoni.  Ostendit,  ipsum  praecepisse  ven- 
.   tis  et  mari  et  morti  et  multiplex   genus  miraculo- 
rum  fecisse.  In  decimo  cap.  ostendit,  ipsum  non  so- 
lum  hanc  potestatem  habuisse  in   se,  quod    tamen 
esset  ma^num;  quinimo  et  illam  pluribus  commu- 
nicasse,  quia  duodecim   apostolis,    quos  nommavit, 
et  potestatem  dedit  eis,  ut  omnem  languorem  cu- 
rarent  et  spiritus  immundos  eiicerent,  ac  eos  desti- 
navit  hinc   inde,    praecepta   et   regulas  eis  dando, 
sicut  patet  in  toto  illo  cap.  decimo. 

In  undecimo  vero  introducit  loannis  discipulos 
interrogantes  lesum,  utrum  ipse  esset  Christus,  et 
ipsum  Dominum  lesum  per  istam  conditionem  pro- 
pheticam  respondisse  et   dixisse  (Matth.  11,  4-5.): 
«  Euntes  renuntiate  loanni,  quae  audistis  et   vidi- 
stis.  Caeci  vident,'  claudi  ambulant,  leprosi  mundan- 
tur  surdi  audiunt,  mortui  resurgunt,  pauperes  evan- 
gelizantur  >>.  Ac  si  aperte  argueret:  Videte,  quod  in 
me  concurrit  nona  conditio    miraculorum,    scilicet 
deifica  operatio,  quam  praedixerunt  de  vero   Chri- 
sto  prophetae.  Et  ideo  statim  lesus  (m  eodem  cap.) 
incipit  exprobrare  civitates,    in   quibus  per   ipsum 
factae  erant  virtutes  plurimae,  et  tamen  non  cre- 
diderunt  in  eum.  Et  sic  in  illis  tribus  capitulis  nona 
particula  continetur. 

10.  Decima  vero  conditio   prophetata  de  vero 
Christo  erat  paciftca  et  humillima  conversatio. 


SEPTIMA    PARS.  201 

Praedixerat  namque  Isaias  (c.  42,  1-4.):  « Ecce 
servus  meus,  suscipiam  eum...  dedi  spiritum  meum 
super  eum,  iudicium  gentibus  proferet.  Non  clama- 
bit,  neque  accipiet  personam,  nec  audietur  vox  eius 
foris.  Calamum  quassatum  non  conteret,  et  linum 
fumigans  non  exstinguet,  in  veritate  educet  iudi- 
cmm.  Non  erit  tristis,  neque  turbulentus,  donec  po- 
net  m  terra  iudicium,  et  iegem  eius  insulae  exspe- 
ctabunt ». 

Hanc  ergo  conditionem  testatur  fuisse  in  no- 
stro  benedicto  homine  lesu  Matthaeus  in  12.  cap., 
ubi  etiam  allegat  prophetiam  praedictam :  «  Ecce 
puer  meus»,  et  persequitur  de  conversatione  paci- 
fica  et  humillima  Domini  lesu  multa.  Et  ibi  par- 
ticula  decima  continetur. 

II.    Undecima    vero   conditio    fuit   paraholica 

cruditio. 

Praedixerant  namque  prophetae,  quod  Chri- 
stus  doceret  in  parabolis,  ita  ut  non  intelli-erent 
ludaei. 

Sic  enim  dixerat  David  (Ps.  77,  2.) :  « Ape- 
riam  in  parabolis  os  nmim;  loquar  propositiones 
ab  mitio»;  sic  quae  dixerat  Isaias  (c.  6  9  10)- 
«Auditu  audietis  et  non  intelligetis.  Excaeca  cor 
popuh  hums».  leremias  praedixerat  (c.  14  8) 
quod  Christus  assimilaret  se  colono  et  seminktori' 
Lnde  interrogabat:  «  (}uare  quasi  coionus  futu- 
rus  es  m  terra  et  quasi  viator  declinans  ad  ma- 
neudum  »? 

Ilanc  ergo  conditionem  concurrisse  \\\  nostro 
homme  Matthaeus  contestatur  cap.  l;l,  ubi  intro- 
ducit  Christum  dicentem  in  parabolis:  «  Exiif  qui 
semmat  seminare  semen  suum  »,  ubi  etiam  alle-at 


ik 


202  COMPENDIUM   AUREOLI. 

auctoritatem  praeraissam:  «  Auditii  auclietis  » ,  et 
illam  Psalmistae :  «  Aperiam  in  parabolis  os  meum  « . 
12.  Duodecima  vero  conditio,  quam  praedixe- 
runt  prophetae  de  Christo  venturo,  erat  provida 
et  benerola  enutritio,  qua  deberet  populum  bene- 
vole  et  provide  alere  cibo  et  nutrire. 

Praedixerat  enim  Ezechiel  (c.  34,  23.) :  «  Ego 
suscitabo  super  gregem  pastorem  unum,  qui  pascet 
eum,  servum  meum  David;  ipse  pascet  et  ipse  ent 
eis  in  pastorem  » . 

lianc  ergo  conditionem  testatur  Matthaeus  m 
nostro  homine  concurrisse  vere  in  cap.  14.,  ubi 
ostendit,  eum  secessisse  in  desertum  locum  propter 
mortem  et  decollationem  loannis  Baptistae ;  in  quo 
quidem  deserto  misertus  est  super  turbam  et  pavit 
eos  de  quinque  panibus  et  duobus  piscibus.  Et  ibi 
subiungit,  quomodo  tangebant  fimbriam  vestimenti 
eius  et  curabantur  omnes  male  habentes,  eo  modo 
quo  oves  curantur  ad  pedes  pastoris.  In  illo  ergo 
capitulo  duodecima  particula  continetur  hums  evan- 

gelii. 

13.  Decima  tertia  conditio  praedicta  per  pro- 
phetas  de  vero  Christo  fuit  hyfrocrisis  et  caere- 
raoniarum  omnimoda  detestatio. 

Praedixerat  enim  Isaias  (c.  11,  3.):  «  Non  se- 
cundum  visionem  oculorum  iudicabit,  neque  secun- 
dum  auditum  aurium  arguet;  sed  iudicabit  m  m- 
stitia  pauperes  et  arguet  in  aequitate  pro  mansuetis 
terrae»;  et  sequitur,  quod  « spiritu  oris  sui  mterfi- 
ciet  impium  » .  Et  contra  hypocritas,  ex  parte  Christi 
ait  (Is.  29,  13.):  «  Populus  iste  labiis  suis  me  glo- 
rificat,  cor  autem  eorum  longe  est  a  me  et  timue- 
runt  me  mandato  hominum  et  doctrinis » . 


SEPTIMA  PARS.  203 

rtanc  ergo  conditionern  concurrisse  in  nnstro 
homine,  Matthaeus  testatur  cap.  I.5.,  ubi  introducit 
pharisaeos  reprehendentes  lesum,  quia  discipuli 
eius  transgrediebantur  traditiones  seniorura  non 
lotis  manibus  manducando;  ubi  et  respondens' alle- 
gat  prophetjam  praedictam  dicens:  « Hypocritae 
bene  prophetavit  de  vobis  Isaias  dicens:  Populus  hic' 
labus  me  honorat».  Et  ibidem  subdit  triplex  mi- 
raculum  ad  confirmationem  praedictae  detestatio- 
nis  hypocritarum. 

In  16.  autem  capitulo  in  principio  applicat  mi- 
raculum  unura  iam  factum  ad  detestationem  hv- 
pocnsis  phansaeorum  et  sadducaeorum.  Et  sic  13. 
pars,  in  qua  ista  conditio  probatur  de  Christo  dii- 
rat  per  15.  capitulum  et  lO.  usque  ibi  iuxta'me- 
dium:  «Venit  autem  lesus  in  partes  Caesareae 
rhilippi  ». 

14.  Decima  quarta  conditio  praedicta  per  pro- 
phetas  de  vero  Christo  erat  gemina  colHgatio,  con- 
ne.KnovvMKei  duarum  naturarwn  in  unapersona 

Dixerat  namque  Isaias  (c.  9,  6.)  quantum  ad  na- 
turam  humanam  :   «  Parvulus  natus  est  nobis,  filius 
datus  est  nobis » .  Quantum  vero  ad  naturam  divi- 
nam  dicit:  « Et  vocabitur  admirabilis,  Deus,  fortis  » 
D.xerat  etiam  Michaeas  (c.  5,  2.)  quantum  ad  natu- 
ram  humanam:    « Et  tu,  Bethlehem...  ex  te  mihi 
egred.etur,  qui  sit  dorainator  in  Israel».  Quantum 
vero  ad  naturam  divinam  subiunxit:   «  Et  eoressus 
eius  a  diebus   aeternitatis » .  Et  Isaias  (c.  48    16)- 
«Ex  tempore  antequam  fieret,  ibi  eram»,  qiiod  di- 
=>t  propter  naturam   divinam;   «  et  nunc  Dominus 
Ueus  misit  me  et  spiritus  eius»,  quantum  ad  natu- 
fam  humanam. 


204  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Et  propheta  in  psalmo  (Ps.  44,  7.),  cum  dixis- 
set:  «  Sedes  tua  Deus  in  saeculum  saeculi »,  subdit: 
« Unxit  te  Deus,  Deus  tuus  « .  Et  infra  (Ps.  44,  12.) : 
« Concupiscet  rex  decorem  tuum,  quoniam  ipse  est 
Dominus  Deus  tuus».  Et  universaliter  tota  scri- 
ptura  sacra  prophetica  contestatur  illum  hominem, 
qui  esset  Christus,  debuisse  habere  duplicem  natu- 
ram,  divinam  scilicet  et  humanam. 

Hanc    igitur   conditionem    testatur   Matthaeus 
fuisse  in  nostro  homine  cap.  16-17.  Primo  namque 
ostendit,  in  eo  fuisse  naturam  divinam  per  respon- 
sionem  Petri  dicentis:  « Tu  es  Christus,  Filius  Dei 
vivi  >) .  Deinde  vero  naturam  humanam  per  revela- 
tionem  passionis  futurae  super  eum.  Ait  enim,  quia 
oportet  filium  hominis  mala  pati  et  occidi.  Deinde 
vero  naturam  divinam  in  transfiguratione,  quia  re- 
splenduit  facies  eius  sicut  sol.  Deinde  vero  rursum 
naturam  humanam  in  solutione  didragmatis  et  tri- 
buti.  Et  ita  continetur  ibi  particula    14.  evangelii. 
15.  Decima   quinta   conditio   praedicta  a  pro- 
phetis  fuit  ecclesiastica   dispositio   et   hierarchica 
ordinatio  unius  novi  7-egni. 

Praedixerat  namque  Isaias  (c.  9,  7.) :  «  Mul- 
tiplicabitur  eius  imperium,  et  pacis  non  erit  finis; 
super  solium  David  et  super  regnum  eius  sedebit, 
ut  contirmet  illud  et  corroboret  illud  in  iudicio, 
amodo  et  usque  in  sempiternum  ».  Dixerat  etiam 
Daniel  (c.  7,  27.),  quod  suscitaret  Dominus  in  Chri- 
sto  unum  novum  regnum,  quod  destrueret  omnia 
alia  regna,  quod  esset  regnum  Sanctorum  et  re- 
gnum  caeleste,  non  terrenum.  Et  prophetiae  omnes 
sunt  plenae,  quod  Christus  debeat  esse  rex  et  mo- 
narcha  cuiusdam  spiritualis  regni,  non  terreni. 


SEPTIMA   PARS.  205 

Ilanc  ergo  conditionem  testatur  Matthaeus 
fuisse  in  nostro  homine  cap.  18-20.  Ibi  enim  agit 
de  regno  caelorum,  quod  est  praesentis  temporis 
Ecclesia,  ostendens,  quomodo  Dominus  lesus  disposuit 
regnum  suum  opposito  modo  ad  regnum  terrenum: 
^  a)  In  humilitate  (c.  18,  I.):  «  Quis  putas,  ma- 
lor  est  in  regno  caelorum»? 

h)  In  caritate  et  fraternitate :  «  Si  peccaverit 
in  te  frater  tuus,  vade  « . 

c)  In  misericordia  et  pietate  (c.  18,  15.):  « Ideo 
assimilatum  est  regnum  caelorum  homini,  qui  vo- 
luit  rationem  ponere  cum  servis  suis». 

^/j  In  castitate  matrimoniali  (c.  19,  3.):  «  Si 
licet  homini  dimittere  uxorem  suam  «. 

e)  In  castitate  virginali  et  viduali  (c.  19,  12.) : 
«  Sunt  eunuchi  ». 

f)  In  paupertate:  «  Tunc  oblati  sunt  ei  par- 
vuli...  Si  vis  perfectus  esse,  vade  et  vende»;  et  ibi- 
dem  subdit  praernium  paupertatis  (c.  19,  13-27.) : 
« Ecce  nos  reliquimus  omnia  ».  '  <*  ' 

[])  In  probitate  et  operositate;  ubi  agit  de  ope- 
rarns  conductis  pro  denario  diurno  ad  vineam  pa- 
tnsfamilias  excolendam  (c.  20,  1.). 

//;  In  concordia,  pace  et  tranquillitate:  «  Et 
ascendens  lesus  Ilierosolymam »;  ibi  enim  introdu- 
xit  apostolos  indignatos  de  duobus  fratribus,  scili- 
:et  lacobo  et  loanne,  quia  postulaverant,  quod  unus 
sederet  ad  dexteram  et  alius  ad  sinistram  in  re- 
?no  eius,  quam  indignationem  et  turbationem  sedat, 
icens  (c.  20,  25.):  «  Scitis,  quod  reges  eentiuni 
lominantur  eorum ». 

i)  Ultimo  fundat  regnum  suum  in  precum   et 
>rationum  assiduitate,  introducens  duos  caecos  cla- 


206  COMPENDIUM   AUREOLI. 

mantes  ad  lesum,  et  ostendit,  ipsum  misertum  esse 
eis.  Ex  quibus  patet,  quod  homo  iste  habet  novum 
regnum  et  spirituale  omnino  conditionum  opposi- 
tarum  ad  regnum  terrenum  et  temporale.  In  his 
ergo  tribus  capitulis  15.  particula  continetur. 

16.  Decima  sexta  conditio  praedicta  per^  pro- 
phetas  erat  pauperrima  et  hur/iillima  exhibiiio, 
Quamvis  enim  prophetae  praedixerunt,  quod  Chri- 
stus  esset  imperator  et  rex  et  monarcha,  tamen 
praedixerunt,  quod  esset  rex  alterius  modi  ab  istis 
regibus  terrenis.  Dominaretur  enim  a  mari  usque 
ad  mare,  cum  hic  tamen  esset  pauper. 

Unde  ait  Zacharias  (c.  9,  9.  10.):  « Exsulta  sa- 
tis,  filia  Sion;  iubila,  iilia  lerusalem:  ecce  Rex 
tuus  veniet  tibi  iustus  et  salvator;  ipse  pauper  et 
ascendens  super  asinam  et  super  pullum  filium  asi- 
nae  et  loquetur  pacern  gentibus,  et  potestas  eius  a 
mari  usque  ad  mare,  et  a  fluminibus  usque  ad  fines 

terrae  » . 

'  Hanc  igitur  conditionem  Matthaeus  testatur  de 
nostro  homine  cap.  21 :  «  Et  cum  appropinquasset 
lesus  Hierosolymam  et  venisset  Bethphage»,  ubi 
et  allegat  prophetiam  praedictam  usque  ibi  (v.  18.): 
«Mane  autem  revertens  in   civitatem   esuriit»,  in 

eodem  capitulo. 

17.  Decima  septima  conditio  fuit   iiidaica  ex- 

caecatio. 

Praedixerat  enim  Isaias  (c.  6,  II.):  «  Excaeca 
cor  populi  huius»;  (c.  2,  6.):  «  Proiecisti  enim  po- 
pulum  tuum,  Domine,  domum  lacob » ;  (c.  29,  10.) : 
«Claudet  oculos  vestros,  prophetas  et  principes 
vestros,  qui  vident  visiones,  operiet»;  et  subdit 
(c.  29,  18.),  quod  «  oculi  caecorum  videbunt » . 


SEPTIMA    PARS.  207 

Unde  in  prophetis  legitur  effectus  illorum  ver- 
borum,  quae  lesus  protulit  ad  principes  sacerdotum 
(loan.  9,  39.):  «  Ego  in  iudicium  veni  in  mundum  ut 
qui  non  vident  videant,  et  qui  vident  caeci  fiant  ». 
lianc  ergo  conditionem  testatur  Matthaeus  de 
homine  nostro  (c.  21,  18-  c.  23.).  Ostendit  enim,  quod 
ad  potentiam  Domini  lesu  excaecati  sunt  ludaei, 
maxime  sacerdotes  et  seniores  populi: 

aj  Sub  figura  cuiusdam  ticulneae,  quae  non 
protulit  fructum,  quae  arefacta  est  (c.  21,  19.).  IHa 
autem  significabat  ludaeos. 

^;  Sub  textura  multiplicis  parabolae:  primam 
de  duobus  filiis  (c,  21,  28.);  secundam  de  agricolis 
qui  interfecerunt  heredem  domini  vineae  (v.  33.)' 
lertiam  de  nuptiis  et  invitalis,  qui  fuerunt*  indi- 
gni,  (c.  22,  2.):  «  Simile  factum  est  regnum  caelo- 
rum  »  etc. 

cj  Ostendit  eos  excaecatos  ex  cautela  machi- 
natioms  iniquae  (c.  22,  16.):  «  Tunc  abeuntes  pha- 
risaei  mittunt  discipulos  suos  cum  lierodianis  » . 

dj    Loquitur   contra    eos    praedicendo   vae    et 
maledictionem  excaecationis  cap.  23.  usque  finem 
Et  sic  in  tribus  capitulis  decima  septima  particula 
^ontinetur. 

18.  Duodevigesima  conditio,  quae  praedicta  erat 
le  Christo  per  prophetas,  quod  esse t  in  eo  prop/ie- 
ha  reserata  ommum  aycanorum  et  futurorum, 

Praedixerat  enim  Moj-ses  (Dcut.  18,  15.)-  «  Pro- 
)hetam  suscitabo  eis  de  medio  fratrum' suorum  si- 
nilem  tiii»;  et  ibidem:  «  Proplietam  de  fratribus 
uis  sicut  petisti  a  Domino  Deo  tuo  ... 
^  Ilanc  ergo  conditionem  testatur  Matthaeus 
uisse  in  nostro  hominc,  cap.  24.  et  25.,  ubi  osten- 


rtt 


COMPENDIUM   AUREOLT. 

clit,  qualiter  Dominus  lesus  prophetavit  de  destru- 
ctione  Hierusalem  et  templi  per  Romanos  iienda 
sub  Tito  et  Vespasiano,  et  de  signis  praecedentibus 
diem  iudicii.  Deinde  vero  determinat  modum,  quo 
liomines  venient  ad  iudicium  sub  metaphora  quin- 
que  fatuarum  et  quinque  prudentium  virginum,  et 
sub  metapbora  diversorum  servorum,  qui  accepe- 
runt  talenta  varia  ad  lucrandum.  Deinde  vero  de- 
clarat,  qualiter  proferetur  iudicium  (c.  25,  31.): 
« Cum  autem  venerit  filius  bominis  >> .  Et  sic  duo- 
bus  capitulis  particula  decima  octava  continetur. 

19.  Undevigesima  conditio  praedicta  a  prophe- 
tis  de  Christo  fuit  mirabilis  et  insolita  institutio 
cuiusdam  novi  sacrificii  et  sacramenti  in  pane  et 

in  vino. 

Praedixerat  enim  David  (Ps.  109,  5.)  de  Chri- 
sto:  «Tu  es  sacerdos  in  aeternum  secundum  ordi- 
nem  Melchisedech  » ,  qui  obtulit  panem  et  vinum. 
Zacharias  (c.  9,  17.)  dixerat  de  isto  pane:  « Quid 
enim  bonum  eius  est,  et  quid  puicrum  ems,  msi 
frumentum  electorum  et  vinum  germinans  virgi- 
nes»?  Est  enim  hoc  sacramentum  frumentum  ele- 
ctorum  et  vinum  germinans  castitatem. 

Hanc  ergo  conditionem  Matthaeus  testatur 
fuisse  in  nostro  homine  cap.  26,  30,  ubi  agit  de  coena 
bomini:  «  Et  hymno  dicto  exierunt  in  monte  Oh- 
veti  »   etc,  ubi  decima  nona  particula  continetur. 

20.  Vigesima  conditio  fuit,  quod  in  Christo  ven- 
turo  esset  salutifera  toleratio  et  amara  passio, 
amara,  inquam,  respectu  sui,  sed  salutifera  respe- 

ctu  nostri. 

Praedixerat  enim  Isaias  (c.  53,  /.  «.)  •  «  ^^^^^^ 
ovis  ad  occisionem  ducetur,  propter  scelus  populi  mei 


SEPTIMA    PARS.  209 

percussi  eum,  et  cum  sceleratis  reputatus  est »   Et 
paene  omn,a  verba  iUius  scripta  sunt    de   passione 

ded,  percutientibus  et  genas  meas  vellentibus    fa- 
ciem  meam    non    averti    ab    increpantibus  et 'con- 
spuentibus   jn    me».    Zacharias    (c.    9    1]  )•   „  Tu 
quoque  m  sanguine  testamenti  tui  emisisti  vinctos 
tuos  de  lacu,  in  quo  non  est  aqua».  Dixerat  etiam 
erern.as    (c.    11,    Ift):    « Co^.itaverunt   contra  me 
consiha  dicentes:  Mittamus  lignum  in  panem  eius 
et  eradamus  eum  de  terra  viventium,  et  nomen  eius 
non  memoretur  amplius».  Et  David  (Ps.  21    17 V 
«  Foderunt  manus  meas  et  pedes  meos  et  dinume- 
raverun    omma   ossa    mea».  Et  Zacharias  (c    l^ 
JO.):   <<  Aspicient  ad  me,  quem  confixerunt,  et  plan^ 
gent  eum  planctu  quasi  super  unigeniium  . 

Hanc  ergo  conditionem  quantum  ad  omnia 
praed.cta  et  plura  alia,  quae  concurrerunt  in  pas- 
sione  Chnsf,  et  quae  praedicta  erant  per  omnes 
prophetas,  Matthaeus  in  homine  nostro  manife! 
stissime  concurrisse  testatur  in  26.  capitulo:  «  Et 
hymno  d.cto».  Et  in  hoc  particula    vigesima  con- 

2h  Vigesima  pHma  conditio  prophetica  de  fu- 
ro  Chnsto  fuit,  quod  esset   in    eo  Lffm-fira  re- 
nirrectio  ct  trimnphus  de  morte 

Dost  ?iof  ^*  '"'""  ^'''  ^'-  ^'  ^■^--  "  Vivificabis  nos 
?o  duos  dies;  m  tertia  die  suscitabis  nos,  et  vive- 
nm  m  conspectu  eius».  Et  iterum  (c.  13  U). 
«  Ero  mors  tur,  0  mors!  morsus  tuus  ero,  inf^rne'  I 
^t  Isalm.sta  (Ps.  15,  9.):  .<  Caro  mea  requiescet  in 

JLnr'"",r   ^^'•«''"1"^«   animam 'meam  in 
nforno,  nec  dab.s  sanctum  tuum  videre  corruptio- 
Compendium  Aiireoli. 


IL 


210  COMPENDIUM   AUREOLI. 

nem  >>.  Et  innumerabilia  alia  dicta  erant  cle  resur- 
ctione  Christi  futuri  a  mortuis. 

Hanc  ergo  conditionem  testatur  fuisse  in  _  no- 
stro  homine  Matthaeus  in  cap.  28,  1-18.  Et  ibi  vi- 
cresima  prima  particula  continetur. 

22.  Vigesima  secunda  et  ultima  conditio  est 
multimoda  convocatio  gentium. 

Praedixerant  namque  prophetae,  quod  ad  lutu- 
rum  Christum  aspicerent,  intenderent  et  conveni- 
rent  e-entes  de  omni  tribu. 

sfc  enim  d>xerat  Tacob  (Gen.  49,  10.):  «  pse 
erit  exspectatio  gentium  ».  Sic  et  Isaias  (c.  U,  lOOj 
«Ipsum  gentes  deprecabuntur  » ;  (c.  2,  2.):  «  Jit 
fluent  ad  eum  omnes  gentes»;  (c.  49,  6.):  «  Ded.  te 
in  lucem  gentium,  ut  sis  salus  mea  usque  ad  ex- 

+r....oo„-  ic   42   4V  «  Lesrem  eius  msulae 
tremum  terrae  » ,  (,c.  *^,  t-J  •     -^"=0 

exspectabunt ».  Sic  Zacharias  (c.  8,_  23.):  «  Appre- 
henderunt  homines  ex  omnibus  linguis  gentium 
fimbrias  viri  iudaei».  Et  Malachias  (c.  1,  U.)- 
.  Ab  ortu  enim  solis  usque  ad  occasum  magnum 
est  nomen  meum  in  gentibus » . 

Hanc  ergo  conditionem  per  modum  conclusio- 
nis  in  ultima  particula  evangelii  sui  Matthaeus 
fuisse  in  nostro  homine  contestatur,  referens  ver- 
bum  eiusdem  Dei  et  hominis,  dicentis  ad  -os  d.sc'- 
pulos-  «  Euntes  ergo  docete  omnes  gentes...  servare 
omnia  quaecumque  mandavi  vobis,  bapt.zantes  eos 
■  non^ne  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sanct.;  et  ecce 
ego  vobiscum  sura  omnibus  diebus,  usque  ad  con- 
summationem  saeculi  » . 

Et  sic  Matthaeus  finitur,  probata  mmore  unica 

superius  assumpta. 


i 


SEPTIMA    PARS.  211 

Epilorjus. 

Ex  quo  patet,  quod  sic  argiiere  intendit- 
In  illo  homine,  qui  dictus  est  lesus,  testis  sum 
ego.quod  omnia  concurrerunt,  quae  proplietae  prae- 
dixerunt  futura  esse  in  vero  Christo: 

Sive   quantum    ad    propagationem    regiam    et 
Davidicam  -  sive  quantum  ad   gravidationem  et 
generationem  virgineam  -  sive  quantum  ad  appa- 
ritionem  sideream  et   adorationem  regiam  -  sive 
quantum  ad  nominationem  fJoridam  et  nazaream  - 
sive  quantumad  acclamationem  primam  praecursoris 
—  sive  quantum  ad  obsequium   anwlorum  et  mi- 
nistrat.onem  sedulam  -  sive  quantum  ad  conver- 
sationem  primariam  in  Galilaea  et  in  terra  Zabu- 
lon  et  f^ephtalim  -  sive  quantum  ad  expositionem 
decalogi  et  legislationem  authenticam  et  novam  - 
sive  quantura  ad  muitiplicem    operationem    mirifi- 
cam  et  deificam  ex    panihus    multiplicatis  -  sive 
quantum  ad  conversationem  pacificam  et  trannuil- 
lam  -  s.ve  quantum  ad  eruditionem  parabolicam 
et  doctrmam  fig.n-ativam  -  sive  quantum  ad  nu- 
tnt.onem  benevolam  et  benignara  -  sive  quantum 
ad  detestat.onem  vendicam  omnis  hjpocrisis  et  cae- 
remon.a.'um  -  sive  quantum  ad  colligationem  -e- 
m...am  duarum  naturarum,  divinae  scilicet  et  hu- 

t.onem  hierarch.cam  novi  regni  Ecclesiae  -  sive 
qnantum  ad  ostentationera  pauperriraam  et  sessio- 
nem  super  pulu.ra  asinae  -  sive  quantum  ad  ex- 
caecat.onem  iudaicam  quantura  ad  pharisaeos  et 
popuh  sen.ores  -  s.ve  quantura   ad  reserationem 


QJ2  COMPENDIUM   AUREOLI. 

propheticam  futurorum  -  sive  quantum  ad  insti- 
tutionem  insolitam  novorum  sacramentorum  —  sive 
cmantum  ad  tolerationem  et  passionem  salutiferam 
_  sive  quantum  ad  suscitationem  magmficam  et 
resurrectionem  stupendam  -  sive  quantum  ad  con- 
vocationem  multimodam  omnium  linguarum,  popu- 

lorum  et  tribuum. 

Utique  haec  verificata  sunt  in  hoc  homine  sa- 
cro  lesu,  quae  prophetae  praedixerant  de  Christo. 

Ergo  tpse  est  vere  Christus,  nee  est  alms  ex- 

spectandus. 

Et  sic  patet  Matthaei  processus. 

II.  Incipit  evangelium  secundum  Marcum. 

Marcus  et  probat  de  iUo  felici  homine,  qui 
dictus  est  lesus,  quod  fuit  Rex  et  Dominus  ommum 
et  excedens  in  potestate  et  virtute  omnem  homi- 
nem  et  omnem  creaturam ;  quod  patet,  quia  non 
tractat  nisi  de  praecipuis  et  excellentioribus  mira- 
culis  eius.  Et  fere  in  quolibet  capitulo  concludit 
magnitudinem  potentiae  et  virtutis  m  eo. 

Unde  in  1.  cap.  ait:  «  Stupebant  omnes  super 
doctrinam  eius;  erat  enim  docens  quas.  potestatem 
habens...  mirati  sunt  omnes...,  quia  m  potestate 
etiam  spiritibus  immundis  imperat,  et  obedmnt  ei». 
In  2  cap.  concludit,  quod  mirabantur  omnes, 
ita  ut  honorificarent  Deum  dicentes:  «  Nunquam 
sic  vidimus».  Et  in  fine  dicit:  «  Itaque  Dominus 
est  filius  hominis  etiam  sabbati ». 

In  3.  cap.  concludit,  quod  habentes  spiritus 
immundos,  cum  videbant  illum,  procidebant  et  cla- 
mabant  dicentes:  «  Quia  tu  es  Filius  Dei ». 


J 


SEPTIMA   PARS.  gJQ 

In  4.  cap.  sic  concludit:  .<  Quis  putas  est  iste 
quia  ventus  et  mare  obediunt  ei ..  ? 

Et_  sic  in  toto  evangelio  semper  infert  istam 
concIus>onem  ita  et  in  passione  (cap.  1.5.)  introdu- 
cit  ludaeos  d.centes:  .  Cliristus,  rex  Israel,  descen- 
datnuncdecruce..!Et  centurionem  confitentem: 
«  Vere  h,c  homo  Filius  Dei  erat ..  Fuitque  evan- 
gehum  de  ascensione  illius  hominis  in  caelum  et 
de  sessmne  a  dextris  Dei  (c.  16,  m.):  .  IHi  autem 
profect.  praed.caverunt  ubique,  Domino  cooperante 
et  sermonem  confirmante  sequentibus  signis  .. 

S.c  ergo  patet,  quod  haec  est  conclusio,  quam 
Marcus  ,n  evangelio  suo  intendit:  hominem  scili- 
cet  lesum,  esse  et  fuisse  virtuosissimum  Dominum 
et  iraperatorem  ac  regem  omniura.  Nam  et  in  hac 
conclus.one  finit  evangelium  et  ipsam  interserit  in 
suo  processu  quasi  per  totum. 

S!/Uoffzsmus  maior.  Hanc  autem  conclusionem 
suo  test.raon,o  probat  narrando  facta  illius  hominis 
et  intendendo  unum  talem  syllogismum  • 

tPnH"^'^'''""°'  T''"'   '■''■^"*''"  ^°   Potestatem  ex- 

rL  „!!'/''  omnera  spiritum    creatura   et  in- 

creatum  -  et   quam    extendi    vidimus    ad   omnes 

infirmuates  corporum  -  et  ad  infirraitates  anira- 

exlrl  r  '■""''^'°"^'"  Peccatorum  _  et  quam 
extend,  v,d,mus  super  legem    Mosaicam   et   iuper 

rendura  v.rtutem  et  potestatem  in  alterum,  ut  et 
^e  operaretur  virtuose  -  et  quara  extendi  vidi- 
mus  super   raare   et  ventum  -  et  quam   extendi 

vttZ  's1  "^r"  "'""'""^  ^'  quorLcura  ue  "t 
7xm\T  ^""^r'  brutorum  _  et  quam 
extend,  v,d,mus  ad  multiplicandum  cibum  et   ali- 


214  COMPENDIUM   AtJREOLl. 

menta  panim  -  et  quam  extendi   vidimus  ad  di- 
spensandum  super  omnem  statum  humanum  -  et 
quam  extendi  vidimus  ad  restituendum  auditura  et 
loquelam  et   visum   et   usum  omnium  sensuum  - 
et  quam  extendi  vidimus   ad   naturam    passibilem 
et  impassibilem  commutandam  -  et  quam  extendi 
vidimus  ad  interpretandum  mandata  Dei  et  super- 
addendum  omne  salubre  consilium  —  et  quam  ex- 
tendi  vidimus   ad   thronum   et   ad   regnum  David 
iuxta  miraculosum  clamorem   populi   et  luxta   te- 
stimonium,  quod  fuerat  per  prophetas  -  et  quam 
extendi  vidimus  ad  convertendum  omnem  rebellem 
sibi  et   adversarium    quemcumque    astutum   -  et 
quam  extendi  vidimus  ad  praecognoscendura  omne 
futurum    —   et   quam   extendi    vidimus   ad    tole- 
randum   summe   fortiter    et    magnanimiter    omne 
adversum  et  praecipue  mortem  in  monte-  amaris-  ■ 
simara,  quae  est  ultimum  terribilium  --  et  quam 
extendi  vidimus  ad  revolvendum    propnum  sepul- 
crum  -  et  quam  extendi  vidimus  ad  apenendum 
caelum  et  sedendo  super  gloriae  solmm  a  dextns 

T^pi  Psitris  * 

Ille  utique  vere  homo  fuit  rex  virtuosissimus 
et  dominus  omnium.  Sed  horao  ille,  qui  d.ctus  est 
lesus,  habuit  conditiones  praedictas:  igitur  ipse  luit 
omnium  dorainus  et  rex  virtuosus. 

Hanc  minorem  seriose  deducit  et  probat  m 
evangelio  suo  Marcus.  Et  secundum  hoc  dividitur 
evangelium  eius  in  viginti  partes  secundum  nurae- 
rum  praedictarum  conditionum. 


SEPTIMA    PARS.  215 

20  CONDITIONES   DE   CHRISTO. 

1.  In  prima  namque  parte    protestatur,  virtu- 
tem  illius  hominis,  qui  dictus  est    lesus,  se  exten- 
disse  ad  omnem   spiritum:   propheticum    quidem, 
Isaiae  scilicet  et  Malachiae  et  loannis  Baptistae-  et 
spiritum   divinum,   quia   (c.  1,  ]0.)    «  tamquam  co- 
lumba  descendit  et    mansit   super   eum»;  nec   non 
et  spiritum    anj-elicum,  quia   «  angeli  ministrabant 
ei  «;  sed  et  spiritum  apostaticum,  scilicet  daemones, 
qui  exibant    ab   obsessis   corporibus   et  clamabant 
(c.  1,  1-28.):    «Scimus,  quia  Filius  Dei  es  »,  quibus 
m  potestate  et  virtute  imperabat.  Ex  quibus  patet, 
quod  isti  homini  omnis  spiritus  subserviebat. 

2.  Testatur,  virtutem  huius  hominis  se  exten- 
disse  ad  lanr/uores  et  infirmitates  corporum  fe- 
brem  scilicet  et  lepram  et  omnem  infirmitatem 
aliam  (c.  1,29-45.):  «  Et  protinus  egredientes  >.  etc. 

3.  Protestatur  virtutem  istius  hominis  se  ex- 
tendisse  ad  conferendum  remissionem  peccatorum 
et  per  consequens  ad  curandum  infirmitates  ani-' 
marum  unde  concludit  (c.  2,  1-17.):  « Ut  sciatis 
quia  fihus  hommis  habet  potestatem  in  terra  di- 
mittendi  peccata »  etc.  Et  post  vocationem  Levi 
sive  Matthaei  infert:  «  Non  habent  necesse  sani 
medico,  sed  qui  male  habent. 

4.  Protestatur  istius  hominis  potestatem  se  ex- 
tendisse  ad  totam  legem  Mosaicam  et  ad  immu- 
tandum  sabbatum.  Ibi  enim  ostendit,  ipsum  dispen- 
sasse  cum  discipulis  suis,  ne  ieiunarent  eo  praesente 
et  ibi  subdit:  «Itaque  Dominus  est  filius  hominis 
etiam  Sabbati».  Et  ibi  interrogat:   «  Licet  sabba- 


2\Q  COMPENDIUM   AUREOLI. 

batis  bene  facere  an  male»?  Unde  durat  pars  ista 
a  loco  illo  (c.  2,  18.):  «  Et  erant  discipuli  loannis » 

atl  V.  35. 

5.  Ostendit,  istius  hominis  potestatem  non  so- 
lum  esse  magnam  quoad  propriam  personam,  imo 
etiam  habere  auctoritatem  transferendi,  commu- 
nicandi,  concedendi  similem  virtutem  in  alterum; 
unde  introducit  istum  hominem  facientem  miracula 
maxima  et  sanitates  conferentem.  Statimque  osten- 
dit,  quomodo  duodecim  discipulis  dedit  potestatem 
curandi  infirmitates  et  eiiciendi  demonia.  Et  osten- 
dit  potestatem  istam  non  posse  attribui  daemombus, 
sed  soli  Deo  (c.  3,  6-35.):   «  Exeuntes  autem  Pha- 

risaei »   etc. 

6.  Testatur,  istius  hominis  virtutem  et  pote- 
statem  se  extendisse  acl  mare  et  ventum  et  super 
aquae  et  aeris  elementum,  cuius  occasione  mtro- 
ducitur   ipsum    praedicantem    in   quadam    navi  et 

•proponentem    multas   parabolas  (c.  4.).  Et   m   fine 
concludit:  «  Quis  putas  iste  est,  quia  ventus  et  mare 

obediunt  ei » ? 

7.  Testatur,  istius  hominis  potestatem  se  ex- 
tendisse  ad  mortis  articulum.  Unde  ostendit,  ipsum 
fuisse  Deum  vitae  et  mortis;  mortis  qmdem,  qma 
narrat,  quomodo  eius  licentia  spiritus  immundi  in- 
troierunt  in  porcos,  qui  etiam  suffocati  sunt  in  mari 
usque  ad  duo  millia.  Item  etiara,  quia  narrat,  quo- 
modo  hlia  archisynagogi  iam   mortua  eius  praece- 

pto  revixit  (c.  5.). 

8.  Ostendit,  hominis  illius  potestatem  se  exten- 
disse  ad  multiplicandum  corporalem  cibum  et  ah- 
mentavanum.  Unde  et  introducit  occasionem,  quare 
iste  homo  ivit  ad  locum  desertum.  Nam  quia  con- 


SBPTIMA   PARS.  217 

temnebatur  in  propria  patria,  et  quia  decollaverat 
loannem  Baptistam  Herodes  tetrarciia,  propter  hoc 
duxit  discipulos  ad  illum  locum  desertum  ad  re- 
quiescendum  pusillum,  ubi  etiam  ex  quinque  pa- 
nibus  et  duobus  piscibus  satiavit  Dominus  quinque 
millia  hominum  (c.  6.). 

9.  Testatur,  istius   hominis    potestatem  se  ex- 
tendisse  ad  omnem  hutnanum  statum.  Unde  intro- 
ducit  ipsum  reprobantem  traditiones  seniorum  (c.  7 
1-23.):   «Et  convenerunt  ad  eum  Pharisaei »  etc. ' 

10.  Te.statur,  illius  hominis  potestatem  se  ex- 
tendisse  ad  restituendum  auditum  et  loguelae  in- 
stmunentum  (c.  7,  24.):  ,.  Et  inde  surgens  abiit »  etc 
Unde  concludit  (v.  37.):  «  Bene  omnia  fecit,  et  sur- 
dos  fecit  audire  et  mutos  loqui  » . 

11.  Testatur,  istius  hominis  potestatem  se  ex- 
tendisse  ad  illuminandum  tam  spiritualem,  quam 
corporalem  visum  (c.  8,  1-26.) :  « In  diebus  illis .  etc. 
Unde  post  multiplicationem  panum,  cum  non  intel- 
hgerent   discipuli,   sed   haberent   cor  excaecatum 
concludit  (v.  18.) :   „  Oculos  habentes  non   videtis 
quomodo  nondum   intelligitis  » ?  Quoad  visum  vero 
corporalem  ait  de  caeco,  qui   prius   vidit   homines 
velut  arbores  ambulantes,  quod  restitutus  est    ita 
Lit   clare  omnia    videret.  ' 

12.  Testatur,  ipsius  virtutem  se  extendisse 
ul  naturam  passibilem  et  impassibilem  commu- 
andam,  ubi  primo  introducit  diversas  opiniones 
lominum  de  illo  propositas  et  qualiter  praedixit 
le  esse  reprobandum  et  occidendum  et  die  tertia  a 
iiortuis  resurrecturum.  Et  narrat  tranfigurationis 
Qocluiu,  ut  per  hoc  innueret,  qualiter  naturam  pas- 
ibilem  post  resurrectionem  gloriosam  impassibilem 


2]g  COMPENDIUM   AUREOLI. 

commutaret  (c.  8,  27-c.  9,  12.):  «  Et  ingressus  est 

lesus »  etc.  ,       •  • 

13   Testatur,  virtutem  huius  hominis  non  so- 
lum  egisse  in  propinquum,  imo  et  se  extendisse  ad 
omnem   distaniem   locum,   duni    tamen   invenire 
fidelem  hominem  et  credulum    (c.  9,  13-49.):   « iit 
veniens  ad  discipulos  suos  »  etc.  Unde  de  daemomo, 
quod  non  potuerint  eius  discipuli  expellere,  respon- 
dit   quod  hoc  erat   propter   incredulitatem   rogan- 
tium    Et   concludit   (v.   22.):    «  Si   potes   credere, 
omnia  possibilia  sunt  credenti ».  Ex  quo  ad  locum 
distantem  introducit  quendam  in  nomme  ilhus  clae- 
monia  eiicientem,  qui  non  sequebatur    eura. 

14.  Protestatur,  virtutem  illius  hominis  se  ex- 
tendisse  ad  interpretationem  mandatorum  lega- 
lium  et  superadditionem  consiUorum  perfectioms. 
Ibi  enim  introducit,  hunc  hominem  reprobasse  h- 
Mlum  repudii  et  praedicasse  virginitatem  et  ca- 
stitatem  ac  etiam  paupertatem  (c.  10,  1-dl.):   «-i^^ 

inde  surgens »  etc. 

15.  Testatur,  illius  hominis  potestatem  se  ex- 

tendisse  ad   obtinendum    imperium   David  et  re- 

anum  eius  et   thronum,   sicut   praedictum    lueral 

per  prophetas  (c.   10,  32-c.  11,  H.):    «  Erant   au- 

tem  in  via  ascendentes  Hierosolymam  et  praeceda 

illos  .  etc.  Unde  introducit  filios  Zebedaei  dicente 

(v   37)-  «  Da  nobis,  ut  unus  ad  dextram  tuam,  e 

alius  ad  sinistram  tuam  sedeamus  in  regno  tuo  » 

et  caecum  acclamantem  (v.  47.):   « lesu   fil'  I>a™ 

miserere  mei »;  et  populum  clamantem  (c.  11,  lu.J 

.,  Benedictus,  qui  venit  in  nomine  Domim;  bened: 

ctum  quod  venit  regnum  patris  nostn  David,  Hc 

sanna  in  excelsis » . 


SEPTIMA    PARS.  219 

16.  Testatur,  huius  hominis  virtutem  se  exten- 
disse  ad  reprehendendum  astutias  hominum  ma- 
lujnorum  et  ad  convincendiim  potentiam  et  ad- 
versainorum  machinationem  (c.  11,  12-12.):  «  Et 
alia  die,  cum  exirent  >>  etc.  TJbi  primo  introducit, 
qualiter  maledixit  infructuosam  ticum,  quae  statim' 
aruit,  quod  fuit  figura  arefactionis  Pharisaeorum. 
Ponit  etiam  disputationem  ipsius  contra  Pharisaeos 
per  divinas  scripturas  et  multas  parabolas. 

17.  Testatur,  huius  hominis  virtutem  se  ex- 
tendisse  ad  cognoscendum  futurorum  eventum  et 
totum  saecidi  decursum  usque  in  finem.  Introducit 
enim,  eum  praedixisse  destructionem  Plierusalem, 
quae  facta  est  per  Titum  et  Vespasianum,  et  de- 
inde  persecutionem  credentium  fideh'um  in  Chri- 
stum,  quae  per  trecentos  annos  duratura  erat  per 
cursum  Imperatorum  usque  ad  Constantinum;  de- 
hide  vero  Antichristum  venturum;  et  ultimo  se 
ipsum  venientem  ad  iudicium  (c.  13.). 

18.  Ostendit,  eius  virtutem  et  potestatem  se 
extendisse  ad  tolerandum  mortem-  et  omne  adver- 
sum  in  sumrna  potentia  et  virtute  (c.  14-16.),  ita 
ut  ipsius  virtutem  compulsus  fuerit  Centurio  con- 
iiteri,  clamans  (c.  15,  39.):  «  Vere  hic  homo  Filius 
I)ei  erat » . 

19.  Testatur,  iUius  hominis  potestatera  se  ex- 
tendisse  ad  revolvendum  monumentum  et  inde 
eprediendum,  cum  tamen  vere  mortuus  fuisset  (c. 
16,  1-13.):   «  Et  cum  transisset  sabbatum  »   etc. 

^  20.  In  parte  vero  vigesima  et  ultima  testatur, 
virtutem  iilius  hominis  se  extendisse  ad  aperieil 
dum  caelum  et  ad  sedcndum  saper  regale  et  ge- 
nerale  solium  et  ad  dexteram  Dei  Pairis,  Et  hoc 


220  COMPENDIUM   AUREOLI. 

ab  illo  loco(c.  16,  14.):   « Novissime  autem  recum- 
bentibus»  etc,  ubi  concludit  (v.  19.):  « Quod  Dominus 
lesus,  postquam  locutus  est  eis,  assumtus  est  in  cae- 
lum  et  sedet   a    dextris   virtutis   Dei » .  Et  in  hoc  , 
Marcus  finitur. 

III.  Incipit  evangelium  secundum  Lucam. 

Nunc  accedit  Lucas  et  intendit  istam  conclu- 
sionem,  scilicet  quod  homo  ille,  qui  dictus  est  le- 
sus,  fuerit  Salvator  hominum  et  medicus  anima- 
rum.  Quod  sibi  congruebat,  quia  erat  arte  medi- 
cus,  ut  Hieronymus  dicit. 

Hinc  est,  quod  in  primo  capitulo  introducit  an- 
gelum  dicentem :  «  Vocabitur  nomen  eius  lesus  » , 
hoc  est  Salvator;  et  Zachariam  dicentem:  «  Salu- 
tem  ex  inimicis  nostris  et  de  manu  omnium,  qui 
oderunt  nos » ;  et  in  secundo  capitulo  angelum  eum 
evangelizantem :  «  Natus  est  vobis  hodie  salvator » ; 
et  Simonem  dicentem:  «  Viderunt  oculi  mei  salu- 
tare  tuum  » .  Et  ubique  per  totum  evangelium  sem- 
per  agit  de  illo  homine  sub  ratione,  qua  Salvator 
est  et  medicus  animarum.  Unde  solus  ipse  narrat 
de  Maria  Magdalena,  et  solus  ipse  ponit  multas 
parabolas  pertinentes  ad  pietatem  et  misericordiam 
et  remissionem  peccatorum. 

Per  quod  patet,  quod  sua  principalis  intentio 
fuit,  probare  conclusionem  praedictam.  Intendit  igi- 
tur'probare    eam    per    talem    rationem    et    s]/Uo' 

gismum : 

Maior:  Homo  ille,  cuius  ingressus  et  introdu- 
ctio,  cuius  convictus  et  conversatio,  cuius  conatus 
et  recollectio,   cuius   aflfatus  et  eruditio,  cuius  dis- 


SEPTIMA    PARS.  221 

cursiis  per  mortem  et  consummatio,  cuius  regres- 
sus  a  mortuis  et  resurrectio  fuit  per  modum  cuius- 
dam^  spiritualis  antidoti  et  medicinae  salutaris 
.  omnium  hominum,  utique  homo  iste  censendus  est 
Salvator  hominum  et  medicus  animarum. 

Minor:  Sed  ita  fuit  de  illo  homine,  qui  dictus 
est  lesus. 

Conclusio:  Ergo  ipse  fuit  spiritualis  hominis 
medicus  et  salvator. 

Minorem  istius  rationis  quantum  ad  sex  con- 
ditiones  positas  in  maiori  intendit  Lucas  deducere 
in  suo  evangelio;  propter  quod  totum  evangelium 
ipsius  in  sex  partes  dividitur  prmcipales. 

I.    PARS   PRINCIPALIS. 

De  ingressu  lesu  in  munclim, 

I  In  prima  namque  probat,  quod  huius  hominis 
mtroductio  et  ingressus  fuit  per  modum  cuiusdam 
salvatoris  mundi  et  medici  spiritualis.  Et  durat 
pars  illa  per  tria  capita,  ubi  tractat  de  triplici 
mtroductione  istius  hominis:  prima  quidem  in  ute- 
rum  maternum,  et  hoc  fuit  per  conceptum  (c.  1.); 
secunda  vero  in  mundum,  et  haec  fuit  per  nati- 
vitatem  et  ortum  (c.  2.);  tertia  ad  totmn  populum 
circa  trigesimum  annum  (c.  3.). 

1.  In  prima  introductione  probat  Lucas,  ipsum 
fuisse  salvatorem  per  annuntiationem  angelicam 
factam  Zachariae  quantum  ad  praecursorem.  Un- 
ie  ait:  « Ipsc  praecedet  ante  illura,  ut  convertat 
^orda  patrum  ad  filios,  parare  Domino  plebem  per- 
tectam».  Et   factam  Mariae,    ait  enim    angelus: 


222  COMPENDIUM   AUREOLI. 

«  Vocabis  nomen  eiiis  lesum»,  hoc  est  salvatorem. 
Et  per  exclamationem  Elisabeth,  quae  ait:  «Bene- 
dictus  fructus  ventris  tui  >> .  Et  per  canticum  Za- 
chariae,  quod  incipit:  «  Benedictus  Dominus  Deus 
Israel,    quia  visitavit   et   fecit   redemptionem  ple- 

bis  suae  » .  •    i      • 

Ex  quibus  patet,  quod  in  primo  capitulo,  m 
quo  agitur  de  conceptu  istius  hominis,  statim  in- 
troducitur  Salvator. 

2.  In  secunda  vero  introductione  probat  Lucas, 
ipsum  fuisse  salvatorem   per  testificationem  simul 
angelicam  et  p-opheticam :  angelicam  quidem,  quia 
angelus  ad    pastores    ait:   «  Ecce  evangelizo  vobis 
gaudium  magnum,  quod    erit   omni  populo»;  pro- 
pheticam  vero,  quia  Simeon  dicit:  « Viderunt  ocuh 
mei  salutare  tuum  » .  Et  Anna  prophetissa  loque- 
batur  de  illo  omnibus,  qui  exspectabant  redemptio- 
nem  Israel  (c.  2.).  Concludit,  qualiter  iste  medicus 
quotidie   proficiebat  in  arte    medicandi    et    in    un- 
guento  medicinalis  gratiae:   « lesus   proficiebat  sa- 
pientia   et   aetate   et   gratia    apud   Deum   et  ho- 

mines  » . 

3.  In  tertia  vero  introductione  probat  Lucas, 
ipsum  fuisse  salvatorem  per  acclamationem  caeli- 
cam,  quia  scriptum  est,  quod  vox  de  caelo  audita 
est:  «  Hic  est  filius  meus  dilectus,  in  quo  mihi  com- 
placui».  Unde  in  illo  3.  capitulo  tractatur  de  ba- 
ptismo  et  baptizante  et  genealogia  ipsius  Dommi 
lesu  Christi  a  loseph  ascendendo  usque  ad  Adam 
et  ad  Deum,  quia  tunc  introductus  est  ad  notitiam 
hominum,  et  Spiritu  sancto  super  eum  in  specie  co- 
lumbae  descendente,  ostensus  est  omnium  esse  sal- 
vator. 


SEPTIMA   PARS.  223 

Et  in  hoc  iinitur  prima  pars  principalis  evan- 
gelii  Lucae,  de  huius  hominis  ingressu  et  intro- 
ductione. 

II.   PARS   PRINCIPALIS. 

De  conversatione  lesu  cum  hominibus. 

In  secunda  vero  parte  principali  probat  Lucas, 
quod  huius  hominis  conversatio  et  convictus  cum 
hominibus  fuit  per  modum  veri  salvatoris  (c.  4-7.). 
Ostendit,  qualiter  iste  homo  per  sui  conversationem 
et  convictum  exemplarem  visus  est  homines  medi- 
cari  et  salvare.  Unde  describit  eum  fuisse: 

L  Exemplar  omnis  poenitentiae,  agens  de  ie- 
iunio  eius  quadraginta  diebus  et  noctibus  in  deserto 
(c.  4,  l-L^.). 

2.  Exemplar  omnis  clevotionis  et  latriae,  Di- 
cit  enim,  quod  secundum  consuetudinem  suam  in- 
gressus  est  in  synagogam,  et  statira,  ut  ostenderet, 
se  esse  medicum,  revolvens  librum  Isaiae  legit 
(Is.  Gl,  L):  «  Spiritus  Domini  super  me,  eo  quod 
unxerit  me...  evangelizare  misit  mie,  ut  sanarem  con- 
tritos  corde».  Et  concludit  (c.  4,  23.):  « Utique  di- 
cetis  mihi  hanc  similitudinem :  Medice,  cura  te 
ipsum ». 

3.  Exemplar  mititatis  et  patientiae,  quia  vo- 
luerunt  eum  praecipitare  de  monte,  in  quo  civitas 
iUorum  aedificata  erat,  et  tamen  ipse  ut  patiens  per 
medium  illorum  ibat  (c.  4,  30.). 

4.  ExrmpJar  liberalitatis  et  bencficentiae, 
quia  transibat  benefaciens  omnibus  et  infirmitates 
curans.  Et  conckidit,   se   advenisse   ad  medicinam 


224  COMPENDIUM   AUREOLI. 

omnibus  civitatibus  tribuendam,  clicens  (c.  4,  43.): 
«  Quia  et  aliis  civitatibus  oportet  me  evangelizare 
regnum  Dei,  quia  ideo  missus  sum  ». 

5.  Eooemplar  omnis  humilitatis  et  benevolen- 
tiae,  ostendens,  qualiter  cum  peccatoribus  fuit  summe 
benevole  conversatus  (c.  5.).  Ubi  primo  narrat  de 
Petro,  qui  procidens  ad  genua  lesu  dixit:   «  Exi  a 
me,  Domine,  quia  homo  peccator  sum  » .  Et  narrat 
de  filiis    Zebedaei,   qualiter   ad   sui  familiaritatem 
eos  vocavit.  Similiter   et   de    Matthaeo   publicano, 
qui  convivium  sibi  fecit;  ubi  ostendit  se  medicum 
dicens:   «  Non  egent  qui  sani  sunt  medico,  sed  qui 
male  habent».  Ubi  etiam    declaratur    modus  suae 
medicinae,  dicens  in  cura   paralytici:   «  Ut  autem 
sciatis,  quia  filius  hominis  habet  potestatem  in  terra 
dimittendi  peccata  ».  Et  in  cura  leprosi,  cum  dicit: 
«  Vade  et  ostende  te  sacerdoti  et  offer  pro  emun- 

datione  tua  » . 

6.  Exemplar  veritatis  et  exsistentiae   contra 

om,nem  hypocrisim,  Introducit  enim  ipsum  respon- 

dentem  Pharisaeis   hypocritis,    qui    sabbatum   su- 

perstitiose  servabant,    et   dicentem   eis   (c.  6,   9.): 

«Licetne  sabbato  bene  agere  an  male»? 

7.  Exemplar  omnis  perfectionis  et  superex- 
cellentis  vitae,  qualem  nunquam  ante  eum  nec  posi 
aliquis  habuit,  introducens  eum  proponentem  bea- 
titudines  et  consilia  summae  perfectionis,  quae  qui- 
dem  primo  incepit  in  se  ipso  ostendere  et  deinde 
voluit  docere  (c.  6,  12.):  « Factum  est  autem  »  etc.  ^ 

8.  Exemplar  compassionis  et  misericordiai 
atque  clementiae,  ostendens  (c.  7.),  quomodo  mise^ 
ricordia  motus  est  super  servo  centurionis  et  supei 
filio  viduae,  qui  defunctus  efferebatur,  et  super  pec 


SEPTIMA   PARS.  225 

catrice,  quae  lacrymis  coepit  pedes  eius  rigare  Et 
in  line  concludit  eum  medicum  ac  dicentem  ad  mu- 
herem  (v.  50.) :  .,  Fides  tua  te  salvam  fecit,  vade 
in  pace » . 

Et  sic  patet  ex    octo   conditionibus  praeclictis 
qnaliter  sua  conversatio   et  convictus   fuit  ad  sal- 
vandum  et  medicandum  mundum. 

III.    PARS   PRINCIPALIS. 

De  iotali  conatu  Icsu  salvatoris, 

\  In  tertia  vero  parte  principali  probat  Lucas 
qiiod  ilhus  hominis  totalis  conatus  et  recollectiJ 
luit  ad  salvandum  homines  et  tribuendum  eis  spi- 
ntualem  medicinam  (c.  8-C.10-22.). 

1.  In  8.  namque  cap.  ostendit,  qualiter  homo 
ille  conatus  est,  ad  salutem  vocare  homines  per 
se  ipsum  referens  multas  parabolas  et  doctrinas  tan- 
gentesomneshomines;  referens  etiam,  qualiter  dis- 
currebat  per  terram  eiiciendo  daemonia  curansque 
infirmos  et  suscitans  mortuam  puellam. 

2.  In  a  vero  cap.  ostendit,  qualiter  conatus 
est,  homines  reducere  ad  salutem  per  alios,  scilicet 
per  apostolorum  duodenarium.  Unde  incipit-  «  Con- 
vocatis  duodecim  apostolis,  dedit  illis  virtutem  »  Et 
informat  apostolos,  et  omnia,  quae  ibi  scribuntur 
pertinent  ad  regulam  eorum.  ' 

3.  In  10.  vero  cap.  ostendit,  qualiter  pro  salute 
iiominum  numerum  ampliavit  mittendo  discipulo- 
rum  collegium  continens  duodecim.  Unde  incipit 
cap.:  «  Post  haec  designavit  Dominus  lesus  et  alios 
septuaginta  duos».  Et  ibi   describit  formam  prae- 

CoDipcndium  AiweoU.  •  ... 


226  COMPBNDIUM  AURBOLT. 

dicantium,  quara  observare  debent  evangelizantes 
re"-num  Dei.  Et  postea  concludit  obstinationem  ali- 
qu°orum  hominum  futurorum  ad  praedicationem 
fidei  dicens:  «  Vae  tibi,  Corozain,  vae  tibi,  Beth- 
saida»'  Deinde  vero  fidem  aliorum,  scilicet  parvu- 
lorum  et  simplicium,  ibi :  « In  ipsa  hora  exsultavit 
in  Spiritu  sancto  et  dixit:  Confiteor  tibi,  Domme 

Pater  »   etc. 

Et  sic  finitur  tertia  pars  prmcipahs. 

IV.    PARS   PRINCIPAUS. 

De  lesu  loquela  tamquam  Salvatoris. 

In  quarta  vero  parte   principaliter  probat  Lu- 
cas   quod  huius  hominis  affatus  et  eruditio  osten- 
dit'  ipsum    fuisse    omnium    hominum    salvatorem, 
quia  tota  sua   eruditio   ordinabatur   ad  peccata  et 
morbos  animarum  pellendos.  Et  propter  hoc  narrat 
Lucas  Christi  parabolas  et  sermones  pertmentes  acl 
misericordiam  et  ad  virtutes  et  ad  vitia  et  ad  mo- 
res  (c.   10,  23-  c.  21.).   In  hisce   ergo  sermonibus 
morales  eruditiones  summe  ac  commode  ad  homi- 
num  salutem  et  curationem  a  vitiis  contmentur. 

1.  In  prima  namque  eruditione,  loquitur  con- 
tra  incompassionem  et  immisericordiam,  ut  ex  hoc 
homines  moneat  ad  pietatem  et  clementiam.  Lt 
incipit  haec  eruditio  postquam  posuit  prooemium 
dicens-  «  Et  conversus  ad  discipulos  dixit:  ...Dico 
vobis  quod  multi  prophetae  et  reges  voluerunt  au- 
dire,  quae  vos  auditis,  et  non  audierunt » .  Incipi 
utinue  in  parabola  sauciati,  cuius  vukera  all.gavil 
Samaritanus  (c.  10,  23-37.).   Finitur   autem  hae( 


SEPTIMA    PARS. 

eruditio    a   37.    versu:   «  Intravit   in   quoddam  ca- 
stellum  ». 

2.  In  secunda  vero  eruditione  Joquitur  contra 
corchs  inquietudinem  et  mentem  ad  multa  eifusam- 
unde  mtroducit  Martham  circa  multa  sollicitam' 
cm  dictum  est:  «  Porro  unum  est  necessarium- 
Maria  optmiam  partem  elegit  >>.  Introducit  etiani 
discipulos,  qui  docentur  orare  et  dicere:  «  Pater 
iioster».  Et  ibidem  tractatur  de  silentio  sacrae 
orationis  et  meditationis,  quae  contrariatur  effu- 
sioni  mentis.  Durat  quoque  illa  eruditio  a  cap.  10 
38  ad  cap.  11,  13.  ^        ' 

3.  In  tertia  vero  eruditione  loquitur  contra 
mahtiosorum  invidentiam,  qui  supernam  obnubilant 
gratiam,  introducens  ludaeos  dicentes:  « In  Beelze- 
bub,  principe  daemoniorum,  eiicit  daemonia » •  et 
quaerentes  signum  de  caelo.  Et  reprehendit 'eos 
tamquam  rebelles  Spiritui  sancto  et  -ratiae  Dei. 
Et  durat  haec  eruditio  a  cap.  11,  14-32. 

4.  \xi  quarta  vero  eruditione  loquitur  contra 
hypocrisim  et  vitam  simulatam  ac  fictam,  docens 
primo  vitare  omnem  hj^pocrisim  dicens:  « Vide  ne 
lumen,  quod  in  te  est,  tenebrae  sint »;  secundo  Ve- 
prehendens  hypocritas  Pharisaeos :  «  Vae  vobis 
quia  estis  iit  monumenta,  quae  non  apparent».  Et 
clurat  haec  pars  a  cap.  1],  33  ad  cap.  12,  12. 

o.  Iii  quinta  vero  eruditione  loquitur  contra 
amorcm  temporalium  deordinatum  et  sollicitudi- 
nem  et  curam  superfluam  respectu  istorum.  Unde 
ponit  parabolam  hominis  dicentis:  «  Anima  mea 
nuilta  bona  habes  posita  in  annos  plurimos  »  Et 
concludit:   «  Ideo  dico   vobis:   Nolite    solliciti    esse 

i^,     io-Oi. 


228  COMPBNDIDM   AUREOLI. 

6  In  sexta  vero  eruditione  loquitur  contra  ne- 
(lliaentiam  et  incautelam  aliquorum.  Unde  monet 
ad  cautelam  et  diligentiam,  loquens  de  msperato 
eventu  mortis  et  tinalis  iudicii  et  adventus  sui. 
Durat  haec  eruditio  a  cap.  12,  35-59. 

7  In  septiraa  autem  eruditione  loquitur  con- 
iv^  impoenitentiam  et  mentem  obstinatam  Ei  rno- 
net  homines    ad   poenitenliam    agendam,  d.cendo : 

„  Nisi  poenitentiam  egeritis,  omnes  simul  peribit.s  » . 
Et  ponit  parabolam  de  ficu  infructuosa.^  Et  in  fine 
concludit  contra  habitatores  Hierusalem  impoemten- 
tes-  .  Ecce  relinquetur  vobis  domus  vestra  deserta  » . 
Duratque  eruditio  ista  per  totum  cap.  13. 

8  In  octava  vero  eruditione  loqu.tur  contra 
conmviorum  superfluitatem  et  pompam.Vnde&iU 
..  Cum  facis  convivium,  voca  pauperes,  deb.les  » . 
Et  occasione  huius  agit  de  convivio  parad.sr.  «  Homo 
ciuidam  fecitcoenam  magnam»;  et  docet,  quod  per 
baiulatio.iem  cruos  in  hac  vita  PeF^emtur  ad  con- 
vivium  iUud.    Et  durat    haec    erudit.o   per   totum 

'^^^'  9  in  nona  vero  eruditione  loquitur  conti-a  ela- 
■  tionem  mentis  et  superbiam,  qua  aliqui  contemnunt 
inferiores  se  in  nobilitate  et  sanctitate.  Unde  .ntro- 
ducuntur  peccatores  et  publicani  appropmquantes 
ad  lesura  et  Pharisaei  murmurantes,  quia  clignar 
batur  conversari  cum  eis.  Quibus  respond.t  per  pa- 
rabolam  99  ovium  et  onius  perditae,  et  per  para- 
rabolara  novem  drachraarum  et  decmae  perd.tae 
et  per  parabolara  filii  prodigi  revertentis  ad  pa 
trem.  Duratque  haec  eruditio  per  totum  cap.  15 

10   In  decima  vero  eruditione  loqu.tur  contrc 
avaritiam  divitum.  Unde  ponitur  parabola  divitr 


SEPTIMA    PARS.  229 

epulonis  et  illius,  qui  fecit  sibi  amicos  de  mammona 
]niquitat]s.  Et  ostenditur,  qualiter  Pharisaei  ipsum 
dendebant,  quia  erant  avari.  Et  durat  haec  eru- 
ditio  per  totum  cap.  IG. 

11.  In  undecima  vero  eruditione  loquitur  con- 
tra  scandalum  in  fide  et  contra  apostasmm ;  unde 
ait:  «Impossibile  est,  quod  non  veniant  scandala». 
Et  introducit  apostolos  dicentes:  «  Domine  adauo^e 
nobis  fidem».  Et  ibi  subdit  de  persecutione,  quae 
futura  est  ante  diem  iudicii,  quae  erit  occasio  scan- 
dah  aliquorum.  Unde  dicit,  quod  «  unus  assumetur 
et  alter  rehnquetur».  Et  durat  haec  eruditio  per 
totum  cap.  17.  ^ 

12.  In  duodecima  vero  eriiditione  loquitur  con- 
tra  mclevotionem  spiritualem  et  acidiam.  Unde  mo- 
net  ad  orationis  instantiam  sub  metaphora  vidiiae 
ludicem  infestantis.  Monet  etiam  orantes  ad  humi- 
litatem  spiritus  et  ad  subiacentiam  sub  metaphora 
Fharisaei  et  pnblicani,  qui  ascenderunt  in  templum 
ut  orarent.  Monet   etiam   ad  gustum  caelestis  the^ 
sauri  contra  acidiam,  dicens:  « Omnia  quaecumque 
habes,  vende  et  da  pauperibus  et  habebis  thesaurum 
in  caelo».  Et  finit  in  assumtione  crucis,  quae  va- 
let  maxime  contra  indevotionem  et  acidiam,  addendo 
miraculum  de  caeco    mendicante,  qui   meruit  illu- 
minari  propter  devotionem  suam  et  clamoris  instan- 
tiam.  Clamavit   enim:   «  lesu,  fili  David,   raiserere 
mei«!  Et  durat  haec  eruditio  per  cap.  18. 

13.  In  decima  tertia  vero  eruditione  loquitur 
contra  otiositatem  et  manum  remissam,  ponens  pa- 
rabolam  servi  nequam,  otiosi  et  remissi,  qui  mnam 
unam  reposuit  in  sudario,  nec  inde  fuit  aliquid  lu- 
cratus.  Et  per  oppositum    introducitur   historia  de 


230  COMPSNDIUM  AUREOLI. 

Zachaeo,  qui  ratione  probitalis  et  operationis  suae 
meruit  Dominum  recipere  in  hospitio  (c.  19,  1-27.). 
14.  In  decima  quarta  autem   eruditione  loqui- 
tur  contra  rancorem  et  iracundiam.   Introducitur 
enim    quomodo  ille  Deus  lesus  venit  in  Hierusalem, 
ubi  debebat  occidi  in  brevi,  veniens,  inquara,  super 
pullum  asinae,   quia  immemor   iniuriae,  quam  de- 
bebat  accipere,  et  a  se  abigens  omnem  iracundiam 
et  rancorem,   videns  civitatem    flevit  super  illam, 
dicens  (c.  19,  42.):   «  Quia  si  cognovisses  et  tu_». 

15.  In  decima  quinta  vero  eruditione  loquitur 
contra  malitiam  et  astutiam  Pharisaeorum,  Sa- 
duceorum  et  Scribarum  et  principum  Sacerdotum, 
nui  ante  passionem  voluerant  disputare  cum  Do- 
mino  lesu,  et  multis  parabolis  et  auctoritatibus  eo- 
rum  malitia  et  astutia  confusa  est  ab  eodem.  ht 
durat  sermo  ille  et  eruditio  per  20.  capitulum. 

16.  In  ultima  vero  eruditione  loquitur  contra 
timorem  et  inconstantiam,  quae  oritur  ex  timore, 
praedicendo  persecutiones,  quas  passuri  erant  fide- 
les  sui  ut  ex  hoc  armarentur  ad  constantiam  et 
tolerantiam  earundem,  cap.  21.,  in  quo  quarta  pars 
principalis  finitur. 

V.  PARS   PRINCIPALIS. 

De  lesu  salvatoris  discessu  et  morte. 

In  quinta  vero  parte  principali  probat  Lucas, 
ciuod  illius  hominis  discessus  et  consummatio  per 
mortem  fuit  vere  medicinalis  et  veri  salvatoris 
mundi.  Unde  introducit  eum  dicentem:  «  Hoc  est 
corpus  meum,  quod  pro  vobis  tradetur »,  et  «  hic  est 


SEPTIMA    PARS.  231 

calix...  qui  pro  vobis  fundetur».  Et  ipse  solus  nar- 
rat,  quod   «  factus  est  sudor  eius  sicut  guttae  san- 
guinis  decurrentis  in  terram  »,  quasi  in  signum  bal- 
nei  salutaris   et   medicinalis.    Solus    etiam   narrat, 
dixisse  eum :   « Pater,  dimitte   illis,  quia    nesciunt,' 
quid  faciunt»;  et  dixisse    latroni:   « Hodie  mecum 
eris  in  paradiso  «;  sed  et  Centurionem  dixisse:  «  Vero 
hic  homo  iustus  erat«,  et  per  consequens,  si  iustus, 
salvator^  quia  praedictum  erat  per  prophetam  Isa- 
iam(c.    53,    11.):   «  lustificabit   ipse    iustus   servus 
meus  multos  et  iniquitates  eorum    ipse  portabit». 
Cap.  22-23,  in  quo  pars  quinta  principalis  finitur. 

VI.    PARS    PRINCIPALIS. 

De  lesit  saloatoris  resurrectione, 

In  sexta  et  ultima  parte  principali  probatLu- 
cas,  quod  istius  hominis  regressus  ad  nos  et  resur- 
rectio^  fuit  veri  salvatoris  mundi.    TTnde    introducit 
apparitiones,    quibus    apparuit   post  resurrectionem 
suam  multis.  Et  maxime  apparitionem,  qua  appa- 
ruit  duobus  discipulis  suis  euntibus  in  Emmaus,  qui 
dixerunt,  quasi  confitentes,  quod  ipse  non  esset'sal- 
vator:   «  Unde  nos  sperabamus,  quia  ipse  esset  re- 
dempturus  Isracl  ».  Et  post  haec  confirmando,  quod 
ipse  esset  vere  illo,  qui  omnium  gentium  erat  me- 
dicus  ct  salvator,  subiungit,  quod  sicut  scriptum  est: 
«  Et  sic  oportebat   Christum    pati   et  resurgere   a 
a  mortuis  tertia  die;  et  praedicari  in  nomine  eius 
poenitentiam  et  remissionem   peccatorum  in  omnes 
gentes  » . 

Et  durat  haec  pars  per  capitulum  24.,  et  in  hoc 
JLucas  finitur. 


232  COMPENDIUM    AUREOLI. 

IV.  In  evangelium  secundum  loannem. 

Nunc  accedit  loannes  et  introclucit  istam  con- 
clusionem,  quod  homo  ille,  qui  dictus  est  lesus,  fuit 
vere  filius  Dei.  Circa  quam  sic  procedit: 

Primo  namque   illam   (conclusionem)   explicat 

et  exponit; 

Secundo  vero  ipsam  probat  et  deducit; 

Tertio  ipsam  infert  et  concludit; 

Quarto  sui  ipsius  conditionem  introducit,  ut  ex 
hoc  sua  probatio  et  testificatio  sit  authentica  eo 
modo,  quo  tabelliones  in  instrumentis  publicis  sunt 
se  ipsos  assueti  introducere  in  fine  instrumenti.     ^ 

Secundum  hoc  ergo  evangelium  loannis  divi- 
ditur  in  quatuor  partes  principales  seu  divisiones. 

I.   PARS   PRINCIPALIS. 

ExpUcatio. 

In  prima  namque  conclusionem  intentam  exph- 
cat  et  exponit,  indicando  modum  possibilem,  quo- 
modo  intelligi  debeat,  quod  homo  ille  sit  vere  filius 
Dei.  Quod  non  debet  intelligi,  quod  sit  fihus  Dei 
per  adoptionem  et  gratiam,  habens  solum  huma- 
nam  naturam,  sicut  intellexerunt  quidam  haere- 
tici;  imo  habens  in  se  vere  illum,  qui  ab  aeterno 
fuit  filius  a  patre  genitus,  in  substantia  divina. 

Nec  debet  etiam  intelligi,  quod  sit  homo  lUe 
iilius  Dei  per  conversionem  divinitatis  in  carnem^ 
sicut  intellexerunt  alii  haeretici,  sed  debet  intelhg] 
per  assumtionem  carnis  a  filio  Dol 


SEPTIMA    PARS.  233 

Ad  explicandura  ergo  istum  intellectura  expo- 
nit  loannes,  quod  intelligit  per  Dei  filiura,  quia  ver- 
bum,  quod  erat  in  principio  apud  patrera,  per  quod 
orania  facta  sunt,  quia  erat  vita  et  vera  lux  men- 
tium.  Exponit  etiam,  quod  intelligit  per  hanc  con- 
clusionem:  homo  iste  est  verus  Dei  filius,  quia  hoc 
quod  ipse  filius  sive  verbum    factus   est   homo  per 
assumtionera    carnis,  et    habitavit    in   nobis.  Expo- 
nit  etiara,   quod   intelligit    per    lesura    §aIvatorem, 
quia  horainera  plenum  gratiae  et  veritatis,  de  cu- 
ius  plenitudine    oranes    accepiraus    gratiam.  Et  sic 
patet  sanus  intellectus  conclusionis,   quam   loannes 
intendit.  Et  durat  haec  pars  a  cap.  1,  1-18. 

II.    PARS   PRINCIPALIS. 

P)'obatio. 

In  secunda  vero  parte  conclusionem  praedictara 
probat  multipliciter  et  deducit.  Et  durat  pars  ista 
a  cap.  1,  19.  ad  cap.  20,  21). 

SijUoqismus  maio7\'  Intendit  ergo  loannes  ra- 
tionem  unam  et  unicum  syllogisraum  ad  praedictam 
conclusionem  probandam,  quae  talis  est: 

ITorao  ille,  qui  est  vere  media  persona  in  Tri- 
nitate  et  est  Deo  aequalis  in  auctoritate  et  est 
Dominus  aequalis  in  efficacia  et  salubritate  et  est 
sibi  aequalis  in  illapsu  et  immensitate  et  est  sibi 
aequalis  in  modo  operandi  et  activitate  et  est  sibi 
aequalis  in  reficiendo  raentem  in  cordis  satietate  et 
est  sibi  aequalis  in  instruendo  et  in  verae  doctrinae 
claritate  et  est  sibi  aequalis  in  honore  et  gloria  ac 
cultus  seu  latriae  dignitate  et  est  sibi  aequalis  quin- 


234  COMPENDIUM   AUREOLI. 

imo  idem  in  essentia  et  in  maiestate.  Et    est   sibi 
aequalis  in  benevolentia  ad  homines  et   in  pietate 
et  est  sibi  aequalis  in  dominio  et  in  regni  solemni- 
tate.  Et  est  sibi  aequalis  in  amicitia  et  caritate  et 
est  sibi  aequalis  in  circuminsessione  et    mutua  in- 
sistentia  in  trinitate.  Et  est  sibi  aequalis  in  confe- 
renda  gratia  hominibus  et   impartienda  sanctitate 
et  est  sibi  aequalis  in    sapientia  et  scientiae  lumi- 
nositate.  Et  est   sibi  aequalis   in  beatitudine  et  in 
aeterna  felicitate  et  est  sibi  aequalis  in  patientia  et 
longanimitate  et  est  aequalis  patri  in   producendo 
Spiritum  sanctum  in  spirativa  foecunditate.  Ille  uti- 
que  homo  est  vere  filius    Dei.    Nam  istae  19  con- 
ditiones    intermediae    probant,    ipsum    esse   verum 
Deum.  Prima  vero  conditio,  quod  scilicet  est  me- 
dia  persona  in  trinitate,  et  ultima  conditio,  scilicet 
quod  idem  est  cum  patre  in  spirativa  foecunditate, 
ostendunt,  ipsum  esse  verum  Deum,  et  est  filius  Dei, 
quia  hae  duae  proprietates  competunt  filio. 

Minor:  Sed  homo  iste,  qui  dictus  est  lesus, 
habuit  praedictas  19  conditiones,  ut  manifesta  ex- 
perientia  et  loannem  et  alios  discipulos  edocuit. 
Conclusio:  Ergo  ipse  est  vere  filius  Dei. 
Probat  ergo  loannes  in  decursu  20  capitulorura 
istas  19  conditiones  fuisse  in  homine,  qui  dictus  est 
lesus,  secundum  quod  ipse  vere  expertus  est,  et  ce- 
teri  discipuli,  qui  fuerunt  cum  co.  Et  ita  secunda 
pars  probativa  conclusionis  dividitur  in  19  partes. 

1.  In  prima  ergo  parte  probat  loannes,  illum 
hominem  esse  mediam  in  trinitate  personam  (c.  I, 
19-29.).  Utique  ratione  personae  divinae,  quam  opor- 
tet  esse  mediam  in  trinitate,  introducit  personam 
patris  dicentis :   «  Qui  misit  me  baptizare,  ille  dixit 


SEPTIMA    PARS.  235 

mihi«;  et  personam  Spiritus  sancti,  subdens:  «  Su- 
per  quem  vicleris  Spiritum  descendentem  et  manen- 
tem  sicut  columbam  «.  Et  ex  hoc  infert,  istum  ho- 
minem  esse  mediam  personam  in  trinitate,  inter 
Patrem  et  Spiritum  sanctum,  concludens:  « Et  ego 
vidi  et  testimonium  perhibui,  quia  hic  est  filius 
Dei».  Introducit  etiam  Nathanaelem,  eandem  con- 
clusionem  afRrmantem  et  dicentem :  «  Rabbi,  tu  es 
fib*us  Dei  ». 

2.  In  secunda  vero  parte  probat  loannes,  hunc 
hominem  fuisse  Deo  parern  in  aiictoritate,  quia 
sua  auctoritas  se  extendit  ad  immutandum  insti- 
tuta  naturae;  mutavit  enim  aquam  in  vinum.  Et 
se  extendit  ad  ingerendum  stuporem  omni  alii  a 
se,  ita  ut  non  possit  ah'quis  homo  sibi  resistere, 
quantumcumque  indigeretur  aut  resistere  vellet  iri 
corde.  Expulit  enim  ludaeos  de  templo  et  mensas 
eorum  subvertit  contra  voluntatem  eorum  cum  uno 
siraplici  et  modico  flagello  contexto  ex  funicuhs, 
quod  fuit  miraculum  singulare.  Extendit  etiam  se 
ad  faciendum  multiplex  signum,  propter  quod  multi 
ex  ludaeis  compellebantur  credere  in  ipsum.  Ilaec 
auctoritas  faciendi  praedicta,  non  dubium  quod  est 
solius  Dei  (c.  2.). 

3.  In  tertia  vero  parte  ostendit  loannes,  hunc 
hominem  fuisse  Domino  parem  m  efflcacia  ct  sa- 
lubritate  respectu  hominum.  Proprium  enim  est  Dei, 
salvare  homines  iuxta  iUud  (Is.  45,  15.):  «  Vere 
tu  es  Deus  absconditus,  Deus  Israel  salvator  .. .  Quam 
tamen  proprietatem  testatur  loannes  fuisse  in  isto 
homine,  introducens  verbum  ipsius  dicentis:  «  Opor- 
tet  exaltari  fihum  hominis,  ut  omnis,  qui  credit  in 
ipsum,  non  pereat,  sed  habeat   vitam   aeternam  ... 


236  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Et  iterum:  «  Non  enim  misit  Deus  filium  suum, 
ut  iudicet  mundum,  sed  ut  salvetur  mundus  per 
ipsum».  Introducit  etiam  loannem  Baptistam  de 
primo  dicentem  (c.  3.):  « Qui  credit  in  iilium,  ha- 
bet  vitam  aeternam;  qui  autem  incredulus  est... 
ira  Dei  manet  super  eum  « .  Ibidem  eliam  agit 
de  sacramento  salutari  baptismi,  quo  mediante  ab 
isto  homine  in  omnes  fideles  eius  salubritas  de- 
rivatur. 

4.  In  quarta  vero  parte  probat  loannes,  hunc 
hominem  fuisse  Deo  parem  in  illapsu  et  in  immen- 
sitate.  Illabebatur  enim  mentibus  hominum  et 
cognoscebat  omnia  abscondita  cordium.  Et  ideo  in- 
troducit  ipsum  dicentem  Samaritanae  omnia  quae- 
cumque  fecit,  quantumcumque  secreta;  ratione  etiam 
immensitatis  erat  ubique  et  operabatur  ubique,  pro- 
pter  quod  introducit  ipsum  curasse  filium  reguh 
in  loco  a  se  multum  distante  (c.  4.). 

5.  In  quinta  vero  parte  probat  loannes,  ipsum 
fuisse  Deo  parem  in  modo  operandi  et  activitate. 
Narrat  enim,  qualiter  curavit  in  sabbato  quemdam 
paralyticum  in  porticu  iacentem  iuxta  probaticam 
piscinam,  ratione  cuius  reprehensus  a  ludaeis,  quod 
sanaret  in  sabbato,  respondit,  se  ipsum^  operari  eo 
modo,  quo  pater,  et  eodem  modo  vivificare  et  eo- 
dem  modo  iudicare  et  eodem  modo  in  die  iudicii 
resuscitare  homines  de  sepulchro  (c.  5.). 

6.  In  sexta  vero  parte  probat  loannes,  hunc 
hominem  fuisse  Deo  parem  in  reficiendo  mentem 
in  cordis  satietate  et  gratia.  Ideo  introducit  unum 
miraculum  de  multiplicatione  panum.  Et  deinde 
verba  ipsius,  quibus  declarat,  se  esse  panem  vivum, 
reficientem  mentem  hominum  et  dantem  vitam  m 


SEPTIMA    PARS.  237 

mundo.  In  quo  praedixit  se  institutorem  refectionis 
et  eucharistiae  sacramentum  (c.  6.). 

7.  In  septima  vero  parte  probat  loannes,  hunc 
hominem  fuisse  Deo  parem  in  instruendo  et  in 
doctrinae  darifale.  Narrat  enim,  qualiter  in  die 
festo  ascendit  in  templum  et  docebat,  et  miraban- 
tur  ludaei,  et  qualiter  ipse  dixisset:  «  Mea  doctrina 
non  est  mea,  sed  eius,  qui  misit  me  «,  scilicet  Dei. 
Narrat  etiam  inimicos  confitentes  magnitudinem 
doctrinae  suae  ac  dicentes:  «  Numquid  sic  locutus 
est  homo,  sicut  hic  homo  loquitur »   (c.  7.)? 

8.  In  octava  vero  parte  probat  loannes,  hunc 
hominem  fuisse  Deo  parem  in  duratione  et  in  ae- 
ternitate,  gratia  cuius  narrat  absolutionem  factam 
de  muliere  deprehensa  in  adulterio,  ex  qua  fuit 
orta  disputatio  inter  ludaeos  et  ipsum;  ratione  cu- 
ius  declaravit  se  aeternum  (c.  8.):  « Ego  de  super- 
nis  sum;  ego  principium,  qui  et  loquor  vobis...  an- 
tequam  Abraham  fieret,  ego  sum  ». 

0.  In  nona  vero  parto  probat  loannes,  hunc 
hominem  fuisse  Deo  parem,  in  honore  latriae  et 
adorationis  dignitate,  gratia  cuius  narrat  illumi- 
nationem  oculorum  hominis  caeci  nati,  ut  ex  illo 
miraculo  caecus  induceretur  ad  exhibendum  cul- 
tum  latriae  homini  illi.  Nam  interrogatus  caecus 
ab  eo:  «  Tu  credis  in  filium  Dei»?  et  ipso  respon- 
dente:  «  Quis  est,  Domine «?  cum  dixisset:  «  Qui 
loquitur  tecum,  ipse  est»,  respondit  caecus:  «  Credo, 
Domine.  Et  procidens  adoravit  eum  » ,  utique  ado- 
ratione  latriae,  quae  debetur  soli  Deo  (c.  9.). 

10.  In  decima  vero  parte  probat  loannes,  ipsum 
fuisse  non  solum  Deo  parem,  imo  eundem  cum 
patre  in  essentia  et  In   maicstate,   narrans,  quali- 


238  COMPENDIUM   AUREOLI. 

ter  iste  horno  declaravit,  se  esse  ostium,  per  quod 
solum  potest  intrari,  et  pastorem  bonum,  quem  co- 
gnoscunt  oranes  animae  salvandae;  qui  habet  po- 
testatem  dandi  vitam  suam  per  mortem  et  iterum 
sumendi  eam.  Et  tandem  aperte  dicit,  maiestatem 
divinam  sibi  esse  communicatam,  concludens  (c.  10.): 
«  Pater  meus,  quod  dedit  mibi,  maius  omnibus  est, 
...ego  et  Pater  unum  sumus  » . 

"^ll.  In  undecima  vero  parte  probat  loannes, 
ipsum  fuisse  Deo  parem  in  benevolentia  et  pie- 
tate.  Proprium  enim  Dei  est,  misereri  et  benevo- 
lum  esse,  sicut  scriptum  est  loel  (c.  2,  13.):  «  Quia 
benignus  et  misericors  est,  patiens  et  multae  mi- 
sericordiae,  et  praestabilis  super  malitia».  Hanc 
autem  benevolentiam  et  pietatem  probat  loannes 
fuisse  in  isto  horaine,  narrans  resuscitationera  La- 
zari  quatriduani  mortui  et  foetentis,  super  quem 
lacrymatus  est  lesus  in  signum  summae  benevolen- 

tiae  et  pietatis  (c  H.)- 

12.  In  duodecima  vero  parte  probat  loannes, 
ipsura  fuisse  Deo  parera  in  dominio  et  regni  so- 
lemnitate,  narrans,  qualiter  recognitus  est  ab  Hie- 
rosolyrais  in  regem,  cui  dictura  est:  «  Benedictus, 
qui  venit  in  noraine  Doraini,  rex  Israei»!  Narrat 
etiam,  qualiter  vox  de  caelo  ad  eura  facta  est,  di- 
cens:'«Et  clarificavi  et  adhuc  clarificabo  >> ,  quod 
refertur  ad  claritatem  et  gloriam  imperii,  secun- 
dum  quara  hodie  in  raundo  quasi  rex  et  iraperatoi* 
omniura  praedicatur.  Et  inducit  ad  hoc  testimo- 
niura  Isaiae  sexto,  quando  vidit  gloriam  eius  (c.  12.). 

13.  In  parte  vero  13.  probat  loannes,  ipsum 
fuisse  Deo  parem  in  amicitia  et  caintate.  Constat 
autera  iuxta  sapientiam  sapientis,  quod  Deus  amat 


SEPTIMA    PARS.  239 

animas  '.  Unde  scriptura  est,  quod  Deus  caritas 
est.  Hanc  autem  caritatem  fuisse  in  isto  homine, 
probat  loannes,  narrans,  qualiter  ex  inetfabili  et 
inaestimabili  caritate  pedes  discipulprura  suorura  la- 
vit  ipse  Deus  eorura  Dorainus  et  magister.  Narrat 
etiam,  qualiter  eandem  caritatem  eis  impressit  et 
commendavit,  dicens  (c.  13,  15.  34.) :  « Exemplum 
dedi  vobis...  raandatura  novura  do  vobis,  ut  diliga- 
tis  invicera,  sicut  dilexi  vos  ». 

M.  In  parte  vero  14.  probat  loannes,  ipsura 
fuisse  Deo  patri  et  aequalera  m  imistentia  mu- 
tua  et  in  circumincessione  et  in  trinitate,  narrans, 
qualiter  ipse  dicit:  «  Creditis  in  Deura  et  in  me 
credite  >>,  quod  non  diceret,  nisi  esset  Deus.  Et  qua- 
liter  dixit:  «  Ego  sura  via,  veritas  et  vita».  Et 
qualiter  Philippum  reprehendit  dicens:  «  Non  cre- 
dis,  quia  ego  in  Patre  et  Pater  in  rae  est?  Et  Pa- 
ter  in  rae  manens,  ipse  facit  opera».  Et  qualiter 
m  eodem  adventu  ipse  et  Pater  et  Spiritus  sanctus 
descendunt  et  raansionera  faciunt  super  se  diligen- 
tes.  Per  orania  enira  ista  probatur  circuraincessio 
et  rautua  insistentia  in  se  invicera  (c.  14.). 

15.  In  parte  vero  15.  ostendit  loannes,  ipsum 
fuisse  Deo  parem  2*?z  coUatione  rjratiae  et  influenda 
sanctitate,  narrans,  qualiter  dixit  discipulis,  se  esse 
vitera  verara  et  oranes  fideles  palraites,  non  poten- 
tes  ferre  fructus,  nisi  raanserint  in  vite.  Et  quali- 
ter  dixit:  «  Ego  elegi  vos,  ut  eatis  et  fructura  af- 
feratis,  et  fructus  vester  maneat  >..  Et  sirailia,  quae 
spectant  ad  cultum  sanctitatis,  quera  testatus  est 
impossibilera  haberi,  nisi  ipso  influente  (c.  15.) 


1  ?; 


ap.   II,  27:   «  Domine,  qiii  amas  animas  ». 


240  COMPENDIUM   AUREOLI. 

16.  In  parte  vero  16.  probat  loannes,  ipsum 
fuisse  Deo  parem  in  sapientia  et  scienttae  liimi' 
nositate,  narrans,  qualiter  ille  homo  dixit,  se  multa 
habere  dicere  discipulis,  quae  non  poterunt  portare 
nec  intelligere,  sed  mitteret  eis  Spiritum  sanctum, 
spiritum  veritatis,  qui  ipsis  omnia  declararet.  Nar- 
rans  etiam,  quaUter  confessi  sunt  discipuli  (c.  16, 
29,  30.) :  «  Ecce  nunc  palam  loqueris  et  proverbium 
nullum  dicis,  nunc  scimus,  quia  scis  omnia. 

17.  In  parte  vero  17.  probat  loannes,  ipsum 
fuisse  Deo  parem  in  heatitudine  et  felicitate,  nar-. 
rans,  qualiter  loquens  ad  patrem  dixit:  «  Clarifica 
me,  pater,  apud  temetipsum  claritate,  quam  habui, 
antequam  mundus  fieret,  apud  te  « .  Quod  intelh- 
gitur  de  claritate  beatifica,  de  qua  etiam  ait:  «  Haec 
est  vita  aeterna,  ut  cognoscant  te,  solum  Deum  ve- 
rum,  et  quem  misisti  lesum  Christum.  Pater,  quos 
dedisti  mihi,  volo,  ut  ubi  sum  ego,  etilli  sintmecum, 
ut  videant  claritatem  meam,  quam  dedisti  mihi,  quia 
dilexisti  me  ante  constitutionem  mundi «  (c.  17.). 

18.  In  parte  vero  18.  probat  loannes,  hunc  ho- 
minem  fuisse  Deo  parem  in  patientia  et  longani' 
mitate.  Cum  enim  in  Deo  divitiae  bonitatis,  patien- 
tiae  et  longanimitatis  infinitae  sunt,  secundum  Apo- 
stolum  istae  divitiae  in  isto  homine  claruerunt.  Quod 
probat  loannes,  narrans,  qualiter  homo  ille  volun- 
tarie  passus  est,  se  a  cohorxe  ligari,  cum  tamen 
ipsius  virtute  divina  prostrasset  eos,  et  coram  Cai- 
pha  percuti  in  maxilla  et  deinde  flagellari  a  mili- 
tibus  et  spinis  coronari.  Et  tandem  lignum  crucis 
super  proprios  humeros  deportare  et  in  ocuhs  ma- 
tris  interfici  et  occidi.  Quod  declarat  summam  eius 
patientiam  et  longanimitatem  (c.  18  et.  19.). 


SEPTIMA   PARS.  241 

19.  In  parte   vero   19.    probat  loannes,  ipsum 

fuisse  Deo  parem  in  spirativa  foecunditate,  nar- 

rans,  qualiter,  postquam  surrexit  a  mortuis  et  ap- 

paruisset  Mariae  Magdalenae,  intravit  ad  discipu- 

los^  ianuis  clausis  et  insufflavit  in  eos  ac  dixit:  «  Ac- 

cipite  Spiritum  sanctum;  quorum  remiseritis  peccata, 

remittuntur  eis«;   ex   hoc    innuens,    quomodo   Spi- 

ritus  sanctus  processit  ab  eo  sicut  a  Patre.  Durat- 

que  pars  illa  a  cap.  20,  1.  ad  vers.  29:  «  Multa  qui- 

dem  alia  signa  fecit  Iesus«,  ubi  etiam  continuatur 

secunda  pars  principalis,  in  qua  conclusio  est  pro- 

bata  per  declarationem  unius  maioris  19  conditio- 

nes  continentis. 

Iir.   PARS   PRINCIPALIS. 

Co7iclusio. 

In  tertia  vero  parte  principali  totius  evano^eiii 
conclusionem  difFuse  probatam  infert.  Recolligit  et 
concludit  dicens:  «  Haec  autem  scripta  sunt,  ut  cre- 
datis,  quia  lesus  est  Christus,  Filius  Dei  )>.  Et  ponit 
ulteriorem  finem,  ad  quem  ordinatur  ista  conclusio, 
subdens:  «  Et  ut  credentes  vitam  habeatis  in  no- 
rame  eius».  Duratque  pars  illa  a  cap.  20  30  ad 
cap.  21.  ' 

IV.    PARS   PRINCIPALIS. 

Conditio  sui  ipsius. 

In  parte  vero  quarta  et  ultima  principali  con- 
ditiones  sui  ipsius    tamquam    tabellionis    et  notarii 
publici  introducit,    narrans,    qualiter    homo  iste  eo 
Compendium  AureolL  ^g 


242  COMPENDIUM   AUREOLT. 

praeseiite,  postquam  surrexerat  a  mortuis,  comedit 
partem  piscis  assi  et  manducavit  et  bibit.  Et  in 
fine  concludit,  quod  ipse  est  «  discipulus  ille,  qui 
testimonium  perhibet  de  his  et  scripsit  haec,  et  sci- 
mus,  quia  verum  est  testimonium  eius». 

Ponitque   duplicem   conditionem  suam:    unam 
quidem    de    familiaritate ,    quia    recubuerat    in 
coena  in  sinu  illius    hominis   et   idcirco  multa  se- 
creta  didicerat,    unde   praedicta   probantur;  aliam 
vero  de  sua  incorruptihilitate  quantum  ad  carnem, 
quia  non  erat  caro    eius   incineranda,  sed  erat  in 
corpore  et  in  anima  assumendus  in  morte ;  propter 
quod   «  exiit   sermo   inter   fratres   quod  discipulus 
ille  non  moritur^).  Ex  omnibus  istis   notarius    ille 
authenticus  redditur  et  solemnis.  Et  durat  pars  illa 
per  cap.  21,  ubi  evangelium  etiam  loannis  finitur 
et  pars  scripturae  divinae,  quae  est  testimonialis  et 
evangelica. 

Epilogus. 

Ad  hanc  autem  partem  sacrae  scripturae  ascen- 
dendum  est  per  ascensum  scalarem  et  caelicum. 
Sunt  enim  evangelia  scala  lacob,  quia  eis  innititur 
Dominus  et  ibi  reperitur,  ibique  videntur  angeli 
ascendentes  et  descendentes,  quia  divina  opera,  qui- 
bus  voluit  nobis  condescendere  et  nos  in  caelum  eri- 
gere,  ibi  per  evangelistas  quasi  per  vera  quatuor 
cherubim  secundum  Hieronymum  disseruntur. 

De  quo  ascensu  scriptum  est  (Gen.  28,  12-13.): 
«  Viditque  lacob  scalam  stantem  super  terram  et 
cacumen  eius  tangens  caelum;  angelos  quoque  Dei 
ascendentes  et  descendentes  per  eam,  et  Dominum 
innixum  scalae  » . 


VIII  PARS  EPLSTOLARLS. 


Incipit  ergo  pars  octava  et  ultima  divinae  scri- 
pturae,  quae  est  epistolaris. 

Prologus. 

Octava  pars  et  ultima  divinae  scripturae  quae 
est  epistolaris  et  destinativa  in  librorum  quaterna- 
rio  continetur:  videlicet  in  libro  epistolarum  Pauli 
in  hbro  Actuum  apostolorum  et  in  libro  septem  ca- 
nomcarum  et  in  libro  Apocaljpsis. 

Ordinatur  enim  epistolaris  pars  ad  instructio- 
nem  et  irrigationem  universalis  Ecclesiae,  ut  post 
quatuor  evangelia,  in  quibus  agitur  de  capite  Ec- 
clesiae,  scilicet  Domino  lesu  Christo,  sequatur  pars 
epistolans,  in  qua  agitur  de  corpore  Ecclesiae  quan- 
tum  ad  illa,  quae  pertinent  ad  eius  informationem. 
M  quia  oportet  Ecclesiam  respectu  quatuor  esse  in- 
tormatam,  videlicet  respectu  credendorum  respe- 
ctu  agendorum  et  morum,  respectu  initiorum  suo- 
rum  et  respectu  decursus  sui  et  sibi  futurorum  in 
nne;  idcirco  destinaverunt 

1.  Paulus,  lacobus,  Petrus,  loannes  et  ludas 
1  haddaeus  epistolas  Ecclesiam  informantes  respectu 
credendorum  et  agendorum. 


244  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

2.  Lucas  vero  destinavit  Theophilo  epistolam 
apostolorum  actuum  contentivam,  informantem  Ec- 
clesiam  respectu  initiorum  suorum.  Describit  emm 
initia  Ecclesiae  primitivae,  quae  fundata  est  m,  apo- 

stolis.  ..  .       ., 

3   loannes  vero  septem  ecclesiis  destinavit  epi- 

stolam,  quae  dicitur  Apocalypsis,  informantem  Ec- 
clesiam  respeotu  futurorum. 

Epistolae  vero  Pauli  contra  canonicas  distm- 
ffuuntur  sicut  universale  et   particulare.  Nam  epi- 
stolae  canonicae  sunt  universales  ad   totam  Eccle- 
siam  destinatae.  Epistolae  vero  Pauli  sunt  particu- 
lares,  quia  missae  sunt  ad  particulares  ecclesias  et 
personas;  scribit  enim  ad  octo  ecclesias  scilicet  ad 
ecclesiam    Romanam,    Corinthiorum ,    Galatarum, 
Ephesiorum,  Philippensium,  Colossensmm,    ihessa- 
lonicensium,  et  Hebraeorum ;  et  ad   personas  tres 
scilicet  Timotheum,  Titum,    Philemonem    Et  sunt 
in  universo  epistolae  14:  nam  ad  Corinthios  scn- 
psit  duas,  similiter  ad  Thessalonicenses  ahas  duas, 
et  ad  Timotheum   alias   duas,  et  ita  sunt  6,  quae 
additis  octo  sunt  quatuordecim. 

XIV  EPISTOLAE  S.  PAULI. 


Epistola  ad  Romanos. 

Divisio. 


Incipit  ergo  liber  14  epistolarum  Pauli,  partem 
octavam  continens  scripturae  divinae,  quae  est  de- 


OCTAVA    PARS.  245 

stinativa  et  epistolaris,  ubi  primo  occurrit  epistola 
ad  Romanos,  quae  dividitur  in  quatuor  partes  prin- 
cipales:^  est  enim  prima  pars  inchoativa,  secunda 
exsecutiva,  tertia  excusativa,  quarta  recommenda- 
tiva  et  salutativa  sive  conclusiva. 

I.  PARS  INCHOATIVA. 

Prima  igitur  pars,  quae  est  inchoativa,  conti- 
net  salutarem  gratiarum  actionem  et  Pauli  affe- 
ctionem  erga  Romanos  (cap.  1,  1-15.). 

Nam  salutat  in  principio,  cum  ait:  «  Paulus 
servus  lesu  Christi  «;  deinde  vero  gratias  agit  Deo 
de  fide  romani  populi,  cum  ait  (v.  8.) :  «  Primo 
quidem  gratias  ago  «;  deinde  vero  suam  afFectionem 
ad  eos  explicat,  quia  et  orat,  ut  possit  venire  ad 
eos,  et  ipsos  videre  desiderat  ac  eis  praedicare  et 
eos  instruere  et  docere,  cum  ait  (v.  9-15.):  «  Testis 
est  mihi  Deus  »   etc. 

II.  PARS  EXSECUTIVA. 

^  Secunda  vero  pars,  principalis  est  exsecutiva, 
incipiens  (v.  16.):  « Non  enim  erubesco  evange- 
hum».  Intendit  autem  unam  conclusionem  finalem, 
scilicet  reducere  fideles,  qui  erant  Romae,  ad  con- 
cordiam  ei  mutuayji  unitatem.  Nam  inter  illos,  qui 
erant  conversi  ex  ludaeis,  et  eos,  qui  erantex^Ro- 
manis  et  Graecis  et  ceteris  gentibus  conversi,  orta 
erat  dissensio  et  contentio,  et  se  mutuo  praefere- 
bant  propter  multas  rationes.  Romani  namque  et 
Graeci  ac  Gentiles  ceteri  praeferebant  se  ludaeis. 


246  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

In  quibus  Gentiles  se  praeferebant  ludaeis?^ 

1.  Primo  quidem  ratione  naturalis  prudentiae 
et  sapientiae.  Dicebant  enim  ludaeis,  quod  inter  eos 
nec  fuerit  philosophia,  nec  leges  humanae  aut  tanta 
sapientia,  seu  ratio  naturalis,  quanta  fuerat  mter 
Romanos  et  Graecos. 

2.  Secundo  vero  praeferebant  se  ratione  ele- 
ctionis  divinae.  Dicebant  namque  ludaeis,  quod  Deus 
abiecerat  eos  et  reprobaverat  et  elegerat  Gentiles, 
quia  paucissimi  convertebantur  ex  ludaeis  ad  Chri- 
stum,  et  ex  gentilibus  maxima  multitudo. 

3.  Tertio  vero  praeferebant  se  ex  imperio  et 
saeculari  potestate,  quam  Deus  dederat  Romanis  et 
Gentilibus,  non  autem  ludaeis. 

E  converso  autem  praeferebant  se  ludaei  Gen- 
tilibus,  arguendo  contra  illos  similiter  ex  tribus:^ 

1.  Primo  quidem  ex  lege  divina  continente  di- 
vina  mandata,  quae  habuerunt  ludaei,  Gentiles  au- 

tem  non.  ... 

2.  Secundo  vero  ex  signaculo  circumcisioms,  et 
caeremoniis  ac  sacrificiis  et  ceteris  contentis  in  lege 

Mosaica. 

3.  Praeferebant  se  in  vita,  unde  appeiiabant 
Gentiles  peccatores  propter  idololatriam  et  peccata 

Has  igitur  sex  rationes  nititur  Apostolus  tol- 
lere,  ostendendo,  quod  nulla  istarum  est  ratio,  quae 
debeat  movere  eos,  nec  istos  nec  illos,  ad  se  prae-  i 
ferendum,  quia  nulla  facit  aliquid  ad  salutem,  nec  I 
est  sufficiens  ratio  gloriandi;  sed  sola  fides  Christr 
est,  quae  iustificat  eos,  et  lex  gratiae,  in  quantum  l 
illi  et  isti  erant  aequales,  et  unum  et  idem;  pro-' 
pter  quod  non  debebant  se  mutuo  praeferre. 


OCTAVA   PARS.  247 

Ad  istam  ergo  conclusionem  Apostolus  primo 
procedit  disputative  et  intellectualiter;  secundo  vero 
exhortative  et  moraliter.  Et  secundum  hoc  pars 
exsecutiva  dividitur  in  duas  partes  principales. 

Prima  namque  est  disputativa  et  intellectua- 
lis,  et  durat  per  undecim  capitula.  Secunda  vero 
est  exhortativa  et  moralis,  quae  incipit  capitulo  12- 
«Obsecro  vos  itaque,  fratres»,  et  durat  per  tria 
capitula  sequentia. 

A.   PARS   DISPUTATIVA   ET  INTELLECTUALIS. 

In  prima  itaque  parte  disputat  Apostolus  in- 
tellectuahssime  de  materiis  novem,  ex  quibus  eli- 
dit  rationes  tam  Gentilium  quam  ludaeorura  sem- 
per  concludendo,  quod  non  habent,  unde  mutuo  se 
praeferant,  sed  magis  debent  esse  in  summa  pace 
et  maxima  unitate. 

Novem  materiae. 

1.  Primo  namque  agit  de  lege  naturac  sive  do 
naturah  ratione  et  sapientia,  in  qua  Romani  et  Graeci 
lactanter  se  praeferebant  ludaeis  (c.  1  ]6-3=> ) 
Pro  conclusione  praemittit,  quod  ex  sola  fide'et 
evangel.o  est  sakis  et  iustitia,  non  autem  ex  natu- 
rali  ratione,  aut  philosophica  sapientia;  imo  potius 
ex  illa  descendit  super  sapientes  Dei  iracundia. 

Deinde  vero  ostendit,  qualiter  inter  Gentiles 
tuit  magna  Dei  notitia,  cum  dicit  (c.  I,  19)-  «  Deus 
enim  ilhs  manifestavit »;  deinde  vero  quanta  fuit 
in  eis  culpa,  cum  dicit:  «  Quia  cum  cognovissent 
Ueum,  non  sicut  Deum  glorificaverunt » .  Deinde 
i^ero  ostendit,  qualiter  descendit  super  eos  propter 


; 


/ 


248  COMPBNDIUM    AUREOLI. 

culpam  clivina  iracundia,  cum  subdit  (v.  24-27.)/ 
«Propter  quod  tradidit  illos  Deus».  Deinde  vero 
ostendit,  qualiter  iUa  poena  proveniens  ex  diviDa 
iracundia  fuit  proportionalis  et  condigna,  cum  sub- 
dit:   «Et  sicut   non    probaverunt  Deum  babere  m 

notitia». 

Et  ita  excludit  primam  rationem  (jentilmm. 
Non  enim  possunt  gloriari  de  sapientia,  immo  ma- 
gis  confundi,  quia  venerunt  contra  eam  per  mor- 
dinatissimam  et  turpissimam  vitam. 

2.  Secundo  vero  agit  de  iudicandi  potestate  ei 
iudiciali  ac  imperiali  excellentia,  ostendendo,  quod 
nec  propter  istam  poterant  se  Gentiles  praeferre, 
imo  potius  timere  et  erubescere. 

Et  hoc  facit  cap.  2,    1-11;  ibi    enim   ostendit, 
quod  iudicantes  aiios  aut  aliis  imperantes  non  ha- 
bent   unde  glorientur,  sed  potius  unde  timeant,  quia 
et  ipsi  non  effugient  iudicium  Dei,  cum  similia,  imo 
deteriora  agunt.  Deinde   vero   ostendit,    quod   non 
debent  propter  hoc   non  timere,  quia  in  praesenti 
prosperantur  nec  vident  divinam  vindictam.  Haec 
est  causa  ex  divina  longanimitate  et  patientia.  .bt 
ideo  subdit :   «  An  divitias  bonitatis  ems  et  patien- 
tiae   et   longanimitatis    contemnis»?   Deinde   vero 
ostendit,  quod  non  evadent  finalem  vindictam,  cum 
subdit  (c.  2,  5.):  «  Secundum  autem  duntiam  tuam 
et  impoenitens  cor  thesaurizas  tibi  iram  in  die  irae  >> . 
Sic  exclusa  est  ratio  secunda,  qua  gloriabantur 
Gentiles,  Romani  et  Graeci  super  ludaeos. 

3.  Tertio  agit  de  lege  scripturae  quantum  ad 
decalogum  contentum  in  duphci  tabula,  ut  ex  hoc 
excludat  primam  rationem,  qua  se  praeferebant 
ludaei  (c.  2,  11-29.). 


i 


OCTAVA    PARS.  249 

Ostendit  enim,  quocl  iegem  habuisse  in  tabulis 
vel  scriptam,  et  eam  fuisse  transgressam,  sicut  lu- 
claei  transgressi  sunt,  nulla  gloria  fuit.  Imo  e  con- 
verso  non  habuisse  eam  in  tabulis,  sed  in  corde  et 
demonstrasse  in  operibus,  sicut  fecerunt  multi  Gen- 
tiles,  maior  gloria  fuit.  Et  ad  istam  intentionem 
currunt  verba  Apostoli  in  hoc  loco,  cum  dicit  (c.  2, 
14.):  «  Cum  enim  Gentes,  cjuae  legem  non  habent, 
ostendunt  opus  legis  scriptum  in  cordibus  suis »  etc. 
Et  sic  exclusa  est  prima  ratio  ludaeorum. 

4.  Quarto  vero  agit  de  circumctsione  et  cete- 
ris  caeremoniis  contentis  in  lege  Mosaica,  per  hoc 
excludens  secundam  rationem,  qua  praeferebant  se 
fideles  ludaei  Gentilibus  fidelibus  (c.  3.).  Ibi  enim 
ostendit,  quod  licet  lex  et  circumcisio  fuerit  data  lu- 
claeis  ad  utilitatem  eorum,  non  tamen  ex  hoc  Gen- 
tiles  praecellebant,  pro  eo  quod  adhuc  remanebant 
sub  peccato,  testante  Propheta  (Ps.  52,  4.):  «  Omnes 
declinaverunt,  simul  inutiles  facti  sunt  >>.  Deinde 
concludit,  quod  nunquam  per  legem,  sive  per  lega- 
les  observationes  fuit  iustitia  Dei,  nec  per  opera 
legalia,  sed  semper  per  fidem  mediatoris.  Quam  si 
habuerunt  Gentiles,  aeque  fuerunt  salvi  sicut  et 
ludaei.  Et  allegat,  quod  non  tantum  fuit  Deus  lu- 
daeorum,  sed  et  Gentilium.  Et  sic  illa  secunda  ra- 
tio  est  exclusa. 

^  5.  Quinto  vero  agit  de  fide  lesu  Christi,  et 
ipsius  iustitia  seu  efficacia,  ostendendo  exemplo 
Abrahae,  quod  sola  fides  iustificat,  et  non  lex  nec 
circumcisio  nec  aliquid  aliud,  quia  scriptum  est  de 
Abraham  (c.  4,  3.),  quod  «  credidit  Deo,  et  reputatum 
est  ei  ad  iustitiam  «.  Et  tamen  hoc  dictum  est  ad 
Abraham  ante  circumcisionem  et  ante  legem  datam, 


250  COMPENDIUM   AUREOLI. 

et  reputatus  est  iustus  ex  hoc,  quod  credidit  Deo 
contra  omnein  spem,  quod  fieret  pater  multarum 
gentium.  Ex  quo  evidenter  concludit,  quod  et  im- 
putabitur  ad  iustitiam  nobis  credentibus  contra 
omnem  rationem  in  eum,  qui  suscitavit  Dominum 
nostrum  lesum  Christum  a  mortuis;  quia  non  tan- 
tum  propter  eum  scriptum  est:  «  Credidit  Abraham 
Deo,  et  imputatum  est  ei  ad  iustitiam » ,  sed  etiam 
pro  omni  credente,  quia  posita  causa  ponitur  effe- 
ctus.  Et  de  similibus  simile  est  iudicium.  Et  hoc 
facit  Apostolus  per  totum  capitukim  quartum. 

Ex  quo  infert  in  principio  quinti  capituli  con- 
clusionem  principaliter  intentam  in  tota  epistola, 
scilicet  quod  ludaei  et  Graeci  conversi  ad  fidem 
debent  habere  pacem,  quia  pares  sunt,  ut  sunt  iu- 
stificati  per  solam  fidem;  et  non  solum  debent  habere 
inter  se  pacem,  imo  etiam  gloriari  de  tribulatione, 
quam  infideles  contra  eos  suscitarent.  Et  ideo  inci- 
pit  capitulum  illud:  « lustificati  igitur  ex  fide,  pacem 
habeamus  ad  Deum  » . 

6.  Sexto  vero  agit  de  modo  iustificationis  et 
forma.  Ostendit  enim,  qua  via  et  qua  forma  et  qua 
ratione  fides  mediatoris  habet  iustificare  (c.  5,  12- 
21.).  Ibi  namque  ostendit  per  locum  a  minori, 
quod  Christus  lesus  habet  iustificare  fideles  suos, 
quia  minus  videretur,  quod  unus  homo  suo  peccato 
et  sua  culpa  transfudisset  mortem  in  totum^  genus 
humanum,  quam  quod  plenitudo  gratiae  unius  ho- 
minis  vitam  transfundat  et  iustitiam.  Magis  enim 
Deus  est  pronus  ad  miserendum  et  iustificandum, 
quam  ad  mortem  inferendum  et  condemnandum. 
Sed  culpa  unius  hominis,  scilicet  Adami,  transfudit 
mortem  et  condemnationem  in  omnes:  ergo  multo 


OCTAVA    PARS.  251 

fortius  superabundantia  gratiae  et  iustitiae  et  me- 
ritorum  unius  hominis,  scilicet  Domini  nostri  lesu 
Christi,  potest  transfundere  iustitiam  et  gratiam  in 
omnes  sibi  adhaerentes.  Adhaerent  autem  sibi  ho- 
mines  per  fidem.  Igitur  fides  Christi  iustificat 
omnes. 

7.  Septimo  agit  de  lege  gratiae  sive    de    lege 
spiritus,  quae  est  lex  nova.  Probaverat  enim,  quod 
fides  iustificabat  et  excludebat  legem  Mosaicam.  Et 
ita  posset  videri  alicui,  quod  liceat  sibi  exsistenti  in 
fide  vivere  sicut  vellet,  et  per  consequens  peccare 
sicut  vellet  et  libere  et  desideria    carnis  explere  \ 
Propter  quod  ostendit,  quod    exsistentes  in  fide  et 
sub  gratia,  veteri  lege  evacuata,  nihilominus  mul- 
toque  plus  tenentur  vivere  virtuose,  non  quidem  ex 
timore,   quasi    exsistentes  sub  lege,   sed   potius  ex 
amore,  quasi   exsistentes  sub  lege  et  gratia.  Unde 
reprobat  ex  intentione  errorem  et  haeresim  illorum 
qui  praedicant  spiritum  libertatis.  Illi  namque  liber- 
tatem  spiritus  convertunt  in  servitutem  peccati  et 
in   desideria    carnis    (c.  6-  c.  7,  7.).   Probat    enim, 
quod  exsistentes  in  fide,  quamvis  non  sint  sub  lege,' 
sed  sub  gratia,  nihilominus  tenentur  virtuose  vivere 
et  abdicare  peccata. 

a)  Primo  quidem  exemjjlo  Christi  et  ex  signi- 
ficato  baptismi:  quia,  sicut  Christus  primo  mortuus 
est  et  deinde  resurrexit  —  mortuus  autem  propter 
peccatum  et  resurrexit  in  vita  nova  immortali  et 
ex  tunc  nunquam  morietur  —  similiter  Christianus 
per  baptismum  submergitur  in  aqua  in  signum,  quod 
moritur  peccato,  et  deinde  surgit  ab  aqua  et  indui- 

^  Vide  Lutherum  ciusque  assccias. 


COMPENDIUM   AUREOLI. 

tur  novis  vestibus  in  signum,  quod  ex  tunc  debet 
in  novitate  vitae  sanctae  ambulare,  nec  amplius 
servire  peccatis.  Et  hanc  rationem  adducit  Aposto- 
lus  in  principio  cap.  6,  1-15. 

b)  Secundo  probat  idem  exemplo  serm  et  do- 
mini  et  ex  ratione  servi.  Cui  enim  homo  diligen- 
ter  studet  obedire  et  servire,  eius  dicitur  servus. 
Si  ergo  christianus  exhibet  se  et  membra  sua  ad 
serviendum  et  obediendum  peccato,  iam  non  erit 
servus    gratiae    aut    iustitiae,    sed    potius    servus 

peccati. 

Dictum  est  autem,  quod  fides  liberat  a  peccato 
et  facit  christianum  servum  iustitiae  et  esse  sub 
gratia.  Debet  ergo  obedire  iustitiae  et  gratiae  ser- 
vire.  Et  propter  consequens  tenetur  vivere  virtuose 
et  detestari  peccata.  Et  per  consequens  patet,  quod 
illa  haeresis  de  spiritu  libertatis  implicat  repu- 
gnantiam ;  quia  non  est  sub  lege  libertatis  spiritus 
aut  sub  lege  gratiae,  qua  studet  servire  contrajio 
spiritui,  scilicet  carni.  Hanc  autem  rationem  dedu- 
cit  a  loco  (c.  6,  16-23.) :  « Nescitis,  quoniam  cui  ex- 

hibuistis  »   etc. 

c)  Tertio  vero  probat  idem  ex  simihtudme 
uxoris  et  viri.  Videmus  enim,  quod  quamdiu  vivit 
vir,  uxor  est  alligata  viro,  ut  non  possit  cum  aho 
contrahere.  Sed  viro  mortuo  statim  potest.  Nunc 
autem  lex  antiqua,  quae  faciebat  vivere  passiones 
in  nobis  prohibendo  eas  et  non  conferendo  gratiam, 
ipsa  mortua  est,  per  mortem  videlicet  Christi  ipsam 
evacuantem.  Ergo  et  omnes,  qui  prms  erant  sub 
lege,  per  sui  prohibitionem  faciente  vivere  passio- 
nes  ipsa  (lege)  mortua,  debent  coniungi  alteri,  qui 
surrexit  a  mortuis,  scilicet  Christo.  Et  per  conse- 


OCTAVA   PARS.  253 

quens  ut  nupti  sibi  debent  facere  fructum  et  con- 
cipere  ac  parere  sibi  proportionale  foetum :  « Am- 
bulate  ergo  in  novitate  vitae  sanctae,  sicut  et  ipse 
ambulavit;  et  ita  debemus  omnes  Christo  servire  in 
novitate  spiritus  et  sanctae  vitae».  Hanc  rationem 
deducit  Apostolus  a  principio  cap.  7,  1-6. 

8.  Octavo  agit  Apostolus  de  lege  jjeccati,  sive 
de  originali  culpa  praedictae  legi  contraria. 

Haec  enim  lex  est  stimulus  ac  rebellio  sive 
lex  membrorum,  cui  nec  ludaei  nec  Gentiles  nec 
aliquis  homo  potest  resistere  sine  gratia  Christi.  Et 
in  hoc  excludit  rationem  tertiam  ludaeorum  contra 
Gentiles,  qui  contemnebant  eos  ratione  vitae,  exi- 
stimantes  eos  peccatores.  Subdit  enim,  quod  omnis 
homo  carnalis  est  venumdatus  sub  peccato,  sive 
ludaeus,  sive  Gentilis,  et  exsistit  sub  lege  mortis  et 
tyranno  carnis,  cuius  pondere  necessario  trahitur 
ad  peccatum,  nisi  per  Christi  gratiam  adiuvetur. 
Et  per  consequens  non  habet  se  praeferre  ludaeus 
Gentili,  nec  e  converso.  Facit  autem  hoc  a  cap.  7, 
7-  c.  8,  27. 

Nam  primo  ipse  distinguit  triplicem  legem: 

a)  primam  namque  scriptam,  quae  ostendit  pec- 
catum,  in  quantum  prohibet  ipsum,  et  per  conse- 
quens  facit  ipsum  reviviscere,  quia  natura  humana 
semper  nititur  in  vetitum; 

b)  secundam  vero  legem    spiritus  sive  mentis; 

c)  tertiam  vero  legem  membrorum  sive  habi- 
tualem  stimulum,  qui  contrariatur  legi  Dei  sive 
legi  mentis,  in  tantum  quod  non  possit  homo  per- 
ficere  quod  mens  dictat  et  imperat,  sed  semper 
moveretur  ad  contrarium  et  peccatum.  Ex  quo 
concludit,  quod  omnis   homo   est   infelix   et  subie- 


254  COMPENDIUM   AUREOLI. 

ctus  legi  mortis  et  peccati.  Et  hoc  facit  a  cap.  7, 

7-25. 

Deinde  vero  ostendit,  quod  ab  ista  servitute  et 
ab  illa  lege  liberat  sola  Christi  gratia  et  lex  eius; 
et  per  consequens  christianus  non  debet  servire 
carni  nec  vitam  ducere  vitiosam,  sed  virtuosam.  Et 
hoc  facit  a  cap.  8,  1-27. 

9.  Nono  agit  Apostolus  de  electione  Deo  grata 
et  de  praedestinatione  aeterna.  Ex  quo  concludit 
tertiam  rationem  Gentilium  contra  ludaeos,  qui  glo- 
riabantur  de  hoc,  quod  ludaeis  reprobatis  ipsi  erant 

electi.  .  . 

Unde  ostendit,  quod  praedestinatio  divma  ipsa 
est  gratuita  et  non  ex  meritis.  Et  ideo  non  possunt 
gloriari  Gentiles,  quia  sunt  electi  et  ludaei  repro- 
i^ati,  quia  reprobatio  ludaeorum  fuit  Gentilibus  oc- 
casio  salutis.  Quia  enim  ludaei  repulerunt  aposto- 
los,  ex  divino  mandato  conversi  sunt  ad  gentes. 
Durat  autem  ipse  tractatus  de  praedestinatione  a 
cap.  8,  28-c.  11,  6. 

De  praedestinatione. 

In  quo  tractatu  Apostolus  primo  praedicat  prae- 
destinationis  efficaciam,  dicens,  quod  praedestmatis 
omnia  cooperantur  in  bonum,  et  quod  nihil  potest 
esse  saluti  electorum  praedestinatorum  adversa- 
rium  quia  Deus  est  pro  eis.  Et  ideo  quaerit  (c.  8, 
3I.):'«Quis  contra  nos>>?  Et  etiam  nulla  creatura 
potest  caritatemauferrepraedestinatis:  quae  omma 
ostendunt  praedestinationis  immobilem  efficaciam 
(c.  8,  28-39.). 


OCTAVA    PARS.  2-55 

Deinde  vero  dicit  et  osfendit,  praedestinatio- 
nem  Dei  quantum  ad  filios  Israel  non  esse  frustra- 
tam,  quamvis  non  omnes  sint  ad  fidem  vocati,  quia 
non  intelligebatur  promissio  facta  Abrahae  aut  la- 
cob  de  omnibus  filiis  eorum  secundum  carnem,  sed 
de  aliquibus,  qui  etiam  sunt  vocati;  quod  ostendit 
ex  duabus  auctoritatibus  scripturae.  Et  hoc  facit  a 
cap.  9,  1-13. 

^  Deinde  vero  praedestinationem  Dei  ac  repro- 
bationem  ostendit  non  esse  iniquam,  quia  potest 
Deus  facere  quod  placet  sibi  de  hominibus.  Et  ideo 
ex  gentibus  et  ex  ludaeis  aliquos  elegit  et  aliquos 
reprobavit,  sicut  placuit  sibi  et  sicut  praedixit  per 
Osee  prophetam  et  per  Isaiam.  Et  hoc  facit  a  cap 
9,  14-29.  ^' 

Deinde  requirit  reprobationis  maioris  partis  lu- 
^^^omm  causam  potissimam  primariam,  quae  fuit, 
quia  offenderunt  in  lapidem  offensionis,  videlicet 
m  Christum.  Et  hoc  facit  a  cap.  9,  30-33. 

Deinde  vero  requirit  eiusdem  reprobationis  im- 
mechatam  causam,  quae  fuit,  quia  praetulerunt  iu- 
stitiam  propriam  iustitiae  Dei,  in  quantum  zelati 
sunt  legem,  in  tantum  quod  noluerunt  recipere 
Christum.  Unde  aemulatio  legis  non  secundum  scien- 
tiam  fuit  causa,  quod  praetulerunt  iustitiam  le^ris 
lustitiae  fidei,  cum  lex  etiam  secundum  scripturam 
veteris  testamenti  non  iustificet,  sed  potius  fides. 

Et  ad  hoc  inducit  Apostolus  auctoritatem  Mov- 
sis  et  auctoritatem  Isaiae.  Et  hoc  facit  in  cap.  10. 
per  totum. 

Deinde  vero  respondondo  ad  rationem  Genti- 
hum^  ostendit,  quod  propter  reprobationem  huius- 
raodi  a  Gentilibus  gentem  ludaicam  non  esse  con- 


256  COMPENDIUM  AURBOLI. 

temnenclam,  tum  quia  multi   ex  ludaeis  erant  vo- 
cati  et  electi,  inter  quos  erat  ipsemet  Apostolus  et 
ceteri  discipuli;  tum  quia  -  sicut  Elias  fuit  repre- 
hensus,  quia  putabat,  se  solum  esse  inler  prophetas 
Domini,  et  per  consequens   contra  totum  populum 
Israel  Dominum  interpellabat ;  cui   responsum  est, 
quod  plus  quam  septem  miUia  virorum  relicti  erant 
adhuc  Domino  -  sic  et  omnes  contemnens  ludaeos 
reprehensibilis  est,  pro   eo   quod   multi,  ut  patet, 
de   reliquiis   salvi    facti  sunt   et  electi   ad   fidem, 
nuamvis   ceteri    excaecati   sunt,   sicut    praedictum 
irat  per  Isaiam  (Rom.  II,  8.):   «Dedit  ill^  Deus 
spiritum  compunctionis » ;  et  per  David  (Fs.  bb,  M.). 
«  Fiat  mensa  eorum  coram  ipsis  in  laqueum  »;  tum 
quia  reprobatio  ludaeorum   salus    est  gentium.  Lt 
ideo  non  debent  illis  de  reprobatione  insultare,  sed 
magis  humiles  esse   et   timere,  ne   ipsi  excidantur 
et  reprobentur. 

Et  hoc  ostendit  exemplo  bonae  olivae  et  oiea- 
stri  silvestris,  tum  quia  reprobatio  ludaeorum  est 
isto  tempore,  sed  in  fine  omnis  Israel  salvus  het, 
dum  introierit  gentium  plenitudo,  et  per  consequens 
ex  praesenti  reprobatione  non  sunt  contemnendi; 
tum  quia  altitudo  divinae  sapientiae  et  sc.entiae  et 
iudiciorum  eius  incomprehensibihs  est  a  nobis.  tA 
ideo  debemus  mirari  potius  divinara  praedestina- 
tionem  quoad  Gentiles  et  reprobationem  quoad  lu- 
daeos,  quam  ex  ipsa  reprobatione  debeamus  ludaeos 

contemnere.  . 

Et  sic  ex  istis  motivis  tertia  ratio  Gentiimm 
est  exclusa.  Et  hoc  fit  ab  Apostolo  per  totum  cap. 
11  et  sic  pars  prima  exsecutiva,  quae  fuit  intelle- 
ctualis  et  disputativa,  finitur  et  continet  novem  tra- 
ctatus,  ut  visum  est. 


1 


OCTAVA    PARS.  257 

B.    PARS   EXHORTATIVA   ET   MORALIS. 

Sequitur  secunda  pars  principalis  in  parte  ex- 
secutiva,  ubi  procedit  Apostolus  exhortative  et  mo- 
raliter  ad  eandera  conclusionera,  ad  quam  prirao 
processit  disputative  et  intellectualiter,  ad  hanc 
videlicet,  quod  fideles  debent  vivere  in  summa  pace 
et  concordia,  sive  sint  ludaei  genere,  sive  Romani, 
vel  Graeci,  vel  Gentiles  quicumque.  Et  incipit  pars 
ista  in  principio  capituli  d.uodecimi.  Ibi  enim  mutat 
stilum  et  loquitur  exhortative  et  dicit:  «  Obsecro 
vos  fratres  « .  Admonet  enira 

1.  Ad  conservandara  pacem  mutuam  et  con- 
cordiam  cum  aequalibus  et  paribus,  ostendendo,  et 
quahter  quilibet  se  debet  habere  ad  alterum  se- 
cundum  gratiara  differentem  a  Domino  sibi  datam 
(c.  12.). 

2.  Secundo  vero  monet  ad  servandam  unitatem 
et  pacem  cum  suis  superioribus  et  suis  sublimio- 
ribus  (c.  13.):  «  Omnis  anima  potestatibus  sublimio- 
ribus  subdita  sit».Et  ibi  ostendit,  quod  tributa 
superioribus  sunt  reddenda,  et  quod  Christianus  ni- 
hil  habet  debere  alteri,  nisi  solummodo  caritatem. 
Ei  occasione  huius  ostendit,  qualiter  omnis  homo 
impletur  in  dilectione  proximi  et  caritate. 

3.  Tertio  vero  monet  ad  servandam  pacem 
cum  infirmioribus  in  tide  ac  debilioribus  imperfe- 
ctis  (c.  14.):   «  Infirraura  in  fide  sustinete  »   etc. 

4.  Quarto  autem  monet  ad  istam  unitatem  et 
pacem  servandam  universaliter  cum  omnibus,  quia 
firmiores  debent  supportare  debiliores,  et  ludaei 
Gentiles,  similiter  etiam    Gentiies  ludaeos.   Et  hoc 

Compendium  Aureoli.  47 


258  COMPENDIUM   AUREOLT. 

probat  exemplo  Christi,  qui  non  sibi  ipsi  placuit, 
irno  sustiniiil  improperia  aliorum,  qui  etiam,  cum 
esset  ludaeus  et  minister  circumcisionis,  nihilomi- 
nus  suscepit  Gentiies,  sicut  expresse  dicit  Isaias  et 
etiam  Psalmista.  Et  hoc  facit  Apostolus  a  cap.  15, 
1-13,  ubi  terminatur  secunda  pars  exsecutiva  huius 
epistolae,  quae  est  secunda  pars  principalis. 

III.  PARS  EXCUSATIVA. 

Tertia  pars  principalis  epistolae  est  excusativa, 
Nam  excusat   se  de    hoc,  quod   fideles  exsistentes 
Romae  sic  audacter  ausus  fuit  corrigere  et  monere, 
cum  tamen  nondum  fuisset  Romae,  nec  eos  vidis- 
set,  imo  fuissent  per  alios  conversi.  Ideo  dicit,  quod 
ideo  hoc  ausus   est    attentare,    quia  institutus    est 
universalis  apostolus  geniium  a  Christo;  in  tantum 
quod  ab  Hierosolyma  usque  ad  mare  lllyricum  per 
universas  terras  praedicaverat  evangelium  Christi, 
et  adhuc   intendebat   descendere  in  Hispaniam,  et 
tunc  transeundo  veniret  Romam,  sed  prius  volebat 
ire  in  ludaeam,  ubi  timebat  de  infidelibus  ludaeis. 
Propter  quod  petit  orationes  et  suffragia  Romano- 
rum.  Et  durat  pars  illa  a  cap.  15,  13-33. 

IV.  PARS  RECOMMENDATIVA. 

Quarta  vero  pars  et  ultima,  quae  est  recom- 
mendativa  et  conclusiva,  durat  per  totum  caput  16. 
Ibi  enim  ponit  recommendationes  aliquarum  perso- 
narum  et  salutationes  aliarum,  sicut  legenti  patet. 
Et  in  hoc  finitur  epistola  ad  Romanos. 


I 


« 


OCTAVA   PARS.  259 

Incipit  epistola  prima  ad  Corintliios. 

Nunc  accedit  epistola  prima  ad  Corinthios  Et 
post  salufatwnem,  quae  mcipit:  «  Paulus  vocatus» 
et  gratiarum  actionem  pro  sapientia  et  facundia' 
quatn  Deus  dederat  fidelibus  Corinthiis,  quae  inci- 
pit:  ..  Gratias  ago  Deo  meo  sernper  pro  vobis  »  in- 
choatur  ^racte^MS  epistolae,  ubi  scribit:  «Ohsecro 
vos,  fratres,  per  nomen  Domini  nostri  lesu  Christi » 

In  quo  tractatu  intendit  Apostolus  decem  con- 
clusiones  secundum  decem  materias,  in  quibus  fide- 
les  Connthn  exorbitabant  et  errabant,  et  propter  hoc 
de  ]is  decem  erroribus  ab  Apostolo  arguuntur- 
et  est  tota  epistola  Corinthiorum  contristativa  et 
reprehensiva.  Unde  secundum  hoc  dividitur  in  de- 
cem  partes  principales. 

I.  Primo    namque   deficiebant    Corinthii    circa 
sacramentum  baptismi  et  ipsius  efficaciam ;  puta- 
bant  enmi,  quod  ex  sanctitate  rainistri    baptizantis 
esset  baptismus  excellentior.  Et  idco  dicebant  aliqui 
g  or:ando,  quod  ipsi  erant    Pauli,   alii  vero  Apollo 
et  al.i  Cephae;  alii  prudentiores  dicebant,  quod  ipsi 
erant  Christi,  et  non  curabant  de  ministris.  Istum 
errorem  ergo  reprehendit  Apostolus  in  prima  parte 
tractatus   epistolae,  quae  incipit:   «  Obsecro    vos  » 
usque  ibi:  «  Verbum  enim  crucis  pereuntibus  stulti- 
tia  est » . 

II.  Secundo    vero   defieiebant    Corinthii    circa 
pltdosophmm,  inanem  ac  vanam  sapientiam.  Mul- 
tum  enim  studebant  simplicitatem  fidei  reducere  ad 
pliilosophiam    ot   condemnabant   simplices    fideles 
W  non  erant  philosophi  et  litterati.  Hunc  errorem' 


260  COMPBNDIUM   AUREOLl. 

reprehendit  Apostolus  in  secunda   parte   multiplici 

"TRtlOriB  t 

1  Prima  quidem,  quia  verbum  crucis  non  est 
verbum  sapientiae,  imo  stultitiae  in  ordine  ad  sa- 
pientes  et  prudentes  istius  saeculi. 

2.  Secunda  vero,  quia  placuit  Deo  non  per  sa- 
pientiara,  sed  per  stultitiam  praedicatioms  salvos  fa- 
cere  credentes,  hoc  est  per  fidem,  quae  includere 
videtur  impossibilia  et  per  consequens  stulta  et  ta- 
tua  secundum  iudicium  humanum.  .     ,•    • 

3  Tertia  vero,  quia  nec  Christus  vocavit  dtsct- 
pulos' muMnm  nobiles  vel  multum  sapientes,  imo 
contemptibiles  et  simplices. 

4  Quarta  vero,  quia  nec   ipse  Paulus  praedi- 
cavit  eis  in  multa  sapientia,  imo  nec   mdicavit    se 
scire  nisi  rem  valde  simplicem,  scilicet  lesum  Chri- 
stum  crucitixum.  Et  taraen  ipse    bene  sc.ret  loqui 
sapientiam  inter  perfectos,  et   describit  qualem  et 
quantam,  quia  tantam  et  talem,  quod  nec  prmcipes 
nec  philosophi  huius  saeculi  unquam  potuerunt  co- 
snoscere;  nec  oculus  vidit,  nec   auris   audivit,  nec 
lliquis  homo  potest  illam   percipere,  sed  solus  Dei 
spiritus  illam  potest  revelare.  Et  durat  haec  pars 
a  loco,  ubi  scribitur:   « Verbum  enim  crucis  pereun- 
tibus  stultitia  est » ,  usque  in    finem  capituh  primi 
et  deinceps  per  totum  caput  secundum.       _ 

111.  Tertio  vero  deficiebant  Corinthii  circa  mi- 
nistrorum  Christi  praeeminentiam.  Disputabant 
enim  inter  se,  et  unus  zelabat  pro  apostolo  FaiUo, 
praeferendo  eum  omnibus  ahis;  alius  vero  pro  quo- 
dam  alio  discipulo,  qui  dictus  est  Apollo,et^hns. 
pro  alio.  Et  sic  erant  multipliciter  divisi.  Istuml 
ergo  errorem  Apostolus  reprehendit : 


OCTAVA    PARS.  261 

1.  Primo  quidem,  quia  bene  videntur  parvuU 
in  Christo  et  non  potentes  recipere  aut  intelligere 
sapientiam  eius,  cum  habeant  talem  zelum,  talem 
contentionem.  Unde  mirum  est,  quod  ipsi  quaere- 
rent  sapientiam  et  profundos  sermones  fidei  chri- 
stianae,  cum  essont  adhuc  ita  carnales  et  non  spi- 
rituales,  quia  de  talibus  disputarent. 

2.  Secundo  vero,  -quia  nec  Apollo,  7iec  Faulus 
nec  aliquis  minister  est  aliquid,  sed  totum  est  Deus, 
qui  dat  incrementum. 

3.  Tertio,  quia  omnes  ministri,  et  qui  plantant 
et  qui  rigant,  debent  esse  unum  et  unum  intendere 
et  ab  uno  Deo  mercedem  propriam  exspectare. 

4.  Quarto,  quia  omnes  ministri  erant  aequali- 
ter  unum,  et  Paiilus  et  Apollo  et  Cephas.  Et  id- 
circo  non  debebant  dividi  propter  eos. 

5.  Quinto,  qufa  ^ emeni  dies  Domini  et  dies  iu- 
dicii,  quae  declarent,  ex  ministris  quis  esset  me- 
lior  altero;  et  ideo  non  debebant  ipsi  de  hac  ma- 
teria  disputare. 

6.  Sexto,  quia,  dato  quod  unus  esset  excellen- 
tior  alio,  non  tamen  debebant  ipsi  super  hoc  glo- 
riari  nec  aliquis  pro  eo,  quia  hoc  nuUus  habet  a 
se,  sed  a  Deo.  Unde  interrogat:  «  Si  accepisti,  quid 
gloriaris,  quasi  non  acceperis  »  ? 

7.  Septimo,  quia  totiis  honor  ex  labore  mini- 
strorum  erat  Corinthiorum,  unde  ministri  debebant 
sibi  retinore  laborem,  esuriem,  sitim  et  ignominiam, 
ut  lucrifacerent  eos. 

8.  Uliimo  autem  principaliter  reprehendit  eos 
authentice  de  ista  inflationc  et  zelo.  Et  durat  ista 
pars  a  principio  capituli  tertii,  quod  incipit:  «Et  ego, 
fratres,  non  potui  loqui»,  usque  in  finem  cap.  quarti! 


262  COMPENDIUM   AUREOLI. 

IV..    Quarto    vero    deficiebant    Corinthii    circa 
fornicattonem   et    carnis    iramunditiain.    Quamvis 
enim  sic  inhiarent  ad  philosophicam  sapientiam  et 
zelarent  pro   excellentiis    ministrorum,   nihilommus 
erant  multum  carnales  et  vacabant  in  immunditns 
ac  fornicationibus,  in  tantum  ut  aliqui    accederent 
ad  uxorem  patrum    suorum.    Hunc  igitur  errorem 
reprehendit  Apostolus  in  parte  quarta,  loquendo  et 
praedicando  contra  fornicationem  huiusmodi  fornica- 
tores  excommunicando  et  multis  rationibus  probando, 
fornicationem   esse    fugiendara.    Et  durat  pars  lila 
per  duo   capitula  5.   et  6:   «  Omnino  auditur  mter 
vos  fornicatio  »   etc. 

V.  Quinto   Corinthii   deficiebant    circa   matri' 
monium  et  virginitatem  et  eorum  mutuam  j^^ae- 

eminentiam. 

Nam  quidam  pseudoapostoli,  qui  praedicaverant 
Corinthiis  Paulo  absente,  in  tantum  praeferebant  vir- 
ginitatem,  ut  damnarent  matrimonium,   asserentes, 
Quod  non  licebat  homini  tangere  mulierem,  etiam 
per  matrimonium  sibi  copulatam.  Et  super  materia 
ista  Corinthii   scripserant   Apostolo,    volentes  scire 
veritatem.    Hunc   igitur    errorem    elidit    m  qumta 
parte  epistolae,  agens  diffuse  de  sacramento  matri- 
monii  et  de  secundis  nuptiis,  ostendens,  licitum  esse 
contrahere,   et  quibusdam   expediens    propter  peri- 
culum  fornicationis;  ostendens  etiam,  quahter  tene- 
tur  vir  uxori  debitum  reddere,  et  e  converso.  Cum 
hoc  tamen  praedicat   excellentiam   virginitatis,  m- 
ducens  ad  eam  per  modum  consilii,  seipsura  etiam 
in  exemplum.  Et  durat  haec  pars  per  totum  capi- 

tulum  7.  7       ^- 

VI.  Sexto  vero  deficiebant  circa  manducatio- 


OCTAVA    PARS.  263 

nem  immolatorum  daemoniis  et  idolis  et  circa  ci- 
borum  indifferentiara, 

Licet    enim    praedicasset   eis  Apostolus,    qiiod 
nullus  cibus  esset   discernendus,  et   quod  sacriticia 
imraolata  idolis  poterant  comedi  a  Christiano,  quia 
idolum  nihil  est,  nec  etiam  immolatum  in  seipso  ali- 
quam  sordem  aut  immunditiam  habet,  nihilominus 
ex  ista  libertate  aliqui  excedebant.  Nam  in  favorem 
Gentilium  et  idololatrarum  fideles  aliqui  Corinthii 
comedebant  idololatra  immolata  daemoniis  cum  ipsis 
idololatris;  ex  quo  facto  poterat  oriri  mala  conscien- 
tia  vel  in  corde  ipsiusmet  fidelis  comedentis  vel  in 
cordibus  infidelium  aestimantium,  quod  haec  fideles 
illi  facerent  in  favorem  et  venerationem  idolorum, 
vel  etiam  in  cordibus  aliorum  fidelium  magis  sim- 
plicium,  qui  propter  hoc  possent  credere,  quod  ido- 
lis  esset  aliqua  reverentia  exhibenda.  Unde  et  pro- 
pter  scandalum  aliorum  et  propter  periculum  erat 
abstinendum. 

Errorem  ergo  istum  excludit  Apostolus  in  hac 
sexta  parte  huius  epistolae,  quae  durat  a  principio 
cap.  8,  quod  incipit:  «  De  his  autem,  quae  idolis 
sacrificantur  ).,  usque  in  finem  cap.  decimi  inclusive. 

Ixi  octavo  namque  capitulo  ostendit,  abstinen- 
dum  esse  a  cibis  sacrificatis  idolis  propter  scanda- 
lum,  quamvis  imrnolatum  in  se  non  sit  immundum. 
Bimitti  enim  decet  licitum  propter  scandalum.  Et 
ibi  commendat  scientiam  Corinthiorum,  quod  in  hoc 
bene  noverant,  quod  idolum  nihil  est  et  nihil  erat; 
reprehendit  tamen  eos,  quia  scientia  eos  infiabat,  qui 
abutebantur  scientia  data  de  comestione  ciborum 
inditrerenter.  Non  enim  abstinebant  a  cibis  sacrifi- 
catis  idolis,    quamvis    ex  hoc    scandalizarentur  in- 


254  COMPENDIUM   AUREOLI.  )\ 

firmi;  contra  quos  concludit,  quod  si  esca  scanda- 
lizaret  fratrem  suura,    non    manducaret   carnes  in 

aeternum. 

In  nono  vero  capitulo,  quia  dixerat  ita  arduum 
verbum  de  seipso,  quod  forte  posset  esse  incredibile 
Corinthiis,  maxime  quia  pseudoapostoli  diffamabant 
eum  apud  omnes;  idcirco  induxit,  S8  fecisse  simile 
inter  eos,  abstinuisse   scilicet  a  cibo   licito  pr^opter 
scandalum.  Poterat  enim  sumere  expensas  a  Corm- 
thiis  sicut  ceteri  apostoli,  aut  ducere  uxorem,  quae 
provideret  sibi,  et  tamen  voluit  se  ab  omnibus  absti- 
nere  et  propriis  manibus  victum  quaerere,  ut  utiUus 
evangelizaret  eis,  nec  esset  eis  in  onus.  Et  incipit 
ibi  capitulum:  «  Non  sum  liber»,  ubi  etiam  multi- 
pliciter  probat,   quod  praedicantes  aliis  possunt  li- 
cite  et  de  iure  stipendia  et  victum  suum  sumere  ab 

eisdem.  . 

In  decimo  vero  ingreditur  super  matenam  cle 
cibis,  ostendendo  per  figuram  patrum  egredientium 
de  Aegypto  et  transeuntium  per  mare  Rubrum,  quo- 
modo  cibus  et  potus  fuit  eis  occasio  idoiolatrandi  et 
fornicandi  et  tentandi  Deum  ac  murmurandi.  Hoc 
applicans  ad  propositum,  quod  etiam  comestio  ta- 
lium  immolatorum  posset  esse  Christianis  causa 
omnium  praedictorum. 

A  versu  19.  usque  in   finem  capituli   determi- 
nat  veritatem  quaestionis,  in  quo  casu   et  qua  ra- 

tione  licitum  sit,  comedere  de  idololatria,  et  in  quo 

casu  aut  qua   ratione  sit  iUicitum,  et  quid  sit  te- 

nendum  de  discretione  ciborum. 

VII.  Septimo  vero    deficiebant   Corinthii  circa 

sacrammtum  altaris  et  eucharistiae  et  dispositio- 

nem  primam. 


OCTAVA    PARS.  265 

Circa  eucharistiam  enim  errabant  tripliciter : 

Primo  qiiiclera,  quia   accedebant  ad   eam  viri 

quidam    cum  caputio  in  capite,  et  mulieres  e  con- 

verso  capite  denudato.  Et  videtur,  quod  mos  iste  erat 

mter  Corinthios,  quod  viri  in  ecclesia  sive  communi- 

carent  sive  orarent,  sive  prophetarent  docendo  vel 

cantando,  semper  habebant  caput  velatum;  mulie- 

res  vero  totum  per  oppositum,   scilicet  quia   habe- 

bant  caput  denudatum.  Hunc  errorem  ergo  repre- 

hendit  Apostolus  docens,  quod  debet  esse  totum  con- 

trarium  oppositum  (c.  11,  1-17.):    «  Imitatores  mei 

estote  )),    usque    ad    locum,    ubi    scribitur :    «  Hoc 

autem  praecipio,  non  laudans,  quod  non  in  melius, 

sed  in  deterius  convenitis  )) . 

Secundo  errabant,  quia  in  die  communionis 
sumendae  eucharistiae  in  ecclesia  ponebant  mensas 
hinc  inde  et  post  sumptam  eucharistiam  laute  co- 
medebant  et  alia  cibaria,  ex  quo  frequenter  inter 
eos  erant  contentiones  et  percussiones  et  haereses, 
quando  satis  comederant.  Et  ex  hoc  confundeban- 
tur  pauperes  in  praesontia  ecclesiae,  quia  non  po- 
terant  sibi  similia  divitibus  praeparare.  Et  hunc 
errorem  reprehendit  cap.  11,  18-22. 

Te7^tio  errabant,  quia  non  cum  meditatione  et 
devotione  ac  etiam  memoria  promissionis  Christi  et 
examinatione  praevia  conscientiae  sumebant  corpus 
Christi  et  eucharistiae  sacramentura.  Et  hunc  er- 
rorem  Apostolus  reprehendit  cap.  11,  23-34.  Et  sic 
111  illo  capite  septima  pars  huius  epistolae  continetur. 
Vlll.  Octavo  vero  deficiobant  Corinthii  circa 
graiias  gratis  dafas  et  spiritualem  materiam, 

Quem  errorem  Apostolus  reprehendit  in  octava 
parte  epistolae  tria  capita  continente  (cap.  12-14.). 


266  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Errabant  autem  circa  gratias  gratis  datas  a 
Spiritu  sancto,  quae^ab  Apostolo  appellatur  spiri- 
tualis  materia.  Et  ideo  incipit  haec  pars  epistolae: 
«  De  spiritualibus  autem  nolo  vos  ignorare,  fra- 
tres».  Errabant  namque  in  tribus  : 

Primo  quidem  in  collatwne,  quibusdam  dicen- 
tibus,  quod   istae  gratiae  dabantur  diversis    fideli- 
bus  pro  merito  eorum  et  pro  qualitate  meriti  ipso- 
rum.  Hunc    autem  errorem  Apostolus   reprehendit 
per    totum    caput    duodecimum,    ostendens   discur- 
rendo  per  omnes  gratias  gratis  datas,  quod  omnes 
illas  operatur    unus  atque  idem    spiritus,   non   pro 
qualitate  ac  merito  personarum,  sed   dividens^  sm- 
gulis,  prout  vult  et  prout  est  utile  et  expediens  illius 
corporis  totius  Ecclesiae.  Et  ponit  ad  hoc  similitu- 
dinem  de  diversis  membris  in  uno  corpore  naturali, 
concludens,  quod   sicut  spiritus    vitalis,    qui    est  in 
corpore,  dividitur  per  omnia  membra,   ad   diversa 
tamen  opera,  quorum  unum  est  nobihus  alio.  Nam 
in    oculo    spiritus  ille    est   principium    videndi,    in 
pede  principiurn  sustinendi  et  portandi  corpus ;   et 
sic  de  aliis  membris.  Sic  Spiritus  sanctus  diffundi- 
tur  per  totum  corpus  Ecclesiae  per  diversas  perso- 
nas:  unum  faciendo  prophetam,  alium   apostolum, 
alii  tribuendo  gratiam  sanitatum,  prout  expedit  et 
est  utile  'corpori  Ecciesiae. 

Secundo  vero  errabant  in  huiusmodi  gratiarum 
differentia  et  praelatione.  Nam  praeferebant  aliqui 
sapientiam,  alii  prophetiam,  alii  graliam  sanitatum, 
et  sic  de  aliis.  Hunc  autem  errorem  Apostolus  re-, 
prehendit  per  totum  caput  decimum  tertium,  osten-| 
dens,  quod  ipsi  omittebant  illam  gratiam  et  illud 
charisma,  quod  habet  omnibus  praeferri  sive  ante- 


OCTAVA    PARS.  267 

ferri,  scilicet  caritatem  et  araorem  Dei  et  proximi. 
Ipsi  enim  parum  curabant  de  ea,  cum  essent  inter 
eos  dissensiones  et  scliismata,  et  potius  alias  dotes 
et  sufficientias  praeferebant. 

Incipit  autem  capitulum  13:  «  Si  linguis  homi- 
num  loquar  et  angelorum,  caritatem  autem  non 
habeam».  In  quo  ostenditur  haec  praeeminentia 
caritatis  super  omnia  dona  Dei. 

Tertio  errabant  circa  gratias  gratis  datas  in 
eorum  appetitu  et  aemulatione.  Ah"qiii  enim  magis 
desiderabant  et  aemulabantur  gratiam  h"nguarum, 
scire  scilicet  diversa  idiomata,  quam  habere  gratiam' 
prophetandi,  gratiam  praedicandi  etdocendiinEccle- 
sia,  aut  gratiam  cantandi  et  legendi  in  ea  coram 
Deo,  aut  gratiam  orandi  aut  cognoscendi  occulta, 
praevidendi  futura.  Hunc  errorem  excludit  Aposto- 
lus  in  capitulo  14.  per  totum,  ostendendo,  quod 
multo  utiiior  est  gratia  praedicandi  aut  psallendi, 
aut  orandi  in  ecclesia,  quam  loquendi  diversis  lin- 
guis;  et  ibi  prohibet  mulieres  publice  docere  aut 
praedicare. 

IX.  Nono  vero  deficiebant  Corinthii  circa  resur- 
rectionem  hominitm  mortuoriim  et  resurgentiuyn 
gloriam,  Unde  inter  eos  quidam  negabant  resurre- 
ctionem  futuram.  Ilunc  errorem  Apostolus  reprehen- 
:lit  in  parte  nona  huius  epistolae,  quae  in  15.  capite 
3ontinetur. 

Ibinamquep^gmo  ostendit  resurrectionem  mor- 
iuorum^  futuram  ex  hoc,  quia  Christus  resurrexit 
,v.  1-17.):  «  Notum  autem  vobis  facio  evange- 
lum  »   Gtc. 

Secundo  vero  probat  idem  ex  communi  spe 
nnnium  fidelium,  quia   secundum  hoc,    cum  fides 


2(38  COMPENDIUM   AUREOLI. 

christiana  maxime  fuerit  persecutiones  passa,  se- 
quitur,  quia  fideles  et  maxime  apostoli  infeliciores 
essent  cunctis  hominibus,  nisi  esset  resurrectio  mor- 
tuorum  futura,  in  qua  reciperent  stipendmm  et  pro 
passionibus   praemium    (v.   18-19.):    «  Ergo   et  qm 

clormierunt »   etc. 

Tertio  vero    ponit   ofdinem  resurgentium  (v. 
20-28.):   «Nunc  autem  Christus  surrexit  >>  etc. 

Quarto  vero  regreditur  ad  probandam  resur- 
rectionera  mortuorum  per  consuetudinem  tidelmm, 
qui  et  baptizantur  et  poenitentias  agunt  et  eleemo- 
synas  pro  mortuis  largiuntur,  quae  nil  essent,  si 
mortui  totaliter  perirent  (v.  29-34.):  «  Alioquin  quid 
faciunt,  qui  baptizantur  »  ?  etc. 

Quinto  vero  declarat  corporum  resurgentium 
qualitatem  futuram  et  modum  (v.  35-50.):  «  Sed 
dicet  aliquis :  Quomodo  resurgunt  mortui,  aut  quali 

corpore  venient »  ? 

Ultimo  declarat  resurrectionis  tempus  et  spa- 
tium,  quia  complebitur  per  temporis  momenturn 
(v.  51-58.):  «Ecce  mysterium  vobis  dico  »  etc.  Ubi 
terminatur  nona  pars  principalis  istius  epistolae. 

X.  Decimo  vero  deiiciebant  Corinthii  circa 
eleemosynarum  larqitionem  et  circa  collectam  ec 
clesiae,  quae  mittebatur  in  Hierusalem  ad  ludaeo- 
rum  pauperem  et  primitivam  ecclesiam.  Nam  sic- 
ut  legitur  in  Actibus  apostolorum  in  primitiva  ec- 
clesia  in  Hierusalem  ex  ludaeis  collecta  vivebant 
in  paupertate,  quia  vendebant  suas  possessiones,  et 
erant  illis  omnia  communia,  et  ideo  Christiani  ex 
diversis  partibus  eleemosynas  suas  illis  mittebant. 
Corinthii  autem  non  disponebant  ante  adventum 
Apostoli  quod  mittere  vellent,  sed  exspectabant  ems 


OCTAVA    PARS.  269 

praesentiam,  ut  tunc  collectae  fierent.  Et  hoc  re- 
prehendit  Apostolus  capite  16,  1-4:  «  De  coliectis 
autem,  quae  fiunt  in  sanctos  »   etc. 

Deinde  autem  idem  familiariter  scribit  Corin- 
thiis  et  de  tempore,  quo  debebat  ad  eos  venire;  et 
de  Timotheo  suo  discipulo,  qualitor  debeant  eum 
recipere ;  et  de  Apollo  episcopo,  qui  volebat  ad  eos 
redire  propter  dissensionem  eorum  et  discordias.  Et 
propter  hoc  monet  eos,  ut  omnia  facta  sua  in  cari- 
tate  faciant. 

Recommendat  etiam  eis  duas  personas  multum 
devotas,  scilicet  Stephanam  et  Fortunatum  et  re- 
gratiatur  eisdem  de  eleemosyna  missa  a  Corinthiis, 
quas  illae  duae  personae  portaverunt,  et  optat  eis 
gratiam  Christi.  Et  non  diligentes  Christum  excom- 
municat  et  anathematizat. 

Jn  quo  finitur  pars  decima  principalis  epistolae 
primae  ad  Corinthios  et  epistola  tota. 

Incipit  epistola  secunda  ad  Corinthios. 

Nunc  accedit  epistola  secunda  ad  Corinthios, 
in  qua  Apostolus  summe  familiariter  scribit  eis 
multa  secreta,  et  multa  familiaria  quantum  ad  suas 
perfectiones  et  excellentias  eis  aperiens.  Ratio  huius 
familiaris  scripturae  fuit :  Prima  quidem,  quia  in 
Draecedonti  epistola  eos  multum  confuderat  de  re- 
^elatione  illius  fornicarii,  qui  accedebat  ad  uxorem 
)atris  sui ;  secunda  vero,  quia  eos  multum  amari- 
Javerat  de  decem  erroribus  eos  reprehendendo,  ut 
nsum  est;  tertia  quoque,  quia  pseudoapostoli  et 
alsi  discipuli  per  suas  falsas  commendationes  et 
lypocrises  ac  lictiones  inter  ipsos  Corinthios  locum 


270  COMPENDIUM   AUREOIJ. 

magniun  obtinebant  et  erant  in  magna  reputatione 
apud  ipsos;  quarta  vero,  quia  praefati  falsi  disci- 
puli  nitebantur  famam  Apostoli  multipliciter  deni- 
grare  apud  Corinthios.  Idcirco  scribit  istam  episto- 
lam  familiarissimam,  ut  ipsos  consoletur  aperiendo 
eis  suas  secretas  perfectiones. 

Unde  de  25  conditionibus  virtuosis  et  secretis 
et  perfectionibus  excellentibus  beatus  Apostolus  fa- 
miliariter  apud  Corinthios  se  commendat.  Et  sic 
haec  epistola  dividitur  in  25  sententias  et  par- 
ticulas  principales,    quae    continentur   in    13   capi- 

tulis. 

1.  Posita  namque  salutatione,  quae  incipit  (c.  1, 
1-::^.):  «  Paulus  apostolus  >>  etc,  sequitur  in  narra- 
tione  pars  prima  principahs,  quae  incipit :  «  Bene- 
dictus  Deus  et  pater  Domini  nostri  lesu  Christi  », 
in  qua  familiariter  aperit  suam  primam  virtutem 
et  excellentiam  ostendendo,  quantam  habeat  et  ha- 
buerit  in  tolerando  patientiam.  Haec  autem  est 
virtus  nobilissima,  scilicet  patientia  in  adversis,  quae 
prae  ceteris  apostolis  fuit  in  apostolo  Paulo.  Et  du- 
rat  haec  pars  ab  illo  loco:  «  Benedictus  Deus  et 
pater  Domini  nostri  »  etc,  usque  ibi  (c  1,  12.) :  ■ 
«  Nam  gloria  nostra  haec  est,  testimonium  con- 
scientiae  nostrae  » . 

2.  In  secunda  vero  parte  aperiens  secundam 
excellentiam  scribit,  quantam  habeat  et  habuerit  in 
conversando  innocentiam  et  conscientiam  sincerana. 
Et  haec  est  virtus  valde  excellens,  conversari  sci- 
licet  in  pura  et  simplici  conscientia  cum  homini- 
bus,  quam  non  habent  hypocritae ;  nec  illi  falsi 
apostoli  hanc  virtutem  habebant.  Et  idcirco  de  ea 
per   oppositum    Apostolus  se  commendat.  Et  durat 


OCTAVA    PARS.  271 

pars  ista  a  praefato  loco:  «  Nam  gloria  nostra 
haec  est  >>,  usque  ibi  (v.  17.):  «  Cum  autem  hoc  vo- 
luissem,  numquid  ienitate  usus  suin  »  ? 

3.  In  tertia  vero  parte  aperiens  tertiam  excel- 
lentiam  scribit,  quantam  habeat  et  habuerit  in  re- 
prehendendo  et  praedicando  et  sermocinando  veri^ 
tatts  constantiam.  Unde  dicit  (c.  1,  18.):  «  Sermo 
noster,  qui  fuit  apud  vos,  non  est  in  illo  Est  et  Non 
...sed  Est  in  illo  fuit  ».  Et  durat  haec  pars  a  prae- 
allegato  loco:  «  Cum  autem  hoc  voluissem  »,  usque 
in  finem  capituli  primi. 

4.  In  quarta  vero  parte  aperiens  excellentiam 
quartam  scribit,  quantam  habeat  et  habuerit  in  re- 
prehendendo  henemlentiam.  Non  enim  reprehendit 
eos  in  praecedenti  epistola  gratis,  et  ut  eos  con- 
tnstaret,  sed  potius  benevole.  Cum  multis  lacrvmis 
et  cantate,  ut  per  huius  tristitiam  eos  ad  poeni- 
tentiam  provocaret.  Et  quam  maxime  facit  hoc  de 
fornicatore,  quam  tradiderat  Satanae  in  interitum 
carms,  m  praecedenti  epistola  cap.  5.  Incipit  autem 
particula  quarta  in  principio  capituli  secundi:  «  Sta- 
tui  autem  hoc  ipsum  apud  me».  Et  durat  usque 
ibi  (c.  2,  12.):   «  Cum  venissem  autem  ». 

5.  In  quinta  vero  particula  aperiens  excellen- 
tiam  quintam  scribit,  quantam  habeat  et  habuerit 
in  convertendo  gentcs  ad  fidem  idoneitatem  et  suf- 
ficientiam.  Unde  dicit,  quod  Christus  odorem  noti- 
tiao  suae  manifestat  per  eum  in  omni  loco.  Et  sub- 
iit:  «Etad  haec  quis  tam  idoneus  ?  Non  enim 
sumus  sicut  plurimi  adulterantes  verbum  Dei  ». 
Et  durat  haec  pars  a  loco  praedicto  (c.  2,  12.): 
«Cum  venissom  autem  Troiadem  »  usque  infinem 
^apituh  secundi. 


272  COMPSNDIUM   AUREOLI. 

6.  In  sexta  vero  parte  excellentiam  sextam 
aperiens  ostendit,  quantam  habeat  et  habuerit  re", 
spectii  Corinthiorum  et  conversionis  ipsorum  prae- 
rogativam  et  praeexcellentiam.  Dicit  enim,  quod 
ipsi  sunt  sua  epistola  scripta  spiritu  Dei  vivi  m  ta- 
bulis  cordis  carnalibus,  et  ideo  non  indiget  alns 
commendationis  epistolis,  quoniam  ipsimet  erant 
epistola  ipsum  commendans.  Et  incipit  pars  ista  m 
principio  capituli  tertii :  «  Incipimus  igitur  nosmet- 
ipsos  commendare  >>.  Et  finitur  ibi  (v.  6.):  «  Qui 
et  idoneos  nos  fecit » . 

7.  In  septima   vero  parte   aperiens    septimam 
excellentiam   scribit,  quantam  habeat   et  habuerit 
respectu  Moysi  et  antiquorum  patrum  mtmstern 
ac  officii  praeeminentiam,  scilicet  quia  est  ramister 
novi  testamenti,  sicut  Moyses  veteris.  In  novo   au- 
tem  testamento   gloria   Domini   non    sub  velamme 
cernitur,  sed  facie  revelata  per  oppositum   ad  ve- 
lamen,  quod  Moyses  ponebat  super  faciem  suam  m 
veteri'testamento.  Introducit  autem  hanc  excellen- 
tiam  Apostolus,  quia  fecerat  mentionem  de  tabulis 
lapideis  ipsius   Moysi   et  tabulis  cordis   carnalibus 
Corinthiorum,  in  quibus  epistolam  suam   scripserat 
ipse.  Duratque  pars  ista  a  praefato  loco  (c^  3,  6.): 
«  Qui    et   idoneos    nos  fecit   ministros  novi    testa- 
menti  »   usque  in  finem  capituli  tertii. 

8.  In  octava  vero  parte  excellentiam  aperiens 
scribit,  quantam  ex  praefato  ministerio  concipiat 
et  concepit  sollicitudinem  et  diligentiam.  Ex  quo 
enim  Deus  talem  administrationem  sibi  commisit, 
dicit,  quod  non  defecit,  sed  abdicavit  a  se  omma 
occulta  dedecoris  et  turpitudinis  et  umversahter 
omnia,  quae  possent  veritatem  evangehi  impedire. 


OCTAVA   PARS.  273 

Et  hoc  facit  a  principio  capituli  qiiarti,  quod  inci- 
pit:  «Ideo  habentes  administrationem  »,  usque  ibi 
(v.  7.) :  «  Habemus  autem  thesaurum  istum  in  vasis 
fictilibus  ». 

^     9.  In  nona  vero  parte  excellentiam  nonam  ape- 
riens  scribit,  quantam  concepit  humilitatem  et  sub- 
lacentiam  ex  eodem  offlcio.  Non  enim  superbivit  ex 
eodem  officio,  sed  potius  existimavit,  se  vas  ficlile 
expositum  tribulationibus  et  angustiis,  humiliationi 
et  mortificationi  lesu  Christi;  quod  est  contra  illos, 
qui  ex  officio  sibi  commisso  superbiunt.  Et  hoc  fa- 
cit  a  loco  praefato:   »  Habemus  autem   thesaurum 
istum  »,  usqueibi  (v.  13.):  «  Habentes  eundem  spi- 
ritum    fidei,    sicut  scriptum    est:    Credidi,   propter 
quod  »   etc. 

10.  In  decima  vero  parte  aperiens  decimam  ex- 
Jellentiam  scribit,  quantam  spem  concepit  ex  prae- 
licto  officio  et  qualem  confidentiam.  Sperans  enim 
)ro  certo,  se  esse  suscitandum  cum  lesu  et  consti- 
uendum  cum  eo,  et  quod  id,    quod   est  momenta- 
leum  et    leve  in    tribulationibus,   quas    sustinebat 
'peraretur  in  eo   pondus  gloriae  maximum   et  ae- 
ernum.  Et  hoc  facit  a   loco   praefato:  (c.  4    13)- 
Habentes  autem  »,  usque  in  finem  cap.  quarti. 

n.  In  parte  vero  undecima  aperiens  undeci- 
lam  excellentiam  scribit,  qualiter  suspiret  ac  de- 
ideret  ctKlestem  patriam  et  contemnat  praesen- 
sm  vitam.  Unde  dicit,  se  ingemiscere  et  desiderare 
abitationem,  quae  de  caeloest;  quia,  si  terrestris 
3mus  dissolvitur,  tamen  aeterna  in  caelis  ab  ipso 
3Sideratur.  Et  istud  desiderium  sequitur  spem  pro- 
■er  quod  istam  excellentiam  ordinate  aperuit  post 
•aecedentem.  Duratque  haec  pars  a  principio  cap. 

Compcndium  AuveoU.  ,o 

1o 


274  COMPENDIUM  AUREOLI. 

quinti:  «  Scimus  enim,  quoniam  si  terrestris  >>,  usque 
ibi  (v.  6.):  «  Audentes  igitur  semper  et  scientes». 
12.  In  parte  vero  duodecima  aperiens  duodeci- 
mam    excellentiam,    scribit,   qualem   habeat   erga 
Deum  intentionem  rectam  et  voluntatem   puram. 
Unde  dicit,  quamdiu  sumus  in  hoc  corpore,  peregri- 
namur  a  Domino...  contendit  illi  soli  placere.  Et  ideo 
suadet  timorem  Dei  hominibus,  quia  voluntas  sua 
manifesta  est  Deo  et  non   solum  Deo,  imo  sperat, 
quod  sit  manifesta  Corinthiis.  Et  hoc  facit  ab  illo 
loco:   «  Audentes»,  usque  ibi  (c.  5,  14.):    «  Caritas 
enim  Christi  urget  nos».  .         ,     . 

13.  In  parte  vero  decima  tertia  aperiens  deci- 
mam  tertiam  excellentiam  scribit,  quantam  habeat 
erga    Demn    Christum   caritatem    et    amicitiam. 
Unde  dicit,  se  urgeri  et  stimulari  a  caritate  Chri- 
sti.  Et  inducit  tres  rationes,   propter  quas  summe 
diligit  Christum.  Prima  quidem,  quia  mortuus  est 
pro  ipso  et  pro  omnibus.  Secunda,  quia  omma  in- 
novavit   virtutibus   et   scientia   et  veterem    legem 
evacuavit.  Tertia  vero,  quia  mundum  reconcihavit. 
Et  ideo  monet  Apostolus  Corinthios  et  hortatur,  ut 
velint  per  Christum  Deo  reconciliari.  Duratque  etc. 
a  cap.  5, 14. :  «  Caritas  enim  Christi » ,  usque  in  finem 

cap.  quinti. 

14.  In  parte  vero  decima  quarta  aperiens  ex- 
cellentiam  decimam  quartam  scribit,  quantam  ha^ 
beat  in  ordine  ad  proximum  exemplarem  vitam 
et  latam  et  foecundam  doctrinam  in  suadendo  verbc 
et  ostendendo  facto  et  exemplo  omnem  poenitentiarr 
(c  6 )  Nam  de  sua  exteriori  vita  quantum  ad  poa 
nitentiam  dicit:  « In  omnibus  exhibeamus  nosmetl 
psos  sicut  Dei  ministros  in  multa  patientia  »  etc.  1| 


OCTAVA    PARS.  216 

sua  vero  lata  et  patenti  doctrina  quantum  ad  ean- 
dem  poenitentiam  subdit  (v.  1].):  «  Qs  nostrum  pa- 
tet  ad  vos,  o  Corinthii,  cor  nostrum  dilatatum  est». 

15.  In  parte  vero  decima  quinta  aperiens  ex- 
cellentiam  quintamdecimam  scribit,  quantam  ha- 
beat  et  habuerit  de  fraterna  correctione  gaudium 
et  laetitiam.  Unde  ait  (c.  7,  2.):  «  Capite  nos.  Nemi- 
nem  laesimus,  neminem  corrupimus».  Sequitur : 
«  Gaudeo,  non  quia  contristati  estis,  sed  quia  con- 
tristati  estis  ad  poenitentiam  « .  Et  durat  etc.  per 
totum  cap.  7. 

16.  In  parte  vero  decima  sexta  aperiens  excel- 
lentiam  sextamdecimam  scribit,  quantum  habeat  et 
habuerit  erga  sanctos  pauperes  mentem  compassi- 
vam,  quia  multum  sollicitus  est  de  pauperibus  ex- 
sistentibus  in  Hierusalem,  quod  Corinthii  suas  elee- 
mosynas  mittant.  Et  durat  haec  pars  per  cap.  8. 
Bt  9.  In  quibus  capituiis  agit  de  eleemosyna  et 
monet  Cormthios  ad  eleeraosynam  faciendam  in 
sanctos. 

Et  primo  quidem  inducit  eos  per  exemplum 
diorum  fidelium,  scih'cet  Macedoniorum. 

Secundo  per  exemplum  et  similitudinem  ad 
Dommum  lesum  Christum,  qui  propter  nos  e-enus 
actus  est,  cum  esset  dives.  Et  hoc  facit  ibi  (c.  8,  9.): 
»  Scitis  enim  gratiam  Domini  nostri  lesu  Christi* 
[uoniam  propter  vos  »   etc.  ' 

Tertio  monet  eos  propter  utilitatem  et  commo- 
lam  et  profectum,  qui  sequitur  ex  eleemosvna,  ihi 
^'.  10.) :  «  Hoc  enim  vobis  utile  est,  qui  non  solum 
acere  »   etc. 

Quarto  vero  monet  eos  propter  nuntiorum  op- 
orlunitatem,  quia  bonos  et    securos  fratres  mittit 


276  COMPENDIUM   AUREOLI. 

eis,  scilicet  Titum,  Lucam,  Apollo,  per  quos  pote- 
runt  suas  eleemosynas  destinare.  Et  hoc    fecit  ab 
illo  loco  (v.  16.) :    «  Gratias    autem    Deo,   qui   de-  . 
dit»  etc,  usque  ibi  (c.  9,  6.):    «  Hoc    autem    dico :  ^ 
«  Qui  parce  seminat »  etc. 

Quinto  vero  docet  eos  in  faciendo  eleemosynas, 
quam  intentionem  habere  debeant  et  quem  mo- 
dum,  ibi:   «Hoc  autem  dico:  Quia  qui  parce  semi- 

nat »  etc.  < 

Ultimo  promittit   eleemosynarum  fructum,    ibi  | 

(v.  10.):    «  Qui    autem    administrat    semen    semi-  ' 

nanti »  etc. 

Et  tandem  in  finem  noni  capituli  obsecrationem 
suam  resumit  de  eleemosyna  fidelibus  pauperibus  in 
Hierusalem  degentibus  destinanda,  dicens  (c.  10,  l.)*. 
« Ipse  autem  ego  Paulus  obsecro  vos  »   etc. 

17.  In  parte  vero  decima  septima  aperiens  de- 
cimamseptimam  excellentiam  scribit,  qualem  ha- 
buerat  colluctationem  et  militiam  et  quantam  armo- 
rum  spiritualium  potentiam  ;  unde  dicit,  quod  non 
militat  secundum  carnem,  sed  habet  arma  potentia 
destruere  omnem  munitionem  et  altitudmem,  quae 
adversus  Dei  scientiam  se  extollit,  et  potentiam  m 
captivitatem  redigere  omnem  intellectum  m  obse- 
quium  Christi.  Et  durat  pars  illa  a  prmcipio  cap. 
decimi  (v.  2.) :  «  Rogo  autem  vos »,  usque  ibi  (v.  y.): 
«Ut  autem  non  existimer  tamquam  terrere  vos  per 

epistolas  ».  n     r  ^ 

18   In  parte  vero  decima  octava  excelientiam 
decima*m  octavam  aperiens  scribit,  quantum  habeat  ^ 
non  solum  in  scribendo,  imo  in  loquendo,  nec  soium 
absens    imo   et  praesens   virtuosam    audactam  act 
corripiendum  et  exsecrandum.  Et  hoc  facit  propter 


OCTAVA   PARS.  277 

pseudoapostolos  et  discipulos  falsos  denigrantes  fa- 
mam  eius,  quia  dicebant,  quod  epistolas  graves  et 
fortes  mittebat,  sed  sua  praesentia  et  loquela  erat 
con  emptib>lis  et  infirma.  Contra  quos  dicit,  quod 
qual.s  est  verbo  per  epistolas  absens,  talis  praesens 
et  in  facto.  Duratque  pars  ista  a  loco  praefato 
^c.  w,  J.):  „ut  autem  non  existimer  tamquam 
terrere  vos  per  epistolas  »,  usque  in  finem  capituli 
aecimi  inclusive. 

19.  In  parte   vero  undevigesima   excellentiam 
decimam  nonam  aperiens  scribit,  quantum  habuerit 
ad  recepttonem  stipendiorum  custodiam.  Non  enim 
voluit  stipendia  a  Corinthiis  recipere,  ut  non  esset 
onus  ipsis   Et  ex  hoc  praefert  se  pseudoapostolis 
qiu  transfigurabant  se  in  angelos  lucis,  ut  possent 
a  Connthiis  et  ceteris  fidelibus  pecunias  extorquere- 
et  m  hoc   praefert  se   etiam  veris   apostolis,    quia 
ipsi  rec.p.ebant  stipendia  a  fidelibus,  sicut  et  pote- 
rat  et  I.citum  erat.  Durat  autem  haec  pars  a  prin- 
cipio  cap.tuli  II:  „Utinam  sustineretis»,  usque  ad 
medium,  ubi   scribitur  (v.  16.):   «  Iterum    dico    ne 
}uis  me  putet  insipientem  » .  ' 

In  principio  autem  capituli,  quia  volebat  se 
;ommendare,  rogat,  ut  supportent  suam  insipie.i- 
lam  pro  eo,  quod  erat  quodammodo  aemulus  et 
«lotypus  de  ipsis,  quia  falsos  apostolos  et  discipu- 
os  audierunt.  ' 

20.  In  parte  vigesima  aperiens  vigesimam  ex- 
e  lentiam  scribit,  quantum  pro  Christo  sustinuit 
%borem^i  poenam  et  angustiam.  In  quo  praefert 
e  omn.bus  alns  praedicantibus  Christum,  quia  plus 
etens  laborav.t.  Et  ibi  ostendit,  quod  nec  e/n.e. 
ere,  cum  ipse  esset  Hebraeus,  Israelita  et  sem°en 


278  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Abrahae;  nec  ex  officio,  cum  ipse  esset  apostolus 
et  minister  Christi;  nec  in  labore,  cum  fuerit  in 
carceribus  abundanter  et  in  mortibus  frequenter  et 
aliis  laboribus.  NuUus  itaque  sibi  poterat  se  ipsum 
arroganter  praeferre.  Et  durat  illa  pars  a  praefato 
locoT  «Iterum  dico,  ne  quis  me  putet»,  et  de- 
inceps:  «  Libenter  suffertis  insipientes  >> ,  usque  in 
tinem  cap.  undecimi  et  ultra  per  principium  duo- 
decimi,  usque  ibi  (c.   12,  1.):   «  Veniam   autem    ad 

visiones  Dei » . 

21.  In  parte  autem  vigesima  prima  excellen- 
tiam  Yigesimam  primam  aperiens  scribit,  quantum 
habuit  qiioad  divinas  revelationes  excessum  et  su- 
perabundantiam.Unde  dicit,  raptum  se  fuisse  usque 
ad  tertium  caelum.  Et  incipit  etc:  «  Veniam  autem 
ad  revelationes  et  visiones  Domini  »  ;  et  durat  usque 
ibi  (c.    12,    7.):   «  Et   ne    magnitudo  revelationum 

extoUat  me  » . 

22.  In  parte  vero  vigesima  secunda  aperiens 
vigesimam  secundam  excellentiam  scribit,  quantum 
habeat  in  tentationibus  resistentiam  et  continuam 
luctam.  Unde  dicit,  quod  datus  est  sibi  stimulus 
carnis  ipsum  colaphizans.  Et  durat  pars  illa:  «  Et 
ne  magnitudo»,  usque  ibi  (v.  11.):  «  Factus  sum 
insipiens :  vos  me  coegistis  » .  ^ 

23.  In  parte  vero  vigesima  tertia  aperiens  vH 
gesimam  tertiam  excellentiam  scribit,  quantum  ha- 
beat  ruborem  et  de  suis  commendationibus  et  glo- 
riationibus  erubescentiam.  Unde  dicit,  se  factumi 
esse  insipientem,  quia  ipsi  debebant  ipsum  com- 
mendare,  et  oportebat,  quod  ipse  se  ipsum  commen- 
daret  ad  correctionem  eorum  super  contentiombus 
et  aemulationibus  et  seditionibus,  quae  ortum  ha- 


OCTAVA   PARS.  279 

bebant  inter  Corinthios  ex  hoc,  quod  aliqui  se  ipsos 
praeferebant  et  famam  Apostoli  denigrabant,  alii 
vero  ipsum  sustinebant.  Et  durat  pars  ista  a  prae- 
fato  loco  (c.  12,  11.):  Factus  sum  insipiens,  vos  me 
coogistis»,  usque  in  finem  cap.  12.  inclusive. 

24.  In  parte  vero  vigesima  quarta  aperiens  vi- 
gesimam  quartam  excellentiam  scribit,  quantam 
habuerat  adversus  peccata  et  crimina  indirjnatio' 
nem  et  iram.  Unde  aperit  zelum  suum  et  suam  in- 
dignationem  dicens  his,  qui  ante  peccaverunt,  et  ce- 
teris  omnibus:  «  Quoniam  si  venero  iterum,  non  ■ 
parcam;  an  experimentum  eius  quaeritis,  quod  in 
me  loquitur  Christus».  Et  durat  pars  illa  a  prin- 
cipio  cap.  13.  usque  ibi  (v.  11.):  «  De  cetero,  fra- 
tres,  gaudete,  perfecti  estote  >> . 

25,  In  parte  vigesima  quinta  et  ultima  aperiens 
vigesimam  quintam  excellentiam  scribit,  quantum 
^\\\^^ipacem,  unitatem  et  concordiam.  Et  haec  no- 
bilissima  est  conditio  et  valde  virtuosa.  Et  durat  pars 
ista:  «De  cetero,  fratres,  gaudete  »,  usque  in  finem 
epistolae,  ubi  concludit:  «  Caritas  Dei  et  communi- 
catio  sancti  Spiritus  sit  cum  omnibus  vobis.  Amen  ». 
In  quo  secunda  epistola  ad  Corinthios  terminatur. ' 

Incipit  epistola  ad  Galatas. 

Nunc  accedit  epistola  ad  Galatas,  et  intendit 
^postolus  unam  conclusionem,  scilicet  quod  ceV- 
^umcisio  et  cetera  legalia  nullo  modo  sunt  ser^ 
mnda  cum  fide,  imo  sunt  omnino  evacuafa  poy 
Christum,  ita  ut  de  cetero  sint  observantibus  in 
nteritum  ipso  usu.  Et  inducit  hanc  conclusionem 
n  hac  epistola  pro  eo,  quod  Galatae  prius  conversi 


280  COMPENDIUM   AUREOLI. 

per  Paulum  ad  veram  et  rectam  Mem,  postmodum 
decepti  fuerint  per  quosdam  praedicatores  falsos, 
in  tantum    ut    circumciderentur  et  legalia    obser- 

varent. 

Dividitur  autem  praesens  epistola  in  quinque 
partes,  secundum  quod  ad  istam  conclusionem  pro- 
cedit  per  quinque  modos. 

I.  PARS. 

Paulus  praelatus  et  pastor. 

In  prima  namque  parte  procedit  contra  istum 
errorem  circumcidentium  se  et  observantium  lega- 
lia  ad  modum  praelati  et  pastoris,  per  censuram 
ecclesiasticam  et  excommunicationem  (c.  1,  1-10.). 

Nam  introducit  se  ut  praelatum  institutum  non 
ab  hominibus,  sed  per  lesum  Christum  et  Deum 
Patrem.  Deinde  vero  admiratur  super  levitate  et 
errore  ipsorum  dicens :  «  Miror,  quod  sic  tam  cito 
transgredimini » .  Postea  aperit  peccatum  et  mali- 
tiam^subversorum  et  seductorum,  per  quod  decepti 
erant  Galatae,  dicens,  quod  non  est  aliud,  nisi  quod 
sunt  aliqui,  qui  vos  conturbant.  Deinde  vero  infligit 
sententiam  excommunicationis  in  omnem  personam 
tenentem  et  docentem  errorem  illorum,  sive  sit  an- 
gelus,  aut  apostolus,  vel  alius  quicumque,  ibi:  « Sed 
licet  nos  aut  angelus  de  caelo  >> .  Demum  vero  ex- 
cusat  se,  quia  tenet  ita  rigidum  modum;  hoc  est 
enim,  quia  non  curat  placere  hominibus,  sed  soli 
Deo;  unde  subdit:  «  Modo  enim  hominibus  suadeo, 
an  Deo » ? 


OCTAVA   PARS.  281 

II.  PARS. 

Paulus  praeco  ecangelicus. 

In  secunda  vero  parte  procedit  Apostolus  ad 
eliminandum  errorem  praedictum  ad  modum  prae- 
conis  et  evangelici  praedicatoris,  quia  per  auctori- 
tatem  et  suae  doctrinae  revelationem,  postquam 
excommunicavit  hunc  errorem  sicut  praelatus,  con- 
futat  ipsum  per  auctoritatem  suae  doctrinae  et  suae 
praedicationis  ut  praeco  evanMlicus  ic  \  U-  c 
2,  21.).  V  •     ,    ii    o. 

Ostendit  enim,  suum  evangelium  et  suam  prae- 
dicahonem  esse  authenticam  ex  sex  conditionibus 
ruit  enim: 

Prima  quidem  inspirata:  « Neque  enim  e"-o 
ab  homme  accepi  illud  .,  et  probat,  quod  non  di- 
dicerit  ab  homme,  quia  erat  persecutor  Ecclesiae 
in  pnncipio;  et  quia  per  annos,  antequam  vidisset 
aliquem  apostolum  aut  alium,  qui  docuisset  eum 
evangelium,  ipse  iam  illud  praedicabat,  sicut  sibi 
Dommus  revelabat. 

Secunda  conditio  suae  doctrinae  aut  praedica- 
tionis  est,  quod  fuit  disputata  cum  illis,  qui  debe- 
bant  evangelu  veritatem  nosse  et  a  Christo  didi- 
cerant  (c.  2,  2.):  «  Contuli  cum  illis  evangelium,  ne 
lorte  m  vacuum  currerem». 

Tertia  conditio  suae  doctrinae  est,  quod  fuit 
nnpugnata  a  falsis  fratribus,  qui  tamen  non  prae- 
valuerunt,  et  hoc  ostendit  ibi:  «  Sed  nec  Titus  oui 
mecum  erat » . 

Quarta  conditio  sui  evangelii  et  doctrinae  est 
quod  fuit  approbata  ab  apostolis;  nec   aliquid  ad 


282  COMPENDIUM   AUREOLT. 

• 

eam  apostoli  principalissimi  addiderunt,  utpote  Pe- 
trus  et  loannes  et  lacobus,  ibi:  «  Mihi  autem  qui 
videbantur  aliquid  esse  nihil  contulerunt » . 

Quinta  conditio  est,  quod  fuit  dissimulata  et 
simulatione  Petri  palliata,  quod  ostendit:  « Cum 
autem  venisset  Cephas  Antiochiam  » . 

Sexta  conditio  huius  doctrinae  est,  quia  fuit 
conftrmata  et  rectificata  per  Pauli  resistentiam, 
ibi :   «  Sed    cum    vidissem,  quod  non    recte  ambu- 

laret » . 

Et  ex  istis  conditionibus  intendit   unam  talem 
rationem :  Illa   doctrina    absque  omni  haesitatione 
tenenda  est,  quae  fult  a  solo  Deo  inspirata  et  cum 
principalioribus  inter    apostolos  disputata,  a  falsis 
fratribus  impugnata  et  ab  apostolis  approbata;  et 
postquam  fuit  palliata  a  principali  apostolo  et  ca- 
pite  Ecclesiae  et   postmodum   eo   consentiente  fuit 
rectificata  et  in  sua  claritate  ac  sinceritate    repo- 
sita.   Sed   talis   est    mea   praedicatio   et  doctrina, 
dicit  Paulus;  doctrina,  inquam,  quam    praedico  et 
doceo,  scilicet  quod  legalia  et  circumcisio  non  sunt 
tenenda  cum  fide.  Igitur,  o  Galatae,  huic  doctrinae 
non  potestis  resistere  nec  debetis.  Et  secundum  hoc 
post  sex  praedictas  conditiones  suae  doctrinae,  per 
quas  probavit  suam  praedicationem    esse  authenti- 
cam,  statim  infert  conclusionem    intentam   dicens: 
«  Nos  natura  ludaei  et   non    ex  gentibus  peccato- 
res  ».  Et  infert  eam  et  probat  per  locum  a  maiori: 
Quod  si  ludaei  opera  legis  dimittunt  propter  fidem 
lesu  Christi,  multo  magis  dimittere  habent  Gentiles; 
quia  magis  debent  illi  servare  legalia,  quam  isti. 
Et  probat  eam  per  sanctitatem  Christi:  quia, 
si  tenemur  servare  legalia,  Christus  fuisset  mini- 


OCTAVA   PARS.      .  283 

ster  peccati,  qui  caeremonias  et  iudicia  legis  eva- 
cuavit,  ut  patet  in  evangeliis. 

Et  probat  eam  ex  passione  Christi,  quia  gratis 
et  sine  causa  fuisset  passus  et  mortuus,  si  circum- 
cisio  et  legalia  iustificare  possent  homines. 

Et  sic  patet,  qualiter  per  auctoritatem  ad  mo- 
dum  praeconis  evangelici  et  veridici  praedicatoris 
hunc  errorem  eliminavit. 

III.  PARS. 

Paulus  magister  et  doctor. 

In  tertia  autem  parte  procedit  ad  confutandum 
istum  errorem  ad  modum  magistri  et  doctoris,  quia 
per  disputationem  et  multiplicem  rationem.  Et  hoc 
facit  c.  3-4.  Primo  namque  obiurgative  statuit  con- 
clusionem  contra  quam    intendit   disputare  dicens: 
«  0  insensati  Galatae  « .  Unde   vocat  eos  et  insen- 
satos  et   fascinatos   ac   incantatos,    et    quia  lesum 
Christum  a   se   relegaverunt   et   proscripserunt  et 
rursus  in  se  ipsis    crucifixerunt  ac  vitiiperaverunt, 
ex  quo  circumcisi  fuerant  post    eius   iidem   susce- 
ptam,  quasi  Christus  sine    circumcisione  non  suffi- 
ceret  ad  salutem.    Secundo  vero  ibi:   «  Hoc  solum 
a  vobis  volo  discere  » .  Incipit  contra  istam  conclu- 
sionem  erroneam  disputare  et  inducit  quatuor  vias. 

PRIMA   VIA. 

1.  Primo  namque  inducit  rationem  quadrifa- 
riam  et  infra  quatuor  clausulas. 

a)  Prima  ratio  est  haec:  Ex  illo  vos  debetis 
esse  iustificati,  o  Galatae,  ex  quo  et  a  quo  accepi- 


284  COMPENDIUM   AUREOLI. 

stis  Spiritum  sanctum,  quia  Spiritus  sanctus  per  dif- 
fusionem  gratiae  suae  habet  iustificare.  Sed  constat, 
quod  Spiritum  sanctum  non  accepistis  ex  operibus 
legis.  Non  enim  descendit  super  vos,  quando  fuistis 
circumcisi,  sed  potius  a  principio,  cum  audivistis  et 
recepistis  fidem  per  me.  Dicit  enim:  «  Descendit 
Spiritus  sanctus  in  vos,  sicut  et  in  ceteros  creden- 
tes».  Ergo  non  ex  circumcisione  et  ceteris  legali- 
bus  iustificamini,  sed  ex  sola  fide  lesu  Christi. 

b)  Secunda  ratio  est  haec:  Stultum  est,  di- 
misso  spiritu,  in  carne  consummari;  quia  (loan.  6, 
64.)  «  spiritus  est,  qui  vivificat,  caro  autem  non 
prodest  quidquam  » .  Sed  vos  a  principio  incepistis 
iustificari  in  spiritu,  nunc  autem  vultis  iustificari 
in   circumcisione   carnali:    ergo    patet,    quod   estis 

stulti. 

c)  Tertia  ratio  haec  est:  Stultum  est,  passio- 
nes  et  tribulationes  et  adversitates  sustinere  sine 
causa,  sed  propter  fidem  lesu  Christi.  Et  quia  vo- 
luistis  a  principio  circumcidi,  multa  passi  fuistis^  et 
a  ludaeis  et  concivibus  vestris:  ergo  si  fides  sine 
circumcisione  non  iustificat,  sine  causa  tanta  passi 
fuistis  et  per  consequens  convincimini  esse  stulti. 

d)  Quarta  ratio  haec  est:  Constat,  quod  ex 
illo  estis  iustificati,  cuius  merito  virtutes  et  miracula 
facta  sunt  in  vobis.  Sed  constat,  quod  virtutes  et 
miracula  non  sunt  facta  inter  vos  ab  his,  qui  vos 
suadent  circumcidi,  nec  virtute  operum  legis  un- 
quam  aliquod  miraculum  fecistis,  sed  virtute  fidei. 
Ergo  non  iustificamini  ex  his  operibus,  sed  ex  Me, 

Et  sic  per  rationem  quadrifariam  probavit  con- 
clusionem  intentam. 


OCTAVA   PARS.  285 

SECUNDA   VIA. 

2.  Scriptum  est :  «  Abraham  credidit  Deo  » . 
Probat  eandem  conclusionem  per  duplicem  scri- 
pturam. 

a)  ExpHma  arguit   sic:  Per  illud  iustifican- 
tur  hommes,  per  quod  legimus  Abraham  iustifica- 
tum  fuisse;  quod  patet,  quia  dictum  est  Abrahae: 
«  In  te  benedicentur  >>,  et  quia  etiam  pater  multa- 
rum  gentium    esset,  ut   per  hoc   mnueretur,  quod 
qui  erant   lustificandi,  iustificarentur   per  similem 
modum  ipsius  Abrahae,  et  ita  essent  filii  Abrahae 
per  imitationem.  Sed  constat,   quod   Abraham  fuit 
lustificatus  per  fidem  et  non  ex  operibus  legis  quia 
scriptum  est:   «  Credidit  Abraham  Deo,  et  reputa- 
tum  est  ei  ad  iustitiam  » .  Ergo  quicumque  iustifi- 
cantur  et  benedicuntur,  ex  fide  cum  fideli  Abraham 
lustificantur  et  benedicuntur. 

Et  confirmat,  quia  nusquam  legitur  in  scriptura 
observatoribus  legis  fuisse  promissa  benedictio  sed 
magis  maledictio,  quia  scriptum  est  in  Deutero- 
nomio  (c.  27,  26.):  « Maledictus,  qui  non  perma- 
net  m  omnibus,  quae  scripta  sunt  in  libro  legis 
fidei »  Et  vita  et  benedictio  repromittitur,  Habacuc 
(c.  4  4.) :   « lustus  autem  in  fide  vivet » . 

Christus  autem,  ut  tolleret  maledictionem  sub 
qua  erant,  qui  non  observabant  Jegem,  voluit  in 
se  assumere  maledictionem  ligni  crucis,  ut  super 
credentes  m  eum  virtute  fidei  descenderet  Abrahae 
benedictio.  Durat  autem  haec  ratio  (c.  3  0-14)- 
«Scriptum  est:  Abraham  credidit  Deo»,  usque 
«  Fratres,  secundum  hominem  dico  » . 


286  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

b)  Ex  secunda  vero  auctoritate  arguit,  assumens 
unam  propositionem  humanam,  scilicet  quod  testa- 
mentum  hominis,  postquam  est  confirmatum,  nul- 
latenus  mutatur;  ex  quo  per  locum  a  minori  m- 
ferre  intendit,  quod  multo  minus  testamentum  Dei, 
ex  quo  confirmatum  est  iuramentum  ab  ipso. 

Tunc    assumit   auctoritatem    scripturae    (Qen. 
22.),  in  qua  continetur,  quod  Deus  sub  testamento 
confirmato  per  iuramentum  repromisit  plurima  Abra- 
hae    et    quod    benediceret   ipsum   et    multiphcaret 
semen  eius,  et  quod  eius  in  semine  benedicerentur 
omnes   gentes.   Non  dicit  autem    « in   semmibus  >>, 
quasi   in  multis   fihis,  sed   potius  dixit  in  semme 
singulariter,  quia  in  uno  fiho  Abrahae,  qui  est  Chri- 
stus,  debebant  benedici  omnes  gentes.   Constat  au- 
tem,  quod  ista  promissio  etiam  videtur  mremrando 
firm'ata,  sicut  ibidem  scribitur  (Gen.  22,  16.):  « Per 
memetipsum  iuravi,  dicit  Dominus  » .  Igitur  benedi- 
ctio  et  hereditas  et  multiphcatio  fihorum  facta  fuit 
per   quadringentos    et   tres    annos,    antequam    lex 
Moysi  daretur  in  monte  Sinai.  Igitur  benedictio  et 
hereditas  et  multiphcatio   fihorum    et   per  conse- 
quens  iustitia  data  est  Abrahae  non  m  virtute  ie- 
^is  alioquin  lex  immutasset  testamentum  et  repro- 
missionem ;  tum,  quia  ilh  fihi  Abrahae,  qui  prae- 
cesserunt   legem,    nec  fuissent  benedicti  nec  here- 
des  nec  iustificati;   tum,   quia  iam   non  esset    ex 
promissione  et   virtute   ilhus   testamenti  hereditas 
et   iustificatio,  sed   virtute  legis,    et   ita  testamen- 
tum  per  legem   esset  verificatum,   quod  poni   non 

potest.  ^v    •     AK    i. 

Sequitur  ergo,  quod  non   est   fihatio  Abranae 
nec  iustificatio  ex  observantia  legis.  Et  quia  posset 


OCTAVA   PARS.  287 

aliquis    existimare,    quod    Apostolus    vellet   legem 
reprobare  et  ostendere  inutilem  fuisse,  ex    quo^^iu- 
stificare  et  vivificare  non  habeat:  idcirco  ponit 
tres  utilitates  legis: 

Primam  quidem  propter  punitionem  transgres- 
sorum  et  peccatorum. 

Secundam  vero  propter  conclusionem  omnium 
hominum  sub  peccato,  ut  ex  hoc  omnes  homines 
illum  filium  Abrahae  desiderarent,  de  quo  promis- 
sum  erat:  «  In  semine  tuo  benedicentur  omnes  gen- 
tes»,  scilicet  Christiani. 

Tertiam  quoque  propter  introductionem  homi- 
num  ad  fidem  Christi,  quia  nisi  lex  praecessisset, 
non  haberetur  notitia  de  Christo  venturo.  Unde 
fuit  quasi  paedagogus  ad  modum,  quo  pueri  infor- 
mantur.  Et  propter  hoc  adveniente  fide  cessare  de- 
buit  (c.  3,  15-29.). 


TERTIA    VI A. 


Tertio  vero  (c.  4,  1.)  probat  eandem  conclusio- 
nem  per   consicetudinem  humanam,  sic    arguens : 
Sicut  est  in  humanis,  sic  suo    modo  intelh'gendum* 
est  m    spiritualibus.    Videmus   autem    in  humanis 
quod  quamdiu  est   heres   infans   et   parvulus,  tra- 
ctatur  sicut  servus  a  tutoribus  et  quantum  ad  mo- 
dum  vivendi,  vestiendi    et   utendi    hereditate,  quia 
utitur  sicut  servus.  Postquam  autem  venit  tempus 
plenitudinis,  ab  his  tutoribus  et  servilitatibus  libe- 
ratur  et  efficitur  dominus  et  liber.   Ergo  a  simili : 
In  spiritualibus  prius  fuimus  sub  lecre  servili  obse- 
quentes  sub  elementis  et  sensibilibus  rebus  circum- 
cisionis  et  sacrificiorum  et  aliorum  corporalium  le- 


288  COMPENDIUM   AUREOLI. 

galium,  inutilium  ad  iustitiam,  donec  venit  tempo- 
ris  plenitudo,  quo  facti  sumus  filii  et  heredes   per 

Christum. 

Probat  autem,  quod  istud  tempus  sit,  quo  su- 
mus  filii  ex  collatione  Spiritus  sancti,  quam  nullus 
in  principio  Ecclesiae  poterat  negare,  quia  dabatur 
sub  sensibilibus  signis,  et  probari  poterat  ex  evi- 
dentia  signi  et  evidentia  effectus  (c.  4,  1-7.). 

QUARTA   VIA. 

Quarto  vero  probat  eandem  conclusionem  per 
quandam  figuram  et  scripturae  allegoriam. 

Sed  primo  eos  obiurgat  super  ingratitudinem 
dicens:  «  Sed  tunc  quidem  ignorantes  Deum  >> ,  usque 
ibi  (v.  12.):   «  Fratres,  obsecrovos». 

Secundo  vero  demulcet  eos,  ut  trahat  ad  ve- 
ritatem,  nunc  obiurgando,  nunc  demulcendo,  et  hoc 
facit  ab  illo  loco:  «  Fratres,  obsecro  vos»,  usque 
ibi  (v.  21.):   «  Sub  lege  vuitis  esse  ». 

Tertio  ponit  figuram  et  aliegoriam,  per  quam 
ponit  conciusionem  intentam :  Quia,  sicut  Abraham 
habuit  duos  fiiios,  unum  de  anciila,  et  aiterum  de 
iibera,  sic  Deus  instituit  duo  testamenta:  unum 
anciiiare  et  serviie  in  monte  Sinai,  quae  fuit  iex 
vetus;  aiiud  vero  iiberum  et  spirituaie  et  absque 
omni  servitute  per  Christum,  scilicet  iegem  novam. 

Et  tunc  conciudit,  quod  teste  scriptura  anciiia 
et  eius  fiiii  debent  eiici,  et  fiiius  iiberae  debet  esse 
heres.  Et  per  consequens  quod  iex  antiqua  debeat 
evacuari,  et  eius  observantiae  debeant  a  Gaiatis  et 
ceteris  fideiibus  tamquam  inutiiia  et  nociva  repu- 
diari.  Durat  autem  ista  deductio  a  cap;  4,  21-31. 


OCTAVA    PARS.  £89 

IV.  PARS. 

Paulus  amicus  et  consiiltor. 

|-         In  quarta  vero  parte    principali  procedit  Apo- 
stolus  contra  praedictum  errorem  de  observatione 
legalmm  ad  modum  amici  et  consultoris  per  miil- 
torum  hominum  adnexorum   denuntiationem  (c    5 
1-c.  6,  12.).  ' 

Procedit  ergo  Apostolus  per  modum  consiliarii 
et  amici,  denuntiantis  a  Domino  multa  incoramoda 
quae  sequuntur  eos,  si  velint  legem  observare  cum 
Me,  et  multa  commoda,  si  permanere  velint  in  sola 
tde.  Incommoda  ponit,  si  velint  circumcidi  et  ob- 
servare  legem. 

1.  Incommoda:  a)  quod  Christus  nihil  eis 
prodest;  b)  quod  sunt  obligati  ad  universam  le-em 
faciendam,  quod  est  onus  importabile;  c)  quodlam 
non  erant  sub  gratia,  sed  potius  sub  onere;  d)  quod 
non  habebunt  spem  suam  in  spiritu  et  caritate  sed 
potms  m  circumcisa  carne,  cum  tamen  credentibus 
Ohristo  mhil  valeat  circumcisio  aut  praeputium 
sed  sola  fides  et  caritas,  illis  sub  indiiferentia  re- 
manentibus.  Haec  autem  incommoda  enarrat  Apo- 
stolus  cap.  5,  1-6. 

Deinde  vero  ex  istis  incommodis  persuadet  eis 
multiplic.ter,  ne  credant  alicui  suadenti    circumci- 
sionem  legalium,  sed  potius  super  hoc  se  corrieant 
et  secundum   priorem    viam   currant  (c.    5   7-19) 
Deinde  vero  ponit  multa 

2.  Commoda  quae  sequuntur,  si  velint  perma- 
nere  in   sola   flde,   circumcisione  exclusa:  a)  quod 
Compendiiim  Aiireoli.  ,g 


290  COMPBNDIUM   AUREOLT. 

currunt  in  libertate  vocati  absque  omni  onere  legis; 
b)  quocl  totam  legem  servabunt  et  implebunt  in 
uno  verbo,  diligendo  scilicet  proximum  sicut  se 
ipsum;  c)  quia  ambulabunt  in  spiritu  et  non^  in 
carne,  et  per  consequens  perficient  opera  spiritus 
et  non  carnis.  Et  occasione  huius  ponit  pro  exem- 
plo  17  opera  carnis  et  12  fructus,  opera  et  effectus 
spiritus,  ostendens,  quod  illi,  qui  sunt  vere  fideles 
Christi,  crucifixerunt  carnem  suam,  ne  ambulent  m 
vitiis  et  concupiscentiis,  quae  sunt  opera  carnis,^  sed 
potius  ambulent  in  operibus    spiritus   et  in  spiritu 

vivant.  .  . 

Et  occasione  huius  ponit  quasdam  spirituales 
eruditiones,  ex  quibus  intendit  per  modum  amici 
et  consiliarii  concludere,  quantum  sit  utde,  reiecta 
circumcisione  carnis,  in  sola  tide  permanere  (c.  5, 
13-0.  6,  10.). 

V.  PARS. 

Pauhis  zelotypus  et  aemulator  lesu  Christi. 

In  parte  vero  quinta  et  ultima  procedit  Apo- 
stolus  contra  praefatum  errorem  ad  modum  zelo- 
typi  et  aemulatoris  lesu  Christi,  et  ideo  per  excla- 

mationem. 

Postquam  enim  contra  praefatum  errorem  pro- 
cesserat  ut  praelatus  in  prima  parte,  et  per  suae 
doctrinae  auctoritatem  et  conditionem  ut  praeco 
evangelicus  in  secunda  parte,  et  per  multiplicem 
disputationem  sicut  doctor  excellentissimus  m  ter- 
tia  parte,  et  per  incommodorum  denuntiationem 
sicut  consiliarius   et   amicus   in    quarta  parte;  hic 


OCTAVA    PARS.  291 

procedit  per  exclamationem  sicut  zelotypus  et  ae- 
mulus  lesu  Christi  (c.  6,  12-18.). 

Istam  autem  particulam  totam  scripsit  ipse 
manu  propria,  ut  magis  Galatas  moveret,  praece- 
dentia  vero  usque  ad  locum  istum  solum  dictavit 
et  notarius  scripsit.  Exclamat  autem: 

Primo  contra  pseudoapostolos,  qui  inducebant 
illos  ad  circumcisionem,  detegendo  eorum  infidelita- 
tem  et  timiditatem  dicens,  quod  propter  hoc  coge- 
bant  eos  circumcidi,  ut  non  patiantur  persecutionem 
crucis  Christi,  sicut  ipse  patiebatur,  quia  cessatio- 
nem  legalium  praedicabat. 

Secundo  vero  contra  eos  exclamabat,  detegendo 
eorum  superbiam  et  vanitatem,  et  subdens:  «  Vo- 
lunt  autem  vos  circumcidi,  ut  in  carne  vestra  glo- 
rientur  » . 

Tertio  vero  exclamat  ad  se  ipsum  super  amo- 
rem  crucis  Christi  et  ipsius  gloriam  et  voluptatem, 
dicens  per  oppositum  ad  pseudoapostolos,  qui  vole- 
bant  gloriari  in  carne  Galatarum  :  «  Mihi  autem 
absit  gloriari,  nisi  in  cruce  Domini  nostri  lesu 
Christi  » . 

Quarto  vero  exclamat  ad  universum  mundum 
super  circumcisionis  et  praeputii  et  omnis  rei  alte- 
rius  inutilitate,  excepta  nova  vita  apportata  per 
Chnstum,  dicens:  « In  Christo  enim  lesu  neque  cir- 
cumcisio  aliquid  valet  ». 

Quinto  vero  exclamat  ad  Galatarum  coetum 
super  danda  sibi  pace  et  tranquillitate,  ne  amplius 
ipsiuii  molestent  ex  observatione  legalium,  dicens: 
«  De  cetero  nemo  mihi  molestus  sit"». 

Ultimo  vero  exclamat  ad  eos,  optans  eis  sua- 
vitatem  gratiae  Christi  et  ubertatem,  dicens:  «  Gra- 


292  COMPENDIUM   AUREOLI. 

tia  Domini  nostri  Tesu    Christi  cum  spiritu  vestro, 

fratres.  Amen  » . 

Et  in  hoc  epistola  ad  Galatas  terminatur. 

Incipit  epistola  ad  Ephesios. 

Nunc  accedit  epistola  ad  Ephesios  et  intendit 
unam  principalem  conclusionem,  videlicet  Ephesios 
inducere  ad  gratitudinem  super  multis  beneficiis 
a  Deo  sibi  collatis ;  unde  sicut  praecedens  epistola 
fuit  tota  reprehensiva  propter  errorem,  in  quem 
Galatae  inciderant,  qui  ad  suasionem  quorundam 
ludaeorum  falso  in  Christo  credentium  post  susce- 
ptam  fidem  fuerant  circumcisi:  sic  tota  epistola  ista 
est  commendativa  et  ad  gratitudinem  inductiva, 
pro  60  quod  Ephesii  non  receperunt  eiusmodi  fal- 
sos  persuasores,  sed  potius  in  veritate  fidei  persi- 
stentes  in  multis  virtutibus  et  perfectionibus  sub- 

creverunt. 

Dividitur    ergo   praesens    epistola   m   partes 

novem : 

PRIMA   PARS. 

In  prima  namque  parte  Apostolus  praemittit 
devotam  et  reverentem  salutationem,  unde  vocat 
Ephesios  sanctos  et  fideles  in  Christo  lesu,  cum 
tamen  supra  scribendo  Galatis,  absque  omni  com- 
mendatione  eorum  simpliciter  dixisset:  «  Ecclesus 
Galatiae  » . 

SECUNDA   PARS. 

In    secunda   vero   parte   inducit   Ephesios    exl 
raultiplici  suscepto  beneficio  per  Christum  ad  gra- 


OCTAVA    PARS.  293 

titudinem  et  gratiarum  actionem  (c.  I  3-7)  Et  in- 
cipit  illa  pars:  « Benedictus  Deus  et  Pater  Domini 
nostri  lesu  Christi  »,  ubi 

Primo  ponit  generalia  beneficia  collata  cunctis 
tidehbus,  quae  sunt  quatuor :  primum  est  caelestis 
benedictio,  de   qua    dicit:   .  Qui   benedixit   nos    in 
omni    benedictione  spirituali  . ;  secundum,  aeterna 
praeelectio,  de   qua   subdit:   .  Sicut    elegit  nos  in 
Chnsto  ante  mundi  constitutionem  » ;  tertium  filia- 
Jis    adoptio,    addens:   « Qui    praedestinavit   nos    in 
adoptionem  filiorum  per  lesum  Christum  »;  quartum 
peccatorum  remissio  et  per  consequens  gloriae  ae- 
ternae  adeptio,  de  qua  addit:   «  In  qua  glorificavit 
nos  m  dilecto   filio  suo,  in   quo  habemus  remissio- 
nem  peccatorum  » . 

Secundo  vero  ponit  specialia  beneftcia  collata 
apostohs,    ibi:   „  Quae   (gratia)    superabundavit   in 
nobis  in  omni  sapientia».  Quae  quidem  duo  bene- 
ncia  luerunt   unum   intrinsecum,  scilicet  plenitudo 
sapientiae  et  prudentiae,  quam   contulit  apostolis 
prae  ah>s  fidelibus;  et  de  hoc  dicit:   «  Superabun- 
davit  in  nobis    in    omni   sapientia   et  prudentia  ». 
Secundum   vero  fuit  extrinsecum,  scilicet  instau- 
ratio  omn.um    per    ministerium    apostolorum,  nuia 
per  conventionem  fidelium,  ministerio   apostolorum 
lactam,    mstaurati  sunt  caeli,  angelorum    reparata 
riuna,  et  instaurata  est  terra  in  moribus  et  doctrina- 
et  de  hoc  beneficio  subdit:   ..  Instaurare  omnia  in 
Chnsto,  quae  in  caelis  et  quae  in  terris  sunt  » 

lertio  ponit  peculiare  beneficium  collatum  insis 
Lphcsus,  ,bi :  « In  quo  et  nos  sorte  vocati  sumus  » 
Urca  quod  beneficium  primo  dicit,  quod  in  illa  in- 
stauratione   tamquam  instaurationis  participes  pri- 


294  COMPSNDIUM   AUREOLI. 

mo  vocati  fuerant  ludaei;  unde  ait:  «  Ut  simus  in 
laudem  gloriae  eius  nos,  qui  ante  speravimus  in  Chri- 
sto».  Secundo  vero  illius  instaurationis  participes 
effecti  sunt  Ephesii,  subdens:  «  In  quo  et  vos,  cum 
audissetis  verbum  veritatis  « . 

Et  sic  inducit  eos  ex  susceptis  per  Christum 
beneficiis,  tam  communibus  quam  spiritualibus,  ad 
gratiarum  actiones. 


TERTIA   PARS. 


In  tertia  vero  parte  principali,  ut  magis  reddat 
eos  sollicitos  ad  gratias  agendum,  innuit,  quod  est 
valcle  dificile,  de  tantis  beneficiis  habere  dehitam 
et  sufpcientem  recognitionem.  Et  mcipit  pars  lila 
ibi  (c  I  15.):  «  Propterea  et  ego  audiens».  Ibi 
enim  ostendit,  quomodo  sit  difficile  Ephesiis,  ut  suf- 
ficienter  Deo  gratias  agant: 

Primo,  quia  ipse  ad  regratiandum  eos  luvat ; 
unde  ait:   «  Non  cesso  gratias  agens  pro  vobis». 

Secundo,  quia  et  pro  ipsis  orat,  ut  habeant  il- 
luminatos  oculos  ad  cognoscendum  gratias,  quas 
Deus  fecit  ipsis,  et  beneficia,  quae  Christus  contu- 
lit  tam  vocando  quam  hereditatem  promittendo, 
quam  Christi  magnitudinem  et  potentiam  osten- 
dendo  in  resurgendo  a  mortuis  et  in  sedendo  ad 
dexteram  Dei  patris  et  in  praesidendo  toti  caelesti 
curiae  et  infiuendo  corpori  Ecclesiae.  Rogat  enim 
Deum  ut  Ephesii  omnia  illa  recognoscant  ad  finem 
lmnc,'ut  amplius  Christo  sint  grati.  Durat  autem 
haec  pars  ab  illo  loco  (c.  1,  15-23.). 


I 


OCTAVA  PARS.  295 

QUARTA  PARS. 

In  quarta  vero  parte  Apostolas  docet  Ephe- 
sios,  status  fidei  ad  status  paganismi  facere  com- 
parationem,  iit  cognoscant,  quanta  sit  differentia 
ut  ex  hoc  magis  Christo  sint  grati,  per  quem  vo- 
cati  sunt  ab  illo  statu  ad  istum.  Et  incipit  pars  illa 
in  principio  capituli  2. 

Unde  ponit  duas  differentias  inter  statum  pa- 
ganismi  et   statum   tidei.  1)    Differunt   enim   sicut 
vivum   et  mortuum.    Nam    status    paganismi    est 
status  mortis  propter  delicta  et  peccata,  in  quibus 
vivunt  gentiles.  Status  autem    fidei    est  status   vi- 
tae  propter  gratiam,  qua  convivificavit  nos  Deus  in 
Chnsto  et  conresuscitavit  et  consedere  facit  in  cae- 
lis.  Et  hanc  differentiam  ponit  Apostoliis  cap.  2,  1-10. 
2)  Differunt    vero   secundo    penes    alienum    a 
Deo  et  propivquum,  et    penes  alienum    a    populo 
Israel  et  populo   Dei  ac  testamento  et  promissione 
sanctorum,   et   domesticum  et    propinquum    eidem. 
Ephesn  enim,  cum  essent  gentiles  et  pagani,  erant 
aheni  a  Deo   et  a  populo   suo  Israel  et   quasi  ini- 
mici.  Sed  per  Christum,  qui  fecit  utraque  unum  et 
rupit  medium   parietem  et  solvit   inimicitias,   quae 
erant  inter  ipsos  Gentiles  ex   una  parte   et  Deum 
ac  suum  populum  ex  alia  parte:  facti  sunt  Ephe- 
su  propmqui,  ita  ut  iam  non  sint  hospites  et  adve- 
nae,  sed    cives   sanctorum   et  domestici  Dei.  Hanc 
autem    secundam   differcntiam    ponit   Apostolus   a 
cap.  2,  11-22. 

Concludere  ergo   intendit    Apostolus :  Ex  quo 
pnus  erant  mortui  et  per  Christum  facti  sunt  vivi; 


296  COMPENDIUM   AUREOLT. 

ex  quo  prius  erant  alieni  a  Domino  et  extranei  et 
per  Christum  facti  sunt  domestici  et  propinqui: 
ergo  quam  multum  tenentur  esse  grati. 

QUINTA   PARS. 

In  quinta  vero  parte  Apostolus  facit  pro  Ephe- 
siis  devotissimam  oratioiiem,  postquam  eos  monue- 
rat  ad  gratiarum  actionem.  Et  incipit  pars  ista  a 
principio  capituli  teriii :  «  Huius  rei  gratia  ego 
Paulus  )) ,  ubi 

1.  Primo  ponit  suam  sufficientiam  ad  orandum 
(v.  2.)  et  obligationem  (v.  8.)  et  confidentiam  (v,  12.) : 
sufficientiam  quidem,  cum  ait:  «  Si  tamen  audistis 
dispensationem  gratiae  Dei  )) ;  obligationem  vero, 
cum  subdit:  «  Mihi  omnium  sanctorum  minimo  ))  etc; 
confidentiam  vero,  cum  subdit:  « In  quo  habemus 
fiduciam  et  accessum  ». 

2.  Secundo  vero  subdit  orationem  ipsam,  ad 
quam  praetenderat  se  sufficientem  et  obhgatum, 
dicens  (v.  14-21.):  «  Huius  rei  gratia  flecto  genua 
mea  )) .  In  qua  oratione  postulat  a  Deo  patre,  ut 
det  Ephesiis  virtutem  fidei,  per  quam  Christus  in- 
habitat  et  corroboratur  in  cordibus  eorum  dicens : 
«  Ut  det  vobis  secundum  divitias  gloriae  suae ))  etc. 
Et  postulat  pro  eis  virtutem  caritatis  et  dilectio- 
nis,  subdens:  «  In  caritate  radicati  et  fundati  «... 
Et  postulat  pro  eis  donum  sapientiae  et  scientiae 
et  plenitudinem  donorum  ceterorum  Spiritus  sancti, 
subdens:  «  Ut  possitis  comprehendere  )) .  Et  ultimo 
recurrit  ad  Deum  patrem,  ut  suppleat  orationem 
suam,  scilicet  quantum  ad  bona  cetera,  in  quibus 
reputat   orationem   suam   insufficientem,   subdens: 


OCTAVA   PARS.  297 

«Ei  autem,  qui  potens  est  orania».  Et  sic  termi- 
natur  pars  quinta  principalis. 


SEXTA    PARS. 


In  sexta  vero  parte  Apostolus  ponit  in  moribus 
gencralem  informationem,  Informat  enim  Ephe- 
sios  in  diversis  virtutibus  et  moribus  in  generali 
(c.  4-c.  5,  21.).  Monet  autem  acl  decem  virtuies 
per  ordinem : 

Primo  quidem  monet  virtutem  mansuetiuiinis 
et  Immilitatis,  dicens  (v.  1.):  «  Obsecro  itaque  vos, 
ut  digne  ambuletis...  cum  omni  humilitate  et  man- 
suetudine  » . 

Secundo   vero    raonet   ad  virtutem  caritatis, 
pacis  et  concordiae  et  ad  spiritus  unitatem,   sub- 
dens  :    «  Solliciti   servare   unitatem    spiritus  « ,    sci- 
licet  in  vinculo  pacis.  Inducit    autem    Ephesios  ad 
spiritus    unitatem,  et    quia    sunt    unum    corpus   in 
Christo  et  quia  idem  sperant,  scilicet  eandem  sa- 
lutem  aeternam,  et  propter  unitatem   Doraini  cum 
unitate  fidei  et  propter  unitatem  sacramentorum,  et 
propter   varietatem  donorum,   quae   ordinantur  'ad 
consummationem  unius  corporis  Ecclesiae,  et   pro- 
pter  unitatem  augmenti,  quia  sine  caritate  et  uni- 
tate  nullus  potest  crescere  aut  augmentari  in  cor- 
pore  Ecclesiae,  quia  caritas  est  nerviis  ille  et   illa 
iunctura,   per   quod  totum    corpus    Ecclesiae   com- 
pactum  est  et  connexum  (cap.  4,  4-16.). 

Tertio  vero  monet  ad  virtutem  imdicitiae. 
castitatis  et  honestatis,  cum  subdit  (c.  4,  17-24.): 
«  IIoc  ergo  dico  et  testificor,  ut  iam  'non  am^ 
buletis    sicut    et    gentes    ambulant  «;    sequitur : 


% 


298  COMPENDIUM   AUREOLI. 

«  Qui  desperantes  semetipsos  tracliderunt  impudici- 

tiae  » . 

Quarto  vero  monet  ad  virtutem  veritatis  ser- 
vandae  in  ore,  subdens  (c.  4,  25.) :  «  Propter  quod 
deponentes  mendacium  loquimini  veritatem  » . 

Quinto  vero  monet  ad  virtutem  unitatis  et 
patientiae,  subdens  (c.  4,  26-27.):  «  Irascimini  et 
nolite  peccare » . 

Sexto  monet  ad  virtutem  sb^enuitatis  et  ope- 
rositatis  sanctae,  quae  opponitur  acidiae,  subdens 
(c.  4,28.):  «  Qui  furabatur,  iam  non  furetur,  ma- 
gis  autem  unusquisque  laboret  manibus  » . 

Septimo  monet  ad  virtutem  benignitatis  ser- 
vandae  in  ore  et  in  corde:  in  ore,  cum  ait:  « Omnis 
sermo  malus  ex  ore  vestro  non  procedat » ;  in  corde, 
cum  subdit:  «  Et  nolite  contristari  Spiritum  san- 
ctum  Dei »;  in  corde  vestro  et  ore  simul,  cum  ait: 
«  Omnis  amaritudo  et  ira  Dei  »  etc,  usque  in  finem 

cap.  4. 

Octavo  vero  monet  ad  discernendum  et  distin- 
guendum  exemplaris  veri  a  falso  veritatem.  Unde 
verum  exemplar,  quod  debemus  imitari,  Christus 
est  et  Deus,  pro  quo  dicit  in  principio  capituli 
quinti :  «  Estote  imitatores  Dei  sicut  filii  carissimi 
et  ambulate  in  dilectione  » .  Falsum  autem  exem- 
plar,  quod  debemus  omnino  fugere,  est  conversatio 
vitiosa,  quam  servant  pagani  et  gentiles;  et  admo- 
net  Ephesios,  ut  dimittant  tenebrosam  conversatio- 
nem  gentilitatis,  quam  prius  habuerunt,  concludens, 
quod  illud,  quod  fit  ab  eis  in  occulto,  turpe  est  in 
re.  Et  durat  illa  monitio  ab  illo  loco  (c.  5,  3-14.): 
«  Fornicatio  autem  et  omnis  immunditia  nec  nomi- 
netur  in  vobis »  etc. 


OCTAVA    PARS.  299 

Nom  vero  monet  ad  vzrtutem  prudentiae  et 
ad  habendam  cautelam  et  sagacitatem,  dicens : 
«  Videte,  quomodo  caute  ambulatis,  non  quasi  insi- 
pientos...  quoniam  dies  mali  sunt;  propterea  nolite 
fieri  imprudentes  ». 

Decimo  et  ultimo  prohibens  ebrietates  et  in- 
temperantiam  monet  eos  simul  ad  virtutern  sohrie- 
tatis,  orationis,  contemplationis  et  laudis  divinae, 
dicens  :  «  Nolite  ebriari  vino,  sed  implemini  Spiritu 
sancto,  loquentes  vobismetipsis  in  psalmis,  hymnis 
et  canticis  spiritualibus  » . 

Et  in  hoc  terminatur  informatio  generalis  in 
moribus  et  pars  sexta  principalis. 


SEPTIMA   PARS. 


In  septima  vero  parte  ponit  informationem  in 
moribus  spiritualem  joro  diversis  personis  et  stati- 
bus  et  propriam  cuiuslibet  eruditionem.  Informat 
enim  uxorem  et  virum,  patrem  et  filium,  servum 
et  dominum,  unumquemque  secundum  virtutem  sibi 
praecipue  debitam  et  propriam  ac  proportionalem. 
Et  durat  pars  illa  a  loco  ubi  scribitur  (v.  21.): 
«  Subiecti  invicem  »,  usque  ad  locum  ubi  dicitur 
(c.  6,  10.):   «  De  cetero,  fratres,  confortamini  ». 

Monet  enim  primo  uxores,  ut  servent  ad  viros 
virtutem  reverentiae;  unde  dicit:  «  Mulieres  viris 
suis  subditae  sint  sicut  Domino».  Et  probat  hoc 
per  subiectionem  et  reverentiam,  quam  habet  Ec- 
clesia  ad-  sponsum  suum  Christum. 

Monet  enim  viros,  ut  servent  ad  uxores  suas 
virtutem  amicitiae  et  ne  ipsas  habeant  odiosas ; 
unde   subdit:   «  Viri,   diligite  uxores  vestras».   Et 


300  COMPENDIUM   AUREOLI. 

probat  hoc  per  dilectionem,  quam  Christus  habet 
ad  universam  Ecclesiam  sponsam  suam  et  per  hoc 
quod  vir  et  uxor  sunt  una  caro,  et  per  hoc  quod 
dicit  scriptura,  Genesis  secundo :  «  Et  propter  hoc 
relinquet  homo  patrem  et  matrem  »  etc. 

Monet  vero  filios,  ut  servent  ad  patrem  virtu- 
tem  ohedientiae,  capite  6,  1,  unde  dicit:  «Fihi,  obe- 
dite  parentibus  vestris  » .  Et  probat  hoc  per  man- 
datum  Dei,  quod  est  primum,  cui  additur  promis- 
sio,  cum  dicitur:  «  Honora  patrem  tuum  et  matrem 
tuam,  ut  sis  longaevus  super  terram  » . 

Monet  vero  'patres,  ut  servent  ad  filios  virtu- 
tem  benevolentiae,  ne  sint  eis  amari;  unde  subdit: 
«  Et  vos,  patres,  nolite  ad  iracundiam  provocare 
filios  vestros  » . 

Admonet  autem  servos,  ut  servent  ad  dominos 
virtutem  fidelitatis  et  affectionis  bonae;  unde  sub- 
dit:  «  Servi,  obedite  dominis  carnalibus  in  simplici- 
tate  cordis,  non    ad  oculos  servientes  quasi  homi- 

nibus » . 

Monet  vero  dominos,  ut  habeant  ad  servos  vir- 
tutem  humanitatis  et  tolerantiae  ac  supportationis 
bonae;  unde  dicit :  «  Et  vos,  domini,  eadem  facite  ser- 
vis,  remittentes  minas  » .  Et  probat  hoc,  quia  ser- 
vus  et  dominus  habent  in  caelis  communem  Do- 
minum,  apud  quem  non  est  acceptatio  personarum. 


OCTAVA    PARS. 


In  parte  vero  octava  huius  epistolae  regre- 
ditur  Apostolus  ad  informationem  Ephesiorum 
omnium  in  communi,  monens  eos  ad  perseveran- 
tiam  in  fide   et  moribus  et   confortationem.  Unde 


OCTAVA    PARS.  301 

armat  eos  spiritualibus  armis  adversus  diabolos 
qui  minantur  subvertere  fideles  et  a  fide  et  a  mo- 
ribus,  a  quo  supra  monuerat.  Et  ideo  rationabiliter 
regreditur  post  generalem  et  specialem  informatio- 
nem  factam  superius  ad  istam  specialem  armatw 
ram.  Incipit  autem  pars  ista  a  loco  ubi  scribitur 
(c.  6,  10-18.):  «De  cetero,  fratres,  confortamini  « 
et  durat  usque  ibi:  «  Per  omnem  orationem  et  ob- 
secrationem  orantes  omni  tempore  » . 

In  armando  autem  spiritualiter  hominem  primo 
praemittit  armaturae  necessitatem,  dicens :  Habe- 
mus  enim  fortem  adversarium ;  et  subdit :  «  Ut 
possitis  stare  adversus  insidias  diaboli,  quia  non 
est  vobis  colluctatio  »  etc.  Secundo  vero  ponit  ar- 
maturae  varietatem  et  ponit  sex  arma. 

Primo  cingulum:   «  State  ergo  succincti». 

Secundo  loricae  operimentum,  subdens :  «  Et 
induti  loricam  iustitiae  » . 

Tertio  ornatum  pedum,  subdens:  «  Et  calceati 
pedes  » . 

Quarto  scutum  protectivum,  subdens :  « In  omni- 
bus  sumentes  scutum  » . 

Quinto  capitis  defensionem,  subdens :  «  Et  ^a- 
leam  salutis  » . 

Sexto  instrumentum  invasivum,  subdens:  «  Et 
gladium  spiritus  » . 

Et  in  hoc  finitur  octava  pars  principalis. 

NONA    PARS. 

In  nona  vero  parte  et  ultima  implorat  Aposto- 
las  ab  Ephesiis  orationum  suarum  suffragia  et  im- 
ponit  devotam  conclusionem.  Incipit  autem  pars  iUa 


302  COMPENDIUM   AUREOLI. 

ubi  scribitur :  «  Per  omnem  orationem  et  obsecra- 
tionem  orantes  pro  omnibus  sanctis  et  pro  me  » ; 
et  finitur  in  illo  loco:  «  Gratia  cum  omnibus,  qui 
diligunt  Dominum  nostrum  lesum  Christum  »,  ubi 
epistola  ad  Ephesios  terminatur. 

Incipit  epistola  ad  Philippenses. 

Nunc  accedit  epistola  ad  Philippenses  et  in-  I 
tendit  unam  conclusionem,  scilicet  animare  Philip- 
penses  ad  tolerantiam  passionum  et  persecutionum 
pro  Christo,  pro  eo  quod  ipsi  perstiterunt  in  veri- 
tate  fidei  nec  receperunt  falsos  apostolos  fidem 
subvertentes,  sed  potiiis  pro  Christo  passi  fuerant, 
sicut  Apostolus  testatur  dicens  (c.  1,  29.):  «  Vobis 
donatum  est  pro  Christo,  non  solum  ut  in  eum  cre- 
datis,  sed  etiam  ut  pro  illo  patiamini». 

Dividitur  ergo  praesens  epistola  in  octo  partes 

principales. 

1.  Prima  namque  pars  est  salutativa  et  uni- 
tiva  animorum,  quae  incipit  (c.  1,  1.):  «  Paulus  et 
Timotheus,  servi  lesu  Christi  » . 

2.  Secunda  vero  est  gratiarum  activa  et  re- 
cogitativa  beneficiorum  divinorum,  quae  Philippen- 
ses  receperant  a  Christo;  quia  non  solum  receperant 
fidem  sicut  ceteri  credentes,  imo  erant  sacri  socii 
defensionis  et  confirmationis  evangelii  et  vinculo- 
rum  et  aliarum  tribulationum,  quas  sustinuerant  pro 
Christo.  Unde  pervenerant  ad  maiorem  perfectio- 
nem,  quam  et  Apostohis  orat  continue  augmentari, 
donec  perveniant  ad  fructum  iustitiae  et  ad  gloriam 
Dei  (c.  I,  3-11.):  «  Gratias  ago  Deo  meo»,  usque 
ibi:   «  Scire  autem  volo  vos,  fratres  ». 


I 


OCTAVA   PARS.  303 

3.  Tertia  vero  pars  est  reserativa  et  expli- 
cativa  secretorum  ;  aperit  enim  eis  per  literas  tam- 
quam  amicis  statum  suum  (c.  1,  12-24.). 

a)  Primo  quidem,  quomodo  vincula,  quibus  erat 
Romae  ligatus,  non  erant  ad  confusionem  sui,  imo 
lam  erant  ad  magnum  profectum  evangelii/quia 
multi,  qui  antea  non  audebant  praedicare,  assum- 
serant  vigorem  et  audaciam  praedicandi  exemplo 
ipsuis.  Et  occasione  huius  ponit  diversas  intentio- 
nes  et  diversa  motiva,  quibus  a  diversis  Christi 
iides   per  evangelium  praedicatur. 

b)  Secundo  eis  aperit  spem  suam,  quia  sperat 

per  illa  vmcula  pervenire  ad  gloriam    et  salutem. 

•  c)  Tertio  vero  aperit  eis,  qualiter  exspectat  cito 

pro  Chnsto  sustinere  martyrium  et  mortem;  unde 

dicit  (c.  ],  20.):   «Et  nunc  magniticabitur  Christus 

m  corpore  meo  sive  per  vitam,  sive  per  mortem». 

d)  Quarto  aperit  eis,  qualiter  nescit,  quod  eli- 

gat,  an  mori,  an  vivere  pro  Christo,  et  dicit:  «  Coar- 

ctor  enim  e  duobus  ». 

4.  Quarta  vero  pars  est  animativa  Philippen' 
siitm  ad  martijrium  et  ad  tolerantiam  adversorum 
unde  ait  (c.    1,    28-30.):   «  In  nullo   terreamini   ab 
adversarus;  hoc  enim  a  Deo  vobis  donatum  est,  ut 
patiamini  pro  Christo  »   etc. 

5.  Quinta  vero  pars  est  informativa  viiHutum 
et  morum;  instruit  enim  ipsos  in  multis  virtutibus 
cap.  2,  quod  incipit:   «  Si  qua  ergo  consolatio  »  etc. 

Ubi  ergo  primo  monet  ad  fidei  veritatem,  di- 
oens:^«  Ut  idem  sapiatis  unanimes,  idem  sentientes  » . 

Secundo  monet  ad  verani  humih'tatem,  sul)- 
dens:  «  Nihil  per  contentionem...  sed  por  humili- 
tatem»;  et  adhuc  ad  hoc   per   exemphim  Christi, 


304  COMPENDIUM   AURBOLI. 

subdens :  «  Hoc  enim  sentite  in  vobis,  quod  et  in  Chri- 
sto  lesu  » ,  qui  non  ponderavit  formam  Dei,  in  qua 
erat  Patri  aequalis,  sed  «  formam  servi  accipiens  se- 
metipsum  exinanivit  et  usque  ad  mortem  crucis»  etc. 
Tertio  vero  monet  ad  conservandum  in  omni- 
bus  operibus  Dei  metum  et  timorem,  dicens:  « Itaque 
cum  metu  et  timore  salutem  vestram  operamini ». 
Quarto  vero  monet  ad  conservandum  in  eisdem 
operibus  dulcorem,  vigorem  et  exemplaritatis  splen- 
dorem,  subdens:  «  Omnia  facite  sine  murmuratione, 
ut  sitis  sine  querela  et  simplices  filii  Dei  sicut  lu- 
minaria  in  caelo  » . 

Quinta  vero,  quia  Apostolus  sciebat,   eos   esse 
perfectos  in  virtutibus,  ne    per   istam    monitionem 
crederent  Philippenses,  quod  minus  teneret  de  eis, 
dicit  et  ostendit,  quantum  de  ipsis  teneat,  asserens, 
quod  non  in  vacuum  curreret,   neque  cucurrit  nec 
in  vanum  laboravit,  et  quod  gaudet  et  quod   con- 
gratulatur  de  ipsis,  et  quod  libenter  immolatur  et 
vult  offerri  in  sacrificio  pro    fide  eorum;  et    quod 
ex  dilectione,  quam   habet  ad  eos,  (mittit  ad  eos) 
Timotheum  sibi  et  eis  amantissimum.  Et  quod  ad- 
huc  ipsemet  confidit  in  Domino,  se  ad  eos   ventu- 
rum.  Et  quod  mittit  eis  eorum  episcopum  Epaphro- 
ditum,  de  quo   dolebant   Philippenses,  quia  audie- 
rant  ipsum  infirmantem. 

6.  Sexta  vero  pars  est  eruditwa  et  ad  cau- 
telam  inductiva  respectu  pseudoapostolorum ,  qui 
praedicabant,  circumcisionem  et  legalia  servari  de- 
bere  cum  fide,  cap.  3.  quod  incipit:  «  De  cetero,  fra- 

tres  mei » . 

Unde  primo  premittit  excusationem  super  hoc,. 
quod  repetit  hanc  materiam  de  legalibus,  cum  in 


OCTAVA    PARS.  305 

aliis  epistolis  de  hac  materia  fecisset  sufficientem 
tractatum.  Excusat  enim  se,  sicdicens:  «Mihiqui- 
dem  non  pigrum,  vobis  autem  necessarium  «   etc. 

Secundo  vero  ponit  suam  eruditionem  et  cau- 
telam  contra  pseudoapostolos,  quos  vocat  canes, 
malos  operarios  et  derisorie  concisionem,  non  cir- 
cumcisionem,  quia  nos  sumus  vera  circumcisio,  vere 
circumcisi  in  spiritu,  non  in  carnc.  Et  hoc  facit  ibi 
(c.  3,  2.):   «  Videte  canes». 

Tertio  vero  ponit  circa  istam  materiam   suam 
mtentionem  quantum  ad  id,  quod  tan^it  personam 
suamrquia  cum  ipse  circumcisus  fuisset  octava  die 
de  genere  Israel  et  pharisaeus   et  aemulator  legis 
prius    exsisteret,  circumcisionem    tamen    et    legem 
etiam  contemnebat  ut  stercora,  ut  Christum  lucrare- 
tur  et  iustitiam,  quae  est  ex  fide  eius,  et  societatom 
mortis  et  passionis  eius   et  gloriam  resurrectionis 
ipsius;  ibi  (v.  4.):  «  Si  quis  alius  videtur  confidere ». 
Quarto  vero,  quia  videbatur    se   commendasse 
atque  iactasse,  ponit  quandam   humilem  excusatio- 
nem,  dicens,  quod  ipse  non    reputat   se  perfectum, 
nec  comprehendisse,  sed  nititur  comprehendere,  et 
prosequitur   ac    se    extendit    ad  bravium  supernae 
vocationis;  ibi  (v.  12.):  «  Non  quod  iam  acceperim  «. 
Qumto  invitat  Philippenses  ad  sui  imitationem 
circa  contemptum   legalium  et   circumcisionis,  mo- 
ncns,  ut  non  imitentur  inimicos  crucis  Cliristi,  cuius- 
niodi  erant,  qui  circumcisionem   et   legalia  'praedi- 
cabant  servanda.  Tales  enim  confidebant  in  carna- 
libus  et  terren^s,  non  autem  in  caelestibus  et  in  Chri- 
sto;  jbi  (V.  17.):    «  Imitatores  mei  estote». 

7.  Septima  pars  est  confirmativa  et  consolativa 
oppressorum  et  tribulatorum.  Dictum  est  cnim  su- 
CompemUum  Anrcoli  20 


306  COMPENDIUM   AUREOLI. 

pra,  quod  Philippenses  multa  erant  passi  pro  Chri- 
sto'et  patiebantur;  et  icleo  indigebant  confortatione 
et  consolatione  (c.  4,  1-9.):  « Tamquam  fratres  mei 
carissimi...  gavisus  sum  in  Domino  vehementer  >> . 
Consolatur  autem  eos: 

Primo  implorando  personarum  devotarum  au- 
xilium  et  adiutorium,  Clementis  scilicet  et  Germani 
et  aliorum  perfectorum  virorum,  rogans  eos,  ut 
ipsi  debeant  Philippenses  confortare. 

Secundo  confortat  eos  praedicendo,  adventum 
Christi  eis  esse  propinquum  ad  subveniendum  ipsis, 
ibi  (v.  4.):  «  Gaudete  in  Domino  semper,  iterum 
dico »  etc.  Bis  enim  monet  eos  ad  gaudium  et  petit 
pro  eis  pacem  Christi,  quae  exsuperat  omnem  sen- 
sum,  ut  custodiantur  usque  ad  Christi  adventum, 
qui  appropinquat  ad  liberationem  eorum. 

Tertio  confortat  eos  ostendendo,  qualiter  de- 
bent  liberum  animum  habere,  quia  non  habent 
de  aliquo  curare,  nisi  quod  cogitant,  quaecunque 
sunt  vera,  quaecunque  pudica,  quaecunque  lusta, 
quaecunque  sancta,  et  reliqua,  quae  ponit,  et  pro- 
mittit,  quod  his  cogitatis  Deus  pacis  ent  cum  eis 
ad  omnem  confortationem  ipsorum. 

8.  Octava  vero  pars  et  ultima  est  rememora' 
tiva  donorum  a  Philippensibus  Apostolo  transmis- 
sorum.  Unde  dicit,  se  fuisse  valde  gavisum  de  dono, 
quod  miserant,  in  quo  videbantur  refloruisse,  hoc 
est  de  novo  sensisse  penuriam,  quam  Apostolus 
exsistens  in  vinculis  tolerabat.  Dicit  autem  non  faisse 
gavisum  propter  sui  penuriam,  cum  sciret,  « abun- 
dare  et  penuriam  pati»;  sed  quia  ipsi  erant  effecti 
participes  meriti  tribulationis  suae.  Et  durat  pars 
illa  a  loco,  ubi  scribitur  (v.  10):  «  Gavisus  sum  etiam 


OCTAVA    PARS.  ^       307 

in  Domino  vehementer  »,  usque  in  finem  epistolae, 
quae  in  salutatione  et  postuiatione  gratiae    termi- 


natur. 


Incipit  epistola  ad  Colossenses. 


Nunc  accedit  epistola  ad  Colossenses,  quae  in- 
tendit  unam  conclusionem,  videlicet  eos  animare 
ad  amorem  Christi  et  suae  fidei,  pro  eo  quod  a 
pseudoapostolis  tentabantur  et  inducebantur,  ut  cir- 
cumcisionem  acciperent  et  legalia  observarent.  Vo- 
lens  ergo  Apostolus  eos  retrahere  ab  amore  lega- 
Imm  et  ita  resistere  suasionibus  illorum,  monet  eos 
et  inducit  ad  adhaerendum  fidei  et  dilio>endum 
Christum. 

Dividitur  autem  praesens  epistola  in  duode- 
cim  'partes  principales: 

Primo  namque  inducit  et  allicit  per  salutatio'- 
nem  amicabilem  et  devotam,  ibi:  « Paulus  aposto- 
lus  lesu  Christi. 

Secundo  vero  eos  allicit  et  inducit  propter;:)^r. 
fectionem  multiplicem  eis  a  Christo  collatam  et 
gratiam,  quia  inter  alios  fideles  abundabant  in  fide 
et  spe  et  dilectione  in  sanctos,  et  crescebant  ac 
fructificabant  in  omni  perfectione.  Et  in  hoc  indu- 
cit  testimonium  cuiusdam  discipuli,  qui  converterat 
eos  Epaphras  nuncupati,  qui  retulerat  Apostolo 
perfectiones  praedictas  de  Colossensibus.  Ex  quibus 
dicit  se  mcitatum  orare  pro  eis,  ibi  (c.  1  3-11)- 
«  Gratias  agimus  Deo  Patri « ,  usque :  « Gratias  a-en- 
tes  Deo  Patri  « . 

Tertio  vero  eos  allicit  et  inducit    per   Christi 
commendationem  et  excellentianu  Et  ponit  excel- 


308  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

lentias  Christi  quatuor :  primam  quod  sorti  sancto- 
rum  et   collegio  nos   aggregavit.  Secundam,    quia 
nos  eripuit  de  potestate  tenebrarum,  diaboli   scili- 
cet  et  inferni.  Tertiam,  quia  nos  transtulit  et  inse- 
ruit  in  regnum  sui  filii.  Quartam,  quia  per  lesum  ha- 
bemus  remissionem  et  redemptionem  omnis  peccati. 
Deinde  vero  ponit  excellentias  Ghristi  respectu 
Dei  patris,  quae  sunt  duae:  prima,  quod  est  ipsms 
imago  et  speculum;  secunda,  quod  est  primum  ema- 
nans  ab  ipso  et  omnis  emanationis  principium,  et  ideo 
dicitur  (v.  15.) :   «  Primogenitus  omnis  creaturae  » . 
Deinde  vero  ponit  excellentias  Christi  respectu 
totius  imwersi  quae  sunt  tres:  prima  quidem,  quod 
omnia  sunt  condita  in  ipso  tamquam  in  causa  exem- 
plante ;  secunda  vero,  quia  omnia  sunt  ab  ipso  pro- 
ducta,   sive    in    caelo,  sive    in   terra,  tamquam  ab 
efficiente;  tertia  vero,  quod  omnia  sunt  post  ipsum 
et  in  ipso   et  sub   ipso   tamquam    sub   causa  con- 

servante. 

Deinde  vero  ponit  Christi  excellentias  in  spi- 
rituali  respectu  corporis  Ecclesiae,  ({\xd^e  sunt  tres: 
prima  quidem,  quod  est  caput  Ecclesiae  vivificans; 
secunda,  quod  est  primogenitus  inter  resurgentes, 
resurrectionem  nuntians;  tertia,  quod  ipse  est  Dei- 
tatis  locus  proprius,  Ecclesiam  cum  Deo  pacificans 

et  reconcilians. 

Et  ex  hoc  inferendo  inducit  et  allicit  Colos- 
senses,  quod  ut  in  fide  ipsius  fundati  et  stabiles 
permaneant  (c.  1,  12-23.):  «  Gratias  agentes  Deo 
Patri  >>,  usque  ibi:   «  Cuius  factus  sum  ego  Paulus 

minister » .  ... 

Quarto  vero  eos  allicit  et  inducit  per  sm  tpstus 
suficientiam  et  tolerantiam  passionum  pro  fide  ac 


OCTAVA   PARS.  309 

patientiam  multam.  Ex  hoc  enim,  quod  ipse  gau- 
debat  in  passionibus,  quas  tolerabat  pro  Colossen- 
sibus,  pro  eo  quod  ipsis  et  ceteris  fidelibus  veram 
fidem  praedicando  docuerat,  circumcisionem  et  ce- 
tera  legalia  non  debere  observari,  de  hoc  utique 
exemplo  Pauli  debebant  solum  Christum  diligere 
et  in  ipsius  iussionibus  gloriari  et  circumcisionem 
et  cetera  ah'a  legalia  contemnere. 

Ponit  ergo  Apostolus  suam  patientiam  dicens: 
«  Nunc  gaudebo  in  passionibus  pro  vobis,  et  adim- 
plebo  ea  quae  desunt  passionum  Christi».  Deinde 
vero  ponit  suam  sufficientiam  dicens  (c.  1,  24-29.): 
«Factussum  ego  Paulus  minister  secundum^di- 
spensationem  Dei,  quae  data  est  mihi». 

Quinto  vero  eos  allicit  et   inducit  eos  per  sui 
amiciham  et  affectionem  puram,  dicens,  quod  li- 
cet  eos  non  viderit  in  facie,  nec  e  converso,  tamen 
pro  ipsis  et  pro  aliis,  qui  non  viderunt  faciem  suam 
est  summe  sollicitus,  ut  in  fide  instruantur   ac  in- 
tellectu  sapientiae  et   scientiae   Christi  impleantur, 
et  ne  per  verba  aliquorum  sublimia  et  fallacia  de- 
cipiantur.  Et  rationem  huius  sollicitudinis  assignat, 
quod  licet  sit  absens  corpore,   est   tamen    praesens 
spiritu  cum    ipsis   et   videt   mente,   quomodo    sunt 
ftrmati  m  fide,  cum  vivant  ordinate.  Et  ideo  con- 
cludit,  quod  debent  esse  radicati    et    confirmati  in 
vera  fide,^  ne  a  seductoribus  moveantur.  Durat  au- 
tem  pars  illa  a  cap.  secundo  usque  ibi  (v.  8.):  «  Vi- 
dete,  ne  quis  vos  decipiat « . 

^  Sexto  allicit  eos  et  inducit  per  C/iristi  sapien- 
tiam  et  scientiam  infinitam.  Nam  pseudoapostoli 
videbantur  eos  decipere  per  traditiones  humanas 
et  rationes  sensibiles  et  philosophiam  ac  primitias 


310  COMPENDIUM   AUREOLI. 

ac  pueriles  observantias ,  quae  praecesserunt  in 
lege.  Erant  enim  ex  ipsis  quidam  ludaei  et  isti  ar- 
guebant  contra  fidem  per  elementa  huius  mundi, 
i.  e.  per  legalia,  quae  sunt  prima  et  per  consequens 
habent  modum  alphabeti  et  elementi.  Quidam  vero 
ex  ipsis  erant  pbilosophi  et  isti  arguebant  contra 
iidem  per  principia  naturalia  et  sensibilia,  tamen 
fallaciter,  et  per  traditiones  hominum  et  per  pro- 
positiones  a  philosophis  traditas  et  inventas.  ^ 

Monet  ergo  Apostolus,  ne  ab  istis  decipiantur, 
sed  attendant  ad  plenitudinem  divinitatis  Christi, 
qui  est  caput  omnis  principatus  et  potestatis  et 
omnium  angelorum  et  per  consequens  sua  sapientia 
infinita  transcendit  omnem  philosophiam  et  omnem 
sapientiam  pseudoapostolorum. 

Et  prosequitur,  quomodo  per  Christum  omnes 
fideles  observant  legalia  quantum  ad  veram  intel- 
lectum.  Nam  et  circumcisi  sunt  et  expohati,  non  m 
tjarne,  sed  in  spiritu,  non  a  praeputio  corporali,  sed 
a  praeputio  delictorum  per  baptismum  et  resurre- 
ctionem  Christi.  Et    cetera  legalia    evacuata  sunt 
et  obligatio  ad  illa  soluta  est,  quia   chirographum 
decreti  et  mandati  ipsorum  tulit  Christus   de    me- 
dio  et  affixit  illud  cruci.  Et  idcirco  concludit,  quia 
caeremonialia  de  cibis  et  potibus,  neomeniis  et  festis 
;et  ceteris  legalibus  erant  umbrae  quaedam  et  si- 
militudines  figurales,  quarum   est   corpus  Christus 
•et  veritas.  Idcirco  nuUus  potest  eos  de  istorum  in- 
observantia  iudicare.    Durat  autem    haec   pars  ab 
illo  loco  (c.  2,  8-17.):   «  Videte,  ne    quis  vos   deci- 
piat...  volens  in  humilitate  » . 

Septimo  eos  aliicit  et  inducit  detegendo  pseudo- 
apostolorum  versutiam   et   vitam   simulatam,  di- 


OCTAVA   PARS.  311 

cens,  quocl  tales  secluctores  exterius  veniunt  in  hu- 
militate  et  in  religione  angelorum,  et  tamen  inte- 
rius  sunt  inflati    ex    reputatione    sui    generis,  quia 
ludaei    sunt,  et   ex    reputatione    suae    circumcisae 
carnis,   et   ita   non   gloriantur    in   solo  capite  lesu 
Christo.  Et  hoc  probat.  Nam  ipsi  non  tenent  illud, 
quod  significat  mors  et  passio    lesu    Christi,  quae 
significat    mortificationem  omnium  legalium,  quae 
praecesserunt  tanquam  alphabetum  quoddam  et  ele- 
mentum  puerorum,  quia   lex   fuit  paedagogus   no- 
ster  in  Christo,  ut  dicebatur  supra  ad  Galatas  ter- 
tio  (v.  24.).  Denique  isti  autem  non  fundant  se  mo- 
nendo  homines  ad   observantiam    legalium,  nisi  in 
praeceptis  et  doctrinis  hominum  et  in  sapientia  su- 
perstitiosa  et  in  humilitate   ficta  et  simulata   vita. 
Durat  autem  haec  pars  ab  illo  Joco  (c.  2,  18-23.): 
«Nemo  vos  seducat»,  usque  in  finem  capituli. 

Octavo  eos  allicit  et  inducit  per  resitrrectiO' 
nem  Christi  et  sessionem  in  caelis  gloriosam,  di- 
cens,  quod  quia  Christus  est  sursum  in  dextera  Dei 
sedens,  nullus  fidelis  debet  sapere  nec  spem  suam 
ponere  in  his,  quae  sunt  super  terram,  sed  in  solo 
Christo,  et  per  consequens  nec  confidere  debet  in 
circumcisione  carnis  aut  in  cibis  et  potibus  legali- 
bus  et  ah*is  caeremoniis,  quae  sunt  purae  carnales 
et  purae  corporales.  Et  durat  baec  pars  a  cap.  3: 
«  Igitur  si  consurrexistis  »,  usque  ibi  (v.  4.):  «  Mor- 
tificate  igitur  membra  vestra». 

Nono  eos  allicit  et  inducit  per  eruditioncm 
moralem  et  salubrem  doctrinam  in  generali  datam. 
Docet  enim  eos: 

Primo,  quod  debent  mortificare  et  interficere, 
quia  peccata  carnalia,  fornicationem,  immunditiam 
et  libidinem. 


312  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Secundo  vero,  quod  debent  deponere,  quia  pec- 
cata  spiritiialia,  scilicet  iram,  indignationem,  men- 
dacium  et  turpem  sermonem.  Carnalia  quidera  pec- 
cata  debent  interfici,  quia  procedunt  ex  incentivo 
carnis;  sed  spiritualia  debent  deponi,  quia  sunt 
quasi  quaedam  pondera  spiritus  et  mentis. 

Tertio  vero  docet  eos,  quod  debent  exuere  con- 
versationem  antiquam  et  veterem  et  omnes  actus 
eius;  quae  quidem  conversatio  dicitur  vetus  homo. 
Quarto  docet  eos,  quod  debent  indiiere,  quia  no- 
vum  hominem  et  novam  conversationem,  quae  est 
ad  imaginem  et  similitudinem  vitae  Christi.  In  qua 
quidem  conversatione  nullam  differentiam  facit 
sexus  masculinus  vel  femininus,  sed  nec  populus 
gentilis  aut  ludaeus,  sed  nec  ritus  circuracisionis 
aut  praeputii,  sed  nec  conditio  servilis  aut  libera, 
nec  lingua  barbarica  aut  latina. 

Quinto  vero  docet  eos,  inter  haec  induraenta 
distinguere,  dicens,  quod  illa  induraenta  novi  ho- 
minis  sunt  benignitas  et  hurailitas,  raodestia  et  pa- 
tientia,  et  sic  de  aliis  virtutibus,  quas  Christus  no- 
bis  sicut  novus  horao  attuht  et  portavit. 

Sexto  docet  eos,  orania  illa  indumenta  succin- 
gere  et  vestire,  dicens:  «  Super  orania  caritatem 
habete,  quod  est  vinculura  perfectionis  » . 

Septirao  docet  eos,  orania  haec  induraenta  po- 
lire  et  in  quadara  recentia  tenere.  Nara  pax  cordis 
et  gaudiura  in  Christo  et  gratitudo  ac  devotio  et 
spiritualis  cantus  ac  laudis  exhibitio  sunt,  quae  li- 
niunt  et  tenent  in  recentia  oranes  virtutes,  et  ad 
illa  ultirao  raonet.  Durat  autera  illa  pars  ac  do- 
ctrina  raoralis  a  cap.  3,  5-17.  «  Mortificate  ergo 
merabra  vestra  »,  usque  ibi:  «  Mulieres  subditae 
setote  viris » . 


OCTAVA   PARS.  3]3 

Decimo  eos  allicit  et  inducit  per  moralem 
doctrmam  zn  speciali  promulgatam,  quantum  ad 
omnem  personam.  Instruit  enim  uxores  et  viros 
patres  et  fil.os,  servos  et  dominos  unumquemnue 
in  sua  propria  virtute  (c.  3,  18.):  .,  Mulieres  sub- 
d.tae,.    usque  ibi  (c.  4,  1.):  .Qrationi  instantes». 

Undecimo  eos  allicit  et  inducit  per  famiUarem 
scrzpturam  et  orationum  suarum  requisitionem  de- 
votam.  Requirit  enim,  ut  orarent  pro  eo.  Et  scri- 
bit,  quod  Titus  suus  frater  et  Onesimus,  quos  mit- 
tit  ad  ipsos,  omnia,  quae  circa  ipsum  agantur,  nota 
eis  tacient,  ut  consolentur  corda  ipsorum  (c  4  2-9)- 
«  Orationi  instantes  »,  usque  ibi:  «  Salutat  vos  Ari- 
St3,rcnus  » . 

Duodecimo  et  ultimo  eos  allicit  et  inducit  per 
salutationem  sanctorum  fratrum,  qui  cum  ipso 
erant,  earissimam  et  intrinsecam,  et  per  salutatio- 
nem  sua  manu  conscriptam.  Et  durat  pars  illa  a 
loco  praefato:  «  Salutat  vos  Aristarchus  .  usque  in 
nnem  epistolae  totalis. 

Incipit  prima  epistola  ad  Tliessalonicenses. 

Nunc  accedit  epistola  prima  ad  Thessalonicen- 
ses,  et  intendit  quinque  condusiones.  Ulud  enim 
primo  sciendum  est,  quod  isti  erant  valde  perfecti 
viri,  ita  quod  non  solum  pseudoapostolos  a  se  re- 
pulerant,  imo  et  pro  veritate  et  sanctitate  fidei 
quam  servabant,  sustinebant  persecutiones  et  bono- 
!r  ^;''P"°"«^^t  »°'-tes  et  martyria  a  civibus 
suis.  Et  idcrco  Apostolus  super  eorum  perfeclione 
m  praesont,  epistola  gratias  agit  et  ad  consolatio- 
nem  mducit  eos  et  suam  dilectionem  ad  eos  expri- 


314  COMPENDIUM   AUREOLI. 

mit.  Et  in  quatuor,  in  quibus  deficiebant,  ^  eos  cor- 
rigit  et  in  moribus  eos  informat  et  instruit. 

Et   secundum    hoc    haec    epistola    dividitur  in 
qmnque  partes  iuxta  istas  5  conclusiones. 

Primo  namque  Apostollis,  salutatione  praemissa, 
nititur,  Deo  gratias  agere  super  Thessalonicensium 
magna  perfectione  et  multa,  quia  etiam  erant  per- 
fecti  in  fide  et  in  caritate  et  in  sustinentia  et  in 
■spe  et  in  omni  virtute  et  sancta  plenitudine  Spiri- 
tus  sancti,  quia  erant  effecti  imitatores  Apostoli  et 
erant  in  omni  loco  quoad  sanctitatem  et  fidem  fa- 

mosi  (c.  !.)• 

Secundo  vero  nititur  ad  consolationem  et  gau- 
dium  eos  inducere  super  tribulationibus,  quas  pa- 
tiebantur.  Inducit  autem  eos  ad  gaudendum,  quia 
in  hoc  facti  sunt  imitatores  Apostoli  ipsius,  cmus 
gratia  narrat,    per  quem    modum  se   habmt  mter 

ipsos:  T        ^ 

Primo  enim  ad  eos  veniens  contumeiias  et  pas- 

siones  sustinuit;  deinde  vero  non  errores  aut  im- 
munditiam,  sed  vera  et  sancta  docuit;  demde  vero 
ab  omni  adulatione  et  avaritia  et  appetitu  gloriae 
immunis  fuit ;  deinde  vero  summum  amorem  eis 
ostendit,  quia  non  solum  evangelium  praedicavit, 
sed  labores  et  fatigationes  inter  eos  sustmuit  et  m 
omnibus  se  ad  eos  habuit  sicut  pater. 

Et  tunc  concludit  ad  gaudium  eorum,  quomodo 
ipsi  in  his  omnibus  facti  erant  imitatores  Apostoli, 
et  non  solum  ipsius,  imo  etiam  Ecclesiae  primiti- 
vae,  quae  collecta  erat  in  Hierusalem  et  ludaear 
ouoniam,  sicut  ipsi  passi  fuerunt  a  ludaeis,  sicuf 
habetur  in  Actibus  apostolorum,  et  ita  et  ipsi  eranj 
a  suis  contribulibus.  Et  idcirco  concludit,  quod  ips^ 


OCTAVA    PARS.  315 

sunt  snum  gaudium,  sua  gloria  et  corona  in  praesenti 
et  erunt  in  adventu  Christi  in  die  iudicii,  ex  quibus 
debent  Thessalonicenses  merito  consolari  (c.  2.). 

Tertio  vero  nititur  suam  effectionem  sinqula- 
rem  et  suam  diligentiam  erga  ipsos  exprimere,  di- 
cens,  quod  ex  nimio  amore  ipsorum  non  potuitam- 
phus  sustinere,  quin  ipse  remaneret  solus  et  mitte- 
ret  eis  Timotheum,  ad   eos  confirmandum,   ne  mo- 
verentur  in  tribulationibus  illis,  in   quibus  ipsemet 
praedixerat  eis  quae  essent  passuri.  Et  multa  aha 
tangit,  ex  quibus  exprimit  suam  dilectionem  erga 
ipsos,  scilicet  quod  multam  consolationem  receperat 
audiens  a  Timotheo,  quod  in  fide  firmiter  stabant 
nec  m    tribulationibus   deficiebant.  Et   quia  nescit 
ut  dicit,  quales  et  quantas  gratias  pro  ipsis   retri- 
bueret  Deo;  et  quia  tandem  orat,  ut  eos  Deus   in 
omni  caritate  multiplicet  et  eorum  corda  usque  ad 
adventum  Domini   lesu  Christi    corroboret  et  con- 
firmet  (c.  3.). 

Quarto  nititur  eos  super  quadriiplici  imperfe- 
chone  corrigere.  Licet  enim  communitas  perfecta 
esset  et  sancta,  ah'qui  tamen  inter  eos  erant  defe- 
ctuosi.  Erant  enim  inter  eos  quidam  fornicarii  qui- 
dam  vero  accidiosi  et  pigri,  quidam  vero  super 
morte  parentum  et  amicorum  suorum  nimis  dolen- 
tes  et  anxii,  quidam  vero  de  novissimis  tempori- 
bus  et  momentis  adventus  antichristi  et  futuri  iu- 
dicii  nimis  inquirentes  et  in  his  solhciti.  Corri-it 
ergo  eos  in  his  quatuor:  ^ 

Primo  quidem  corripit  fornicarios  dicens  (v  3)- 
«  Haec  est  enim  voluntas  Dei  sanctificatio  vestra  / 

Secundo  vero  otiosos,  ibi  (v.  10.):   «  Rogamus 
autem  vos,  fratres,  ut  operamini  manibus  vestris  « 


316  COMPENDIUM   AUREOLl. 

Tertio  corripit  cle  morte  parentum  nimis  an- 
xios,  subdens  (v.  12.):  «  Nolumus  autem  vos,  fra- 
tres,  ignorare  de  dormientibus  »   etc. 

'  Quarto  arguit  disputantes  de  temporibus  et  mo- 
mentis   et   de   die   iudicii   nimis  sollicitos,  subdens 
(c.  4,  1.)*   «^^  temporibus  autem  et  momentis». 
Quinto  vero  et  ultimo  nititur  eos  in  moribus 
(sicut  decet)  instruere.  Non  enim  eos  instruit  sicut 
imperfectos,  sed  ut  superiores  diligant,  imperfectos 
corripiant,  infirmos  suscipiant,  ad  omnes  patienter 
se  habeant,    spiritum   non  exstinguant,  prophetiam 
non  spernant,  et  similia,  quae  decent  viros  perfectos. 
Durat  autem  haec  pars  a  praefato  loco :   «  Ro- 
gamus  autem  vos,  fratres  »   usque  in  finem  episto- 
lae,  quae  in  salutatione   fratrum  terminatur  et  m 
postulatione  gratiae  Domini  nostri  lesu  Christi  pro 
ipsis  Thessalonicensibus. 

Incipit  epistola  secunda  ad  Thessalonicenses. 

Nunc  accedit  epistola  secunda  ad  Thessaloni- 

censes.  Et  intendit  principaliter  unam  conclusionem, 

eos  informare  de  adventu  diei  iudicii,  quia  ab  ali- 

quibus  eorum  credebatur,  quod  esset  cito  ventura 

propter  tribulationes,  quas  sustinebant.  Praedixerat 

enim  Salvator,    loquens   de   praedicta  die  (Matth. 

24,  8-14.):   «  Tunc  tradent  vos  in  tribulationem  et 

occident  vos,  et  eritis  odio  omnibus  gentibus  propter 

nomen  meum...  et  tunc    veniet  consummatio  » .  Ex 

hoc  igitur  multum    movebantur   et  erant  suspensi. 

Et  pr^opter  hoc   Apostolus  in  praesenti  epistola  ad- 

oppositum  eos   docet,  ponens    multa,    quae  debenl 

praecedere  diem  illam. 


OCTAVA   PARS.  317 

Dividitur  autem  haec  epistola  in  tres  partes, 
^     1.  Prima  namque  est  commendativa  Thessalo- 
nicensium.   Praemissa   quidem  salutatione,  gratias 
agit  Apostolus  pro  ipsis.  Et  commendat  eos: 

Pnmo   de    fidei    unitate    et    veritate,    dicens- 
«  Uuoniam  supercrescit  fides  vestra  « . 

Secundo  de  mutua  caritate,  subdens:  «  Abun- 
dat  cantas  uniuscuiusque  vestrum  in  invicem». 

Tertio  de  patientia  in  tribulationibus  et  stabi- 
iitate,  subdens:  « Ita  ut  in  vobis  gloriemur  pro  pa- 
tientia  vestra  » . 

Quarto  de  praemii  magnitudine  et  immensitate 
danda  eis  m  futuro  iudicio,  subdens:  « Ut  dio-ni  ha- 
beammi  in  regno  Dei ».  "^ 

Quinto  de  adversariorum  iusta  poena  futura 
et  ventura  calamitate,  ibi  (v.  6.):  «  Si  tamen  iustum 
est ».  ^i  pro  qiiia,  quia  iustum  est  retribuere  his 
qui  vos  tribulant. 

Sexto  huius  gratia  agit  de  maiestate  Christi 
ad  ludicmm  venientis,  ibi  (v.  7.):  .  In  revelatione 
JUommi  nostri  »  etc. 

Septimo  orat  pro  martyrii  honore  et  dignitate 
ut  detur  Thessalonicensibus,  qui  iam  tot  alia  ad 
martyrium  disponentia  erant  pro  Christo  passi,  ibi 
(v.  ii.y.  «In  quo  etiam  oramus,  ut  clarificetur  no- 
men  Dommi  lesu  Christi  in  vobis  ».  Haec  enim  cla- 
rificatio  m  scriptis  refertur  ad  martvrium  et  ad 
mortem,  iuxta  illud  (loan.  21,  19.):  ^  Significans 
qua  morte  clarificaturus  esset  Deum  ».  Durat  autem 
^aec^pars  per  totum  capitulum  primum. 

2.  Secunda  vero  pars   est   rcserativa   futvro- 

rum   et  eruditiva    respectu    novissimorum   temno- 
rii  m  ^ 


318  COMPENDIUM  AUREOLI. 

Et  primo  agit  de  die  iudicii,  praedicens,  quod 
nec  ita  cito  veniet  nec  sic  instat,  ut  illi  credebant. 
Et  idco  monebat,  ne  terrerentu^  ex  hoo  aut  mo- 
verentur  (o.   2,   1.):    « Rogamus   autem   vos,   fra- 

tres  ».  .  ,    .  ,. 

Secundo    agit  de   adventu   antichnsti,   praeci- 

pue  ostendens,  quod  ille  praeveniet  diem  iudicn, 
ibi  (v.  3.):  »Quoniam  nisi  venerit  discessio  primum, 
et  revelatus  fuerit  homo  peccati».  .■,.,. 

Tertio  agit  de  adventu  cuiusdam  antichnsti 
praevii,  scilicet  Neronis  impii,  et  de  destructione 
imperii  romani,  ibi  (v.  6.  7.):   «  Et  nunc  quod  de- 

tineat  scitis ». 

Quarto  regreditur  ad  modum  et  qualitatem 
adventus  magni  antichristi,  ibi  (v.  8.) :  « Et  tunc 
revelabitur  ille  magnus  (iniquus)  » • 

Quinto  praedicit,  qualiter  et  quomodo  per  ad- 
ventum  ipsius  seducentur  ludaei,  ibi  (v.  10.):  « Et 
in  omni  seductione  »■.  . 

Sexto  concludit,  qualiter  et  ipsi  Thessalomcen- 
ses  et  ceteri  ad  iidem  conversi  tenentur  Deo  re- 
gratiari,  quia  non  erunt  per  iUum  seducti,  ibi  (v. 
12)-  «Nos  autem  debemus  gratias  agere  Dommo 
Deo » .  Durat  ergo  haec  pars  per  totum  capitulum 

secundum.  .■      l„ 

3.  Tertia  pars  et  ultima  est  mformativa  bo- 
norum  morum  et  durat  per  totum  capitulum  ter- 

tium  et  ultimum.  .     . 

Ubi  primo  implorat  eorum  suffragia,  ibi  (v.  i.). 

«  De  celero,  fratres,  orate  pro  nobis » . 

Secundo  vero  monet  et  orat,  ut  habeant  corda 
in  obedientia  et  in  caritate  Dei  ac  patientia  dire- 
cta   ibi  (V.  4.) :   «  Confidimus  autem  de  vobis,  Ira- 


I 


OCTAVA    PARS.  3J9 

tres   in    Domino...    Dominus   autem    dirigat    corcla 
vestra  ». 

Tertio  monet,-  ut  abstineant   et  separent  se  a 
quorundam  societate  perversa    et  inordinata,  scili- 
cet   a   societate   pseudoapostolorura.    Et  hoc    facit 
ibi  (V.  6.):   «Denuntiamus  autem  vobis,  fratres' ut 
subtrahatis  vos  ab  omni    fratre  ambulante  inordi- 
nate».  Et  ibidem  describit  deordinationem  talium 
quia  sunt  mquieti  et  otiosi  et  aliorum  panem  gra- 
t.s  manducantes,  cuius  oppositum  fecerat  inter  eos 
Quarto  raonet  oos,  ut  tales  inordinatos  non  re- 
putent  in.micos,  sed  quod  eos  corripiant  in  caritate 
vera,  ibi  (v.  15.):   «Nolite  quasi    inimicum    existi- 
mare » . 

Quinto  terminat  suara  epislolam  in  salutatione 
manu  sua  conscripta  et  in  snpplicatione  et  ora- 
tione  devota,  quam  pro  ipsis  ad  Deum  facit  ibi- 
-<  Ipse  autem  Deus  pacis  det  vobis  pacem  sempi- 
ternam  »  etc.  ' 

Incipit  epistola  prima  ad  Timotlieum. 

Nunc  accedit  prima  epistola  ad  Timotheum 
i^i  intendit  unam  conclusionem  describere,  scilicet 
quahter  se  debeat  habere  episcopus  et  maxime  su- 
pcnor,  utpote  archiepiscopus  vel  primas  in  re-i- 
m.ae  suo.  Timotheus  na.nque  fuerat  ab  Apostolo 
ord.nat..s  ep.scopus  Ephesinus,  quae  erat  civitas 
metropoI,s  Asiae.  Et  idcirco  instruit  ipsum,  qualiter 
>c  debeat  habere  i„  rogendo.  Et  quia  episcopale 
Mncium  est:  •"  i       f 

1.  Officium  propugnantis   respectu    infidelium; 

'w  GSt 


320  COMPENDIUM  AUREOLI. 

2.  Officium  exhortantis  et  supplicantis  pro  po- 
pulo  in  ordine  ad  Deum;  et  est         / 

3.  Officium  determinantis  universum  ecclesia- 
sticum  gradum  et  statum;  et  est 

4.  Officium  exemplantis  et    aedificantis  in  or- 
dine  ad  populum,  qui  habet  exemplar  illius  imitari; 

et  est 

5.  Officium  dispensantis  et  providentis  respectu 

pauperum,  quia  bona  Ecclesiae  sunt  bona  pauperum 
per  episcopum  dispensanda,  prout  unusquisque  iide- 
lium  opus  habet,  ut  patet  Actuum  cap.  2,  45.;  et  est 

6.  Officiura  iudicantis  et  condemnantis  reum 
quantum  ad  exterius  forum;  et  est 

7.  Officium  praedicantis  et  docentis  veritatem 
morum;  ideo  Apostolus  in  hac  epistola  Timotheum 
informat  quantum  ad  istos  7  actus,  et  secundum  hoc 
dividitur  in  septem  partes, 

PRIMA   PARS.  ^ 

Primo  namque  Apostolus  Timotheum  docet, 
qualiter  debeat  resistere  et  impugnare  errores  tn- 
fidelium,  maxime  ludaeorum,  qui  volebant  fideles 
inducere  ad  observantiam  literarum  legalium  (c.  L). 

Ubi  praemittit  salutationem,  dicens:   «  Paulus 

apostolus  »  etc. 

Deinde  subdit  intentam  exhortationem.  Horta- 
tur  enim   ipsum,   ut   denuntiet   pseudoapostolos  el 
ludaeos,  ne  doceant  fabulas  et  genealogias  et  quaej 
stiones  interminatas  et  talia  quae  pertment  ad  le-J 
galia,  ibi  (v.  3.) :   «  Sicut  rogavi  te  « . 

Deinde  istius  exhortationis  subiungit  rationei 
primam,  quia  tota  lex  non  aliud  intendit,  nisi  caj 
ritatem,  purum  cor,  bonam    conscientiam   et  fideni 


OCTAVA   PARS.  321 

non  fictam;  nec  acl  aliud  legalia  ordinantur  nisi 
ad  figurandum  ista.  Et  quia  falsi  fratres  praedicti 
hoc  non  intelligunt,  idcirco  in  praefatum  vanilo- 
quium  convertentur.  Et  hanc  rationem  ponit  ibi 
(v.  5.):   «  Finis  autem  praecepti». 

Secundam  rationem  subdit  ibi,    dicens  (v.  8.): 
«  Scimus  autem,  quia  bona  est  lex»,  quod  licet  lex 
bona  sit,  non  tamen  posita  est  propter  iustos    sed 
peccatores.  Et  narrat  diversa  peccata,  quae  repu- 
gnant  legi,  quae  quidem  pari  modo  repugnant  evan- 
gelio.  Et  sic  patet,   quod  lex    illud    idem  intendit 
quod  evangelium,  scilicet  bonos    mores.  Et  idcirco 
qui  moralia  legis  observant,  totam  legem  observant 
quia  aliud  non  intendit.    Qui  autem  servant  evan- 
gehum,  servant  legem,  dato  quod  caeremonialia  non 
observent. 

Deinde  ponit  Apostolus  de  sua  vocatione  a  Chri- 
sto  devotissimam  gratiarum  actionem  hac  occasione, 
quia  ludaeos  visus  est  vituperare  et  increpare,  tam- 
quam  de  se  ipso  superbiendo,  cum  illos  contemne- 
ret.  Et  idcirco  confitetur,  se   prius   fuisse  blasphe- 
mum,  persecutorem    et   contumeliosum   et  peccato- 
rem,  sicut   et    ludaei    nunc    sunt.  Et  quod   ipse  in 
ilbs  non  remansit,  non   est    sibi   imputandum     sed 
misericordiae  Dei.  Et   ideo   super    hoc  regratiatur 
Kegi  saeculorum  immortali  et  invisibili,  ibi  (v.  12.): 
«Gratias  ago  ei,  qui  me  confortavit  >..' 

Deinde  resumit  suam  exhortationem  praecipiens 
Timotheo,  ut  bene  militet  contra  praefatos  ludaeos 
et  maxime  cuni  bona  conscientia,  ibi  (v.  18.):  « IIoc 
praeceptum  commendo  tibi  ». 
^  Deinde  vero  ostendit  casum  aliquorum  et  de- 
^iationem  a  Me  propter  defectum  praedictae  bonae 
Compcndium  AweoU.  o| 


322  COMPENDIUM   AUREOLI. 

conscientiae,  ibi  (v.  19-20.):  « Quam  quidam  repel- 
lentes  » . 

SECUNDA   PARS. 

Secundo  principaliter  docet  eum  orationi  in- 
sistere  et  iugiter  orare  Deum.  Et  durat  pars  per  to- 
tum  capitulum  secundum. 

Ubi  primo  docet,  qualiter  et  pro  quibus  debeat 
orare  per  se  ipsum  ;  quia  pro  regibus  et  omnibus 
hominibus.  Pro  regibus  quidem,  ut  sub  eorum  re- 
gimine  vitam  quietam  et  honestam  agamus  in  omm 
virtute.  Pro  omnibus  autem  hominibus,  quia  Salva- 
tor  noster  vult  omnes  homines  salvos  fieri  et  pro 
redemptione  omnium  se  obtulit,  et  ipsemet  Aposto- 
lus  gentium  praedicator  et  doctor,  ita  statuendum 
decrevit,   ibi   (c.    2,  1-7.):   «  Obsecro  vos>>,  usque: 

«  Volo  ergo  » . 

Deinde  vero  Timotheum  instruit,  qualiter  de- 
beat  informare  populum  orantem.  Nam  viri  pos- 
sunt  in  omni  loco  orare,  levando  puras  manus  ad 
Deum.  Mulieres  autem  orare  debent  in  habitu  or- 
nato  cum  verecundia  et  sobrietate  et  in  silentio; 
nec  debent  in  publico  mulieres  docere  aut  dominari 
viris,  quod  probat  per  Adam  et  Evam,  ibi  (v. 
8-15.) :   «  Volo  ergo  viros  orare  » . 

TERTIA   PARS. 

Tertio  vero  docet  eum,  disponere  et  ordinare 
oynnem  gradum  ecdesiasticum,  Et  durat  haec  pars 
per  totum  capitulum  tertium.  j 

Ubi  primo  docet,  qualem  episcopum  debeaj 
ordinare,  cum  ait:   «  Si  quis  episcopatum  desideraf 


OCTAVA  PARS.  323 

bonum  opus  desiderat;  oportet  ergo  »  etc.    Deinde 

vero,  qualera   non   debeat   in    episcopum   ordinare 

quia  non  illum,  qui  prius  nescivit   semetipsum  aut 
.clomum  suam  regere,  nec   neophytum    nec   de  cri- 

mine  diifamatum,  ibi  (v.  5.):   .,  Si  quis  autem  do- 

mm  suao  praeesse  nescit». 

Deinde  vero  docet,  qualem  debeat  ordinare  in 

diaconum,  ibi  (v.  8.):   «  Diaconos  simiiiter». 

Deinde  vero  agit  de  uxoribus  eorum  ibi  (v   11)- 

«  Mulieres  similiter  pudicas  ». 

Deinde  reddit  ralionem  Apostolus,  quare  sic 
diligenter  circa  illam  materiam  informet  eum  Fa- 
cit  autem  hoc,  tum  quia  forsitan  tardabit  venire 
ad  e„m,  tum  quia  Ecclesia  est  columna  Dei  vivi 
et  firraamentum  veritatis  et  continet  Christi  di^nis- 
simum  et  sacratissimum  sacraraentura,  et  ideo  0%^- 
tet,  omnem  gradum  ecclesiasticura  esse  bene  dis- 
positum,  ibi  (V.  14-16.):  «  Et  haec  tibi  scribo 
nli »  etc.  ~  ' 


QUARTA   PARS. 


Quarto  docet  eum,  honeste  vivere  et  cxhibere 
sibi  subditum  populum.  Et  durat  pars  illa  per  to- 
tum  capitulum  quartum. 

Ubi  primo  monet  ad  vitae  austeritatem.  Sed 
qnia  al.qui  abstinent  a  cibis  et  ieiunant  et  sunt 
wsten  intentione  haeretica  et  prava,  credentes,  quod 
"t  peccatura,  aliquos  cibos  comedere  et  similiter 
n  matnmonio  vivere;  ideo  detegit  errores  isto- 
ura,  ne  suadens  per  poenitentiara  et  austeritatera 
Kleatur  errorem  istum  approbare.  Sciebat  enim, 
|uod  futun   essent   haeretici   Manichaei,   qui   ista 


324  COMPENDIUM   AUREOLI. 

dicerent  et  ex  dictis  ipsius  se   communire  vellent. 
Et  hoc  dicit  ibi  (c.  4,  1.):   «  Spiritus  autem  mani- 

feste  dicit »   etc. 

Deinde  monet  ad  misericordiam  et  pietatem, 
quae  multo    plus  valet    secundum   eum,  quam  au- 
steritas  et  poenitentia,  quae  est   exercitatio  corpo- 
ralis,  ibi  (v.  7.):   « Exerce  te  ipsum  ad  pietatem  >>. 
beinde  vero  occasionaliter  ponit  quorundam  ho- 
minum  caecitatem,  qui  fidem  Christi  ex  hoc  vitupe- 
rant,  quia  aspicimus  in  laboribus  nostris  ad  vitam 
futuram.  Et  hoc  facit  occasione  accepta,  quia  dixe- 
rat,  pietatem  habere  promissionem  vitae   futurae; 
propter  hoc  enim  subdit  (v.  9.):  « Fidelis  sermo,  in 
hoc  maledicimur,  quia  speramus  in  Deum  vivum». 
Deinde  vero  monet   ad  gravitatem   doctrinae 
et  auctoritatem,  ibi  (v.  11.):   «Praecipe»,  hoc  est 
doce.   «  Nemo  adolescentiam  tuam  contemnat » . 

Deinde  vero  monet  ad  omnium  virtutum  exem- 
plaritatem,  ibi  (v.  10.):  «  Sed  exemplum  esto  fide- 
lium  in  verbo,  in  conversatione  »   etc. 

Monet  ad  studium  et  lectionem  et  ad  contem- 
plationis  veritatem  et  sinceritatem,  ibi  (v.  13.):  «  Dum 
venio,  attende  lectioni »  etc. 

Deinde  vero,  quia  studium  ordinatur  ad  doctri- 
nam,  monet  ad  eruditionis  diligentiam  quantum 
ad  sibi  subiectos  et  sedulitatem.  Docet  autem  ca- 
vere  modum  increpativum  et  habere  modum  obse- 
crativum  in  erudiendo,  ibi  (v.  16.):  «  Attende  tibi 
et  doctrinae  insta  »   etc. 

QUINTA  PARS. 

Quinto  docet  eum  providere  et   hene   dispen^ 
sare  bona  Ecclesiae   respectu   indigentium ;  incipit 


OCTAVA    PARS.  325 

(c.  5.):   «  Viduas  honora«.  Considerandum    autem, 
quod  in  liac  parte  quinta  accipitur  honorare  secun- 
dum  Augustinum  pro  subvenire.  Tunc   autem   epi- 
scopus  ex  introductione  Ecclesiae  primitivae  mini- 
strabat  bona    Ecclesiae    mulieribus   viduis,    quibus 
hodie  succedunt    muh-eres   rehgiosae    pauperes;  si- 
mihter  et  presbyteris  ac  praedicantibus,   qui    ahos 
informabant,  unde   et  de    viduis  habetur    Actuum 
(c.  6,  1.):  «In  ministerio  quotidiano  viduae  eorum  >> 
et  de  praedicantibus  Lucae  (c.  10,  7.):  « Dignus  est 
enim  operarius  mercede  sua». 

Primo  igitur  docet  Timotheum,  quibm  vidnis 
debeat    providere,    dicens:   «  Viduas    honora  »   etc 
Deinde  gratia  huius   ostendit,   quales   debent    esse 
viduae,  quae  debent  ehgi,  ut  de  communibus  sum- 
tibus  Ecclesiae  provideatur  eis.   Nam    debent   esse 
pnus  approbatae  in  regimine  domus   suae.  Et  hoc 
ostendit  ibi  (v.  5.):   «  Quae  autem  vere  vidua »  etc. 
Et  idem  debent  esse  abstinentes  a  superflua   dele- 
ctatione,  quod  ostendit  ibi  (v.  0.):   «  Nam    quae  in 
dehcns »  etc.  Et  iterum  debent  esse  annosae,  quod 
chcit  ibi  (V.  9.):   «  Vidua  ehgatur  non  minus  sexa- 
gmta  annorum  ».  Et  iterum  debent  esse  bonae  fa- 
maeetin  virtutibus  exercitatae,  quod  ostendit  ibi: 
«Quae  fuerit  unius  viri  uxor».  Deinde  vero  osten- 
it,  quod  non  debent  ehgi  in  viduas,  ut  iUis  provi- 
leatur  de  communibus  sumtibus  Ecclesiae,  quia  non 
uvenos  et  adolescentuhae,  quae  prius  fuorunt  forni- 
'atae;  ncc  etiam  verbosae,  curiosae  et  vanao,   sed 
ales  luvenes  debent  nubere  et  filios  procreare   Et 
^"nc  conchidit,  quod  si  quis  habet  in  domo  sua  vi- 
luas,  nutriat   eas,    ne  gravetur   Ecclesia.    Possunt 
tutem  omma  ista  ad  muheres  rehgiosas  referri 


326  COMPENDIUM   AUREOLT. 

Deinde  vero  ibi  (v.  17.) :  «  Qui  bene  praesunt 
presbyteri  »  docet,  quibus  praedicantibus  maxime 
debeat  providere,  quia  illis,  qui  bene  laborant  in 
verboetdoctrina;  illis  enim  in  duplo  providendum 
est,  quam  aliis,  et  hoc  intelligit,  cumdicit:  « Qnia 
presbyteri  duplici  honore  sunt  digni  maxime »  etc. 


SEXTA   PARS. 


Sexto  vero  docet  eum  punire  et  iudicare  quan- 
tum  ad  exterius  forum,  ibi  (c.  5,  19-25.):  «  Ad- 
versus  presbyterum  accusationem  noli  accipere » . 

Nam  primo  docet,  quomodo  accusatores  aut 
testes  recipiendi  sunt  contra  presbyterum. 

Deinde  vero,  coram  quibus  debet  aggt-avare  et 
punire  reum;  quia  coram  omnibus,  ibi:  «  Peccan- 
tes  autem  coram  omnibus  argue  » . 

Deinde  docet,  in  punitionibus  debere  praece- 
dere  inquisitionem  et  diligens  scrutinium,  ibi:  « Te- 
stor  coram  Deo  et  lesu  Christo  » . 

Deinde  docet,  in  iudicio  non  debere  esse  levem, 
aut  voluntarium,'  sed  iustum,  ibi:  «  Manus  cito  ne- 
mini  imposueris  »,  et  potest  intelligi  vel  de  condem- 
natione  vel  de  ordinatione. 

Deinde  docet,  iudicem  debere  esse  irreprehen- 
sibilem  et  honestum,  ne  in  eo,  in  quo  alium  iudi- 
cat,  se  ipsum  condemnet:  «  Te  ipsum  castum  cu- 
stodi » .  Et  quia  Timotheus  amore  castitatis  se  ni- 
mis  macerabat,  subiungit:  « Noli  adhuc  aquam 
bibere,  sed  modico  vino  utere  ». 

Deinde  vero  ponit  differentiam  peccatorum, 
quia  quaedam  sunt  publica,  quaedam  occulta;  ut 
ex  hoc  doceat,  quae  sunt  illa,  quorum  exammatio 


OCTAVA   PARS.  327 

dillgens  debet  praecedere  iudicium,  ibi:    « Quorun- 
dam  hominum  peccata  manifesta  sunt». 


SEPTIMA    PARS. 


Septimo  docet  eum  praedicare  et  erudire  et 
instruerem  veritate  morum  subiectum  sibi  popu- 
lum;  et  durat  per  totum  cap.  6. 

_  ^  Ubi  primo  docet,  qualiter  instruendi  sunt  servi, 
scilicet  ut  dominos  honorent  et  eis  fideliter  obse- 
quantur;  propter  quod  reprobat  errorem  quorun- 
dam,  qui  dicebant,  quod  servus  ex  hoc  ipso  quia 
baptizatus  est  et  fideh's  eifectus,  non  tenebatur  do- 
mmos  revereri  nec  ipsis  obedire,  quia  tales  erant 
eorum  fratres  et  pares  in  fide.  Docentes  autem  ta- 
ha  Apostolus  dicit  esse  superbos  et  nihil  scientes  et 
describit  eorum  multiplicia  vitia,  ibi  (v.  1.):  «  Qui- 
cumque  sunt  sub  iugo»,  usque  ibi  (v.  6.):  « Est  au- 
tem  quaestus  magnus». 

Deinde  vero  docet,  qualiter  instruendi  sunt  do- 
mi7n;  et  quia  tales  consueverunt  esse  avari  et  plu- 
^imum  studere  divites  fieri,  idcirco    eos   monet  ad 
Jufhcientiam  et   ad   vitandam  avaritiam  et  appeti- 
;um  divitiarum,  et  ad   quaerendum    divitias  virtu- 
.um,  scihcet  iustitiam  et  pielatem,  et  divitias  prae- 
morum  caelestium,    videlicet    vitam  aeternam;  et 
hcit,  quod  istae  divitiae   decent  hominem  Dei.  Et 
it  illa  confiteatur  coram  divitibus,  praecipit  Timo- 
heo.  Et  hoc  facit  ab  iilo  loco:   « Est  autem  quae- 
tus  magnus  »,  usque  ibi  (v.  20.):  «  0  Timothee,  de- 
ositum  custodi »,  alloquens  Timotheum,  monet  eum 
t  veram  fidem  custodiat  et  gratiam  Dei  sibi  im- 
loret.  Et  sic  epistolam  istam  finit. 


328  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Incipit  epistola  secunda  ad  Timotheum. 

Niinc  accedit  secunda  epistola  ad  Timotheum.    i 
Ratio    autem    scribendi    hanc   secundam  epistolam 
fuit,  quia  Apostolus  Romae  vinctus  secundam  con- 
fess^ionem  coram  Nerone  fecerat  et  de  proximo  mor- 
tem  suam  et  suum  sacrum  martyrium  exspectabat. 
Et  idcirco  Timotheo  sibi  carissimo,  quem  prae  ce- 
teris   suis   discipulis  tenerrime  diligebat,  negotium 
fidei  et    sacrae   praedicationis,   quod    super   omma 
cordi  habebat,  in  fine   suo  voluit  commendare.  In- 
tendit  ergo  Apostolus  in  hac  epistola  conclusionem 
istam:  recommendare  videlicet  cum  summa  efficacia 
Timotheo  praedicationem   fidei  et    divulgationem 
Christi  per  ipsum,  quia  ipse  amplius  super  hoc  per 
se  ipsum  certare  non  poterat,  passioni  propmquus. 
Dividitur  ergo  praesens   epistola  in  novem  partes, 
Primo  namque  ipsum  inducit  ad  zelum  fidei  et 
sacrae  praedicationis  amorem  ex  sua  intima  et^  spe- 
ciali  araicitia;  quoniam  enim  ipsum  prae  ceteris  di- 
ligebat,  ideo  opportebat  ipsum  insistere  illi  ministerio 
et  officio,  cui  Apostohis  semper  institerat,  cap.  1,  1., 
ubi  vocat  eum  carissimum   filium   suum  et  reducit 
ad  memoriam  lacrymas  eius  et  fidem  matris  et  aviae 
suae    et   fidem    puram,  quae    habitat  in  eo,  usque 
ibi  (v.  5.) :   «  Propter  quam  causam  moneo  te  >> . 

Secundo  inducit  ipsum  ex  sua  excellentia  et 
gratia  a  Deo  accepta,  quia  prae  ceteris  discipulis 
acceperat  gratiam  a  Deo  per  impositionem  manuum 
ipsius,  propter  quod  non  debet  erubescere  testimo- 
nium  Christi  nec  ipsum  Romae  vinculatum,  sed  col- 
laborare  in  evangelio,  pro  quo  ipse  patiebatur  nec 


OCTAVA    PARS. 

tamen  erubescebat,  quia  certus  erat  de  bono  depo- 
sito  sibi  in  die  iudicii  reservato.  Et  hoc  facit  ab  illo 
loco  (v.  6.):  «  Propter  quam  causam  admoneo  te, 
ut  resuscites  ^ratiam  Dei  «  etc,  usque  ibi  (v.  13.): 
«  Formam  habere  sanorum  verborum  » . 

Tertio  vero  inducit  ipsum  ex  alioriim  incon- 
stantia  et  perfidia,  dicens,  quomodo  duo  ex  disci- 
pulis  Pauli,  imo  fere  omnes,  qui  erant  in  Asia,  aversi 
erant  a  fide,  excepto  quodam  dicto  Onesimo  et  domo 
sua.  Et  propter  hoc  magis  debebat  esse  sollicitus 
ad  praedicandum,  ex  quo  ceteri  excidebant,  ibi 
(v.  13-18.):  «  Formam  habes  sanorum  verborum  », 
usque  in  finem  cap.  primi. 

Quarto  vero  inducit  eum  triplici  siniilitudine, 
cxemplo  et  metapkora  :  exemplo  scilicet  militis,  qui 
debet  esse  strenuus  in  pugnando,  et  exemplo  ago- 
nistae,  qui  debet  esse  soliicitus  in  certando,  et  ex- 
emplo  agricolae,  qui  debet  esse  sollicitus  in  laborando 
et  primus  in  percipiendo  fructum,  ibi  (c.  2,  1-7.): 
«  Tu  ergo,  fili  mi»,  usque:  « Memor  esto  Dominum 
lesum  Christum  ». 

Quinto  vero  ipsum  inducit  ex  (jloria  i^^epromissa 
nohis  et  finaliter  exspoctanda.  Unde  dicit,  quod, 
quia  Christus  resurrexit  a  mortuis,  si  commorimur 
sibi,  convivemus;  si  sustinebimus,  et  conregnabimus, 
ibi  (v.  8-14.):  «Memoresto»,  usque:  «  Noli  verbis 
contendere  » . 

Sexto  vero  inducit  ipsum  ex  loquacitate  haere- 
tica  et  vanitate  fabulcsa.  Si  enim  haeretici  sunt 
solliciti  pro  sua  vanitate  et  suis  fabulis,  quanto  ma- 
gis  nos  pro  fidei  veritate  ?  Et  idcirco  docet  eum 
non  contendere  verbis  cum  talibus,  sed  eorum  pro- 
fana  et  vana  verba  devitare.  Et  ostendit  rationera, 


330  COMPENDIUM   AUREOLT. 

quare  Deus  permittit  in  Ecclesia  aliquos  talibus  er- 
roribus  implicari  per  similitudinem,  qua  videmus, 
in  magna  domo  non  solum  esse  vasa  aurea  in  ho- 
norem,  imo  et  fictilia  vasa  in  contumeliam  et  tur- 
pitudinem  recipiendam,  ibi  (c.  2,  14-26.) :  «  Noli  ver- 
bis  contendere  » ,  usque  in  finem  cap.  secundi. 

Septimo  vero  inducit  eum  ex  multiplicatione 
7nalo7mm  hominum  temporibus  et  diebus  novissi- 
mis.  Et  hoc  facit  cap.  3,  ubi 

Praemittit,  quomodo  in  diebus  novissimis  pes- 
simi  homines  futuri  sunt  multis  criminibus  irretiti, 
ibi  (c.  3,  1.):  «  Hoc  autem  scito,  quia  in  novissi- 
mis  »  etc. 

Deinde  ostendit,  quod  iam  actu  in  illis  diebus 
erant  tales  multi,  ibi  (v.  6.):  «  Ex  his  enim  sunt, 
qui  penetrant  domos  »  etc. 

Deinde  ex  hoc  concludit  Timotheo,  quod  ipse 
debet  esse  in  omnibus  modo  contrario  iuxta  exem- 
plum  sui,  ibi  (v.  10.) :  «  Tu  autem  assecutus  es 
meam  doctrinam  »   etc. 

Deinde  infert,  quod  ex  hoc  debent  esse  virtuosi 
praepositi,  ut  per  sacras  literas  et  scripturas,  quas 
didicit,  corripiat  et  arguat  errores  praedictorum  et 
instruat  omnem  hominem  in  iustitia  et  perfectione 
Christi,  ibi  (v.  14-17.):  «  Tu  vero  permane  »  etc, 
usque  in  finem  capituli. 

Octavo  ipsum  inducit  ex  appropinquatione  sui 
martyrii  et  sua  passione  cito  ventura;  cap.  4,  1-8: 
«  Testificor  coram  Deo  et  Christo  lesu »  et  deinceps 
ibi :   «  Ego  enim  iam  delibor...  Festina  ad  me  ve- 

nire  cito  » . 

Nono  vero  et  ultimo  pro  epistolae  complemento 
scribit  sibi   et  aperit  quaedam  familiaria,  Rogat 


OCTAVA   PARS.  331 

etiam  eum,  cito  venire  ad  se  et  apportare  libros 
et  suas  membranas  et  alia  multa;  quae  patent  ab 
illo  loco  (v.  8-12.):  «  Festina  ad  me  venire  cito;>, 
usque  in  finem  epistolao. 

Incipit  epistola  ad  Titum. 

Nunc  accedit  epistola  ad  Titum,  quem  fecerat 
Apostolus  Cretensem  archiepiscopum.  Et  intendit 
unam  conclusionem,  scilicet  erudire  ipsum,  qualiter 
exerceat  bene  suum  officium.  Dividitur  autem  prae- 
sens  epistola  in  quinque  partes. 

Praemissa  namque  salutatione,  primitus  ipsum 
docet,  qualiter  se  ipsum  debet  habere  in  institu- 
tione  presbyterorum.  Et  hoc  facit  ab  illo  Joco  (c.  1, 
5-10.):  «Huius  rei  gratia»,  usque  ibi:  «  Sunt  enim 
multi  inobedientes».  Docet  namque,  quales  debent 
esse  presbyteri  simplices,  cum  ait :  «  Et  constituas 
per  civitates  presbyteros  >> .  Deinde  quales  debent 
institui  presbyteri  maiores,  qui  vocantur  episcopi, 
ibi:  «  Oportet  enim  episcopum  sine  crimine  esse  »; 
vel  forte  eosdem  nominat  presbyteros  et  episcopos 
secundum  Hieronymura. 

Secundo  vero  docet  ipsum,  qualiter  se  debet 
habere  in  confutaiione  ludaeorntm,  qui  erant  falsi 
christiani,  inducentes  fideles  ad  observantiam  lega- 
lium.  Et  hoc  ab  illo  loco  (c.  1,  lO-lO.):  «  Sunt  enlm 
multi  inobedientes»,  usque  in  finem  primi  capituli. 
Ubi  primo  ostendit,  quomodo  ludaei  effecti  falsi 
christiani  erant  ad  decipiendum  valde  voluntarii, 
dicens :  «  Sunt  enim  multi  seductores,  maxime  qui 
de  circumcisione  sunt  » .  Deinde  ostendit,  quod  Cre- 
tenses  erant  valde   inertes  et  valde   cito   poterant 


332  COMPENDIUM   AUREOLI. 

decipi,  ibi  (v.  12.):  «  Dixit  quidam  ex  illis:  Creten- 
ses  semper  mendaces » .  Deinde  vero  ostendit,  quali- 
ter  Titus  et  ceteri  praelati  ad  resistendum  istis  de- 
bebant  esse  valde  solliciti  et  parati,  ibi  (v.  13.): 
»  Quam  ob  causam  increpa  illos  »   etc. 

Tertio  vero  docet  eum,  qualiter  se  debet  ha- 
bere  in  eruditione  fidelium  singulorum  secundum 
status  diversos.  Et  hoc  facit  per  totum  cap.  secun- 
dum,  ubi  docet  ipsum,  qualiter  debeat  erudire  et 
informare  homines  antiquos  et  senes,  dicens  (v.  2-6.): 
«  Tu  autem  loquere  quae  decent  sanam  doctrinam: 
senes  ut  sobrii  sint».  Deinde,  qualiter  antiquas 
mulieres,  ibi  :  «  Anus  similiter  in  habitu  sancto  ». 
Deinde  qualiter  adolescentulas  et  mulieres  iuvenes, 
ibi :  «  Adolescentulas,  ut  viros  suos  ament » .  Deinde 
qualiter  homines  iuvenes  et  adolescentes,  ibi :  « lu- 
venes  similiter  ». 

Et  quia  in  moralibus  magis  movent  facta  quam 
verba,  ideo  monet  eum,  ut  istas  eruditiones  faciat 
non  tam  verbo,  quam  exemplo,  ibi  (v.  7.):  « In 
omnibus  te  ipsum  praebe  exemphim  bonorum  ope- 
rum  » .  Deinde  docet  eum,  quahter  debeat  erudire 
subditosei  servientes,  ibi  (v.  9.):  «  Servos  dominis 
suis  subditos  esse  » . 

Deinde  vero  subdit  rationem  omnium  praedi- 
ctorum  per  exemplum  Christi,  qui  ad  hoc  in 
hoc  mundo  apparuit,  ut  ipsum  renovaret  in  vir- 
tutibus  et  vita  sancta  et  omnes  homines  erudiret, 
saecularia  desideria  abiicere  et  virtuosam  vitam  ac 
mundam  sectari.  Et  hoc  facit  ibi  (v.  11.):  « Apparuit 
enim  gratia  Dei  »   etc. 

Quarto  docet  ipsum,  qualiter  se  debet  habere 
respectu  alienorum    a   fide   et    exteriorum.  Docet 


OCTAVA    PARS.  333 

enim,  ut  moneat  fideles,  subditos  esse  principibus  et 
potentatibus   saecularibus,  de  quibus  constat,  quod 
tunc  erant  infideles,  quia  pagani  et  gentiles,  et  quod 
moneat  eos,  ne  litigent  cum  alienis  a  fide,  nec  eos 
blasphement    neque    vituperent.    Et    hoc    facit   ibi 
(c.  3,  ].):  «  Adraone  illos»   etc.  Deinde  reddit  huius 
rationem,  quare  non  sunt  infideles  et  gentiles  a  fide- 
f    Jibus  blasphemandi.  Et  huius  ratio  est,  quia  nos  ali- 
quando  fuimus  similes  illis  et  increduli  et  servientes 
desideriis  et  errantes.  Nec  ex  operibus  iustitiae,  quae 
tecimus  nos,  magis  sumus  salvi  facti,  quam  illi  sed 
hoc  fecit  sola  benignitas  et  humanitas  Salvatoris. 
Et  hoc  facit  ibi  (v.  8.):   .  Eramus  et  nos  aliquando 
insipientes .   etc.  Durat  ergo  ista  pars  quarta  a  prin- 
cipio  capituh  secundi  usque  ad  locum  ubi  scriptum 
est  (v.  8.) :   «  Fidelis  sermo  »   etc. 

Quinto  et  ultimo  docet  eum,  qualiter  sese  de- 
beat  habere  in  evitatione  haereticorum  et  dogma- 
tum  perversorum.  Debet  enim  evitare  stultas  quae- 
stiones  superfluas  et  suadere  bona  opera  et  virtu- 
tes.  Debet   enim   hominem   haereticura   post  unam 
et  secundam   correptionem  totaliter  evitare.  Durat 
autem  haec  pars  a  praefato  loco :   .  Fidelis  sermo 
est   et   de  his  volo  te  confirmare  alios»,  usque  in 
finem   epistolae,  quam   iuxta   suam    consuetudinem 
terminat  in  salutatione  et  postulatione  gratiae  lesu 
Ohristi. 


I 


Incipit  epistola  »d  Philemonem. 


]Nunc  accedit  epistola  ad  Philemonem,  quao  in- 
tendit  unam  conclusionem,  gratiam  scilicet  procii- 
rare  Onesimo,  qui  servus  exsistens  Pliilemonis  ab 


334  COMPENDlUxM    AUREOLI. 

eo  fugerat  et  tandem  Romam  veniens  ab  Apostolo 
in   vinculis  exsistente  fuerat  baptizatus.  Et  in  hac 

epistola 

Primo  ipsum  salutat  dicens  (v.  1-3.):   «  Paulus 

vinctus  » . 

Secundo  vero  ipsius  fidem  et  caritatem  et  pie- 
tatem  in  sanctos  commendat.  Et  durat  pars  illa  ab 
illo  loco  (v.  4-7.):  «  Gratias  ago>>,  usque  ibi:  «  Pro- 
pter  quod  multam  fiduciam  » . 

Tertio  vero  sibi  aperit,  quantam  fiduciam  et 
spem  de  ipso  habeat,  ab  illo  loco  (v.  8-9.):  «  Pro- 
pter  quod  multam  »,  usque  ibi:   «  Obsecro  te  ».^ 

Quarto  vero  pro  Onesimo  deprecatur,  ut  iUi 
indulgeat  pro  eo,  quod  ab  eo  aufugerat,  et  quod 
ipsum  devote  suscipiat,  ab  illo  loco :  .«  Obsecro  te 
pro  meo  filio  »,  usque  ibi  (v.  10-14.):  «  Forsitan  enim 
ideo  discessit  ad  horam  a  te  »   etc. 

Quinto  vero  Onesimum  fidelem  effectum  mul- 
tum  illi  commendat,  a  loco  illo  (v.  15-16.):  « Forsi- 
tan  enim  ideo  a  te  discessit »,  usque  ibi:  «  Si  ergo 
habes  me  socium  ».  ^ 

Sexto  vero  pro  nocumentis,  si  forte  aliquod 
damnum  illi  dederat  in  fugiendo,  fideiubet  et  pro- 
mittit  restituere,  et  hoc  manu  sua  propria  scribendo 
confirmat,  ab  illo  loco  (v.  17-21.):  «  Si  ergo  habes 
me  socium»,  usque  ibi:   «  Nam   spero  per   oratio- 

nes  vestras  ». 

Et  ultimo  in  salutatione  devota  et  postulatione^ 
orationum,  ut  iterum  ad  eum  veniat,  epistolam  to-| 
tam  consummat,  ab  illo  loco  (v.  22-25.):  «  Nam  spero| 
per  orationes  vestras  »,  usque  in  finem  epistolae. 


OCTAVA    PARS.  335 

Incipit  epistola  ad  Hebraeoa. 

Nunc  accedit  epistola  ad  Hebraeos,  in  qua  Apo- 
stolus    unam    conclusionem    intendit,    scilicet   quod 
fidei  lesu    Ckrzstz  est  immobiliter  adhaerendum 
et  multo    magis  obediendum,    quam   unquam    fuit 
legi  veten,  nec  ab  ipsa  fide  propter  persecutionem 
al.quam  est  discedendura.  Est  enim  sciendum,  quod 
iideles  ex  ludaeis  conversi,  qui  appellantur  Hebraei 
n  titulo    hu.us  epistolae  -  non  enira  dirigitur  ad 
Hebraeos  ,lIos,  qui  in  periidia  remanserant,  sed  po- 
t.us  ad  Hebraeos  ad  fidem  conversos  -  sciendum 
inquam    quod  isti    Hebraei    erant    magis  zelatores 

Z  fif  pT-  .°'  ""''"  *^''"*  P^«^'  «t  patiebantur 
pro  fide  Chnsti,  sicut  legitur  in  Actibus.  Ad  ipsos 

ergo  confirmandura  in    fide  et  consolandum  in  tri- 
bulation.bus  et   reverendam    Christi   legem   potius 

pren^r  ^^'"^"'  ^^^'P^^'*  ^P^^^°'-^P'^^°'-'^' 
Concipiebant  autera  ludaei  ad  legem  ma-nam 
reverenfam  propter  duodecim  rationes:  " 

■L  Reverentia  ludaeorum  erga  lejem. 

•      Primo   namque    propter   angelorum  frequen- 

tram;  „„de  ad  Galatas  (c.  3,  19.):   .Lex'propter 

ransgress,onem  posita  est,  ordinata  peran^elos»; 

n  legislatione  quidem   occurrit   frequentia  angelo- 

rum  loquentium  cum  Moyse. 

Secundo  vero  propter  mediatoris,  scilicet  Movsi 
«a«c«mi).o.Fuite„ira  Moyses  mediato^  in 
leg,sIat,one,  ut  Apostolus  dicit  ad  Galatas  (c.  3,  19.). 


336  COMPENDIUM   AUREOLI. 

De  quo  Moyse  scriptum  est  (Exod.  33,  11.),  quod 
« loquebatur  Dominus  cum  eo  facie  ad  faciem,  sicut  | 
consuevit  loqui  vir  ad  amicum  suum  ».  Et  propter 
hoc  gloriando  dixerunt  ludaei  ad  caecum  natum 
(loan.  9,  28.):  «  Tu  discipulus  illius  sis,  nos  autem 
Moys*i  discipuli  sumus.  Nos  scimus,  quia  Moysi  lo- 

cutus  est  Deus  ».  -r    .   a 

Tertio  ^^v o^^iev  primi  pontificis,  scilicet  Aaron, 
qloriam,  quam  exprimit  Ecclesiasticus  (c.  45,  7.  8.): 
« Excelsum  fecit  Aaron,  fratrem  suum,  et  dedit  ilii 
sacerdotium  gentis  et  beati^xavit  illum  m  gloria  » . 
Quarto  propter  succedentis  sacerdotis  perma- 
nentiam  continuam  secundum  generationem  suc- 
cessivam.  Unde  et  ibidem  Ecclesiasticus  submngit 
(c  45  1.6  17  19.)*  «  Non  est  indutus  illa  alieni- 
gena  'aliquis,  sed  tantum  filii  ipsius  soli  et  nepotes 
eius..  Factum  est  enim  illi  in  testamentum  aeter- 
num  et  semini  eius  sicut  dies  caeli,  fungi  sacerdo- 
tio  et  habere  laudem...  in  nomine  eius». 

Quinto  vero  propter  legis  in  se  consideratae 
et  ipsiusmet  testamenti  excellentiam,  de  qua  dixe- 
rat  Moyses  in  laudem  gentis  hebraeae  (Deut.  4, 
7-8)-  «  Nec  est  alia  natio  tam  grandis...  ut  habeat 
caeremonias  iustaque  iudicia  et  universam  legem, 
quam  ego  proponam  hodie  ante  oculos  vestros  » . 

Sexto  propter  tahernaculi  mirabilem  et  sin- 
qularem  fabricam;  habebant  namque  tabernaculum 
factum  ad  exemplar  et  similitudinem  ostensam  a 
Deo  sicut  Moysi  dictum  est  (Exod.  25,  40.):  « In- 
spice  et  fac  secundum  exemplar,  quod  tibi  in  monte 

monstratum  est » . 

Septimo  propter  contentorum  in  tabernaculo 
sanctimoniam.  Erant  enim  sancta  sanctorum,  altare 


I 


OCTAVA    PARS.  337 

aureum  et  virga  Aaron  et  tabulae  testamenti  et 
multa  alia  ad  sanctitatem  pertinentia,  sicut  patet 
in  Exodo. 

Octavo  propter  sacrificii  et  oblationum  effica- 
ciam,  Offerebantiir  enim  hostiae,  quibus  credebant 
tolli  peccata  populi  et  principum  et  aliorum,  ut  in 
Levitico  patet. 

Nono  propter  sponsionem  divinam  et  dedica- 
tionem  legis  perpetuam,  per  sanguinis  effusionem 
firmatam,  de  qua  scriptum  est  (Exod.  24,  8.) :  «  Le- 
cto  omni  mandato,  dixit  Moyses:  Hic  est  sanguis 
foederis,  quod  pepigit  Dominus  vobiscum  super  cun- 
ctis  sermonibus  his ». 

Decimo  propter  oblationum  et  sacrificiorum 
repUcationem  continuam;  reputabant  enim  valde 
iuge  sacrificium  et  frequentationem  hostiarum  in 
tantum,  quod  Daniel  cessationem  sacrificii  appellat 
desolationem  dicens  (c.  9,  27.):  «  In  dimidio  heb- 
domadis  deficiet  hostia  et  sacrificium  et  erit  in 
templo  abominatio  desolationis  ». 

Undecimo  propter  parentum  et  seniorum,  qui 
fuerunt  observatoreslegis,  auctoritatem  et  sanctita- 
tem  nimiam.  Fuerunt  enim  patriarchae  et  prophe- 
tae  sanctissimi  in  veteri    testamento,  propter  quod 
insultabant   Christo   (loan.   8,  53.):   «  Numquid   tu 
maior  es  patre  nostro  Abraham,  qui  mortuus  est? 
et  prophetae  mortui  sunt.  Quem  te  ipsum  facis »  ? 
Duodecimo  et  ultimo  propter  m.idtiplicem  mi- 
randam  circumstantiam,  quae   concurrit   in  ipsa 
lcgislatione  totali,  de    qua    scriptum  est  in  Exodo 
(cap.  19.),  quod  iam  advenerat  dies  tertius  et  coe- 
perunt   audiri    tonitrua,   micare   fulgura,    totusque 
mons  Synai  fumigabat,  eo  quod  descendisset  Domi- 
Compcndium  AureolL  22 


338  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

nus  super  eo   in   igne.  Eratque   mons  terribilis  et 
sonitus  huccinae  prolixius  intendebatur. 

Ex  his  ergo  duodecim  rationibus,  quibus  lu- 
daei  ad  legis  reverentiam  et  observantiam  raove- 
bantur,  procedit  Apostolus  in  praesenti  epistola, 
ostendens  ex  omnibus  illis  rationibus,  quod  multo 
fortius  debent  ad  reverentiam  et  observantiam  fidei 
inclinari.  Et  secundum  hoc  dividitur  praesens  epi- 
stola  in  partes  duodecim  p^^-incipales : 

PRIMA   PARS. 

Christus  melior  angelis. 

Primo  namque  procedit  ex  angelorum  frequen- 
tia,  per  quam  lex  fuit  data,  et  arguit  sic:  Lex 
antiqua  fuit  observanda  et  reverenda,  maxime  quia 
fuit  data  per  ministerium  angelorum.  Sed  lex  Chri- 
sti  et  evangelium  ac  fides  data  est  per  illum,  qui 
excellentior  est  cunctis  angelis;  ergo  multo  for- 
tius  evangelium    observandum    est  et    sibi   adhae- 

rendum. 

1.  Hanc  autem  rationem  deducit  Apostolus  (c. 
1-2.),  ubi  minorem  proponit  et  exponit,  scilicet  quod 
Christus  est  melior  angelis,  quia  filius  et  haeres 
universorum  et  splendor  gloriae  paternae  (c.  1, 
1-4.):    «Multifarie»,  usque   ibi:    «  Cui   enim   dixit 

aliquando  »   etc. 

2.  Deinde  vero  probat  minorem  ex  collatione 
eorum,  quae  leguntur  in  scripturis  dicta  de  Christo, 
ad  ea  quae  loquuntur  de  angelis.  Nam  de  uno  fiho 
David   expresse  legitur  dictum   in  psalmo :   « Ego^ 
ero  illi  in  patrem»;   et  «  Filius  meus  est  tu  >>   et 


OCTAVA    PARS.  339 

« adorent  eum  omnes  angeli  eius  « .  De  angelis 
autem  non  legitur,  quod  vocentur  filii,  sed  potius 
mmistri.  Legitur  etiam  in  psalmis  de  uno  filio  Da- 
vid,  quod  ipse  sit  Deus  oleo  exsultalionis  a  Deo  suo 
inunctus  et  quod  sedeat  a  dextris  Dei,  donec  ini- 
mici  sui  ponantur  scabellum  pedum  suorum,  quod 
de  nullo  angelo  legitur. 

Et  sic  probata  est  minor,  quod  Christus  de  se- 
mme  David  nasciturus  esset  excellentior  cunctis  an- 
gelis,  quia  verus  Dei  filius  et  Deus  (c.  1,  5-14.). 
Et  facit  hoc  Apostolus  ab  illo  loco:  «  Cui  enim  d*i- 
xit  aliquando  angelorum  >>?  Et  deinceps  usque  in 
finem  primi  capituli  et  principium  secundi,  usque 
ibi:   «  Propterea  abundantius  oportet». 

3.  Deinde  probatam  format  rationem  enthjme- 
matis,  dicens:  Quod  si  sermo  legis  per  angelos  fa- 
ctus  est  firmus  et  sibi  obedientia  debebatur,  et 
omnis  praevaricator  et  inobediens  puniebatur;  multo 
fortms  punientur,  qui  erunt  inobedientes  evano-elio 
salutari,  quod  est  narratum  per  Dominum  lesum 
Christum  et  multis  signis  et  prodigiis  confirmatum 
(c.  2,  1-4.).  Et  hoc  facit  a  loco  illo:  «  Propterea 
abundantius»  usque  ibi:  «  Non  enim  angelis  sub- 
lecit  Deus». 

4.  Deinde  vero  quia  tota  vis  rationis  erit  in 
probatione  minoris,  scilicet  quod  Christus  sit  maior 
angelis,  idcirco  regreditur  super  eam  inducendo  au- 
ctoritatem  illam  Psalmi,  in  qua  dicitur  de  quodam 
homine  (Ps.  8,  6.):  «  Minuisti  eum  paulo  minus  ab 
angelis»  et  ostendit,  quod  primae  duae  particulae 
auctoritatis  impletae  sunt  de  Christo,  quia  et  mi- 
noratus  est  per  passionem,  et  gloria  et  honore  co- 
ronatus  per  resurrectionem.  Sed  secunda  particula 


340  COMPENDIUM   AUREOLI. 

quae  dicit:  «  Omnia  subiecisti  sub  pedibus  eius», 
nondum  est  impleta,  sed  implebitur,  et  per  conse- 
quens  angeli  sunt  subiecti,  quia  dicendo  omnia  ni- 
hil  dimisit  non  subiectum  (c.  2,  5-18.).  Et  hoc  fa- 
cit  ab  illo  loco:  «  Angelis  subiecit  Deus  orbem» 
usque:   « Decebat  enim  eum  »   usque  in  finem  capi- 

tuli  secundi.  ^  , 

5.  Incidentaliter  ostendit,  quare  decuit  Chri- 
stum  primo  per  passionem  minorari,  quia  ut  esset 
similis  per  omnia  hominibus,  qui  per  ipsum  debe- 
bant  gloria  et  honore  in  patria  coronari.  Unde  sicut 
et  nos  per  multas  passiones  habemus  ad  coronam 
gloriae  pervenire,  sic  et  ipse  debuit  in  passionibus 
huiusmodi  nobis  assimilari ;  et  etiam,  ut  esset  ma- 
gis  compassivus,  tamquam  similia  nobis  passus. 

SECUNDA   PARS. 

Chrtstus  excellentior  Moyse. 

In  secunda  vero  parte  procedit  ex  ratione  se- 
cunda,  videlicet  ex  Moysis  fidelitate  et  amicitta 
cum  heo,  et  arguit  sic  ^:  Lex  antiqua  merito  debuit 
observari  propter  excellentiam  Moysis,  qui  fuit  me- 
diator  et  promulgator  ipsius  legis;  sed  lesus  Chri- 
stus  fuit  excellentior  et  maior  Moyse:  ergo  evange- 
lium  per  ipsum  promulgatum  debet  cum  maiori 
diligentia  observari  (c.  3,  1-4,  13.).  Hanc  autem 
rationem  deducit  Apostolus  per  duo  capitula  3.  et  4. 
usque  prope  finem  4.  cap.,  ubi  scribitur:  «  Haben- 
tes  ergo  pontificem  magnum,  qui  penetravit  >>  etc. 

1  Syllogismus. 


OCTAVA   PARS.  341 

Ubi  primo  assumit  minorem,  scilicet  quod  Chri- 
stus  est  amplioris  gloriae  et  excellentioris,  quam 
Moyses  (c.  3,  1-3.) :  «  Unde  fratres  «  usque  ibi: 
«  Omnis  namque  domus  ». 

Deinde  vero  probat  omnia  per  scripturam,  quae 
dicit,  quod  Moyses  erat  fidelis  famulus  Dei  in  omni 
domo  eius  \  Assumit  ergo  Apostolus  quatuor  circa 
domum  Dei.  a)  Primo  quidem  ipsam  domum,  quae 
non   est   aliud   quam    civitas    Dei    et   congregatio 
omnium  electorum.  b)  Secundo  fabricantem^  ipsam 
domum,  qui  est  Deus,  qui  omnia  creavit.  c)  Tertio 
filium  cohaeredem    istius  domus.  d)  Quarto  famu- 
lum,  conservum  fidelem  in  illa  domo.  Probat  ergo 
dupliciter,  quod  Christus  sit  in  ista  domo  excellen- 
tior  Moyse:  primo  quidem,  quia  ipse  est  fabricator 
istms  domus,  cum  sit  verus  Deus,  ut  ex  superiori- 
bus  probatum  est;  secundo,  quia  ipse  est  sicut  filius 
in  hac  domo  et  Moyses  sicut  servus  (c.  3,  4-6.);  ab 
iUoloco:  «  Omnis  namque  domus  >.  usque  ibi:  «  Qua- 
propter  sic  dicit  Spiritus  sanctus». 

Deinde  infert  conciusionem,  scilicet  quod  per- 
severandum  est  firmiter  in  fide  Christi  et  in  sua 
credulitate,  ad  hoc  inducendo  admonitionem  Psal- 
raistae,  qui  ait  (Ps.  94,- 8.):  «  Hodie  si  vocem  eius 
audieritis,  nolite  obdurare  corda  vestra  >>  etc.  (c.  3, 
J-13.).  Et  facit  hoc  ab  illo  loco:  « Quapropter  sicut 
dicit  Spiritus  sanctus»  usque  ibi:  «  Participes  enim 
Christi  elFecti  sumus  ». 

Deinde  vero  exponit  illum  versum  Psalmistae 
ostendendo,  quod  refertur  secundum  verum  intelle- 

*  Num.  12,  7:  «  At  non  lalis    scrvus    meus   Movses,  nui  in 
on.ni  domo  mea  fldeiissimus  esl»? 


342  COMPENDIUM   AUREOLI. 

ctum  ad  tempus  Christi,"et  exponit  primo,  quid  im- 
portetur  per  hodie,  ab  illo  loco:   « Participes  enim 
Christi  efFecti  >>   usque    ibi    (v.  14,    15.):    «  Quidam 
enim  autem  audientes  » .  Deinde    exponit  quid  im- 
portetur  per  exacej^bationem   et  per   offensam,  ab 
illo  loco  (c.  3,  16-19.) :   «  Quidam  enim  audientes  »^ 
usque  ibi:   «  Timeamus   ergo  »   in  principio   quarti 
capituli.  Deinde  vero  ostendit,  similem  ofFensam  et 
exacerbationem  esse   in    tempore    Christi  quantum 
ad  incredulos,  ab  illo  loco  (c.  4,  1-2.):   « Timeamus 
ergo  »   usque  ibi:  «  Ingrediemur  enim  in  requiem  ». 
Deinde  exponit,  quid  importetur   per  requiem  Do- 
mini,  ostendendo,  quod   non   intelligitur    per  illam 
requiem,  quam  habuerunt  in  terra  promissionis,  quia 
David  post   obtentam  illam  requiem  dicebat  adhuc: 
«Hodie  si  vocem  eius  »   etc,  tamquam    aliam    re- 
quiem  exspectans,  videlicet  caelestem  de  qua  scri- 
ptum  est  (Gen.  2,  2.) :   « Et  requievit  Deus  die  se- 
ptimo»  etc,  ab  illo  loco  (c  4,   3-10.):    «  Ingredie- 
mur    enim    in    requiem  »   usque    ibi:   « Festinemus 
igitur  ingredi».  Deinde   vero    concludendo  monet, 
ut  conemur  ingredi    in   requiem    illam    caelestem, 
quae  non  est  aliud,  quam    requiescere  ab  omnibus 
operibus  suis,   sicut   et    Deus   requievit  a  suis.  Et 
per  consequens  cavendum  est,   ne   simus   increduli 
et  exacerbantes.  Et  hoc    facit   in  illo  versu  (11.): 
«  Festinemus  ingredi  ». 

Ultimo  vero  commendat  sermonem  et  eloquium 
Dei,  quod  ita  efficaciter  et  luminose  nobis  loquitur 
propheta  David  in  illo  versu:  «Hodie  si  vocem  »  etc 
Et  penetrat  corda  nostra  ab  illo  loco  (v.  12-14.): 
«  Yivus  est  sermo  Dei  et  efficax  et  penetrabilior|j 
omni  gladio  ancipiti  »  usque  ibi:  «  Habentes  ergo 
pontificem  magnum  » . 


I 


OCTAVA  PARS.  343 

TERTIA  PARS. 

Christus  excellentior  pontifex  quam  Aay^on. 

In  tertia  vero  parte  procedit  ex  ipsius  Aai^on, 
qui  fuit  sacerdos  legalis,  glo7-ia  et  reverentia,  unde 
intendit  sic  arguere  ' :  Pontifex  legis  antiquae,  sci- 
licet  Aaron  fuit  in  magna  gloria  et  reverentia  apud 
populum  universum,  quoniam  ofFerebat  sacrificium 
pro  toto  populo,  et  ad  ipsum  populus  accedebat  pro 
remissione  peccatorum  et  pro  discretione  inter   le- 
pram  et  lepram  et  pro  multis    aliis  necessitatibus 
suis.  Sed  lesus  Christus  est  multo  excellentior  pon- 
tifex  et  nobilior  quam  Aaron.  Igitur  ad  ipsum  est 
accedendum  pro  omni  auxilio  optimo  et  in  ipso  est 
maxime  sperandum    et    confidendum.  Hanc  autem 
rationem  deducit  Apostolus  ab  illo  loco:   «  Haben- 
tes  pontificem  magnum  >>  usque  circa  finem  cap.  5., 
ubi  scribitur(v.  11.):  «  De  quo  vobis  grandis  sermo 
et  interpretabilis  ad  dicendum  >>.  Circa  quam  partem 
sic  procedit,  quod  primo  ponit  conclusionem  suara, 
scilicet  quod  adhaerendum    est   Christo  lesu   tam- 
quam  magno  pontifici,  et  ad  thronum  eius  pro  omni 
gratiaet  misericordia  est  recurrendum  (c.  4,  14-16.). 
Et    hoc    a  principio :   «  Habentes  ergo  pontificem  » 
usque  ad  principium  cap.  5:   « Oranis  namque  pon- 
tifex  » . 

Deinde  vero  volens  probaro  minorem,  assumit 
conditiones  'pontificis,  quia  debet  esse  ex  hominibus 
assumtus  et  ad  offerendum  dona  et  sacrificia   con- 

'   Syllog. 


344  COMPENDIUM   AURBOLI. 

stitutus,  et  debet  esse  infirmitatibus  circumdatus, 
ut  errantibus  magis  compatiatur.  Assumtio  autem 
sua  non  debet  esse  a  se  ipso,  sed  ex  vocatione  et 
ordinatione  Dei,  sicut  et  Aaron  fuit  vocatus  (c.  5, 
1-4.).  Et  hoc  facit  ab  illo  loco:  «  Omnis  namque 
pontifex  »   etc,  usque  ibi:   «  Sic  et  Christus  » . 

Deinde  vero  ostendit,  has  conditiones  excellen- 
tiori  modo  fuisse  in  Christo  quam  in  Aaron.  Et  primo 
quod  excellentiori  modo  fuit  a  Deo  vocatus,  sibi 
dicente :  «  Filius  meus  es  tu»  :  et  «  Tu  es  sacerdos  in 
aeternum  secundum  ordinem  Melchisedech  ».  Aaron 
enim  nec  fuit  filius  Dei  nec  habuit  ita  excellentem 
ordinem  ministrandi  sicut  Melchisedech  (c.  5,  5-6.). 
Et  hoc  facit  ab  illo  loco:  «  Sicut  Christus  »  usque 
ibi:   «  Qui  in  diebus  carnis  suae  ». 

Deinde  vero  ostendit,  quod  in  eo  fuit  secunda 
conditio  excellentior,  quia  obtulit  Deo  melius  sacri- 
ficium,  mortem  scilicet  et  lacrymas  et  clamorem  va- 
lidum,  pro  quibus  exstitit  exauditus,  imo  etiam  alia 
conditio,  videlicet  compati  et  misereri  infirmis  et 
errantibus.  Magis  enim  didicit  obedire  et  compati 
infirmis,  quam  Aaron,  propter  experientiam  passio- 
nis,  quam  non  est  expertus  ille;  et  hoc  facit  in 
illo  versu  (v.  8.) :  «  Et  quidem,  cum  esset  filius  Dei » . 

QUARTA    PARS. 

Sacerclotium  Christi  excellentius  legali 
sacerdotio. 

In  quarta  vero  parte  procedit  ex  legalis  sacer- 
dotii  per  generationem  continuam  succedentis  p^r- 
manentia  et  praeeminentia,   unde  intendit  sic  ar- 


1 


OCTAVA   PARS.  345 

guere:  Non  solum  lex  antiqua  fuit  observanda  a 
filiis  Israel  et  habenda  in  reverentia  propter  Aaron, 
primum  pontificem  et  sacerdotem;  imo  et  propter 
excellentiam  sacerdotii  legalis  per  totam  genera- 
tionis  lineam  in  eius  filiis  conservatam.  Sed  sacer- 
dotium  lesu  Christi  est  multo  excellentius  sacerdotio 
illo,  testimonio  illius  versus  Prophetae  dicentis  (Ps. 
109,  5.):  «  Tu  es  sacerdos  in  aeternum  secundum 
ordinem  Meichisedech  «.  Igitur  fides  Christi  et  lex 
nova,  in  qua  est  tantum  sacerdotiura,  multo  ma^-is 
est  observanda  (c.  5,  11-7.).  ^ 

Hanc  autem  rationem  deducit  Apostolus  a  fine 
5.  cap.,  ubi   scriptum  est:    « De    quo  vobis  grandis 
sermo»,  usque  ad  principium  8.  cap.  exclusive.  Et 
quia  expositio  illius  verbi:   «  Tu  es  sacerdos  in  ae- 
ternum «   etc,  est   valde   difficilis  et  alta,  nec  He- 
braei,  quibus  scribebat,  erant  bene  capaces;  idcirco 
Apostolus  primo  ponit  Hebraeorum  quandam  ohiur- 
gaUonem  dicens,  quod  de  Melchisedech  et  suo  sa- 
cerdotio  haberet  facere  grandem  sermonem,  quem 
non  potest  eis  interpretari  pro  eo,  quod  sunt  intel- 
lectu  imbecilles,  cum  tamen  deberent  esse  magistri 
eorum,  qui  pertinent  ad  Christum,   propter  in^stru- 
ctionem  in  lege,  et  tamen  adhuc  quasi  parvuli  in- 
digent  lacte,  et  quod  eis  exponantur  fidei  elementa 
et  rudimenta  (c.  5,  IL).  Et  hoc  facit  in  principio: 
«  De  quo  nobis  »  etc. 

Secundo  ponit  respectu  ipsorum  quandam  ad- 
momtioncm,  Hortatur  enim,  ut  omittant  elementa 
et  rudimenta  et  principia  fidei  illa,  quae  supponant 
doctnnara  scilicet  trium  sacramentorum,  scilicet 
baptismi,  poenitentiae  et  confirmationis,  quae  est 
manuum  impositio,  et  duorum  articulorura,  scilicet 


346  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

resurrectionis  mortuorum  et  aeterni  iudicii,  scilicet 
poenae  damnatorum,  feranturque  ad  serraonem  per- 
fectum  (c.  6,  1-3.).  Et  hoc  facit  ab  illo  loco:  « Qua- 
propter  intermittentes »  in  principio  6.  cap.  usque 
ibi  (v.  4.):   «  Impossibile  ». 

Tertio  vero  ponit  istius  inquisitionis  utilitatem 
et  rationem  dicens,  quod  talis  illuminatio  et  degu- 
statio  verborum  divinorum,   quae  transcendit  fidei 
rudimenta,  valet  ad  duo:  primo  quidem,   quia  ta- 
les  sic  illuminati  de  difficili    prolabuntur;  quod  si 
•contingat  illos  prolabi  in  incredulitatem  aut  pecca- 
tura,  difficilius  resurgunt.  Et  hanc  difficultatem  vo- 
cat  'impossibilitatem.  Secundo  vero,  quia  talis  illu- 
minatio  est  quasi  quaedam  fecundatio.  Nam  verba 
caelestia  faciunt  sicut  imber,  qui  herbam  germinat 
et  terram    fecundat.  Talis  autem  terra  a  Domino 
benedicitur,  sicut  et  illa,  quae  profert  spinas  et  tri- 
bulos,  reprobatur   (c.  6,  4-8.).  Et  hoc  facit  ab  lUo 
loco:  « Impossibile  est  tamen  eos»  usque  ibi:  «  Con- 
fidimus  autem  de  vobis,  dilectissimi ». 

Quarto  vero  ponit  quandam  cautam  excusa- 
tionem.  Forte  enim  ex  his  verbis  indignarentur 
Hebraei,  cum  videtur  innuere,  quod  ipsi  essent  talis 
terra  reprobata,  et  ideo  dicit,  quod  non  ita  ipse 
tenet  irao  confidit  de  ipsis  multo  mchora  et  vici- 
niora  saluti  (c.  6,  9.).  Et  hoc  facit  ab  illo  versu: 
«  Confidimus  autem  »   etc. 

Quinto  vero  assignat  rationem,  quare  confidit, 
et  ita  praesumit,  quia  propter  eorum  aitam  conver- 
sationem  in  lide  Christi;  nam  et  sanctis  ministraJ 
verunt  in  lerusalem  et  pro  Christo  passiones  et 
tribulationes  ac  persecutiones  toleraverunt  (c.  6, 
10-12.).  Et  hoc  facit  ab  iilo  loco:   «  Non  enim  in- 


OCTAVA    PARS.  347 

iustus  est    Deus»,  usque    ibi:    « Abrahae   naraque 
prornittens  Deus  » . 

Sexto  vero  inclucit  pro  alia  ratione  immobilem 
promissionem,  quae    facta    est    Abrahae;  nam  sibi 
promisit  Dominus,  et  promissionem  iuramento  firma- 
vit,  quod  multiph'caret  eum;  quam  promissionem  ipse 
longamiter  exspectavit,  et  sic  per  istas  cluas  res  im- 
mobiies,  propter  quas  impossibile  est,  Deum  mentiri, 
scih'cet  iuramentum  et  promissionem,  concludit  pro 
Hebraeis,  longanimiter  exspectantibus  et  tenentibus 
fidem  Christi,  quod  introibunt  usque  ad  interiora  ve- 
laminis  sancti  sanctorum,  hoc  est  in  ipsum  caelum, 
quod  flgurabatur  per  illam  partem  tabernaculi,  quae 
appellabatur  sancta  sanctorum,  ante  quam  pendebat 
velamen.  Et  hoc  facit  ab  illo  loco:   «  Abrahae  nam- 
que  promittens  Deus»,  usque  in    finem  cap    6   Et 
sic  ostendit  ab  illo  loco  (v.  5-11.):   «  De  quo  vobis 
grandis  sermo»,  ubi  incipit  pars  quarta  usque   ad 
principium  7.  capituli  difiicultates  mysterii   latentis 
m  illo  versu:   «  Tu  es  sacerdos  in  aeternum  >>. 

Deinde  vero  per  totum  cap.  7.  ostendit,  quod 
sacerdotmm  Christi  est  excellentius  sacerdotio  le- 
gali  ipsius  Aron  et  filiorum  eius  per  expositionem 
illius  versus: 

Expositio  versus:   <<  Tu  es  sacerdos  n  etc. 

Et  primo  exponit  dignitatem  Melchisedech : 
nam  et  quia  interpretatur  rex  iustitiae  et  quia  rex 
pacis  et  quia  sine  patre  et  sine  genealogia,  et 
quia  non  legitur  in  scriptura  finis  vitae  suae  neo 
pnncipium,  et  quia  accepit  decimas  ab  ipso  Abra- 
ham  et  per  consequens  ab  omnibus  filiis,  qui  erant 


348  COMPENDIUM   AUREOLT. 

in  lumbis  eiiis,  et  ita  ab  ipso  Levi  et  ab  Aaron,  et 
quia  benedixit  Abrahae;  constat  autem,  quia  minor 
benedicitur  a  maiori. 

Si  igitur  futurus  erat  sacerdos  secundum  or- 
dinem  Melchisedech,  patet,  quod  debebat  esse  ma- 
ior  Abraham  et  omnibus  filiis  eius,  qui  fuerant 
postea  sacerdotes.  Item  debebat  esse  rex  iustitiae 
et  rex  pacis  et  immortalis  et  aeternus,  quae  omnia 
competunt  lesu  Christo;  et  per  consequens  patet, 
quod  sacerdotium  suum  excedit  Leviticum  sacerdo- 
tium  et  legale  (c.  7,  l-IO.).  Et  hoc  facit  a  cap.  7. 
usque  ibi :   «  Si  ergo  consummatio  » . 

Deinde  vero  ponderat  aliud  vocabulum,  quod 
ponitur  in  illo  versu :  «  Sacerdos  in  aeternum  se-- 
cundum  ordinem  Melchisedech  >^ ,  Ex   quo   arguit 

dupliciter: 

Primo  quidem,  quia,  translato  sacerdotio  in 
quacumque  lege,  lex  illa  transfertur  et  mutatur. 
Sed  hic  facta  est  translatio  sacerdotii.  Nam  sa- 
cerdotium  legale  debebatur  solum  tribui  Leviticae 
et  filiis  Aaron.  Dominus  autem  in  hoc  versu  cum 
ait:  «Tu  es  sacerdos  in  aeternum»,  loquitur  al- 
teri  tribui.  Nam  tribui  luda  et  stirpi  David:  alicui 
enim  filio  David  dirigitur  illud  verbum  in  psalmo. 
Dirigitur  namque  ipsi  Christo.  Igitur  necesse  est, 
ut  lex  antiqua  translata  sit,  sicut  et  sacerdotium, 
et  quod  substituta  sit  nova  lex  et  novum  sacerdo- 
tium  (c.  7,  11-13.). 

Secundo  vero  arguit,  quod  si  ordo  antiqui  sa- 
cerdotii  immutatus  est,  qui  quidem  ordo  erat  se- 
cundum  successionem  carnalem,  ut  succedat  sacer- 
dotium  secundum  ordinem  Melchisedech,  qui  non 
legitur   in  scriptura   fuisse  mortuus,  et  per  conse- 


OCTAVA    PARS.  349 

quens  accipitur,  quasi  vitam  habuerit  insolubilem 
et  fuerit  immortalis,  propter  quod  dicitur  «  sacer- 
dos  m  aeternum  «:  evidenter  concluditur,  quod  pro- 
pter  hoc  primum  sacerdotium  evacuatum  est,  quia 
mfirmum  erat,  corruptibile  et  inutile  et  nihil  du- 
cens  ad  perfectum.  Istud  autem,  quod  introducitur 
immortale  est  et  perfectum.  Durat  autem  prima  de- 
ductio  (c.  7,  14-18.):  «  Si  igitur  consummatio  >>  usque 
ibi:   «  Introductio  vero  melioris  ». 

Deinde  vero  ponderat  illud  verbum :  « luravit 
Dommus  et  non  poenitebit  eum  »;  ex  hoc  probans, 
quod  multo  excellentius  est  sacerdotium  Christi' 
cum  sit  introductum  sub  iuramento  Dei,  nec  cadat 
super  ipsum  poenitudo,  quam  sacerdotium  Aron, 
quod  sub  iuramento  non  legitur  introductum  (c.  l\ 
19-22.).  Et  hoc  facit  ab  illo  loco:  « Introductio  vero  l 
usque  ibi:  «  Et  alii  quidem  plures  facti  suht  sacer- 
dotes  » . 

Deinde  vero  ponderat  illud  verbum :  « In  aeter^ 
nuynn.  Nam  in  sacerdotio  Levitico  plures  sacerdo- 
tes  sibi  mvicem  successerunt  propter  hoc,  quod  per 
mortem  prohibebatur  unus  permanere.  In  isto  au- 
tem  sacerdotio  non  ponitur    nisi  unus,  qui  perma- 
nere  permittitur  in  aeternum,  et  talis  est  Christus 
qui  excellentior  aliis  factus,  semel  se  ipsum  per  mor^ 
tem  obtuht  et  ex  tunc  in  caelis   remanet  sacerdos 
perpetuus   et   aeternus.  Et    hoc   facit  ab  illo    loco 
(c.  7,  23-28.):   «  Et  alii   quidem    plures  »   usque  in 
nnem  capituli  totalis. 


350  COMPENDIUM   AUREOLI. 

QUINTA   PARS. 

Tabernaculum  Christi  excellentius  antiquo. 

In  quinta  vero  parte  procedit  ex  tabernaculi 
praecelientia.  Unde  arguit  sic  ^ :  Lex  antiqua  et 
eius  pontificium  reverebatur  propter  sanctuariuna 
et  tabernaculum,  quod  per  Moysen  iubente  Domino 
legitur  constitutum  in  Exodo.  Sed  in  lege  nova 
pontifex  noster  lesus  Christus  habet  multo  excel- 
lentius  tabernaculum  et  sanctuarium,  quam  fuerit 
illud :  ergo  multo  plus  lex  nova  debet  observari  et 
in  reverentia  haberi.  Durat  autem  haec  pars  a 
principio  cap.  8.  usque  circa  medium,  ubi  scribitur 
(v.  5.) :    «  Nunc  autem  sortitus  est  ministerium  » . 

Primo  namque  per  modum  cuiusdam  summae 
replicans  ea,  quae  dicta  sunt,  ponit  minorem.  Ait 
enim  :  «  Capitulum  super  ea,  quae  dicuntur :  Talem 
habemus  Pontificem...  Sanctorum  minister  et  taber- 
naculi  veri,  quod  fixit  Deus  et  non  homo  >> .  Deinde 
vero  ibi:  «  Omnis  enim  pontifex».  Probat  istam 
minorem  dupliciter: 

Primo  quidem  ratione  quia  iam  non  oporteret 
introduxisse  alium  sacerdotem,  si  tabernaculum,  in 
quo  offert  sacerdos  aeternus,  de  quo  hic  dicitur: 
«  Tu  es  sacerdos  in  aeternum  »,  esset  super  terram. 
Sufficerent  enim  sacerdotes  legales  ad  offerendum 
munera  in  isto  tabernaculo  terreno,  quod  non  est 
nisi  quaedam  umbra  sive  similitudo  extracta,  quare 
relinquitur,  quod  iilud  tabernaculum  sacerdotis  ae- 
terni  sit  tantum  super  caelum. 

1  Syllog. 


OCTAVA    PARS.  351 

Secundo  vero  ibi  (v.  5.):  <^  Sicut  responsum  est 
Mojsi»,  probat  idem  per  scripturam :  quod  praece- 
pit  Mojsi,  ut  faceret  tabernaculum  iuxta  exemplum 
sibi  in  monte  monstratum;  ex  quo  colligitur  duplex 
tabernaculum :  unum  exemplatum   corporale,  quod 
fecit  Moyses,  et  aliud  exemplans  et  spirituale'  quod 
fixit  Deus.  Et  cum  omni  tabernaculo  deserviat  ali- 
quis  minister,  necesse  est,  quod  in  illo  exemplante 
tabernaculo  spiritualis  sit  minister,  de  quo  dictum 
est  supra,  quod  est  sacerdos  in  aeternum. 


SEXTA    PARS. 


Christus  excelleniior  Moyse  in  lege 
et  testamento, 

In    sexta    vero    parte    Apostolus   procedit    ex 
ipsius  le^is  in  se  consideratae  et  testamenti  excel- 
lentia.  Unde  arguit  sic':  Nunquam    quaeritur   aut 
quaeri  debet  lex  aut   aliud   testamentum  a  primo 
msi  ipsum    insufficiens   sit,    defectuosum  et  incom- 
pletum,  et  per  consequens  ratione  defectus  aliqua- 
liter  vituperandum.  Sed  Dominus  (lerem.  c.  21.)  in- 
troducit  novam  legem  et  novum  testamentumcum 
quadam  reprobatione   prioris    testamenti,  dati    per 
Mojsen:  ergo  necesse  est,  quod  illud  defectuosum 
fuerit   et    imperfectum,   et    quod    secundum   fuerit 
multo  melms  et  excellentius  et  per  consequens  di- 
ligentms  observandum.   Durat  autem  haec  pars  ab 
Jilo  loco  (c.  8,  6-13.):   «Nunc  autem  melius  >>  etc 
usque  in  finem  cap.  8. 

'  Syllog. 


352  COMPENDIUM  AUREOLI. 

1.  Nam  primo  ponit  conclusionem  dicens:  « Nunc 
autem  melius  sortitus  est  ministerium,  quanto  et 
melioris  testamenti  mediator  est». 

2.  Secundo  format  rationem  ibi:  «  Nam  si  il- 
lud  prius  a  culpa  vacasset».  *    • 

3.  Tertio  probat  minorem,  inducens  auctorita- 
tem  leremiae  dicentis:  «  Ecce  dies  venient,  dicit 
Dominus  » .  Et  ponit  auctoritatem  longam  et  cla- 
ram,  in  qua  Deus  promittit,  se  daturum  novum 
testamentum,  non  secundum  formam  illius  testa- 
menti,  quod  datum  est  in  exitu  Israel  de  Aegypto. 

4.  Quarto  vero  Apostolus  ex  abundanti  elicit 
ex  praedicta  auctoritate  unum  aliud  argumentum, 
ponderando  illud  verbum:  «Novum  ».  Et  hoc  facit 
ibi  (v.  13.):  «  Dicendo  autem  novum».  Unde  arguit 
sic:  Novum  dicitur  per  respectum  ad  antiquum  et 
vetus.  Sed  propheta  introducit  Dominum  promitten- 
tem,  se  daturum  testamentum  novum,  non  secun- 
dum  formam  prioris:  ergo  innuit  Dominus,  quod 
testamentum  prius  ille  tunc  debuit  reputari  vetus 
et  antiquum  et  per  consequens  prope  interitum. 
Nam  si  remaneret  in  vigore,  iam  non  diceretur 
antiquatum. 

SEPTIMA   PARS. 

Christus  excellentior  summus  Pontifex 
in  tabernaculo, 

In  septima  vero  parte  Apostolus  procedit  ex 
Gontentorum  in  tabernaculo  caeremonia  et  sanctimo- 
nia.  Unde  arguit  sic^:  In  tabernaculo   prius  facto 

1  Syllog. 


OCTAVA    PARS.  353 

per  Mojs6n  erant  duae  partes.  Et  in  prima  quidem 
parte,  quae  dicebatur  sancta,  erant  tria:  scilicet 
candelabrum,  mensa  et  praepositio  panum.  In  se- 
cunda  vero  parte,  quae  dividebatur  a  prima  per 
unum  velamen,  quae  dicebatur  sancta  sanctorum, 
erat  thuribulum  aureum  et  arca  testamenti.  In 
primo  autem  tabernaculo  omnes  sacerdotes  quotidie 
introibant.  In  secundo  vero  nullus  intrabat  nisi 
summus  pontifex,  et  ille  tantum  semel  in  anno  cum 
sanguine,  quod  pro  sui  et  populi  ignorantia  offere- 
bat.  Et  haec  erat  caeremonia  et  sanctimonia  eorum, 
quae  fiebant  in  tabernaculo,  propter  quam  a  toto 
populo  summus  timor  et  reverentia  concipiebatur 
et  ad  legem  et  ad  tabernaculum  ipsum. 

Sed  constat,  quod  omnia  illa  erant  significa- 
tiva.  Non  apparet,  quare  existendo  in  illo  ritu  sic 
esset  agendum  magis  quam  aliter.  Sed  tota  ratio 
illius  ritus  erat,  quia  Spiritus  sanctus  signabat, 
quod  duplex  erat  Ecclesia  Dei,  quae  est  verum  ta- 
bernaculum  et  verum  templum  ipsius. 

1.  Prima  quidem,  quae  militat  et  peregrinatur 
m  via,  et  haec  significatur  per  primam  partem  ta- 
bernaculi,  quae  dicitur  sancta;etin  ista  potuerunt 
intrare  sancti  patres  in  veteri  testamento;  erant 
enim  de  Ecclesia  et  civitate  Dei,  in  cuius  figura 
sacerdotes  quotidie  intrabant. 

2.  Secunda  vero  est  ilia,  quae  in  caelis  trium- 
phat  et  regnat,  et  hoc  significatur  per  sancta  san- 
ctorum.  In  hanc  autem  nullus  potuit  introire,  nec 
erat  via  aperta  aut  propalata,  donec  summus  pon- 
tifex  Christus  per  proprium  suum  sanguinem  in- 
troivit  et  viam  aperuit.  Igitur  ex  his,  quae  nullo 
tabernaculo  gerebantur,    patet,  quod    multo  excel- 

Compendiiwi  AureolL  23 


354  COMPENDIUM   AUREOLI. 

lentior  est  lex  Christi  et  per  consequens  maxime 
reverenda  (c.  9,  1-8.).  Deducit  autem  rationem  Apo- 
stolus  a  principio  noni  capituli,  quod  incipit:  « Ha- 
buit  quidem  et  prius  iustificationes  culturae»... 
usque  ibi :  «  Quae  parabola  est  temporis  instantis  » . 


OCTAVA    PARS. 


Christus  excellentior  summus  Pontifex 
in  sanguine  suo. 

In  octava  vero  parte  procedit  ex  oblati  sacri- 
iicii  efficacia.  Unde  arguit  sic': 

Lex  antiqua  a  filiis  Israel  observabatur  quam 
inaxime  propter  spem,  quam  habebant  in  efficacia 
sacrificiorum,  quae  auctoritate  divina  iussa  fuerant 
afferri  pro  peccatis.  Sed  sacrificia  illa,  quantum 
erat  ex  natura  ipsorum,  nullo  modo  hanc  effica- 
ciam  habuerunt.  Constat  enim,  quod  sanguis  hir- 
corum  aut  vitulorum  aut  ritus  ciborum  aut  potuum, 
aut  lotio  aquae,  cum  sint  quaedam  corporaha,  nul- 
lam  habent  efficaciam  respectu  peccati. 

Sanguis  vero  lesu  Christi,  elFusus  per  mortem, 
cum  esset  immaculatus  et  esset  plenus  Spiritu  san- 
cto,  habuit  de  sui  ratione  hanc  efficaciam.  Meretur 
namque  apud  Deum  ille,  qui  omnino  immaculatusexi- 
stens  et  cum  hoc  plenus  est  gratia  et  Spiritu  sancto, 
dum  exponit  se  morti,  ut  obediat  Deo,  gratiam  non 
solum  sibi,  sed  aliis,  et  per  consequens,  ut  aliis 
dimittentur  peccata.  Igitur  multo  excellentior  est 
lex  nova,  quae  habet  sacrificium  continens    veram 

1  Syllog. 


OCTAVA    PARS.  355 

efficaciam  respectu  deletionis  peccatorum,  quam 
lex  antiqua,  cuius  sacrificia  nullam  habebant  effi- 
caciam  de  natura  sua,  sed  tantura  in  quantum  erant 
figura  et  parabola  sive  similitudo  huius  sacrificii. 
,  Haec  autem  ratio  durat  ab  illo  loco  (c.  9,  9.):  « Quae 
parabola  est  temporis  instantis  «  usque  ibi  (v.  15.): 
«  Et  ideo  novi  testamenti « . 

Continentur  autem  tres  clausulae  in  hac  parte- 
In  pnma  namque,  quae  incipit:  «  Quae  parabola 
est  temporis  instantis»,  dicit,  quod  sacrificia,  quae 
erant  in  lege  veteri,  non  habebant  efficaciam  nisi  in 
quantura  erant  parabola  et  figura  praesentis  tera- 
pons  gratiae  (c.  9,  9-10.). 

In  secunda  autera,  quae  incipit  (v.  11.):  « Chri- 
stus  autera  existens  pontifex  «,  ostendit,  qualiter 
Christus  propnum  scilicet  sanguinera  intra  sancta 
sanctorura  offerens  ad  raodura  summi  sacerdotis 
aeternam  redemptionem  invenit. 

In  tertia  vero  clausula,  quae  incipit  (v.  13  )•  «  Si 
emra  sanguis  hircorum  aut  taurorum»,  ratioupm 
forraat  et  deducit  per  locura  a  minori:  quia,  si  san- 
guis  hircorura  aut  taurorura  aliquo  raodo  potuit  san- 
ctificare  etiam  carnaliter,  multo  fortius  proprius 
sanguis  Christi  potuit  spiritualiter. 

NONA    PARS. 

Christus  excellentior  ex  testaynenti  dedicat 


lone. 


In  nova  vero  parte  procedit  Apostolus  ex  te- 
stamenti  dedicatione  et  sponsione  firraa  et  per  con- 
sequens  iramobiliter  observanda,  quia  sic  fuerat 
sanguine    dedicata,   sicut    patet  Exodi  24    Sed  lex 


356  COMPENDIUM   AUREOLI. 

nova  multo  excellentiori  sanguine  est  dedicata,  quia 
sanguine  lesu  Christi;  ergo   multo   firmior  est  lex 
nova.  Et  confirmat  hoc    ex  consuetudine  humana; 
quia  nullum  testamentum  est  firmum  nisi  post  mor- 
tem  testatoris,  potest  enim  ipsum  revocare  testator, 
quamdiu  vivit.  Sed  primum  testamentum  legis  an- 
tiquae  non  fuit  confirmatum  per  mortem  testatoris, 
qui  est  Deus;  sed  solum  per  mortem  hircorum  et 
vitulorum,  sicut  Moyses  dixit:  «Hicest  sanguis  te- 
stamenti,   quem   mandavit   ad  nos  Deu.s  « .  Novum 
autem  tcstamentum  est  confirmatum   per    mortem 
Christi  et  testatoris  Dei,  quia  mortuus  est  in  natura 
assumta.  Igitur  testamentum  immobile  et  per  con- 
sequens  potius  observandum   (c.  9,    15-23.).    Durat 
autem    ista  deductio   ab  illo  loco :   «  Et  ideo  novi 
testamenti»   usque  ibi:   «  Non  enim  in   manufacta 
sancta  lesus  introivit  » . 

DECIMA   PARS. 

Christus  excellentior  Pontifex  in  sui  oblatione, 

In  deciraa  vero  parte  procedit  ex  oblatione 
continua  et  assidua.  Unde  arguit  sic^: 

Lex  antiqua  reputabatur  efficax  et  per  conse- 
quens  observanda  propter  iuge  sacrificium  et  pro- 
pter  indesinentem  obiationem  hostiarum,  quae  fie- 
bant  per  annos  singulos  in  sancta  sanctorura  a 
summo  sacerdote.  Sed  multo  excellentiori  modo  ir 
nova  lege  obtulit  se  suramus  pontifex  lesus  Chri- 
stus.  Non  enira  fecit  nisi  unam  oblationem  sangui- 


Sylloj 


OCTAVA    PARS.  357 

nis  sui  in  line  saeculi  ad  destructionem  omnis  pec- 

cati,  qua  facta  introivit  in  ipsa  sancta  sanctorum, 

non  quidem  manufacta,   sed   in  ipsum    caelum,    ut 

appareat    nunc    vultui    Dei    pro    nobis;    secundum 

quandam  imaginem  summus  pontifex  in  sancta  san- 

ctorum  ciim    hostiis   introivit,  ut  assisteret  ibi  pro 

populo.  Ergo  multo  fortius  excellentior  est  modus 

oblationis  in  nova  lege  quam   in  veteri:  tum  quia 

in  nova  lege  non  est  facta  ista  oblatio  nisi  semel, 

in  veteri  vero  frequenter;  tum  quia  in  lege  veteri 

fiebat  coram  Deo  non  faciliter   apparente,  in  nova 

vero  lege  nunc  ofFert  se   Christus  vultui  Dei  faci- 

liter  sibi  obsecrando.  Durat  autem  ista  deductio  a 

fine  noni  cap.,  ubi  scribitur  (v.  24.):  «  Non  enim  in 

manufacta  »   usque  in  finem  cap.  decimi. 

1.  Primo  namque  ponit  minorem  quantum  ad 
illa,  quae  dicta  sunt  de  Christo,  scilicet  quod  se- 
mel  suum  sanguinem  obtulit  et  non  frequenter,  et 
quod  illo  oblato  introivit  in  sancta  vera,  non  autem 
figuralia  aut  manufacta  (c.  9,  24-28.).  Et  hoc  ibi: 
«  Non  enim  in  manufacta  >>   usque  in  finem  9.  cap. 

2.  Secundo  vero  ponit  maiorem  quantum  ad 
illa,  quae  dicta  sunt  de  lege  veteri,  scilicet  quod 
oportebat  per  singulos  annos  indesinenter  oblatio- 
nom  summi  pontificis  replicari,  et  rationem  subdit 
pro  eo,  quod  illa  oblatio  perfecte  non  poterat  emun- 
dare  (c.  10,  1-3.).  Et  hoc  facit  a  principio  10.  cap., 
quod  incipit:  « Umbram  enim  «  usque  ibi:  «  Im- 
possibile  est  enim,  sanguine  taurorum  auferri  pec- 
cata  » . 

3.  Tertio  vero  incidentaliter  probat  hoc,  quo 
usus  fuerat  in  ratione  ista  et  in  aliquibus  praece- 
dentibus,  scilicet   quod   sanguis    animalium  oblato- 


358  COMPBNDIUM    AURBOLI. 

rum  in  lege  non  poterat  ex  natura  sua  auferre 
peccata,  sed  quia  omnis  ablatio  peccati  erat  ex  ad- 
impletione  divinae  voluntatis,  quam  Christus  ad- 
implevit,  cum  ait  (Luc.  22,  42.):  « Verumtamen  non 
quod  ego  volo,  sed  quod  tu  » . 

Adducit  autem  auctoritatem  prophetae '  dicen- 

tis  in  ipsa  persona  Christi  in   psalmo  (Ps.  39,  7.): 

«  Sacrificium  et  oblationem  noluisti,  corpus  autem 

aptasti  mihi)),vel  secundum  aliam  translationem; 

«  aures  autem»,  accipiendo  partem  pro  toto. 

Sequitur:   «  Holocaustum  pro  peccato  non   po- 
stulasti,  tunc  dixi:  Ecce  venio.  In  capite  libri  scri- 
ptum  est  de  me,  ut  faciam  voluntatem  tuam  »  etc, 
ac  si  vellet  dicere  Christus   secundum  adaptionem 
Apostoli,  ut  loquitur  filius  ad  patrem :  quia  voluisti 
nec  placuerunt  tibi  holocausta    unquam  veteris  le- 
gis;  idcirco  aptasti  mihi  aures  et  corpus  et  fecisti 
me  incarnari,  et  ecce  ego  veniens  in  carne  assumta 
faciam    voluntatem    tuam,  tibi   obediens  usque  ad 
mortem.  Et  tunc  concludit  Apostolus,  quod  in  hac 
sola    voluntate   sanctificati  suraus   per    oblationem 
corporis  lesu  Christi,  quasi   dicere  velit,  quod  solo 
merito  istius  voluntatis  deletiim  esset  peccatum  (c. 
10,  4-10.).  Et  hoc  facit  ab  illo  loco:   «  Impossibile 
est  enim»  usque  ibi:  «  Et  omnis  quidem  sacerdos». 
4.  Quarto   vero  probat  idem    alia    auctoritate 
psalmi,   quia   illi    eidem,  cui    dictum   est:   «  Tu  es 
sacerdos  in  aeternum  »,  dictum  est  in  eodem  psal- 
mo:   «  Sede  a  dextris  meis,  donec  ponam   inimicos 
tuos  scabellum  pedum    tuorum».  Quod  non  posset 
esse,  si  oporteret  eum  frequenter  sacrificare.   Non 
enim  sacrificando  sederet  ad  dexteram,  sed  potius 
administraret.  Et  ideo  convincitur,  quod  non  habuit. 


OCTAVA    PARS.  359 

nisi  semel  offerre   (c.    10,  11-14.).  Et  hoc  facit  ab 

illo  loco:   «Et  omnis  siquidem    sacerdos»...  usque 

ibi :   «  Contestatur  autem  vos  et  Spiritus  sanctus  >>. 

5.  Quinto  vero  probat   idem    auctoritate   lere- 

miae  superius  introducta,  in  cuius    fine  dicit  Deus 

loquens  de  novo  testamento:  «  Propitius  ero  iniqui- 

tatibus  eorum  et.peccatorum  ipsorum  non  recorda- 

bor  amplius  ».  Constat  autem,  quod  ubi  peccata  re- 

missa  sunt,  iam  non   oportet  esse  ulteriorem  obla- 

tionem,  quia  peccata  oblivioni  sunt  data,  ut  testa- 

tur  propheta  (c.  10,  15-18.).  Et  hoc    facit   ab    ilio 

loco:   «  Contestatur  »  usque  ibi:   «  Habentes  itaque, 

fratres » . 

6.  Sexio   vero    concludit   principalem   intentio- 
nem,  scilicet  quod  summe  perseverandum  est  in  hac 
Dei  lege  et  tangit  multa  mecUa  ex  praecedentibus. 
a)  Primum,  quia  sancta  sanctorum  per  Christi  san- 
guinem  sunt  aperta  et  initiata  est  nobis  via  ad  in- 
trandum   per  velamen,    et    ideo    debemus    intrare 
abluti  corpore  et  corde,  et  fidem    istam  indeclina- 
biliter  observare.  Et  hoc  membrum  ponit  ibi  (c.  10, 
19.):  «Habentes  itaque,  fratres».  b)  Secundum  po- 
nit  ibi:   «  Voluntarie  enim  peccantibus  nobis».  Di- 
ctum  est  enim,  quod  iam  amplius  non  est  offerenda 
ahqua  hostia  pro    peccato,  quia   iam  oblata  est  et 
ideo  multum  debemus  timere,  ne  voluntarie  pecce- 
mus.  c)  Tertium  ponit  ibi:  «  Terribilis  namque  est», 
quia  sub  duobus  vel  tribus  testibus  movebatur  ille[ 
qui  legem  Moysi  non  servabat;  multo  erp:o  fortius 
in  die  iudicii    et    ignis,    qnando    verificabitur  illud 
verbum:    «  Alihi  vindicta,  et  pgo  retribuam  »,  et  il- 
lud:   «  ludicabit  Dominus  populum  suum  »,  punien- 
tur  transgressores   novae    legis.  d)  Quartum  ponit 


360  COMPENDIUM   AUREOLT. 

ibi  (v.  32.):  «  Rememoramini  pristinos  clies»,  sci- 
licet  quod  multum  clebent  perseverare  in  fide,  quia 
pro  ea  tribulationes  multas  sunt  passi  et  rapinas 
bonorum  suorum. 

UNDECIMA   PARS. 

Christus  excellentior  in  sanctitate. 

In  undecima  vero  parte  procedit  Apostolus  ex 
observatorum  legis  antiquae  sanctitate  nimia  et  ex 
parentum    seniorum    exemplari    forma,    unde    ar- 

guit  sic': 

Lex  antiqua  in  summa  reverentia  est  habenda 
propter  sanctissimos  patres,  qui  ipsam  observarunt. 
Sed  illi  idem  patres  magis  sancti  efFecti  sunt  et 
potius  iustificati  ex  hoc,  quia  ambulaverunt  in  fide 
lesu  Christi,  quam  ex  hoc,  quod  legem  servave- 
runt.  Igitur  fidei  exemplo  ipsorum  est  potius  ad- 
haerendum  quam  legi.  Durat  autem  haec  ratio  a 
principio  cap.  11.  usque  circa  medium  12,  ubi  scri- 
bitur  (c.  11,  1-  c.  12,  17.):  «  Non  enim  accepistis 
ad  tractabilem  monteiii  ».  '        /^ 

1.  Primo  definiens  fidem  ponit  minorem,  scili- 
cet  quod  omnes  patres  sancti  placuerunt  Deo  ex  eo, 
quod  ambulaverunt  per  fidem.  Et  hoc  facit  ibi 
(c.  11,  1.)*   «Est  autem  fides». 

2.  Deinde  vero  minorem  istam  probat  et  de- 
ducit  per  patres,  qui  fuerunt  ante  legem,  utpote 
per  Abel,  Enoch  et  Noe,  Abraham,  Isaac  et  lacob 
et  loseph,  ostendens,  quod   isti    septem    ambulave- 

1  Syllog. 


OCTAVA    PARS.  361 

runt  per  ficlem,  et  per  eam  solum  placuerunt  Deo. 
Et  hoc  facit  ab  illo  loco  (c.  11,  3-22.):  «  Fide  in- 
telligimus  aptata  esse»,  usque  ibi:  «  Fide  Moy- 
ses  natus».  Patent  autem  particulae  septem  in 
praedicta  deductione  secundum  numerum  septe- 
narium. 

3.  Deinde  vero  eandem  minorem  deducit  in 
Moyse  legisiatore  et  in  his,  quae  acciderunt  tem- 
pore  legis  datae  sub  Moyse  et  losuo.  Et  hoc  facit 
ab  illo  loco  (c.  II,  23-31.):  «  Fide  Movses  natus 
est»,  usque  ibi:  «  Et  quid  adhuc  dicam,  deficiet 
enim  me  tempus  ». 

4.  Deinde  per  modum  summae  et  epilogi  de- 
ducit  idem  in  iudicibus  et  prophetis,  qui  fuerunt 
post  datam  legem.  Et  hoc  ab  illo  loco  (c.  11,  32-38.): 
«Et  quid  adhuc  dicam»,  usque  ibi:  «  Et  hi  omnes 
testimonio  fidei  probati  inventi  sunt»,  ubi  minorem 
probatam  concludit. 

^  5.  Deinde  vero  in  principio  cap.  12.,  quod  in- 
cipit:  «  Ideoque  et  vos  taraquam  habentes  opposi- 
tam  nubem  testamentum  ».  Probata  minore  infert 
conclusionem  principaliter  intentam,  videlicet  quod 
debemus  perseverare  in  fide  et  certare  pro  illa  ac 
passiones  sustinere  exemplo  Christi. 

G.  Deinde  vero,  sicut  cum  ait  (v.  4.):  «  Nondum 
enim  usque  ad  sanguinem  restitistis  »  obiurgat  lu- 
daeos  super  inobservantiam  huius  conclusionis  Vide- 
bantur  enim  taedio  affici,  deficere  et  fatigari  ex  per- 
secutionibus  et  passionibus,  quas  tolerabant  pro  fide. 
Et  adducit  contra  eos  auctoritatem  sapientis.  Et 
hoc  facit  ab  illo  loco:  «  Nondum  enim  »,  usque  ibi 
(v.  12.):  «  Propler  quod  remissas  manns  ct  soluta 
genua  origite  » . 


362  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

7.  Denique  vero  modum  describit,  quo  debeant 
in  fide  perseverare,  quia  cum  rectitudine  operum 
et  sanctitate  morum.  Et  hoc  facit  ab  illo  loco: 
«Propter  quod  remissas »  usque  ibi  (v.  18.):  « Non 
enim  accessistis  ad  tractabilem  » . 

DUODECIMA   PARS. 

Christus  excellentior  in  legis  datione. 

In  parte  vero  duodecima  et  ultima  procedit 
Apostolus  ex  multiplici  apparitione  miranda  et  stu- 
penda,  quae  facta  legitur,  quando  lex  fuit  data. 
Unde  arguit  sic  ^ : 

Lex  antiqua  habita  fuit  in  magna  et  summa 
reverentia  et  studiose  debuit  observari  propter  si- 
gna  et  mirabilia,  quae  fuerunt  in  ipsa  legis  da- 
tione,  quae  ponitur  Exodi  cap.  19.  Sed  multo  ex- 
cellentiora  et  nobiliora  sunt  illa,  quae  concurrerunt 
in  lege  nova.  Igitur  nova  lex  et  fides  Christi  dili- 
gentius  est  observanda  et  reverentius  suscipienda. 
Durat  autem  illa  deductio  ab  illo  loco  (c.  12,  18-29.): 
«Non  enim  accessistis » ,  usque  in  finem  totius  epi- 

stolae. 

1.  Ubi  primo  volens  probare  minorem  narrat 
mirabilia,  quae  contigerant  in  legis  datione,  ibi: 
«  Non  enim  accessistis  » . 

2.  Deinde  vero  ostendit  meliora  esse  et  excel- 
lentiora,  quae  concurrerunt  in  legis  novae  datione 
et  fidei  promulgatione,  ibi  (v.  22.):  «  Sed  accessistis » . 

^  Syllog. 


OCTAVA    PARS.  3^3 

3.  Deinde  vero  ex  minore  probata  rationem 
deducit,  dicens:  Quod  si  antiqui  legem  non  obser- 
vantes  poenam  non  effugerunt,  multo  minus  effu- 
gient,  qui  fidem  non  recipient  et  Deum  de  caelo 
vocantem  contemnent,  ibi:  « Si  enim  non  effucre- 
runt»,  usque  in  finem  cap.  12. 


CONCLUSIO. 


Deinde  vero  in  principio  capituli.decimi  tertii, 
quod  incipit:  « Itaquo  regnum  «,  ponit  conclusionem 
istius  rationis  et  totius  epistolae,  quae  iam  probata 
est  per  duodecim  rationes,  videlicet,  quod  in  tide 
Christi  immobiliter  standum  est  cum  omni  metu  et 
cum  omni  reverentia.  Et  hoc  facit  ab  illo  ioco  (in 
Vulgata  c.  12,  28.):  «  Itaque  regnum  «,  usque  ibi 
(c.  13,  1.):  .)  Caritas  fraternitatis  ». 

Deinde  a  praedicto  loco:  «  Caritas  fraternita- 
tis»  usque  ibi:  «  Orare  pro  vobis»,  Y>omt  octo  czr- 
cumstanlias  virtuosas,  quibus  dehet  praefata  con- 
clusio  observari.  Qui  enim  vult  digne  perseverare 
usque  in  finem  in  ea  perseverare  dehet  cum  octo 
virtutibus: 

Primo  cum  fraterna  caritate,  ibi:  « Caritas  fra- 
ternitatis  » . 

Secundo  cum  interna  pietate,  et  hoc  docet  ibi: 
«Mementote  vinctorum  tamquam  simul  vincti». 

Tertio  cum  perfecta  castitate,  ibi:  «H  ora- 
bile  connubiura  et  toriis  imraaculatus  ». 

Quarto  cura  sufficientia  et  contenta  paupertate, 
ibi:  «  Sint  mores  sine  avaritia,  contenti  praesen- 
tibus  ». 

Quinto  cum  sincera    veritate    et  stabilitate  in 


364  COMPENDIUM   AUREOLI. 

orthodoxa   ficle,  conteraptis   omnibus  doctrinis  aliis 
peregrinis,    ibi :     «  Mementote    praepositorum    ve- 

strorum  ». 

Sexto  cum  abstinentia  ab  escis  carnalibus  et 
cum  sobrietate,  ibi:  « Optimum  enim  est  gratia 
stabilire  cor  ». 

Septimo  cum  oblatione  devota  et  hostiarum  pu- 
ritate,  hostiarum  quidem  laudis,  beneficentiae  et 
communionis,  ibi:   «  Per  ipsum  ergo  offeramus  ho- 

stiam  laudis  ». 

Octavo  cum  obedientia  et  humilitate,  ibi:  «  Obe- 

dite  praepositis  vestris  » . 

Finis  epislolae. 

Postremo  epistolam  complet  et  finit  in  quinque: 

1.  In  sui  recommendatione;  recommendat  nam- 
que  se  omnibus  eorum,  ibi  (v.  18.):  «  Orate  pro  nobis» . 

2.  In  sui  deprecatione  pro  ipsis.  Obsecrat  enim 
Deum,  ut  aptet  voluntates  eorum  ad  bonum,  ibi: 
«  Deus  autem  pacis  » . 

3.  In  sui  excusatione.  Ex  hoc  enim,  quod  non 
erat  Apostolus  eorum,  sed  gentium,  potuissent  for- 
sitan  indignari  et  praesumtioni  alicui  imputare, 
quod  eis  praesentem  epistolam  destinasset;  et  ideo 
excusat  se  ibi  (v.  22.) :  «  Rogo  autem  vos  fratres, 
ut  sufFeratis  verbum  veritatis,  verbum  solatii » . 

4.  In  Timothei  latoris  epistolae  recommenda- 
tione.  Recommendat  enim  eum  tamquam  eorum  di- 
scipulum,  ibi:    «  Cognoscite    fratrem    vestrum    Ti- 

motheum  ». 

5.  Quinto  vero  in  mutua  salutatione  et  gratiae 
imploratione,  ibi :   «  Salutate  omnes  praepositos  ve- 


OCTAVA   PARS.  365 

stros;  salutant  vos  oranes  fratres.  Gratia  cum  omni- 
bus  vobis.  Amen  ». 

Et  in  hoc  finitur  liber  clecimus  quartus  episto- 
larum  Pauli  apostoli  gentium. 

Incipit  Liber  Actuum  Apostolorum, 

Nunc  accedit  liber  Actuum  Apostolorum.  Et  in- 
tendit  unam  conclusionem,  hanc  scilicet  quod  Ec- 
desia  primitiva  et  fides  lesu  Christi  miraculose 
mtroivit  in  orhem  et  per  Spiritum  sanctum,  non  per 
humanam  industriam,  aut  per  humanum  modum. 
Et  ad  conclusionem  hanc  totalem  rationem  inducere 
[intendit ' : 

Illa  congregatio,  quae  fuit  mirabili    modo  per 

Spiritum  sanctum  corroborata;  deinde  vero  post  cor- 

roborationem  per  eundem  Spiritum  sanctum  multi- 

phcata;  deinde  vero  post  multiplicationem  per  eun- 

dem  Spiritum  sanctum  disseminata;  deinde  vero  post 

[disseminationem  per  eundem  Spiritum  sanctum  in- 

titulata;  deinde  vero  post  intitulationem  a  ludaeis 

in  universas  gentes  per  eundem  Spiritum  sanctum 

jtranslata:  et  in  his  omnibus  per  eundem  Spiritum 

hanctum  a  cunctis  volentibus   eam    extinguere  mi- 

rabiliter  liberata. 

Illa  inquam  congregatio,  manifestum  est,  quod 
fuit  per  Spiritum  sanctum  in  orbem  introducta,  et 
per  consequens  in  ea  est  perseverandum  tamquam 
|n  secta  Dei  vera  et  salutari. 


1    Q 


Syllog. 


366  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Sed  talis  est  et  fuit  congregatio  fidelium  et 
Ecclesia  Christi :  ergo  ipsa  fuit  introducta  per  Spi- 
ritum  sanctum,  et  per  consequens  in  ea  est  perse- 
verandum,  tamquam  in  secta  salutari  et  vera. 

Minorem  ergo  istius  rationis  intendit  Lucas 
inducere  et  probare  in  toto  libro,  distincte  quidem 
quantum  ad  illas  quinque  partes:  1.  de  corrobo- 
ratione,  2.  et  de  corroboratae  multiplicatione,  3.  et 
de  multiplicatae  disseminatione,  commixtim  autem 
et  coniunctim,  4.  quantum  ad  quartam  partem  de 
liberatione  et  5.  de  custoditionc. 

Nam  et  in  ipsa  multiplicatione  et  in  ipsa  dis- 
seminatione  et  in  omnibus  aliis  ostendit,  eam  fuisse 
a  Spiritu  sancto  praeservatam  de  manu  persecuto- 
rum.  Et  secundum  hoc  ergo  liber  iste  dividitur  in 
quinque  partes  principales. 

1.  Ecclesia  a  Spiritu  sancto  mirahili 
modo  corroborata. 

In  prima  namque  probat  primam  partem  mi- 
noris,  videlicet,  quod  congregatio  fidelium  primitiva 
fuit  per  Spiritum  sanctum  mirabili  modo  corrobo- 
rata;  et  durat  pars  ista  per  totum  cap.  1.  et  2. 
usque  ad  locum  ubi  scriptum  est  (c.  2,  36.) :  «  His 
auditis  compuncti  sunt  corde)>.Circa  corroboratio- 
nem  autem  istam  sic  procedit,  quod 

1.  Primo  ostendit,  qualiter  fuit  a  Christo  re- 
promissa.  Et  hoc  facit  a  principio,  ubi  continuat 
Lucas  librum  istum  cum  libro  evangelii  sui  dicens: 
«  Primum  quidem  sermonem  feci  de  omnibus,  o 
Theophile»,  et  postea  subdens:  « Praecepit  eis  ab 
Hierosolymis  ne  discederent,  sed  exspectarent  pro- 


OCTAVA   PARS.  357 

missionem  Patris...  quia  vos  baptizabiraini  Spiritu 
sancto  non  post  multos  hos  dies»;  et  deinde  con- 
cludcns:  «  Accipietis  virtutem  Spiritus  sancti  in  vos 
suporvenientis  ». 

2.  Secundo  vero  ostendit  de  ista  roboratione, 
qualitor  fuit  inchoata  per  ocularem  aspectum  ascen- 
sionis  Domini  lesu  in  caelum  et  por  attestationem 
duorum  virorum,  qui  appanierunt  induti  vestibus 
albis,  duorum  scilicet  angelorum.  Ex  his  enim  fuit 
ista  congregatio  confirmata.  Et  hoc  facit  ab  illo  loco 
(c.  1,  9-12.):  «  Et  cum  hoc  dixisset,  videntibus  illis  », 
usque    ibi:   «  Et    cum  introissent    in  coenacuhim  >> ! 

3.  Ostendit  de  ipsa  congregatione,  quae  erat 
corroborata,  quah'ter  fuit  in  loco  idoneo  collocata 
et  adunata.  Et  hoc  facit  ab  illo  loco  (c.  1,  13-14.^: 
«Et  cum  introissent»,  usque  ibi:  «  In  diebus  illis 
exsurgens  Petrus  >>   etc. 

4.  Ostendit  de  illa  congregatione,  quahter  fuit 
reintegrata.  Fuerat  enim  truncata  per  mortem  et 
suspendium  ludae  proditoris  et  per  ipsius  praeva- 
ricationem.  Fuit  autem  reintegrata  per  Mathiae 
electionem  et  substitutionem  (c.  I,  15-26.). 

5.  Ostendit,  qualiter  ipsa  roboratio  fuit  con- 
summata  in  die  Pentecostes  per  adventum  Spiritus 
sancti.  Et  hoc  facit  a  principio  cap.  2.  (c.  2,  I-Il.): 
«Etcum  complerentur  dies  Pentecostes  »',  usque 
ad  illum  locum,  ubi  scribitur:  «  Stupebant  autem 
omnes  ». 

().  Ostendit,  qualiter  in  hoc  casu  fuit  praodicta 

congregatio    impurpiata    a    quibusdam  irridontibus 

'  et   dicentibus:    «  Quod  musto  pleni  sunt».  Et  hoc 

facit  ab    illo  loco   (c.    2,    12-13.):   «  Stupobant    au- 

tem  omnes  »,  usque  ibi:   «  Stans  autem  Petrus  ». 


368  COMPENDIUM   AUREOLI. 

7.  Ostendit,  qualiter  ab  impugnatione  praedicta 
per  Spiritura  sanctum  exstitit  liberata,  quia  Petrus 
repletus    Spiritu    sancto  calumniam    impositam  de 
ebrietate  repulit  per  prophetas,  adducens  tres  au- 
ctoritates:  primam  quidem  loelis  (c.  2,  28.):   «  Sed 
hoc  est  quod  dictum  est  per  loelem  prophetam:  Et 
erit  in  novissimis  diebus  >> ,  per  quam  probat,  pro- 
phetatam  fuisse  Spiritus  sancti   missionem;  secun- 
dam  vero  David  prophetae,  David  enim  dicit  (Ps. 
15,  8.):   «Praevidebam  Dominum  coram  me»,per 
quam  probat  resurrectionem  Domini  fuisse  prophe- 
tatam;  tertiam  vero  eiusdem  David  (Ps.  109,  I.): 
«  Non  enim  David  ascendit  in  caelum;  dixit  autem 
ipse :  Dixit  Dominus  Domino  meo  >> ,  per  quam  pro- 
bat  ascensionem  Domini  lesu  Christi  in  caelum  et 
eius  dominationem  per  totum  mundum  fuisse  pro- 
phetatam.  Durat  autera  pars  ista  ab  illo  loco  (c.  2, 
14-36.):   «  Stans   autera  Petrus  » ,  usque   ibi:    «  His 

auditis » . 

Et  sic  probavit  evidenter  a  libri  principio  usque 
ad  illura  locura,  quod  congregatio  fideliura  prirai- 
tiva  fuit  per  Spiritura  sanctura  rairaculose  roborata. 

11.  Ecclesia  a  Spiritu  sancto  mirabiliter 
muUiplicata. 

In  secunda  parte  autera  principali,  quae  inci- 
pif  «His  auditis»,  et  durat  per  tria  sequentia  ca- 
pituia  usque  ad  sextura  (c.  2,  37-c.  6.),  probat  secun- 
dara  partera  rainoris,  scilicet  quod  dicta  congrega- 
tio  post  sui  corroborationera  per  Spiritura  sanctum 
fuit  raultiplicata.  Ubi  considerandura,  quod  porat 
trinara  multiplicationera  fidelium  in  Hierusalera  fa- 


OCTAVA   PARS.  3gg 

ctara:  primam  quidem  trium  millium  personarum 
secundara  vero  quinque  millium,  tertiam  autem  sub 
numero  mcerto  quasi  innumerabilium.  Fecit  autem 
hpmtus  sanctushas  tres  multiplicationes: 

1.  Primam  quidem  ministerio  Petri,  adiuncto 
sibi  toto  Apostolorum  collegio.  Et  hanc  scribit  Lu- 
cas  ab  illo   loco   (c.  2,   37-47.):  « lis  auditis  com- 
puncti  sunt  corde»,  etc.  usque  in  finem  cap.  2.  Et 
in  hac  multiplicatione   primo  narrat  a)  Petri  ser- 
monem  et  praedicationem,  ibi:  »  Poenitentiara  agite 
et  baptizetur  unusquisque  vestrum  . .  b)  Deinde  trium 
miliium    personarum    compunctionem    et  contritio- 
nem,  ibi:   «  Qu.  ergo   receperunt».  c)  Deinde  vero 
m.raculosam    confirmationem,  ibi:   «  Multa  quoque 
K^?  ^*  P-^od-gia  per  Apostolos  in  Hierusaiem  fie- 
bant » .  d)  Deinde  narrat  conversionem  ad  Christum 
devotam  et  sanctam  conversationem,  ibi :   .,  Omnes 
etiam    qui  credebant,  erant  pariter ».  e)  Et  ultimo 
conclud.t  pr.mam  multiplicationem,  ostendens,  quod 
erat  in  contmuo  augmento,  ibi:   «  Dominus   autem 
augebat,  qui  salvi  fiebant  quotidie » . 

2.  Secundam  vero  multiplicationem  fecit  Spi- 
ritus  sanctus  rainisterio  Petri,  adiuncto  sibi  4po- 
stolo  specialiter  condilecto,  videlicet  loanne.  Et 
narrat  Lucas  multiplicationem  istam  et  in  ipsa  mul- 
t.phcat.one  I.berationem  per  Spiritum  sanctum  fa- 
ctam.  A  pnncipio  cap.  3.  usque  ad  illum  locum 
^c.  0,  IJ.):  „  Per  manus  autem  Apostolorum  fie- 
bant  s.gna  et  prodigia  multa  in  plebe».  xNarrat 
namque:  ^  j-ianaL 

a)   quoddam   factum   prodigiosum,   quod    fuit 
causa  .stius  multiplicationis,  videlicet  consolidatio- 
nem  claud.,  qui  sedebat  ad  speciosam  portam  tem- 
Compendium  Aureoli. 


370  COMPENDIUM   AURBOLI. 

pli  (c.  3,  1-1 1.)-  «  Petrus  et  loannes  ascendebant » , 
usque  ibi:   « Videns  autem  Petrus  respondit  ad  po- 

pulum  » .  . 

b)  Narrat  vero   efficax   Petri  verbum  et  elo- 
quium  virtuosum,  quod  protulit  facto  praedicto  mi- 
raculo    populo  universo.   Et    hoc  facit  a  praedicto  j 
loco  (v.  12-26.) :   «  Videns  autem  Petrus »   usque  in  ^ 

finem  cap.  3.  t        •      + 

c)  Narrat  incarcerationem  Petri  et  loannis  et 
ea  non  obstante  conversorum  ad  Christum  nume- 
rum  copiosum.  A  principio  cap.  4.  (v.  1-4.):  «  Lo- 
quentibus  illis  ad  populum » . 

d)  Narrat  liberationis  modum  gloriosum,  ab 
illo  loco  (c.  4,  5-22.):  « Factum  est  autem »  usque 
ibi  •   «  Dimissi  autem  venerunt  ad  suos  » . 

e)  Narrat  super  praedicta  liberatione  gaudium 
victoriosum  et  profectum  conventuum  continuum 
per  omnia  virtuosum  credentium  in  Christum,  ita 
ut  omnia,  quae  possiderent,  venderent  et  ponerent 
ante  pedes  Apostolorum;  ab  illo  loco  (c.  4,  ^d-dl.)'^ 
«  Dimissi  autem  »   usque  in  finem  quarti  cap. 

f)  Narrat  cuiusdam  alterius  liberationis,  non 
quidem  a  corporali  incarceratione,  sed  potius  a  spi- 
rituali  siumlatione  modum  luminosum  per  naortea 
Ananiae  et  Saphirae,  uxoris  suae,  qui  voluerun 
Spiritum  sanctum  decipere  et  in  Ecclesia  simula 
tionem  hypocrisimque  inducere  (c.  5,  1-11.):  «  Vii 
autem  quidam  nomine  Ananias » ,  usque  ibi:  «  Pe 
manus  autem  Apostolorum  ».  .    .,  o  -i 

3   Tertiam  autem  multiplicationem    tecit  bpi 
ritus  sanctus   ministerio    Petri,  adiuncto   sibi  rur- 
sum  Apostolorum  toto  collegio.  Et  hanc  narrat  Lu- 
cas  ab  illo  loco  (c.  5,  12-42.):  «  Per  manus  autem« 


OCTAVA   PARS.  37| 

t.onem  fidel.um  per  multiplex  signum  et  prodigium 
quod  per  Apostolos  fiebat  et  maxime  ad  Petri  um- 
bram  et  occursum.  b)  Deinde  vero  narrat  persecu- 
t.onein  susc.tatam  ex  zelo  Saducaeorum  et  reclusio- 
nem  Apostolorum  in  carcere,  ibi:   «  Exsurgens  au- 
tem  Petrus ..  c)  Deinde  vero  liberationem   factam 
per  Angelum,  ,b.:   .  Angelus  autem  Domini  per  no- 
ctem  apenens  ianuas».  d)  Deinde  vero  ponit  dis- 
putatioms  conflictum   inter   Apostolos  et  principem 
sacerdotum,  ,b.:   « Adveniens  autem  quidam  annun- 
t.av.t  e.s».  e)  Deinde  vero  narrat   definitionem   et 
sentent.am  latam  ore  Gamalielis  pro  ipsis  Aposto- 
1.S  per  Sp.ntijs  sancti  instinctum,  in  quo  fuit  com- 
pleta  .psorum  I.beratio.  Et  hoc  facit  ibi  (c.  5  34-42  V 

i!e7::;T"' ''''''' ''-'^^'^^'^''•'^^^'^^'^- 

III.  Ecdesia  a  Spiritu  sancto 
mirabiliter  diffusa. 

In  tertia  vero  parte  principali,  quae  incipit  in 
pnnc.pio  6.  cap.,  ubi  scribitur  (c.  6    I-  c   II    18)- 

l^T'T%r''^  ""'""'■"  d'^«iP"J«^"m  »,  et  durat' 
usque  ad  .llum  locum  II.  cap.,  ubi  scribitur:  -  Illi 
qu.dem  qu.  dispersi  »  etc,  probat  Lucas  minorem 
quoad  partem  tertiam,  videlicet,  quod  congregatio 
pnnj,t,va  fuit  fidelium  per  Spiritum  sanctum^^t 
muIt,phcat.onem  factam  in  Hierusalem,  circumqua- 
que  d,ffusa  perludaeam,  Samariam,  sicut  praLe- 
perat  Dom.nus  Apostolis  dicens:  «  Eritis  mihi  testes 
'n  Hierusalem  et  in  omni  ludaea  et  Samaria . .  Pro- 


372  COMPENDIUM   AUREOLI. 

cedit  autem  Lucas  circa  istam  disseminationem  in 
hunc  modum,  quod 

1.  Primo  tangit  ipsius  occasionem  et  motivum, 
videlicet  Stephani  mortem  et  martyrium.  Et  hanc 
narrat  capite  sexto  et  septimo.  Haec  enim  mors 
suscitavit  in  ecclesia,  quae  erat  Hierosolymis,  timo- 
rem  magnum  et  persecutionem,  propter  quam  omnes 
discipuli  praeter  Apostolos  sunt  dispersi.  lUi  au- 
tem  sic  dispersi  disseminaverunt  circumquaque  uni- 
tatem  fidei.  Et  hoc  est,  quod  concluditur  a  principio 
capituli\  ubi  scribitur:  «  Saulus  autem  erat  con- 
sentiens»,  usque  ibi  (c.  8,  5.) :  «  Philippus  autem 
descendens  in  civitatem  Samariae  » .  ^ 

2.  Secundo  narrat  huius  disseminationis  mira-  \ 
culosum  modum  et  processum  et  ostendit,  quod 
hanc  disseminationem  fecit  primo  PhUippus,  qui 
unus  erat  ab  Apostohs  inter  septem  primos  diaco- 
nos  electus  et  constitutus;  ab  illo  loco  (c.  8,  5-13.): 
«Philippus  autem  descendens  >> ,  usque  ibi:  «  Cum 
autem  audissent  Apostoli » . 

3.  Tertio  narrat,  qualiter  disseminationem 
hanc  magnam  fecerunt  loannes  et  Petrus,  ibi  (c.  8, 
14-25.):   «Cum  autem  audirent  Apostoli,  qui  erant 

Hierosolymis » .  .       j 

4.  Quarto  narrat,  qualiter  ad  dissemmandum 
ulterius  processit  Philippus,  ibi  (c.  8,  26-40.):  « An- 
gelus  autem  Domini  locutus  est  ad  Phihppum», 
usque  in  iinem  cap.  8. 

5.  Quinto  narrat,  qualiter  disseminationem  hanc 
fecit  Saulus,  ad  fidem  miraculose  conversus;  a 
principio  cap.  9.  (v.  1-31.):   « Saulus  adhuc  spirans 

1  Sec.  Correct.  Clem.  Rom.  c.  7,  60. 


OCTAVA   PARS.  373 

minarum  »   usque  ibi:  «Factum  est  autem,  dum  Pe- 
trus  transiret».  ' 

6  Sexto  iterum  redit  ad  narrandum,  qualiter 
hanc  dissemmationem  fecit  apostolorum  p  aecipuus 
et  Pnmus  sc,hcet  Petrus,  et  hoc  ^nter  Laeol  iW 

tJui       ?''   "^^•'^•"^  est   autem,  ut    Petrus»... 
usque  in  finem  cap.  9.,  ubi  duo  miracula  ponit   sci- 

Sitrrrar^^'^""  "^-^^^  ^^  ^^^- 

hon  ^  ^-f  0"""  "'''■''^*'  'J"^^'*^'"  disseminationem 
hanc  fect  Petrus  inter  Gentiles  et  paganos  aRen^ 
de  Corneho  et  Gentihbus,  qui  conversi  sunt Tm 
eo  ad  praedicationem  Petri  (c.  10.). 

8.    Octavo    narrat,    quahter  'disseminationem 
istam  sustmuit  ac  defensavit  Petrus  contra  ludaeos 
qui  illam  reprehendebant,  ibi  (c.  II,    1-18).    TTn 
dierunt  autem  Apostoh  »  etc.  usque  ibi:  .Hh  cul 
dem,  qu,  dispersi  fuerant  a  tribulatione » . 

IV.  Ecclesia  a  Spiritu  sancto  digne 
intitulata. 

In  quarta  vero  parte  principali,  quae  incipit  in 

luerant »,  et  protenditur  usque  in  finem  capituli 
sequentis,  probat  Lucas  minorem  quantum  ad  qCr' 
tam  partem,  videlicot,  quod  fidelium  con-reo-atio 
pnmitiva  post  sui  disseminationem  fuit  pe';  Splr^ 
tum  sanctum  digne  intitulata.  Non  enim  habebant 

labantur  d.scpuh,  donec  in  Antiochia  post  dissemi- 
na.onem  multiplicem  ibi  factam  dicti  sunt  6V l 
sUam.  Unde  meruit  illa  civitas  ratione  multitudi- 


374  COMPENDIUM   AUREOLI. 

nis  fidelium  ac  sanctitatis,  devotionis  et  pietatis 
eorum  imponere  credentibus  hoc  nomen  sanctissi- 
mum  et  famosura.  Et  hoc  Lucas  ostendit  a  loco 
praedicto:  « Illi  quidem  « ,  usque  in  finem  capituli  11. 
Deinde  narrat,  qualiter  post  hanc  intitulatio- 
nem  christianitas  passa  est  persecutionem  in  morte 
lacobi  et  incarceratione  Petri  (c.  12,  1-5.):  «  Eo- 
dem  autem  tempore  misit  Herodes»,  usque  ibi: 
«  Gum  autem  producturus  eum  esset  Herodes » . 

Deinde  narrat  liberationem  miraculosam  Petri 
a  loco  praedicto:  «  Cum  autem  producturus  eum 
esset»,  usqueibi:    « Herodes  autem,  cum  requisis- 

set  eum  » . 

Deinde  narrat  Dei  iustam  punitionem  et  mor- 
tem  illatam  Herodi  propter  mortem  lacobi  et  in- 
carcerationem  Petri  et  propter  cordis  sui  super- 
biam;  a  loco  praedicto  (c.  12,  6-23.):  «  Herodes, 
aulem  »,  usque  ibi:  «  Verbum  autem  Dommi».  Ul- 
timo  redit  ad  narrationem  illius  intitulati  collegii 
christiani,  ab  illo  loco:  «  Verbum  autem  Dommi» 
usque  in  finem  capituli. 

y.  Ecclesia  a  Spiritu  sancto  mirabiliter 
translata, 

In  quinta  vero  parte  principali,  quae  incipii 
(c  13-28.)-:  «  Erant  autem  in  ecclesia,  quae  erat 
in  Antiochia  »,  usque  in  finem  libri  per  16  capitula 
probat  Lucas  minorem  quantum  ad  qumtam  par 
tem,  videlicet,  qualiter  iUa  congregatio  iam  mtitu 
lata  fuit  per  Spiritum  sanctum  translata  et  trans' 
portata  a  ludaeis  in  Gentiles,  ne  remaneret  arctata 
ad  unam  nationem  et  unum  israeliticum  populum, 


OCTAVA   PARS.  375 

sed  potius  diffunderetur  in  omnes  gentes  per  uni- 
versum  mundum. 

Et  quia  istius  transportationis  potissimum  mi- 
nister  fuit  beatissimus  Paulus,  sicut  ipse  testatur 
ad  Romanos  (c.  1],  13.):  .  Quamdiu  gentium  sum 
apostolus,  m.nisterium  meum  honorificabo » ;  et  ad 
Galatas  (c.  2,  8.):  .  Qui  operatus  est  et  mihi  inter 
gentes  ...  Et  ipse  solus  saepe  dixit  ludaeis:  .  Vobis 
oportebat  primum  loqui  verbum  Dei,  sed  quia  re- 
pellitis  illud,  ecce  convertiraur  ad  gentes... 

Quia  igitur  huius  translationis  minister  et  apo- 
stolus  exstitit  Paulus,  idcirco  ab  isto  loco  usque  in 
Hnem  libri  agitdr  de  actibus  Pauli.  Et  prtmo 
narrat  Lucas,  qualiter  Paulus  et  Barnabas  ad  apo- 
stolatum  gentium  sunt  vocati  et  per  Spiritum  san- 
ctum  electi  (c.  13,  1-3.).  Secundo  vero  narrat  qua- 
liter  iniunctum  ofGcium  sunt  diligenter  exsecuti!  ibi 
^c.  Id,  4.  sq.):  .  Et  ipsi  quidem  missi  a  Spiritu 
sancto  » .  f      " 

M  videndum  autem  processum  libri  ab  illo 
loco  (c.  13,  4.):  .Et  isti  quidem  missi  a  Spiritu 
sancto..  usque  in  finem,  sciendum,  quod  narrat 
Lucas  septem  magnas  peregrinationes  atque  iti- 
nera  et  discursns,  quos  fecit  per  gentium  conver- 
sionem  ad  fidem  lesu  Christi. 

I.  Primum  namque  fecit  ad  plantandum  et 
semmandum  fidem  in  gentibus  vicinioribus,  utpote 

Anr    J"'  '"'  ^■''*''''  ^*  ^'"«  regionibus  circa 

Antiochiam  situatis.  Et  hunc  discursum  narrat  Lu- 
cas  per  capitulum  13.  et  14.  inclusive,  in  quibus 
exp  cat  regiones  et  loca,  per  quae  praedicaverunt 
faulus  et  Barnabas,  ex  quo  egressi  sunt  de  Antio- 
cnia,  donec  ad  ipsam  redirent. 


376  COMPENDIUM   AUREOLI. 

IT.  Secundum  vero  viagium  fecit  Paulus    apo- 
stolus  ad  defendendum  et  ad  manutenendum  in  li- 
bertate  fidem  Christi  iam  plantatam    in    gentibus, 
quam    aliqui   ex  ludaeis  credentibus  videbantur  m 
servitutem    redigere,    asserentes,    quod    oportebat 
gentiles  ad  fidem  Christi    conversos   circumcidi  et 
ceremonias    legis    Moysi    observare,  et   aliter  non 
poterant  salvi  fieri,    quibus    resistens   Paulus    pro 
ista  libertate  accessit  ad  primum  concilium  gene- 
rale,  super  ista  quaestione  Hierosolymis  congrega- 
tum  auctoritate  Petri  et  lacobi.  Et  hunc  discursum 
narrat  Lucas  et  qualiter  Paulus  obtinuit,  usque  ibi 
(c.  15,  1-35.):   «Post  aliquot   autem  dies  dixit  ad 
Barnabam  Paulus :  Revertentes  visitemus  fratres». 
III.  Tertium  vero  viagium  fecit   Apostolus  adj 
plantandum  fidem    in   gentibus    magis  distantibus, 
utpote  in  Macedoniam  et  Graeciam.  Et  hunc  dis- 
cursum  narrat  Lucas  a  loco  praefato  (c.  15,  36-c.  18, 
22.):   «Post  aliquos  autem   dies»,  usque  ibi:   «  Et 
facto  ibi  aliquanto  tempore  profectus  est». 

Narrat  enim  L  quod  assumpsit  in  socium  quen- 
dam  gentilem  fidelem,  nomine  Tim.otheum  quoniam 
dimiserat  eum  Barnabas,  qui  consueverat  ire  se- 
cum,  usque  ibi  (c.  15,  36-c.  16,  5.):  «  Transeuntes 
autem  Phrygiam  »   etc. 

2.  Deinde  narrat,  qualiter  prohibitus  est  per 
Spiritum  sanctum,  ne  praedicaret  in  Asia  et  Bi- 
thynia,  sed  transiret  ad  magis  distantem  locum, 
videlicet  ad  regnum  Macedonium,  usque  ibi  (c.  16, 
6-10.):   «  Navigantes  autem  a  Troade». 

3.  Deinde  vero  narrat,  qualiter  praedicavit  in 
quatuor  locis  principalibus  illius  regionis:  a)  primo 
quidem  Philippensibus,  et  hoc   ab  illo  loco  (c.  15, 


OCTAVA    PARS.  377 

10-40.):  «Navigantes.  usque  in  finem ;  b)  secundo 
vero  quahter  praeclicavit  Thessalonicensibus,  usque 
ibi  (c.  17,  1-15.):   «Paulus  autem    cum  Athenis»- 
c)  tertio  autem  narrat,  qualiter  praedicavlt  Athe- 
mensibus,  a  praedicto  loco  (c.  17,  16-34)-  «  Paulus 
autem»   usque  in    finem    cap.;  d)  quarto    qualiter 
praedicavit  Corinthiis  et  hoc  facit  a  cap.  18.  (v   I- 
17.):  «Post  hoc  egressus»,  usque  ibi:   «  Paulus  vero 
cum  adhuc»;  e)  ultirao  vero  narrat,  quajiter  tertio 
viagio  consummato   Antiochiam    est    regressus     et 
hoc  facit  a  praefato  loco  (c.  18,  18-22.)":   .  Paulus 
vero»  usque  ad  locum,  ubi  incipit  narrare'  quartum 
viagium,    ubi    scribitur:  « Et    facto    ibi    aliquanto 
temporis » . 

Est  autem  considerandum,  quod  in  quolibet 
viagio  ex  tribus  praedictis  incipiebat  viam  et  iter 
ab  Antiochia  et  in  fine  ad  Antiochiam  redibat. 

IV   Quartum  vero  viagium  fecit    Paulus  apo- 
stolus  ad  plantandum  fidem  in  gentibus  vicinioribus 
a  quibus   prius   prohibitus   erat,   videlicet  Asianis' 
Unde  ivit    ad    praedicandum  Ephesum,  ubi  primo 
ApoUo  fuerat  et  inde  recesserat  versus  Corinthum 
lit  hoc    narrat   Lucas  a   praefato    loco  in  fine   18 
cap.  situato  (v.  23.):   «  Et  facto  ibi »  usque  in  finera 
ly.  cap.  inclusive. 

V.  Quintum  vero  viagium  fecit  Paulus  aposto- 
lus  ad  confirmandum  fidem  iam  plantatam  in  Jia- 
cedombus,  donec  iterum  rediret  prope  Eiyhesvm 
ad  confirmandura  etiam  fidem  eorum.  Vocavit  enim 
liphesios  apud  Miletum,  ubi  consolatus  est  episco- 
pos  illius  ecclesiae  et  seniores  (c.  20.). 

_    Est  autem  sciendum,  quod  in  his  quinque  via- 
gas   multae   persecutiones   suscitatae   sunt    contra 


378  COMPENDIUM    AUREOLI. 

Paulum,  a  quibus  narrat  Lucas  fuisse  per  Spiritum 
sanctum  liberatum,  ut  sic  semper  probetur  interse- 
caliter  et  commixtim  sexta  pars  minoris,  quam  m 
toto  libro  intendit. 

VI.  Sextum  vero  viagium  fecit  Paulus  versus 
Eierusalem  ad  tolerandum  pro  fide,  quam  planta- 
verat  et  portaverat  in  gentibus.  Ex  hoc  enim  odio- 
sus  erat  ludaeis.  Et  hoc  narrat  Lucas  a  21.  cap. 
usque  ad  27.  exclusive  per  6  capitula.  Nam 

1.  In  21.  capitulo  narrat,  quod  quamvis  esset 
per  prophetas  prohibitus,  nihilominus  Hierosoly- 
mam  ascendit,  ubi  exstitit  captus. 

2.  In  22.  cap.  narrat,  qualiter  iam  captus  lu- 
daeorum  populum  fuit  allocutus,  permittente  tri- 
buno,  et  qualiter  fuit  a  flagellis  liberatus,  quia 
protestatus  est,  quod  esset  civis  romanus. 

3.  In  cap.  23.  narrat,  qualiter  fuit  in  conciho 
constitutus,  ubi  posuit  dissensionem  inter  Saducaeos 
et  Pharisaeos,  propter  quam  fuit  expeditus.  Narrat 
etiam  coniurationem  quadraginta  virorum  contra 
ipsum,  propter  quam  fuit  ad  praesidem  in  Caesarea 

destinatus. 

4.  In  cap.  24.  narrat,  qualiter  fuit  coram  prae- 
side  ab  Arculio  oratore,  quem  princeps  sacerdotum 
et  seniores  adduxerant,  accusatus,  et  qualiter  post 
suam  responsionem  fuit  adhuc  in  custodia  manci- 
patus,  quamvis  libera,  in  qua   per  biennium  stetit. 

5.  In  cap.  25.  narrat,  qualiter  post  biennium 
Festus  praeses,  qui  Felici  successerat,  vellet  eum 
ludaeis  tradere,  appellavit  ad  Caesarem,  et  qualiter 
coram  Herode  Festus  inquisivit,  an  deberet  ad  Au- 
gustum  destinari  vinctus,  cum  non  esset  de  aliquo 
crimine  notabiii  accusatus. 


OCTAVA    PARS.  379 

6.    In    cap.   26.    narrat,    qualiter    coram    re^e 
Agrippa  praedicavit  fidem  Christi  et  excusavit  se  in 
depositis  a  ludaeis,  et  qualiter  adiudicavit  Agrippa 
quod  erat  omnino   sicut   innocens,  nisi    appellasset 
ad  Oaesarem  dimittendus. 

yil.  Septimum  vero  viagium  et  ultimum  fecit 
ad  p  antandum  fidem  in  gentibus  nobilioribus  et 
excellentioribus,  videlicet  Romanis,  et  hoc  narrat 
Lucas  a  cap.  27.  ad  28,  in  quibus  enumerat  civi- 
tatps  et  portus,  per  quos  transierunt  navigando  a 
Caesarea  usque  Romam.  Haec  per  se  patent. 

VIII.  Est  autem  sciendum,  quod  hic  innuit  Lu- 
cas  octavum  viagiimi,  quod  creditur,  Paulum  apo- 
stolum  fecisse  ad  plantandum  fidem  in  Hispania  et 
occidentalibus  partibus,  de  quo  ipsemet  loquitur  ad 
Romanos  dicens  (c.  15,  23.  24.):  .  Ex  multis  iam 
praecedentibus  annis  spero,  cum  in  Hispaniam  pro- 
ficiscar,  videre  vos».  Unde  et  in  Narbona   dicitur 
rehquisse    Sergium    Paulum    archiepiscopum,  cum 
de  ftspania  rediret.  Hoc  autem  viagium  innuit  Lu- 
cas  fecisse  m  ultimo  versiculo  huius  libri,  cum  ait 
quod  mansit  toto  biennio  in  conducto  suo.  Constat 
autem,  quod  iste  fuit  quartus  annus  Neronis  \  Nam 
m  secundo  anno  eius  ductus  est  Romam  ad   Cae- 
sarem    ad  quem  appelJaverat,  et  sic  duobus  annis 
ab  eodem   permissura    est,  sub   libera   custodia   in 
conducto  proprio  praedicare.  Imperavit  autem  Nero 
praedictus  quatuordecim  annis,  et  ultimo  anno  Pe- 
trus  et  Paulus  interfecti  sunt  ab  eodera.  Cura  i-i- 

nem   l.l^/n^^T""  !lr"'"°''^  ="^'»'-  ^-Perle  erravit  et  eonclusio- 

fn  H^so    h  '""'"V  ""<=  P-  ''^™"'  .^nnos  praedicasse,,  „  maxime 
Jn  Hispania»,  frustratus  est.  (Editor). 


380  COMPENDIUM   AUFEOLI. 

tur  Lucas  testetur,  Paulum  praedicasse  biennio  Ro- 
mae,  innuit  quod  per  novem  aut  per  decem  an- 
nos  sequentes  profectus  est  ad  praedicandum  alibi. 
Et  ideo  rationabiliter  convincitur,  quod  praedicave- 
rat  in  partibus  occidentalibus,  maxime  in  Hispania, 
ut  sic  impleret  Deus  eius  propositum  et  intentum. 
Et  in  hoc  liber  Actuum  Apostolorum  finitur. 


INCIPIUNT  VII  EPISTOLAE  CANONICAE. 

Prologus, 

Nunc  accedit  liber  septem  Canonicarum,  qui 
editus  est  a  quatuor  Apostolis:  lacobo  scilicet,  quan- 
tura  ad  unam  epistolam;  Petro,  quantum  ad  duas; 
loanne,  quantum  ad  tres;  luda,  quantum  ad  unam. 

Intendunt  autem  omnes  isti  Apostoli  unam 
conclusionem,  videlicet  Christi  Ecclesiam  et  quem- 
libet   fidelem    informare   respectu    agendorum    et 

credendorum. 

Dividitur  autem  liber  iste  in  quatuor  par- 
tes  principales  secundum    numerum   quatuor   scri- 

bentium. 

I.  Prima  namque  pars,  quae  contmuatur  per 
canonicam  lacobi  Apostoli,  est  informativa  respectu 
moralium  virtutum  quantum  ad  omnem  statum  m 

generali. 

II.  Secunda  vero  pars,  quae  contmet  duas  ca- 
nonicas  beati  Petri  Apostoli,  est  informativa  re- 
spectu  moralium  virtutum  secundum  diversum  tem- 
pus  et  statum,  providendo  cuilibet  in  speciab. 


i 


OCTAVA   PARS.  381 

III  Tertia  vero  pars,  quae  continet  tres  cano- 
mcas  loanms,  est  informativa  respectu  theolofjica- 
rum  virtutum,  scilicet  ficlei,  spei  et  caritatis  modo 
singulari. 

IV.  Quarta  vero  pars,  quae  continet  canonicam 
beati  ludae,  est  confirmativa  omnium  praeceden- 
tium  et  doctnnae  Apostolorum  verorum,  et  pseudo- 
apostolorum  confutativa  modo  virtuali  et  rationali. 

Incipit  canonica  beati  lacobi. 

Incipit  ergo  epistola  canonica  beati  lacobi  apo- 
stoh,  et  praeraittitur  salutatio  secundum  modum 
epistolarem  Unde  introducit  personam  salutantem 
dicens:  «lacobus»,  et  personara  instigantem  ad 
scnbendum,  subdens:  ..  Dei  et  Doraini  nostri  lesu 
Oiinsti»,  cuius  amor  et  obsequium  ad  scrihendum 
excitabat;  et  coetum  salutatum,  subdens:  ..  Duode- 
decim  tnbubus,  quae  sunt  in  dispersione » •  et  bo- 
num  optatum,  concludens:   «  Salutem  » 

Tunc  sequitur  narratio  ibi :  ,.  Orane  gaudium 
existimate,  fratres » .  Et  .Mviditur  in  viginti  par- 
tes  secundum  viginti  doctrinas  morales,  quaf  in 
praesenti  canonica  beatus  lacobus  ponit. 

I.  Primo  namque  monet  ad  virtutem  patien- 
ttaeet  stabihtatis  respectu  adversorum,  et  hoc  fa- 
citibi  (c.  1,2-4,):  « Omne  gaudium  »  usque  ibi- 
«Si  qms  vestrum  indiget  sapientia».  Circa  autem 
virtutem  patientiae  describit  modum,  quia  verus 
patiens  non  solum  debet  sustinere,  imo  in  sustinendo 
debot  gaudere  et  ideo  dicit:  «Omne  gaudium  exi- 
stimato».  Et  describit  obiectum,  subdens :  -.Inten- 
tation.bus  variis».   Et   describit  fructum   et   pro- 


C(g2  COMPBNDIUM  ADREOLI. 

fectum   sub  quadam    concatenatione,    concludens : 
«  Scientes,  quod  probatio  fidei   vestrae  patientiam 

operatur». 

2.  Secundo  vero  monet  ad  virtutem  confiden- 
tiae  et  firmitatis.  Docet  enim  confidere  et  firmiter 
postulare  a  Deo  omnia,  quibus  homo  indiget  et  in 
nullo  haesitare  de  Deo.  Et  durat  haec  doctrma  ab  lio 
loco  (c  1  5-8.):  «  Si  quis  autem  »,  usque  ibi:  «  Glo- 
rietur  autem  frater  humilis » .  Circa  virtutem  au- 
tem  confidentiae  docet,  quoniam  confidendum  est 
in  tempore  indigentiae,  tunc  enim  Deus  assistit,  et 
ideo  promittit:  «  Si  quis  autem  vestrum  indiget 
sapientia  vel  alio  dono » .  Deinde  docet,  in  quo  solo 
est  fons  aflluentiae,  videlicet  in  solo  Deo.  Unde 
subdit:   «Postulet  a  Deo». 

Et  ponit  quinque  rationes,  quare  in  solo  JJeo 
est  confidendum  tempore  indigentiae.  Nam  quia 
dat  faciliter,  sufficit  quod  homo  postulet;  et  quia 
dat  communiter,  unde  subdit:  «  Qui  dat  ommbus  »; 
et  quia  liberaliter,  unde  subdit:  .  Et  non  imprope- 
rat»;  et  quia  infallibiliter,  unde  addit:  «  Et  da- 
bitur   ei»,    quasi    dicat,    quod    nullum    falht    nec 

Deinde  docet,  quod  est  confidendum,  quia  si 
accedatur  ad  Deum  cum  firmitate  et  dono  adhae- 
rentiae;  unde  subdit:  « Postulet  a  Deo  in  fide  ni- 
hil  haesitans » .  Et  adducit  ad  probandum  istum 
modum  exemplum  naturae,  ibi:  « Vir  duplex  ammo 

inconstans  est » .  ■    ■  ■ 

3  Tertio  vero  monet  ad  virtutem  aequammt- 
tafis,'qne^e  multum  vicinatur  patientiae,  non  tamen 
est  eadem.  Nam  patientia  respicit  solum  adversa; 
aequanimitas  respicit  tam  prospera  quam  adversa. 


OCTAVA  PARS. 

Est  enim  aequanimis,  qui  in  quadara  lance  rectae 
rationis  consistit,  ut  nec  extollatur  in  prosperis  nec 
dencatur  in  adversis,  sed  ad  raodum  boni  quadrati, 
ut  d>cit  Philosophus  in  prirao  Ethicorum,  et  boni 
tetragonismi  sine  vituperio  in  quocunque  latere 
plane  cadit.  Ad  David  dictum  est  (II.  Re^  14  17 ) 
quod  .,  sicut  Angelus  Domini  „  esset,  qui  nec  male- 
aictione  nec  benedictione  moveretur. 

Durat  autem  ista  doctrina  de  '  aequanimitate 
ab  ilo  loco  (c.  1,  9-11.):  „  Glorietur  autem  frater 
humilis.  usqueibi:  «  Beatus  vir,  qui  sufFert ».  Circa 
istam  virtutem  describit 

a)  primum  actum,  qui  est  in  prosperis  non  erid 
cum    dict:    « Glorietur    autem    frater    humilis   in' 
exaltatione  sua » : 

b)  et  actum  secundum,  qui  est  in  adversis 
non  denci,  cum  subdit:  « Dives  autera  in  humili- 
tate  sua  » . 

Et  rationem    utriusque   assignat,  cum  subdif 

«Qu.a  sicut  flos  foeni  transibit»,  ubi  quandam  si- 

m.htudinera  assumit  et  deinde  ad  propositum    ad- 

aptat  et  .nducit,  ibi:   .  Ita   et  dives  in   muneribus 

su.s  marcesc.t » . 

4  Quarto  monet  ad  vivtutem  pudt-cttme  et  ca- 
stttatzsAJnde  docet,  tentationes  carnis  cum  magna 
fort.tud.neet  resistentia  sustinere.  Durat  autem 
haec  doctnna  ab  illo  loco  (c.  1,  12-18.):  «  Beatus 
vir»,  usqueibi:  .  Fratres  mei  diiectissimi  »  etc 
Circa  autem  virtutem  istara  sic  procedit,  quia 

a)  pr.mo  ostendit,  ipsam    esse    maxirai   meriti 
d.cens :   «  Beatus  vir,  qui  suffert  tentationem »    re-' 
sistendo  scilicet  concupiscentiis,  «  quoniam  cum  pro- 
batus  fuent,  accipiet  coronara  vitae » 


384  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

b)  Deinde  vero  respondet  cuidam  dubitationi, 
quae  posset  suboriri.  Posset  enim  aliquis  credere, 
quia  dixerat,  quod  resistere  tentationi  est  probatio 
bominis  quaedam,  ut  recipiat  coronam  vitae,  — - 
quod  Deus  mitteret  buius  tentationes  carnis:  qui 
removens  dicit,  quod  cum  talis  tentatio  mala  sit, 
Deus  neminern  tentat  de  peccato  carnis,  sed  quis- 
que  a  propria  concupiscentia  tentatur.  Et  hoc  facit 
ibi :   «  Nemo  cum  tentatur  » . 

c)  Deinde  ostendit,  banc  virtutem  inter  ceteras 
esse  singulariter  et  praecipue  donum  Dei,  sicut  et 
Sapiens  ait  (Sap.  8,  21.):  «Non  possum  esse  conti- 
nens,  nisi  Deus  det  >> .  Et  boc  facit  ibi :  « Omne 
datum  optimum  et  omne  donum  perfectum  desur- 

sum  est  » .  . 

d)  Deinde  vero  probat  istud  ex  assimilatione 
genitoris  et  geniti.  Deus  enim  generat  quemlibet 
fidelem  per  verbum  veritatis,  iuxta  illud  loannis 
(c.  1,  12.):  «  Dedit  eis  potestatem,  filios  Dei  fieri ». 
Genitus  autem  debet  assimilari  genitori.  Cum  ergo 
Deus  mundus  et  sanctus  sit,  secundum  illud  (Lev. 
19,  2.):  «  Sancti  estote,  quoniam  ego  sanctus  sum  » , 
argumentum  est,  quod  ipse  in  nobis  initiat  mundi- 
tiam  et  castitatem  ^  Et  hoc  facitibi:  «Voluntarie 
enim  genuit  vos»,  vel  forte  ab  illo  loco:  «  Omne 
datum  optimum »  usque  in  finem  huius  doctrmae, 
ubi  ostendit,  qualia  sunt  Dei  dona,  quia  perfecta 
et  optima  occasione  accepta  ex  hoc,  quod  dixerat, 
quod  carnis  tentatio  a  Deo  non  erat. 


1   Deest    conclusio   auctoris:    « Ergo    genitus    sanctus   esse 
debet » . 


OCTAVA    PARS.  3g5 

5  Quinto  monet  ad  duas  virtutes  simul,  scili- 
cet  ad  virlutem  mansuetudinis  et  clocilitatis.  Et 
durat  haec  doctrina  ab  illo  loco  (c  I  19-97). 
■<  Scitis  fratres  mei  dilectissirai  »  usque  '  in  iinem 
cap.  ].  Ib,  coniungit  has  duas  virtutes,  quia  osten- 
clit  djscentem  credere  et  mansuetum  esse 

Pon.t  autem  a)  documentum  primo  quantum 
ad  utramque  virtutera  in  principio;  b)  deinde  vero 
expon.  ,psum  quantum  ad  hoc  quod  dictura  est 
de  virtute  mansuetudinis,  ibi :  « Ira  enim  viri»- 
c)  deinde  vero   quantum    ad   hoc  quod  dictum  est 

verbT    Ft     "''f^''"   ■' E«^«te   autem  factores 
verb,..  Et  qu.a  docilitati  practice  duo  repugnant 
sc.hcet  ot.os.tas  ab  operatione  (dicit  enim  Philoso: 
phus  pnmo  Ethicorum,  quod  moralis  doctrinae  non 
est  propnus  auditor  sectator  passionum,  qui  opere 
non  .mplet  quod  audit)  et   garrulitas  i^  Lutione 
cum  qu.s  antequam  didicerit,  loqui  vult  et  docere- 
idcrco  loquens  de  virtute  docilitatis  prohibet  otio- 
s.tate,a    ab   operatione,  dicens:    -,  Estote    factores 
verb..,    et   garrulat.onem    in    locutione,  subdens: 
«tM  qu.s  autem  putat  se  religiosum   esse,  non  re- 
frenans  linguam  suam». 

6  Sexto  monet  ad  virtutera  iustitiae,  maxime 
d.str,but.vae,  et  i..vehitur  cont.-a  vitium  sibi  oppo! 
situra  quod  est  acceptio  personarura.  Et  incipit 
haecdoctnna  .n  principio  cap.  2.  (v.  l-H.).  «Fratres 
me.,.,  duratque  usque    ibi,  ubi  scribitur:   .  Sic  lo- 

sTprdif  """■■ '" '" "'"» ^™-»'» 

a)  quod  pi-imo  ipsum  proponit-.  Prohibet  enim 
accept.onem  personarura; 

b)  secundo  ipsu.n  e.xponit,  ibi:  .  Etenim  si  in- 

CompcmUum  Am-eoli. 


386  COMPENDIUM    AURBOLT. 

troierit  in  conspectu  vestro»;  ostendens,  in  quo 
casu  est  personarum  acceptio,  quia  dum  praeponitur 
dives  pauperi  sola  contemplatione  divitiarum; 

c)  tertio  vero  vitium  illud  redarguit  et  ex  di- 
vina  auctoritate  confirmat,  ibi:  «  Aurlite,  fratres 
mei:  Nonne  Deus  eligit  pauperes»?  Et  ex  divitum 
crudelitate,  ibi:  «  Nonne  divites  per  potentiam  op- 
primunt  vos  «?  Et  ex  eorum  infidelitate,  ibi:  «  Nonne 
ipsi  blasphemant  bonum  nomen»? 

d)  quarto  vero  temperamentum  opponit;  forte 
autem  posset  aliquis  credere,  quod  moneret  nos,  ut 
odiremus  divites  et  diligeremus  tantum  pauperes, 
et  hoc  removens  dicit:  «  Cum  legem  perficitis  le- 
galem,  bene  facitis». 

7.  Septimo  monet  nos  ad  virtutem  misertcor- 
diae  et  pietatis.  Et  incipit  haec  doctrina  circa  me- 
dium  secundi  capituli  ibi  (v.  12-17.):  «  Sic  lo- 
quimini  et  sic  facite».  Et  finitur  ibi:  «  Sed  dicet 
aliquis».  Probat  autem,  quod  virtus  pietatis  et 
misericordiae     maxime    congruit    Christiano    pro- 

pter  tria:  ... 

a)  primo  ratione  caritatis  et    mititatis   animo- 

rum,  quia   lex  christiana    lex  est    caritatis   et    li- 

bertatis,  propter  quod  unus  debet  alteri  compati  et 

misericors  esse.  Et   lianc   rationem  tangit,  dicens: 

«  Sic  loquimini   et   sic    facite,  sicut  per  legem  li- 

bertatis  » ;  .      -    n 

b)  secundo  ratione  iustitiae  et  aequitatis  tien- 
dorum  in  die  iudicii,  quia  tunc  misericordes  mise- 
ricordiam  consequentur,  ibi:   « ludicium  sine  raise- 

ricordia  » ; 

c)  tertio  ratione  veritatis  credendorum;  quia 
non  vere  credit,  sed  habet  fidem  mortuam,  qui  non 


I 


OCTAVA    PARS.  ^87 

habet  ad  proximum  misericordiara,  maxime  ad  fra- 
rera  suum  christianura,  ibi:   .,  Quid  proderit,  fra- 
tres  rae,,  si  fidem  dicat  quis  se  habere  » 

8.  Octavo  monet    ad    virtutem    viqilantiae   et 
sirenmtatis,^h^(^<,.  2,  18-26.):   «  Sed  dicet  aliquis. 
et  durat  usque  m  finem  cap.  2.  Tangit  enim  qua- 
tuor  rationes,  propter  quas  debet    quilibet  pervio-il 
esse  m  boms  actibus,  strenuus  et  operosus 

a)  Pnmam  quidem,  quia  operositas  est  perfe- 
ctionis  declarativa,  sicut  dicit  Salvator:  .  A  fru- 
ctibus  eorum  cognoscetis  eos...  Et  hanc  rationera 
tangU  ,b,:  .«Sed  dicet  aliquis»,  ostendens,  quod 
perfecfo  et  fldes  bona  hominis  non  raanif  stS 
nisi  ex  operibus. 

b)  Secundam  vero,  quia  est  perfectionis  con- 
summat.va  et  corapletiva.  Nam  fides  sine  operibus 
ot,osa  s,ve  mortua  est,  carens  suo  complemento. 
M  induct  ad  boc  exemplum  Abrahae  et  auctori- 
atera  scnpturae,  ibi:  .,  Vis  autera  scire,  o  homo 
inanis  » . 

c)  Tertiam  quoque,  quia  virtus  haec  est  per- 
fect,oms  acquisitiva.  Disponit  enim  et  promeretur 
acqu,s.fonem  perfectionis  exemplo  Raab  ibi:  .  Si- 
militer  et  Raab  meretrix».  ,0.0. 

d)  Quartam  vero,  quia  est  perfectionis  adorna- 
t  va;  s.cut  en,m  corpus  ornatur  per  animam,  sic 
et  perfectio  hom.nis  per  operationem  multiplicem 
-rtuosara,  ibi:   ..  Sicut  enim  corpus  sine  spirlu.  "     . 

J.  Nono  raonet   ad    virti.tera  taciturmiatis  et 

"ZT         \  ^'"T'-  ^'  '"°'P''  '^^^^«^  doctrina  a 
pr..,c.p.ocap^3:   ..  Nolite  ph.res  magistri  <ie,-i,  fra- 

c   sTlV^^^n*  •'^"°'>"'  "'<!""  W   finera,   ibi: 
^c.  6,  i-j,.):   „Q,„s   sapiens    et  discipliuatus  inter 


388  COMPENDIUM   AUREOLI. 

vos  » ?  Describit  autem  vitium  linguae  et  loquaci- 
tatis  quantum  ad  sex  conditiones,  propter  quas 
oranis  homo  debet  fugere  istud  vitium.  Ostendit 
namque 

Primo,  quod  est  vitium  declarativum  praesum- 
tionis.  Ex  praesumtione  namque  cordis  et  appe- 
titu  apparentiae  loquacitas  procedit.  Et  hoc  est, 
quod  in  principio    dicit:    «  Nolite    plures    magistri 

fieri  » . 

Secundo  ostendit,  quod  est  vitium  conturbati- 
vum  communionis,  subdens:  «  Quia  in  multis  offen- 
dimus  omnes  unus  alterum  » . 

Tertio  vero  ostendit,  quod  est  vitium  enerva- 
tivum  perfectionis,  ibi :  «  Si  quis  in  verbo  non  of- 
fendit »   etc. 

Quarto  ostendit,  quod  est  vitium,  quamvis  mo- 
dicum  quantum  ad  instrumentum,  quod  est  lingua, 
tamen  maximum  in  virtute,  quia  introductivum 
multae  confusionis  et  turbationis.  Et  ponit  ad  hoc 
exemplum  animale  de  freno  equi,  ibi:  «  Potest  au- 
tem  cum  freno  circumducere  ».  Et  exemplum  arti- 
ficiale  de  nave  et  gubernaculo,  ibi:  «  Et  ecce  na- 
ves  » .  Et  exemplum  naturale  de  modica  scintilla 
ignis,  quae  comburit  totam  domum  vel  unam  sil- 
vam,  sic  ergo  lingua  magna  pericula  inducit,  ibi: 
«  Ecce  quantus  ignis  » . 

Quinto  ostendit,  quod  est  vitium  contentivum 
rebellionis,  quia  linguam  nemo  domare  potest: 
«  Omnis  enim  natura  bestiarum  » . 

Sexto  ostendit,  quod  est  vitium  contentivum 
multiplicis  ofPensionis  et  in  Deum  et  in  proximum, 
ostendens,  quod  tales  loquaces,  qui  detrahunt  pro- 
ximo,   etsi  lingua    benedicant  Deo,  nihil  utile  sibi 


OCTAVA    PARS.  389 

faciunt,  adducens  exemplum  de  dulci  aqua  et  amara 
quae  nunquam  de  eodem  foramine  fontis  emanat' 
et  de  ficu  et  uva,  quae  non  procedunt  ex  eadem' 
arbore:    -  In  ipsa  benedicimus  Deum  patrem  » 

10.  Decimo  monet  ad  virtutem  sapientiae  et 
caelestts  prudenttae,  ibi  (c.  3,  13-18.):  .<  Quis  sa- 
piens  et  disciplinatus  »   usque  in  finem  cap.  3. 

Et  a)  primo  monitionem  suam  proponit  de  cae- 
lesti  sap.entia  et  prudentia,  dicens:  .  Quis  sapiens 
et  disciplinatus  ». 

b)  Deinde  vero  raonitionem  exponit,  ibi:  «Quod 
si  zelum  animarum  habetis  ...  Et  primo  declarat 
quae  sit  prudentia  et  quae  prudentiae  contraria' 
quia  terrena  et  diabolica,  zelo  et  contentione  plena. 
Secundo  ibi:  .,  Quae  autem  desursum  est »...  osten- 
dit,  quae  sit  prudentia  caelestis  et  vera.  Tertio  au- 
tem  ibi:  .<  Fructus  autera  iustitiae».  Concludit  de 
sapientia,  quod  est  multum  fructuosa. 

11.  Undecimo  monet  ad    virtutem   humilifatis 
et  submcentme  et   detestatur   elationem  ac  vitium 
superb.ae   Et  incipit    haec  doctrina  in  principio  4 
cap.   ibi  (V.   1-7.):  .,  Unde  bella  et  lites»  etc    dul 
rat    autem   usque  ibi:    .- Appropinquate   Domi'no » 
n  monit.one  autera  ista  de  virtute  humilitatis  de- 
testatur  oppositum  vitium,   scilicet  superbiam  pro- 
pter  mala,    quae   inde   oriuntur:  et   in   ordine  ad 
Ueum  et    in   ordine  ad  proximura  et  in  ordine  ad 
se  ipsura.  Et  secundura  hoc  habet  quatuor  partes- 

a)  Hrirao  namque  ostendit,  quod  in  ordine  ad 
proximum  oriuntur  ex  superbia  iites  et  bella,  mor- 
tes  et  scelus. 

b)  Secundo  ibi:  .,  Et  non  habetis»,  ostendit 
maium,  quod  sequitur  in  ordine  ad  se  ipsum.  Nam 


390  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

ex  superbia  oritur  in  corde  mala  confidentia,  et  ex 
hoc  non  postulat  nec  recurrit  ad  divinum  auxilium 
propter  praesumtionem  cordis,  et  si  postulat,  non 
accipit,  eo  quod  male  petat. 

c)  Tertio  ibi :  «  Adulteri  nescitis,  quia  amici- 
tia  » ,  ostendit  malum,  quod  sequitur  in  ordine  ad 
Deum.  Nam  pullulat  ex  superbia,  ambitione  et  va- 
nitate  odium  Dei  et  amor  buius  saeculi. 

d)  Quarto  ibi:  «  An  putatis  «,  bortatur  ad  bu- 
militatem,  quod  est  principale  intentum.  Et  addu- 
cit  duplicem  scripturam:  primam,  quae  dicit:  «  quod 
spiritus  noster  bumanus  superbus  est  et  inflatus  et 
ad  invidiam  provocat».  Secundam,  quae  dicit,  quod 
Deus  superbis  se  opponit  et  bumilibus  gratiam  do- 
nat.  Et  ex  boc  concludit  propositum  de  virtute  bu- 
militatis :   «  Subditi  estote  Deo  »   etc. 

Posset  autem  dici,  quod  in  praedicta  doctrina 
detestatur  invidiam  et  monet  ad  benignitatem  et 
pacem.  Sed  quia  invidia  oritur  ex  superbia,  melius 
est,  ut  exponatur,  sicut  dictum  est. 

12.  Duodecimo  vero  monet  ad  austeritatem  ei 
mrtutem  poenitentiae /ihi:  « Appropinquate  Domino, 
et  appropinquabit  vobis».  Et  ponit  tria,  secunduna 
quod  poenitentia  babet  tres  partes:  scilicet 

a)  contritionem,  per  quam  quis  Deo  appropin 
quat,  et  ad  istam  monet  dicens:  «  Appropinquat- 
Domino,  et  appropinquabit  vobis»;  ^ 

b)  et  confessionem,  per  quam  purificatio  cordir 
et  emundatio  manus  est,  et   ad  istam  monet  sub- 
dens:   «  Et  mundate  manus,  peccatores»; 

c)  et  punitionem  sive  vindictam  et  satisfactio- 
nem,  et  ad  banc  monet  docendo  vindicare  pecca- 
tum' conceptum,  ibi:    «  Miseri  estote»,   scilicet   in 


OCTAVA    PARS.  391 

corde,  et  lugete;  et  peccatum  ostensum  per  signum 
narium,  scilicet  risum,  ibi:  « Risus  vester  in  lu^ctum 
convertatur»;  et  peccatum  patratum  etiam  per- 
fectum  per  actum,  ibi:  «  Humiliamini  in  conspe- 
ctu  Dei  » . 

^  13.  Decimo  tertio  monet  ad  virtutem  benigni' 
tatis   et   benevolentiae,  cui    opponitur  detraclio  et 
murmuratio.  Et  incipit  haec  doctrina  ibi  (c.  4,  11.): 
«Nolite    detrahere    alterutrum,    fratres   mei'».  Et 
primo  detestatur  ipsum  vitium;  secundo  ibi:  «  Qui 
detrahit  fratri  «,  inducit   ad    hoc    rationem  et  tri- 
plex  medium:  a)  legis  transgressionem,  dicens:  «Qui 
detrahit    fratri,   detrahit    legi    et  iudicat  legem  >>; 
b)  sui  condemnationem,  subdens:   «  Unus  est  legis- 
lator,  qui  potest  perdere  et  liberare  »;  c)  sui  prae- 
sumtionem,  subdens:   «  Tu  autem,  quis  es,  qui  iu- 
dicas  proximum  tuum»?  Ex  his  enim  tribus  debet 
homo  vitare    detractionem,  sive    iudicinm    proximi 
sui,  quia  in  iudicando  fratrem  venit  contra  legem 
de  caritate  proximi,  et  quia  usurpat  officium  iudi- 
cis,  qui  potest  eum  condemnare,  et  quia  ad  ipsum 
non  periinet  alium  iudicare. 

14.  Decirao  quarto  monet  ad  virtutem  timora- 
tionis  internae  ac  reverentiae  in  ordine  ad  Deum, 
cui  opponitur  audacia  temeraria  et  exsultatio  vana! 
Et  incipit  haec  doctrina  ibi  (c.  4,  13.):  «  Ecce 
nunc  quid  dicitis»? 

a)  Exponit  vitium  temeritatis,  quae  opponi- 
tur  timorationi  divinae,  dicens:  «  Ecce  nunc  quid 
dicitis:  Hodie  aut  crastino  ibimus  in  civitatem 
illam  » . 

^        b)  Contra    illud    vitium  rationabiliter  opponit, 
ibi:   «Qui  ignoratis  quid  sit  vobis  in  crastino». 


392  COMPENDIUM   AUREOLT. 

c)  Virtiitem  oppositam  et  modum  debitum  do- 
cet  et  proponit,  ibi :  «  Pro  eo  ut  dicatis :  Si  Domi- 
mis  voluerit » . 

d)  Modum  oppositum  esse  in  visu,  ostendit  ibi: 
«  Nunc  autem  exsultatis  in  superbiis  vestris  » . 

e)  Illud  ipsum  reprehendit  maxime  in  Christia- 
nis,  qui  sciunt,  qualiter  est  agendum,  et  non  agunt; 
et  hoc  facit  ibi:   «  Scientes  igitur  bonum  facere  ». 

15.  Decimo  quinto  monet  ad  virtutem  conten- 
tationis  et  sufflcientiae,  quae  opponitur  cupiditati 
et  avaritiae.  Et  incipit  haec  doctrina  in  principio 
5.  cap.  « Agite  nunc,  divites » ,  ubi  detestatur  ava- 
ritiam  propter  quinque  rationes: 

a)  primo  quidem,  quia  causat  oblivionem  et 
immemoriam  proprii  status.  Non  enim  cogitant  ta- 
les,  quae  evenient  eis.  Et  hoc  facit  in  principio  di- 
cens:  «  Plorate  in  miseriis  vestris,  quae  advenient 
vobis  » ; 

b)  quia  excaecat  internam  prudentiam,  quae 
dictat,  divitias  et  vestimenta  et  omnem  ornatum 
esse  contemnendum,  sicut  res  putrefactioni  subie- 
ctae,  ibi:   «  Divitiae  vestrae  putrefactae  sunt»; 

c)  quia  causat  indebitam  animae  adhaerentiam 
et  superfluam  curam.  Unde  generat  ignem  et  ae- 
ruginem  sollicitudinis  intentae,  et  ideo  subdit:  «  Au- 
rum  et  argentum  vestrum  aeruginavit  »; 

d)  quia  claudet  in  die  iudicii  Dei  misericor- 
diam,  cum  dicet  (Matth.  25,  35.):  « Esurivi,  et 
non  dedistis  mihi  manducare  » .  Et  ideo  subdit : 
«  Thesaurizastis   autem    vobis    iram    in   novissimis 

diebus  » ; 

e)  quia  facit  avaritia  multiplicem  iniustitiam 
et  multam  pauperum  oppositionem,  quorum  clamor 


OCTAVA   PARS.  393 

provocat  divinam  iram,  et  ideo  subdit :  »Eccemer- 
ces  operariorum  suorum  quam  messuerunt . 

et  sobrzetatzs  et  temperantiae,   opposita  vitia    de- 

xuriae.  Jit  incipit  haec  doctrina  ibi  (c.  5  .5  )•  ,  Enn 
lati  estis»,  ubi  ''       P 

a)  Primo  detestatur   gulam   dicens:   «  Epuiati 
estis  super  terram  ...  ' 

riam^ibi""'''p1"°^ '"''"'    '"    »""'"'    ^'='''°^'    '"^*^- 
vesrr'a.,  '"      '""'"'   ^''*''''  '""'"^^'^  '^«'■^a 

c)  Deinde  illud,  quod  oritur  ex  utroque,  vide- 
vesta^"''"'"  ''  "■"""'""'  *^'=  "Enutris.is  corda 

d)  Deinde  quartura,  quod  oritur  ex  his  tribus 
videhcet  mal.t.am  in  viros  honestos  et  iustos.  Nam 
tales  consueverunt  contra  sanctos   homines  machi- 

"ustum  '  "'"   *^''    °'"''   °'^'^''^i«"'« 

Convenienter  autem  ponit  istam  doctrinam  de 
detestat.one  luxuriae  et  gulae  post  doct.-inam,  in 
qua  d.v.t.as  et  avaritiam  fuerat  detestatus,  quo- 
niam  istud  v.t.ura  pleruraque  sequitur  illud 

I/.  Dec.mo  septimo  monet  ad  virtutera  lonoa- 
mmdatts  et  perseverantiae.  Et  hoc  rationabiliier 
Egerat  naraque  de    avaritia   divitum  et  voluptati- 

liL^'T-,  '^"'  •^^"^"^^^■■'"'t  oppri...ere  virum  iu- 
stum  Et  ideo  nunc  .ustos  et  pauperes  ad  longani- 
m.tatera  exhortatur,  ut  exspectent  adventum  Domini 
n  quo  cl.v.t.bus  reddentur  mala  pro  peccatis  et 
ps.sbona  pro  pat.entia  et  actibus  meritoriis.  Et 
■nc.p.t  haec  doctrina  ibi  (c.  5,  7.) :  .  Patientes  igi- 


394  COMPENDIUM   AUREOLI. 

tur  estote,  fratres  >> .  Monet  autern  ad  hanc  doctri- 

nam  triplici  via: 

Primo  namque  per  quandam  similitudinem  de 
agricola  exspectante  fructum  terrae. 

Secundo  ibi:  «  Pacifici  estote  vos,  quoniam  ad- 
ventus  Domini  propinquabit » ,  procedendo  per  re- 
promissionem  et  promittendo  certitudinem  dominici 
adventus  et  propinquitatem. 

Tertio  ibi:  « Exemplum  accipite»,  proponendo 
sanctorum  praecedentium  vitam  et  formam  exem- 
plarem.  Omnes  enim  per  patientiam  et  longanimi- 
tatem  ad  regnum  pervenerunt.  ^ 

18.  Decimo  octavo  monet  ad  virtutem  rehgio- 
nis  et  latriae,  prohibendo  actum  sibi  contrarium, 
videlicet  periurium  et  assuefactionem  iuramenti.  Et 
incipit  haec  doctrina  ibi  (c.  5,  12.) :   « Ante  omma, 

fratres  mei » ,  ubi  .  ,  J 

a)  primo  prohibet  iuramenti  frequentiam  et 
assuefactionem  et  pronitatem,  dicens:  «  Nolite  iu- 
rare  neque  per  caelum  neque  per  terram». 

b)  Monet  ad  verbi  simplicitatem:  «  Sit  autem 
sermo  vester :  Est,  est  » . 

c)  Monet  ad  ilium  actum  religionis  a  lura- 
mento,  videlicet  ad  actum  laudis  et  orationis,  ibi: 
«  Tristatur  autem  aliquis  vestrum». 

d)  Monet  ad  alium    actum,   qui   est    suscipere 
reverenter  et  debite   sacramentum,    maxime    ulti 
mum,  quod  est  extrema  unctio,  quod  ipse  solus  m 
ter  alios  Apostolos  promulgavit.  Et  hoc  facit  ibi 
« Infirmatur  aliquis  ex  vobis». 

19.  Monet  ad  virtutem  caritatis  et  mutua 
amicitiae,  maxime  spiritualis.  Et  hoc  facit  ibr 
«  Confitemini  ergo  alterutrum  peccata  vestra»,  ub 


OCTAVA   PARS.  395 

primo  ponit  admonitionem  de  caritate  et  spirituali 
amicitia,  quae  consistit  in  secretorura  revelatione 
maxime  peccatorura,  et  mutua  oratione,  ut  possint 
evitan  peccata.  Secundo  ibi:  .  Multum  enim  va- 
let»,  ostendit  orationem  mutuam  multae  esse  ef- 
licaciae  per  exemplura  Eliae  prophetae. 

20.  Vigesimo  et  ultirao  monet  ad  virtutem 
correpttonis  fraternae/m  ultima  particula:  « Fra- 
tres,  si  quis  autem  ex  vobis  erraverit ».  Et  posset 
reduci  haec  particula  ad  praecedentem,  quia  fra- 
terna  correptio  procedit  ex  caritate. 

Et  in  hoc  finitur  epistola  lacobi. 

Incipit  prima  canonica  beati  Petri  Apostoli. 
Prologus. 

Nunc  accedit  prima  canonica  Petri  et  secunda 
quae  s.c  distinguuntur.  Postquam  enim  tractavit 
beatus  lacobus  de  virtutibus  moralibus  in  generali 
non  cons.derata  aliqua  conditione  singularis  perso- 
nae  vel  teraporis;  nunc  beatus  Petrus  in  his  dua- 
bus  canonicis  tractat  de  virtutibus  diversis  secun- 
dura  diversitatem  teraporura  et  personarura 

In  prtna  enim  tractat  de  diversis  virtutibus 
secundum  diversitatem  personarum,  unde  refert  se 
aa  diversos  status. 

In  secunda  vero,  quae  incipit:  .  Simon  Petrus  » 
secundum    djversas  conditiones    temporales,   unde 
ch-Lr  "°^''''™"™    et    finale    tempus   anti- 

Prima  autem  canonica  dividitur  in  trcs  par- 
tes:  Exordium,   Processum   et    Terminum,   sive 


396  COMPENDIUM   AUREOLI. 

inchoationem,  narrationem  et  conclusionem ;  secunda 
incipit  ibi:  «  Benedictus  Deus»;  tertia  ibi:  «  Ipsi 
gloria  » . 


I.    EXORDIUM. 


Exordium  ergo  sive  salutatio  dividitur  in  qua- 

tuor  partes: 

Quia  primo  introducitur  salutantis  persona, 
cuius  exprimitur  vocabulum  « Petrus  »,  et  officium 
«  apostolus  » ,  et  obsequium    « lesu  Christi » . 

Secundo  introducitur  salutata  Ecclesia,  cuius 
tangitur  aeternalis  dilectio,  cum  dicitur :  «  Electis 
a  Deo»,  supple  ab  aeterno;  et  temporalis  vocatio, 
ibi :  «  Advenis » ;  et  poenalis  perpessio  et  persecu- 
tio  passa  pro  Christo,  quia  «dispersis»;  et  loca- 
lis  descriptio,  quia  «  Ponti,  Galatiae  »   etc. 

Tertio  introducitur  salutationis  causa ;  ideo 
enim  eos  salutat,  quia  sunt  electi  secundum  prae- 
scientiam  Dei.  Unde  tangit  aliquid  electionem  prae- 
cedens,  dicens:  «  Secundum  praescientiam  Dei  pa- 
tris»,'et  aliquid  succedens  ex  tempore.  Ostendit 
enim  eos  electos  ad  participationem  flaminis,  cum 
dicit:  «In  sanctificationem  Spiritus»;  et  ad  subie- 
ctionem  propriae  voluntatis  voluntati  Dei  patris, 
cum  subdit:  « In  obedientiam  » ;  et  ad  efficaciam 
sanguinis,  ad  meritum  passionis  Christi,  cum  sub- 
dit:  «  Et  aspersionem  sanguinis  lesu  Christi».  Ex 
quibus  causa   et   ratio  sufficiens  colligitur,   quare 

salutatur. 

Quarto"  introducitur  salutationis  forma.  Optat 
enim  eis  bonum  in  ordine  ad  Deum,  cum  ait : 
«Gratia  vobis»;  et  in  ordine  ad  mundum,  in  quo 


OCTAVA    PARS.  397 

possint  vivere  tranquiUe,  cum  subdit:  ..  Et  pax 
rnult,phcetur»;  vel  bonum  praesens,  quod  est  g' a- 
tJa,  et  bonum  futurum,  quod  est  pax  et  gloria 

n.    PEOCESSUS. 

^^"de  sequitur  narratio  et  processus,  ibi  (c   1 
I 

PRIMA    PARS. 

Prima  continet  gratiarum  actionern  super  su- 

srde  T. ''' '  "''^'^-  ^°°^*  --  ^-"- 

colSis  ''''''''"'"'  ^'''  ^'^"^'^  ^'^"^"   "°bis 

nn.nf '  ^'■'™"'"  '^"'''*""  ''*  "^^"'^'^  ^ap^wmafe,  per 
quam  regeneramur.  Et  de  isto  beneficio  aif  «  Qui 
secundum  misericordiam  suam  regeneravit  nos? 

servanrr  .r  ''*  '"^'f  ""''^"'^'^^  P^''  ^"^"^  '^^n- 
DiaZL      w"'  '''"'°  '"  P^-^esenti,  donec  perve- 
niamus  ad  salutem,  et  de  isto   subdit:   «In    vobis 
qui  in  v.rtute  Dei  custodimini » .  ' 

Tertium  est  joer^jm^b  war^wm  corporalis  ner 
quam    probamur  atque  purgamur  et  tentamur.  E 

stari  °         '''■  "''°'""'"  '^"'^^'  «•  °P-tet  contrt 

Quartum  est  dilectzo  visceralis,  per  quam  co 

I  £1;  de"r"  m'^''^*^'  -'-'«  ^entibre^cae- 

IteT^afgitfsV"'*  "'''*=  "^"''^^^^'"-"--^- 

informam,r  ^.^'■'''^'''^^'^^P^ophetaUs,  per  quam 
intormamu..  Est  en.m  magna  gratia,  quia  p.-aemi. 
s.t  Deus  prophetas  ad   informatio.ie^^nostram    et 


398  COMPENDIUM   AUREOLI. 

de  hoc   beneficio   subdit:   «  De   qua  salute   exqui- 

sierunt  » . 

Sextum  est  impletio  salutaris,  per  quam  ho- 
noramur,  etiam  phis  quam  prophetae,  quia  quod 
ipsi  praedixerunt,  completum  est  in  nobis,  et  ipsi 
laboraverunt,  et  nos  in  Labores  eorum  introivimus; 
et  de  hoc  beneficio  subdit :  « Quibus  revelatum  est, 
quia  non  sibimetipsis  » . 


SECUNDA   PARS. 


Secunda  vero  pars  principalis  continet  gene- 
ralem  informationem  in  moribus,  sive  quandam  uti- 
lem  conclusionem  ex  praecedentibus.  Concludit  enim, 
ex  tot  receptis  beneficiis  nos  conari  debere  ad  omnem 
sanctitatem  et  fugere  omne  peccatum  et  iniquita- 
tem;  et  ponit  per  ordinem  septem,  quae  ad  sancti- 
tatem  et  perfectionem    debent   inducere  quemlibet 

Christianum. 

Primum  quidem  inductivum  est  status  quidam 
gratiosus,  ac  si  ita  argueret:  quoniam  ad  talem  sta- 
tum  et  ad  tantam  gratiam  estis  vocati,  ad  sex 
enim  praecedentia.  Idcirco  ad  fugam  omnis  mah 
debetis  conari  et  ad  acquisitionem  omnis  perfectio- 
nis  et  omnis  virtutis.  Et  hoc  inductivum  tangit  m 
principio  huius  partis,   cum   dicit:   «  Propter  quod 

succincti ».  ^  -    iw 

Secundum  inductivum  ponit  ibi :  «  Quasi  hhi 
obedientiae^^.  Et  est  illud:  «  lussus  quidam  vir- 
tuosus»,  ac  si  ita  argueret,  debemus  esse  fihi  obe- 
dientiae  et  ei  magis  parere,  quia  vocavit  nos  et 
tot  gratias  nobis    fecit.    Sed  ille  imperat  et  dicit: 


OCTAVA   PARS.  399 

«  Sancti  eritis,  quoniam  ego  sanctus  simi  ».  feitur 

ad  sanctKatem  oportet  conari. 

Tertium  inductivum  ponit  ibi :  ,.  Et  si  patrem  » 
iit  iliud  est  nexus  quidara  amorosus,  ac  si  ita  ar 
gueret:  nexus  et  proportio  debet  esse  inter  patrem 
etfil.um;   sed    nos   invocamus   patrem   illum    oui 
personam  non  accipit.  Igitur  toto  tempore  incolaL 

Ti:r''  ''''""''   ''    "°"^-   Iversationem 
ei  sancta  opera. 

Quartum  ponit  ibi:  »  Scientes,  quod  nou  cor- 
rupfb,hbus».  Et  illud  est  contractus  quidam  «rl- 
t>osus;  ac  s.  .ta  argueret:  qui  non  parvo  pretio  est 

qu.l  bet  Chr.st.anus  redemptus  est  non  auro  vei  ar- 
gento,  aut  aliquo  corruptibili  pretio,  sed  potius  san- 
gu.ne  Agn.  .mmaculati.    Ergo  habendo   respectum 

trad  dit      i  P'!-'°'""''  "^"^  ^'^'•'■^'"^  ««  ipsum 

n  m       '  H      "°'    '■''*'"'"'■''  ^    ^^"^  conversatione 
nullo  modo  pro  uuo  parvo  pretio  nos  dare  debemus 

nec  ad  pr.mam  conversationem  deberaus  reo-redi 
sed  ad  sanctitatem  conari.  °       ' 

cantes».  Et  est  ,llud  modus  quidam  speczosus  no- 
strae  generat.on.s,  ac  si  ita  argueret:  unaquaeque 
res  suo  pnncipio   debet   conformarl    et  raodo  Ze 

?  n  tili  ^^7^'"""^  r"^tus  est  non  ex  semine  cor^ 
rupt  b.h,  sed  per  verbum  divinum,  quia  per  verbum 
anct.  evaugehi,  quod  verbum  mauet  in'ae.er..um 
cum   tameu    omn.s   caro   exarescat   ut  foenum    u 
dc.t  Isaias.  Ergo  quilibet  Christianus  debet  iere 

k 


400  COMPBNDIUM    AUREOLI. 

Sextum  ponit  in  principio  cap.  secundi :  «  De- 
ponentes  igitur  » .  Et  est  gustus  quidam  christianus  ; 
ac  si  ita  argueret:  gustato  spiritu  desipit  omnis  caro. 
Sed  vos  Christiani  estis  illi,  quibus  praecipitur: 
«Gustate  et  videte,  quoniam  suavis  est  Dominus  >> . 
Ergo  si  gustastis,  quam  dulcis  est  malitia  et  omnis 
dolus  et  simulatio,  et  velociter  omnis  mundana  con- 
versatio  debet  vobis  desipere,  et  illam  debetis  de- 
ponere;  lac  quoque  mundum  et  nitidum  sanctitatis 
assumere,  ut  in  illo  crescatis. 

Septimum  et  ultimum  ponit  ibi:  «  Ad  quem 
accedentes».  Et  est  gradus  quidam  gloriosus,  in 
quo  positus  est  quilibet  Christianus.  Positus  est  nam- 
que  super  lapidem  vivum  per  Christum  lesum  tam- 
quam  spiritualis  domus  et  tamquam  sacerdos  san- 
ctus,  qui  debet  in  domo  illa  offerre  Deo  mundum 
sacrificium  et  acceptabile  sacrarum  operationum. 
Tangit  autem  contra  hunc  gradum  gloriosum: 

Primo  quidem  ubi  fundatur,  quia  in  Christo  la- 
pide,  dicens:  «  Ad  quem  accedentes  lapidem  vivum  ». 
'Secundo  in  quo  consistit  et  in  quo  consumma- 
tur,  quia  in  sacerdotali  ordine,  ibi:  «  Et  ipsi  tam- 
quam  lapides  vivi  superaedificamini » .  Iste  est  enim 
gradus,  ad  quem  erectus  est  quilibet  Christianus,  ut 
sit  sacerdos  et  templum  Dei. 

Tertio  prophetatur  et  est  praedictus  prophe- 
tice  gradus  iste.  Et  hoc  facit  ibi:  «  Propter  quod 
continet  scriptura»;  iudicium  namque,  auctorita- 
tem  Isaiae,  dicentis:  «Ecce  ponam  in  Sion».  Et 
David  prophetae,  subdens:  «  Non  credentibus  au- 
tem,  lapis  in  quem  reprobaverunt » ,  et  auctoritate 
Osee  prophetae,  concludens:  « Et  aliquando  non 
populus  Dei » . 


OCTAVA  PARS.  40} 

TERTIA  PARS. 

Tertia  vero  pars  principalis  continet  spiritua- 
Jem  erudtttonem  in  moribm  secwndum  conditionem 
personarum  et  diversos  status.  Et  incipit  circa  me- 
diumcap.  2.  (v.  11-c   ^    in-     p-,„-    •    •     , 
vn<=       /    4  '        '•  '•  ^-anssimi,  obsecro 

cludit.  D^mAtur  ergo  haec  pars,  quae  principalem 
intentionem  epistolae   continet,  in  quatuor  Lrtes 
sive  in  quatuor  status,  quos  informat. 
y«/9  ^'  P''™.°  "^"^q"®  informat  constitutos  m  5^«;« 

Ira^nTV'  '  f  °"''"^  ''"  P'"™'*''^^  Ecclesia  pauci 
erant  domini,  et  pauci  nobiles  ad  fidem  conversi  • 

plures  autem  erant  ignobiles  etsubiecti;  et  idcirco' 

e  an  Tfil  ''^Pr"^''"  ''  -P-ioribus,  qui  tunc 
erant  infideles  informat  subditos  et  subiectos  quan- 
tum  ad  sex  virtutes. 

a)  Monet  enim  eos  primo  in  ordine  ad  se  ipsos, 
ut  habeant  virtutem  temperantiae,  dicens-  'ob- 
secro  vos,  abstinete  a  carnalibus  desideriis  » 

virtnSm  °'"'''"f  ^''''  "^  Proximum,  ut  habeant 
vir  utem  exemplarttatzs,  et  ut  studeant  aedificationi 
fraternae,  subdens:  .  Conversationem  vestram  in- 
ter  gentes  habentes  bonam». 

lare  wV"  "'''''""  ^^?   '''^  principatum  et  saecu- 

are  dom,nium,  ut   habeant   virtutem   obedientiae 

observani^ae  et  reverentiae,   ne   scandalizarentu; 

^nfideles  propter  inobedientiam  Christianorum    ibi 

De^m"    "''"''  °""'  '""^"^^  ''-^*"-^  P^Pter 

'irtutem  rehgroms  et  latriae,  per   quam  serviant 

OompcrKUum  AureolL 

26 


402  COMPENDIUM   AURBOLT. 

Deo,    et   omnes    honorent   ac  Deum    timeant,   ibi: 

«  Quare  liberi » . 

e)  In  ordine  vero  ad  dominum  iniquum  et 
praesidentem  discolum,  monet,  ut  habeant  virtutem 
patientiae,  ibi:   «  Servi,  subditi   estote  in  omni  ti- 

more  » . 

f )  In  ordine  vero  ad  Christum  monet,  ut  ha- 
beant   virtutem  iugis   memoriae    et    meditatioms 
continuae,  Haec  enim  est,  quae  dabit  eis  virtutem 
patientiae,  si  iugiter  memorentur  Christum  passum 
pro  nobis,  ut  sequamini  vestigia  eius,  ibi:  « In  hoc 
enim  vocati  estis»,  ubi  circa   meditationem  domi- 
nicae  passionis  tangit  aliquid   gloriosum  et  nobile 
dicens:   « In   hoc   vocati    estis»,  quasi    dicat:    ad 
istum  honorem  vocavit  nos  Deus  aliqualiter  doloro- 
sum  et  flebilem,  «  passus  est  pronobis»;  aliqualiter 
luminosum  et  imitabilem  « vobis  relinquens  exem- 
plum,  ut  sequamini  vestigia  eius  » .  .     -    - 

Explicat  autem  lumen  virtutis,  quod  illuxit  in 
Christi  passione,  quod  debet  a  nobis  imitari.  Fuit 
enim  Christus  in  sua  passione  exemplar:^ 

a.  omnis  sanctitatis  et  innocentiae,  ideo  ait: 
«Qui  peccatum  non  fecit»; 

p.  omnis  veritatis  et  iustitiae,  unde  subdit: 
«Nec  inventus  est  dolus  in  ore  eius»; 

Y.  omnis  mititatis  et  patientiae,  ideo  subdit: 
«  Qui  cum  malediceretur,  non  maledicebat » ;  omms 
humilitatis  et  subiacentiae,  ideo  subdit:  « Cum  pa- 
teretur,  non  comminabatur » ,  scilicet  superbe  et  ar- 

roganter;  ...         n 

8.  omnis  magnanimitatis,  strenuitatis  et  conu- 

dentiae,  ibi:  «  Quia  tradebat  se»; 

E.  omnis  longanimitatis  et   sufferentiae   usque 


OCTAVA    PARS.  403 

ad  terapus:   «  Quia  iudicanti  se    iniuste  .,  cum  ta- 
men  ipse  posset  iudicare,  sicut  et  in  fine  iudicabit; 

X.  omnis  caritatis  et  amicitiae:  «  Qui  peccata 
nostra  ipse  pertulit  super  lignum  »; 

^  r,  omnis  honestatis  et  prudentiae,  unde  subdit: 
«  Ut  peccatis  mortui  iustitiae  vivamus». 

ritimo  autem  langit  circa  huius  meditationem 
ahquid  fructuosum  et  utile,  ibi:  «  Cuius  livore  sa- 
nati  estis  ». 

2.  Secundo  vero  informat  constitutos  m  statu 
domestico,  oeconormco  et  civiU,  cuius  partes   sunt 
vir  et  uxor.  Et  incipit    pars  illa  in  principio  capi- 
tuh  tertii:   «  Similiter  mulieres-,  ubi  primo  infor- 
mat  sexum  femineum,  monendo  eas  a)  ad  humih- 
tatem  et  obedientiam,  dicens:   -  Subditae  sim  viris 
suis»;  b)  ad  operositatem   et  dihcrentiam  bonorum 
operum,  subdens:   « Ut  et  si  qui  non  credunt  verk^ 
per  muherum  conversationem  sine  verbo  hicritiant.- 
c)  ad  congruitatem  ornatus  et  modestiam.  subdens- 
«Quarum  non  sit   extrinsecus  capillatura -•  d)  ad 
spiritualem    thesaurum    et   ornatus  sanctimoniam 
subdens:   «  Sed  qui  abscondittis  est  cordis  homo  / 
Et  ducit  etiam  in  exemphim  omnium  istorum  ma- 
trem    omnium    fidelium    Saram,    subdens :    .  Sicut 
feara  obediebat  Abrahae,   Dominum  eum  vocans-. 
Deindo  vero  informat  scxum  mascuJinum  vi- 
ros  scihcet  in  ordine  ad    uxores,  quod  debent  stu- 
dere  ad  quatuor  respectu  ipsarum:  a)  ad  compk- 
cendum,  dicens:  «  Viri  simihter  cohabitantes  secun- 
dum    scientiam.;    b)    ad    sutferendum,    subdens  • 
«Quasi  intirmiori    vasculo    mtiliebri.;  c)  ad  reve- 
rendum,  subdens:  «Impartientes  honorem  tamquam 
etcoheredibusgratiae.;  d)    ad   continendtim    de- 


404  COMPENDIUM   AUREOLT. 

bet  enim  taliter  cohabitare  et  debitum  reddere, 
ut  aliquando  vacent  orationi.  Et  ideo  subdit :  «  Ut 
non  impediantur  orationes  vestrae  » . 

3.  Tertio  vero  informat  constitutos  in  statu 
poUtico  et  communi,  cuius  partes  sunt  vir  et  pro- 
ximus,  Christianus  et  Christianus.  Unde  intendit  in- 
formare  communiter  Christianos  in  statu  politico 
existentes.  Et  incipit  pars  haec  ibi  (c^  3,  8.) :  « In 
fine  autem  omnes  unanimes  » .  Et  quia  comparan 
potest  Christianus  ad  alterum  et  ad  corpus  pro- 
prium  et  ad  finem  ultimum  et  ad  Deum  ac  Domi- 
num  lesum  Christum,  idcirco  ponit  quatuor  infor- 

mationes. 

Primam  quidem  unius  hominis  in  comparatione 
ad  alterum.  Et   haec   continet   sex  virtutes,  quas 
debet  unusquisque    ad    alterum  observare.  Et  ideo 
monet  a)  ad  conservandam   identitatem  et  confor- 
mitatem,  dicens:   «  In  fine  omnes  unanimes  »;  b)  et 
ad  conservandam  dulcedinem  et  benignitatem,  sub- 
dens:   «  Compatientes,  fraternitatis  amatores,  mise- 
ricordes»;   c)  et  ad  conservandam   sobrietatem    et 
tranquillitatem,  ibi:   «  Modesti,  humiles,    non    red- 
dentes...»;  d)  et  ad  observandam,  imo  ad  inducen- 
dam  in    alterum    securitatem,  maxime  ut  non  ti- 
meat  pati   pro   fide,  ibi:   «Et  quis   est,  qui    vobis 
noceat,  si  boni  aemulatores  fueritis»?e)  et  ad  ser- 
vandam  studiositatem  circa  ea  quae  sunt  fidei,  ibi : 
«Dominum  autem  lesum   Christum  sanctificate  in 
cordibus  vestris,  parati  semper... »;  f)  et  ad  haben- 
dam  stabilitatem  in  fide  ac  virtutibus,  dato  etiam, 
quod  homo  patiatur  pro  eis.  Et  hoc  ostendit  exem- 
plo  Christi,  qui  cum  esset  iustus,  pro  iustitia  pas- 
sus  est;  et  ad  iustitiam  praedicandam  venit  evan- 


OCTAVA    PARS.  405 

gelizare  etiara  incredulis,  quos  adhuc  per  patien- 
tiam  exspectat,  sicut  exspectavit  Deus  incredulos  in 
diebus  Noe,  cum  fabricaretur  arca,  ibi  (c  3  17-25  )• 
.  Melius  est  enim  benefacientes,  si...  velit » ,'  usque  in 
nnem  cap.  III.  ^ 

Secundam  informationem  hominis  in  compara- 
tione  ad  corpus  proprium,  et  hoc   in  principio  4 
cap.:   ..  Chnsto  igitur  passo  in  carne  ».  Unde  monet 
ad  fugiendum    peccata   carnalia :  a)  ex  imitatione 
regah,  d.cens:   .  Christo  igitur  in  carne  passo,  vos 
eadem  cog.tatione  armamini  .,  quia  qui  passus  est 
in  carne,  desn-t  a  peccatis.  b)  Et  ex  conversatione 
brutali,  quam    habuimus,  subdens:    ..  SufBcit  enim 
praetentum    tempus   ad    voluntatem  gentium   con- 
summandam  ...  c)  Et  ex  segregatione  morali  et  vir- 
tuali,  qua  segregati  sumus  a  ceteris,  addens:   ..  In 
quibus  nunc  obstupescunt,  in   quo  admirantur    non 
concurrentibus  vobis  in  eandem   luxuriae  confusio- 
nem...    d)   Et   ex    retributione    finali,  concludens : 
«  Propter  hoc  enim  mortuis  evangelizatum  est ... 

lertiara  vero  informationera  hominis  in  ordine 
ad  flnem  ulUmum  ponit  ibi:  .,  Omnium  autem  finis 
appropinquabit...  Ubi  primo  finem   praestituit    di- 
cens:    .  Omnium    finis    appropinquabit  »;    secundo 
ad  finem  praestitutum  ea  quae  sunt   ad  finem  or- 
dinat  et  disponit,  ibi:   ..  Estote  itaque  prudentes». 
M  docet,  ad  finem  ultimum  ordinare  ea  quae  sunt 
iiominis:  a)  pr.mo  quidem  labium,  dicens:  .  Estote 
ergo  prudentes  et  vigilate  in   orationibus  »;  b)  se- 
cundo  autera  addens:  ..  Ante  orania  autera  rautuam 
in   vo  |.smet.ps.s  caritatera    continuara    habentes.; 
c)  tert.o  ad  propriam  substantiam  et  proprium  ho- 
sp.Uura,  zbi:  .  Hospitales  invicem  »;  d)  quarto  esse 


406  COMPENDIUM   AUREOLI. 

spirituale  et  temporale  donum  a  Deo  receptum: 
«  Et  unusquisque  sicut  accepit  gratiam  in  alteru- 
trum»;  unde  quantum  ad  donum  spiritualis  elo- 
quentiae  subdit:  «  Si  quis  loquitur  quasi  sermones 
Dei»;  e)  ultimo  autem  docet,  quis  sit  ille,  qui 
connectit  omne  quod  est  ad  finem  debitum:  quia 
lesus  Christus.  Et  ideo  concludit:  «Ut  in  omnibus 
honorificetur  Deus  per  lesum  Christum  » .  ^ 

Quartam  vero  informationem  hominis  in  ordine 
ad  nomen  christianum  ponit  ibi:  «  Carissimi,  no- 
lite... » .  Requirit  autem  nomen  christianum  sex  con- 

ditiones: 

a)  Primam  quidem  stabilitatem  in  loco,  quae 
opponitur  levitati  et  discursui,  quae  quidem  levitas 
oritur  ex  fervore  tentationis.  Prohibens  ergo  le- 
vitatem,  qua  aliqui  discurrunt  de  loco  ad  locum, 
imaginantes  aliquid  novi  semper  reperire,^  dicit: 
«  Carissimi,  nolite  peregrinari...  quasi  aliquid  novi 

vobis  contingat » . 

b)  Secundam  vero  conformitatem  cum  Christo, 
maxime  in  passionibus,  et  ideo  subdit:  «  Sed  com- 
municantes  Christi  passionibus  gaudete  ». 

c)  Tertiam  vero  iucunditatem  in  animo  respe- 
ctu  adversorum,  et  ideo  subdit:  « Si  exprobramini 
in  nomine  Christi,  beati  eritis  » . 

d)  Quartam  vero  sanctam  inverecundiam  sive 

frontositatem  in  bono.  Non  debet  enim  Christianus 

verecundari,  si  patiatur  pro  nomine  christiano,  sed 

si  patitur  ut  homicida   vel   latro.  Et  ideo  subdit: 

«Nemo   autem   vestrum   patiatur   quasi  homicida 

vel  latro  » .  •      •  j  •  • 

e)  Quintam   vero    aequanimiiatem   in    ludicio 
divino.  Debet  enim  iudicia  divina  aequanimiter  to- 


OCTAVA   PARS.  407 

lerare.  Et  ideo  subdit:   «  Quoniam   terapus  est  su- 
scipere  ^  iudicium  a  domo  Dei » . 

f)  Sextum  vero  stabilitatem  in  martyrio,  in 
quo  commendant  Christiani  animas  suas  Deo.'  Et 
ideo  subdit:   « Itaque  et  hi,  qui  patiuntur  « . 

4.  Quarto  vero  informat  constitutos  in  prtn- 
cipatu  ecclesiastico  et  spirituali,  cuius  partes  sunt 
praelatus,  etiam  subditus,  episcopus  et  populus.  Et 
incipit  illa  pars  in  quinto  capitulo:  «  Seniores  ergo 
qui  in  vobis  sunt ».  Ubi 

Primo  informat  gradum  pastoralern,  appel- 
lando  sacerdotes  et  episcopos  «  seniores » .  Et  prae- 
mittit  suam  auctoritatem  et  excellentiam,  ut  magis 
(doctrina  authentica  reddatur,  dicens:  «  Christi  se- 
niores,  obsecro  ego  consenior  et  testis  Christi  » . 
Subiungit  vero  doctrinae  continentiam,  ibi:  «  Pa- 
scite  » .  Et  monet  episcopos  ad  quinque  habenda 
respectu  gregis  sui,  videlicet: 

a)  ad  diligentiam,  cum  ait:  «  Pascite  qui  in 
vobis  est  gregem  Dei  » . 

b)  Et  ad  benevolentiam  et  spontaneam  curam, 
cum  subdit:  «  Providentes  non  coacte,  sed  sponta- 
nee  secundum  Deum». 

c)  Et  ut  fugiatur  avaritia,  nec  serviant  in 
ecclesia  propter  eam,  cum  subdit:  «  Neque  turpis 
lucri  gratia  » . 

d)  Ut  fngiant  superbiayn,  cum  subdit:  « Ne- 
que  ut  dominantes  in  cleris». 

e)  Et  ut  studeant  ad  exemplarem  vitam,  cum 
addit:   «  Sed  formam  facti  gregis  ex  animo». 


Clemenlina,   «  ni  incipiant  ». 


408  COMPBNDIUM    A.UREOLI. 

Et  pro  his  omnibus  repromittit  immarcescibi- 
lem  coronam,  cum  concludit:  «  Et  cum  apparuerit 
princeps  pastorum »  etc. 

Secundo  vero  principaliter  informat  coetum 
popularern,  ut  obediant  gradui  pastorali,  ibi :  «  Si- 
militer  adolescentes  » .  Monet  autem :  ^ 

a)  ad  virtutem  obedientiae,  cum  dicit:  « Simi- 
liter  adolescentes,  subditi  estote  senioribus  » . 

b)  Et  ad  virtutem  humilitatis  mutuae  ac  re- 
verentiae,  non  solum  in  ordine  ad  praelatos,  imo 
ad  invicem,  unde  dicit:  « Omnes  enim  invicem  hu- 
militatem  insinuate». 

c)  Et  ad  virtutem  timorationis  internae  in  or- 
dine  ad  Deum,  unde  subdit:  «  Humiliamini  igitur 
sub  potenti  manu  Dei » . 

d)  Et  ad  virtutem  spei  et  confidentiae,  quae 
tota  collocanda  est  in  Deo,  et  ideo  subdit:  «  Omnem 
sollicitudinem  vestram  proiicientes  in  eum  » . 

e)  Et  ad  virtutem  prudentiae  et  vigilantiae 
contra  diabolum,  ibi:   «  Sobrii  estote  et   vigilate». 

f)  Et  ad  virtutem  tolerantiae  passionum  in  or- 
dine  ad  mundum,  unde  subdit:   «  Scientes  eandem 

passionem  » . 

Et  demum  promittit  eis  a  Deo  sibi  dandam 
virtutem  longanimitatis  et  perficientis  ac  consum- 
mantis  perseverantiam.  Et   ideo  concludit:   «  Deus 

autem  omnis  gratiae  » . 

11 

TERMmUS. 

Ultimo  ibi:  « Ipsi  gloria  et  imperium»,  post 
exordium  et  tractatum  ponit  finem  epistolae  et  im-^ 
ponit  terminum  in  aRATURUM  actionb. 


OCTAVA    PARS.  409 

Ponit  namque  gratiae  exhibitionem: 

a)  respectu  Dei,  dicens:   «  Ipsi  gloria  et  impe- 
rium  in  saecula  saeculorum,  amen  » . 

b)  Et  gratiarum    ostentationem    respectu    sui. 
Ostendit  enim,  se  gratiam    habere,  in  quibus  scri- 
bere  voluit,  maxime  per  fratrem  valde  fidelem  eis 
unde  subdit:  « Per  Sjlvanum  fratrem  fidelem  vobis» ! 

c)  Et  gratiae  distinctionem  et  separationem  a 
vita  et  doctrina  pseudoapostolorum.  Unde  contesta- 
tur,  hanc  esse  veram  gratiam  et  veram  fidem,  in 
qua  stabant,  non  illam,  quam  pseudoapostoli  doce- 
bant;  et  ideo  subdit:  «  Obsecrans  et  contestans,  hanc 
esse  veram  gratiam  » . 

d)  Ponit  etiam  gratiae  oblationem  ex  parte  to- 
tius  romanae  ecclesiae,  quam  vocat  in  Babylone 
collectam.  Et  ideo  subdit:  «  Salutat  vos  etiam  ec- 
clesia  » . 

e)  Iniungit  etiam  gratiae  signum  et  declara- 
tionem,  quae  debet  esse  inter  Christianos.  Et  ideo 
subdit:   «  Salutate  invicem  in  osculo  sancto  ». 

f)  Et  demum  ponit  gratiae  postulationem,  con- 
cludens:   «  Gratia  vobis  omnibus,  qui  estis  in  Chri- 

^sto  lesu  Domino  nostro.  Amen » . 

Et  sic  finitur  prima  canonica  Petri. 

Incipit  secunda  canonica  beati  Petri. 

Nunc  accedit  secunda  canonica  beati  Petri 
m  qua  mtendit  beatus  Petrus  mformare  Christia^ 
nos  secundum  diversas  conditiones  temporales,  ma- 
xime  secundum  tempus  novissimum  et  fi nale,  et 
habet  tres  partes  principales: 


410  COMPENDIUM   AUREOLI. 

PRIMA   PARS   EXORDIALIS. 

1.  Prima  namque  pars  est  exordialis,  qnae  con-  | 
tinet  salutationem,  in  qua  prima  praemittitur  p^r-  I 
sona  scribentis  et  commenclatur: 

a)  a   sapientia   et  claritate,    cum    appellatur 
«  Simon  >>,  qui  interpretatur  agnoscens; 

b)  ab  adhaerentia  et  firmitate,  cum  subditur 
«  Petrus  »,  qui  interpretatur  firmus; 

c)  a   subiacentia   et    parvitate,    cum    additur 

« servus »;  j-       • 

d)  a  praeeminentia  et  dignitate,  cum  adiungi- 

tur   «  et  apostolus  lesu  Christi». 

2.  Deinde  subiungitur  ecdesia,  cui  scribitur, 
quam  distinguit  a  congregationibus  et  ex  parte  co- 
gnitivae,  cum  ait:  «  lis,  qui  coaequalem  vobiscum 
sortiti  sunt  fidem»;  et  ex  parte  effectivae  sive  vir- 
tuosae  vitae,  cum  subdit:   «  In  iustitia  Deivestri». 

3.  Deinde  vero  concluditur  honum,  quod  opta- 
tur:  bonum  utique  a)  inchoativum,  cum  dicitur: 
«Gratia  vobis»;  b)  et  consummativum,  cum  sub- 
ditur :  «  Et  pax  impleatur  » ;  c)  et  dispositivum  ad 
utrumque  vel  promotivum  utriusque,  cum  additur: 
« In  agnitionem  Domini  nostri  lesu  Christi  » . 

SECUNDA   PARS   FUNDAMENTALIS. 

Secunda  vero  pars  est  fundamentalis,  quae 
continet  fidei  commendationem,  quam  pro  funda- 
mento  oportet  praeiacere  in  omni  doctrina  salutari: 
Commendat  autem  christianam  fidem  de  quatuor 
excellentiis  et  praerogativis. 


OCTAVA    PARS.  411 

1.  Primo  namque  eam  commendat  de  summa 
nobtlitate  et  opulentia,  et  ponit  divitias  fidei  chri- 
stianae, 

a)  quae  iam  habentur  in  re  a  quolibet  Chri- 
stiano  sancto  et  fideli,  et  sunt  istae.  Omnia  quae  sunt 
necessaria  ad  vitam  sanctam  in  ordine  ad  se  ipsum 
et  ad  pietatem,  sive  cultum  et  latriam  in  ordine 
ad  Deum.  Et  has  divitias  tangit  in  principio  huius 
partis,  cum  ait  (c.  1,  3.):  «  Quomodo  omnia  nobis 
divinae  virtutis  suae,  quae  ad  vitam  et  pietatem 
donata  sunt».  Deinde  ponit  divitias  fidei  chri- 
stianae, 

b)  quae  nondum  habentur  in  se,  secl  quodam- 
modo  in  spe.  Unde  tangit  ea,  quae  nobis  sunt  pro- 
HQissa  et  ad  quae  perveniemus  per  fidem;  et  osten- 
dit,  quod  illa,  quae  nobis  promissa  sunt,  elevata 
sunt  m  valore,  dicens:  «  Per  quem  maxima«; 
comparata  sunt  cum  vigore,  quia  per  sanguinem 
Christi,  subdens:  «Pretiosa»;  et  praedicta  sunt 
a  prophetis  et  patriarchis  cum  clangore,  et  ideo 
dicit:  «  Ea  promissa  et  reserata  sunt «;  ac  com- 
municata  ex  amore.  Non  enim  empta  sunt,  sed 
donata,  et  ideo  subdit:   «  Promissa  donavit».  ' 

2.  Secundo  vero  commendat  fidem  christianam 
de  summa  sinceritate  et  sanctimonia,  ibi :  «  Ut  per 
hoc  efficiamini».  Et  describit  sanctitatem  chri- 
stianam 

a)  et  ex  parte    termini,  ad  quem   acceditur. 
Per  eam  enim  acceditur  ad  conformitatem  divinam 
Et  sic  dicit:   «Ut  per  hoc  efficiamini»; 

b)  et  ex  parte  termini,  a  quo  receditur  per 
ipsam.  Unde  subdit  :  « Fugientes  eam,  quae  in 
mundo  est,  corruptionem  ». 


412  COMPENDIUM   AUREOLI. 

3.  Tertio  ibi :  «  Vos  autem  curam  omnem  sub- 
inferentes » ,  commendat  fidem  cbristianam  de  stre- 
nuitate,  operositate  et  efficacia.  Non  enim  vult 
:fides  hominem  otiosum  aut  pigrura,  sed  per  dile- 
ctionem  operantem.  Et  idcirco  ponit  connexionem 
omnium  virtutum,  quam  exigit  vera  fides.  Exigit 

namque : 

a)  virtutem  sedulitatis,  et  propter  hoc  ait: 
«  Vos  autem  curam  omnem  subinferentes » ;  et  exigit 

b)  virtutem  stabilitafis,  propter  quod  subdit: 
«  Ministrate  in  fide  vestra  virtutem  « ,  i.  e.  fortitu- 
dinem;  et  exigit 

c)  virtutem  docilitatis ;  et  ideo  subdit:  «  In 
virtute  autem  scientiam  » ;  et  exigit 

d)  virtutem  sohrietatis  et  temperantiae,  et  ideo 
subdit :   «  In  scientia  abstinentiam  » ;  et  exigit 

e)  virtutem  tranquillitatis  et  sufferentiae,  et 
ideo  subdit:   « In   abstinentia   autem   patientiam  »; 

et  exigit 

f)  virtutem  liberalitatis  et  misericordiae ;  et 
ideo  subdit :   « In  patientia  pietatem  » ;  et  exigit 

g)  virtutem  affabilitatis  et  amicitiae,  et  ideo 
subdit:   « In  pietate  autem  fraternitatis  amorem  »; 

et  exigit 

h)  virtutem  principalem  divinae  amicitiae, 
quae  omnia  perficit  et  consummat  et  appeilatur  hic 
caritas,  unde  subdit:  « In  fraternitatis  autem  amore 

caritatem » . 

Deinde  ibi :  «  Haec  enim  si  vobiscum  adsint » , 
probat  et  ostendit,  quod  fides  exigit  hanc  virtutum 
connexionem  quadruplici  ratione: 

Prima  est,  quia  aliter  fides  carens  ceteris  vir- 
tutibus   vana   esset   et   inutilis  ac  frustratoria ;  et 


OCTAVA    PARS.  413 

hanc  tangit,  cum  ait :   .  Haec   enim   omnia,   si  vo- 
biscum  adsint,  non  vacuos  vos  constituent». 

Secunda  ratio  est,  quia  aliter  fides  esset  sibi 
ipsi  contraria,  quae  sonat  iJlurainationem  et  puri- 
ficationem.  Si  autem  careret  virtutibus  habens  ta- 
lem  fidem,  caecus  esset  et  manu  tentans  et  obli- 
tus  esset  purgationis,  quam  habuit  per  fidem  Et 
hoc  tangit  ibi:   «  Cui  enim  praesto  sunt  haec». 

Tertia  vero  est,  quia  aliter  vocatio  hominis 
ad  fidem  esset  multum  dubia  et  momentanea  et 
non  videretur  esse  secundum  praedestinationem  ae- 
ternam,  sed  secundum  praesentem  iustitiam.  Et 
hanc  tangit  ibi :  .  Quapropter,  fratres,  magis  sa- 
tagite  ». 

Quarta  vero  est,  quia  propter  huius  connexio- 
nem  fides  facit  vitare  peccata  et  superabundare 
menta,  et  hanc  tangit  ibi :  .  Hoc  enim  facientes 
non  peccabitis  aliquando». 

4.  Quarto  ibi:  » Propter  quod  vos  incipiam 
semper  commonere».  Commendat  fidem  christia- 
nam  de  securitate  et  confidentia,  ostendens,  quod 
et  ventas  fidei  est  summe  firma  et  solida,  de  qua 
non  est  dubitandum. 

Et  primo  quadruplici  ratione  dicit,  se  libenter 
scnbere  fidelibus,  ut  perseverent  in  fide.  Et  est 
_      a)  prima  ratio  amor  vcritatis,  quia  diligit  ve- 
ntatem  istam  cum  summo  fervore.    Et  ideo  dicit  • 
«Incipiam    vos   semper   commonere    de    his    volo 
enim  vos  confirmatos  esse  in  praesenti  veritate  » . 
b)  Secunda   est   thnor   brevitatis    viac   suae 
quoniam  cito  et  velociter  debebat  transire  ex   hoc 
mundo,  sicut  significaverat  illi    Christus.   Et  hanc 
laiigit  ibi:   «lustum  autem  arbritor». 


414  COMPENDIUM  AUREOLI. 

c)  Tertia  est  tenor  caritatis,  quia  adhuc  post 
mortem  intendit  tenaciter  operam  dare,  ut  perma- 
neant  in  ilia  veritate.  Et  hanc  tangit  ibi:  «  Dabo 
autem  operam  post  obitum  meum  >> . 

d)  Quarta  est  horror  falsitatis,  quam  contmet 
omnis  alia  secta,  quia  omnis  alia  doctrina  fabulosa 
est  et  indocta.  Et  hanc  tangit  ibi:   «  Non  emm  in- 

doctas  fabulas  » . 

Deinde  ibi :  «  Accipiens  enim »  ponit  duas  ra- 
tiones,  ex  quibus  evidenter  concluditur,  quanta  est 
firmitas  et  securitas  fidei  christianae  etc.  Et  est 

a)  Prima  testimonium  apostolicum  firmatum 
super  contemplationem  et  evidentiam  facti;  quia 
in  monte  exsistentes  viderunt  faciem  Christi  glorio- 
sam  sicut  sol  resplendentem,  et  audiverunt  vocem 
Patris  dicentem :  «  Hic  est  filius  meus  dilectus  » . 
Et  hanc  tangit  ibi:   «  Accipietis  enim  a  Deo  Patre 

honorem » .  i     •         ^     ^ 

b)  Secunda  est  oraculum  prophettcum  tunrla- 
tum  super  revelationem  Dei;  quia  sancti  prophetae 
non  voluntate  humana,  sed  Spiritu  sancto  mspirati 
testimonium  perhibent  fidei  christianae,  et  habet 
se  sermo  propheticus  quasi  lucerna  et  lucifer  diem 
verae  fidei  introducens.  Et  hanc  tangit  ibi :  «  i^t 
habemus  firmiorem  propheticum  sermonem  » . 

TBRTIA   PARS   INFORMATIVA. 

Tertia  vero  pars  est  principalis,  quae  continet 
informationem  in  moribus,  maxime  in  ordme  ad 
tempus  futurum.  Et  incipit  cap.  2.  « Fuerunt  vero 
et  pseudoprophetae  » . 


OCTAVA    PARS.  415 

Informat  autem  respectu  duorum  temporum 
futurorum. 

Primo  quidem  respectu  temporis,  in  quo  erat 
futurum  dissidium  haereticorum  et  monuit,  quod 
iam  pro  parte  transiit,  quamvis  nondum  ad  pjenum. 
Et  hoc  facit  in  toto  capitulo  secundo. 

Deinde  vero  respectu  teraporis,  in  quo  erat  iu- 
dtczum  bonorum  et  malorum.  Et  hoc  facit  in  ter- 
tio  capitulo  per  totum. 

Unde  in  capitulo  secundo  agit  db  HAERETrcis 
instruens  Christianos,   qualiter   se  debeant    habere 
ad  ipsos.  Capitulum  em'm  secundum  continet 

1.  Primo  haereticorum  hypocrisim  ei  futuri- 
tionem  eorum,  et  ostenduntur  esse  futuri  per  quod- 
dam  exemplum  similium,  quia  inter  filios  Israel 
statim  a  principio  falsi  prophetae  fuerunt. 

Deinde  vero  ibi:  «Qui  introducent  sectas  per- 
ditionis»,  ostenduntur  habere  triplex  motivum : 

a)  primum  appetitum  vanitatis,  et  ideo  dicit  • 
«Et  introducent  sectas»,  quod  pertinet  ad  prae- 
suppositionem  vanitatum,  quae  est  filia  vanae  glo- 
riae  secundum  Gregorium; 

b)  secundum  appetitum  voluptatis,  et  ideo  sub- 
dit:   «Multi  sequuntur  eorum  kixuriam  «; 

c)  tertium  appetitum  divitiarum  et  mundanae 
prosperitatis,  et  ideo  subdit:   « Et  in  avaritia». 

Et  sic  ex  his  tribus   ostenditur,   quod    necesse 
est,  perversos  homines  et  haereticos  esse  futuros. 

^  2.  Praesens  secundum  capitulura  continet  hae- 
reticorum  poenam  et  condemnationem ,  ibi:  «  Qui- 
bus  ludicium  «,  quam  probat  per  tria  exerapla. 

a)  Primum  de  damnatione  Luciferi  et  daemo- 
niorum,  et  hoc  tangit  ibi:  «  Si  enim  Deus  angelis  » . 


416  COMPENDIUM   AUREOLI. 

b)  Secundum  de  submersione  unwersorum  ho- 
minum  impiorum  per   diluvium  facta,  ibi:   «  Et  si 

originali  mundo  » . 

c)  Tertium  de  suhversione  et  combustione  60- 
domorum,  ibi:   «  Et  civitates  Sodomorum  ». 

Deinde  ex  his  tribus  exemplis  concludit  unam 
generalem   sententiam,    scilicet,    quod   Deus  iustos 
novit  de    tentationibus   eripere   et  iniquos  ad  cru- 
ciandum  reservare,  ibi:   «  Novit  igitur  Deus  pios». 
Deinde  ex  hac  generali  sententia   infert   con- 
clusionem  inteniam,  arguens  per  locum  a  maiori: 
Quoniam  si  non  pepercit   Deus    angelis,  de  quibus 
magis  videretur,  multo  minus  parcet  talibus  homi- 
nibus,  qui  brutales  sunt  et  quasi  pecora  irrationa- 
bilia,  corruptibiha  et  immunda.    Et   hoc  facit  ibi: 
«  Magis  autem  eos,  qui  post  carnem  in  mortem  »  etc. 
3.  Tertio  continet  praesens  capitulum  haereti- 
corum  spurcitias  et  depravationem,  ibi :  «  Hi  vero 
velut  irrationabilia  pecora  » .  Et  ostendit,  ipsos  esse 
plenos  omni  genere  vitiorum : 

Primo  quidem  vitio  ignorantiae,  et  ideo  appel- 
lat  eos  irrationabilia  pecora  in  captionem  et  per- 
niciem  per  ignorantiam  incidentia. 

Secundo  vitio  irreligiositatis  et  irreverentiae 
in  Deum  ac  iniustitiae,  et  ideo  subdit:  « Blas- 
phemantes  in  corruptione  sua  peribunt,  percipientes 
mercedem  iniustitiae  » . 

Tertio  vitio  luxuriae  et  immunditiae,  sub- 
dens:   «  Voluptatem  aestimantes  » . 

Quarto  vitio  gulae  et  gastrimagiae,  unde  sub- 
dit-   «Deliciis  afauentes  in  conviviis  suis». 

Quinto  vitio  dissolutionis  et  impudicitiae  m 
aspectibus  et  in  gestibus,  et  ideo  subdit:  «  Oculos 
habentes  plenos  adulteriis  » . 


OCTAVA    PARS.  417 

Sexto  vitio  avaritiae,  et  ideo  sunt  similes  Ba- 
laam,  perverso  prophetae.  Unde  subdit:  «  Cor  exer- 
citatum  avaritia  habentes,  secuti  viam  Balaam  « . 

Septimo  vitio  hypocrisis  et  inanis  gloriae, 
subdens:   «  Hi  sunt  fontes  sine  aqua». 

Octavo  vitio  malignitatis  et  curae  perversae, 
quia  non  curant  nec  student  nisi  ad  subversionem' 
bonorum,  et  ideo  subdit:  «  Superba  enim  vanita- 
tis  loquentes  pelliciunt  » . 

Nono  vitio  dolositatis  et  promtssionis  mendo- 
sae,  ibi :  «  Qui  in  errore  conversantur,  libertatem 
illis  promittentes  « . 

Decimo  vitio  ingratitudinis  respectu  divinae 
gratiae,  ibi:  «  Melius  enim  erat  illis  non  cogno- 
scere  viam  iustitiae  « . 

Tertium  vero  capitulum  tractat  de  finali  iu- 
Dicio  et  de  fine  mundi,  quod  incipit:  «  Hanc  ecce 
vobis».  Dividitur  in  octo  partes: 

1.  Ostendit  namque  doctrinam  suam,  quae  est 
de  finah  mdicio,  esse  veram  et  firmam  et  valde 
authenticam,  et  quia  a  sanctis  prophetis  introducta 
est  et  ab  Apostolis  et  a  Domino  Salvatore. 

2.  «  Hoc  primum  scientes  «,  ostendit,  hanc  do- 
ctnnam  a  quibusdam  in  futuro  esse  negandam  et 
ponit  rationem  motivam,  ibi:  «  Ex  quo  enim  patres 
aormierunt » . 

3.  Reprobat  et  repellit  istorum  opinionem  er- 
roneam,  ibi:   «  Latet  enim  eos». 

4    Respondet  ad  eorum  rationem  phantasticam 
ibi:   «Unum  vero  hoc  non  lateat  vos,  carissimi».' 
5.  Componit  quandam    moralem   conscientiam 
ponens  antecedens  et  consequens,  ibi :    « Cum  ergo 
naec  omnia  dissolvenda  sint». 

Compendium  Aureoli  o-. 


418  COMPENDIUM   AUREOLI. 

6.  Infert  quandam  suasionem  et  monitionem 
fructuosam  et  eruditionem  principaliter  intentam, 
qualiter  scilicet  debeamus  nos  habere  in  exspe- 
ctando  diem  iudicii;  et  hoc  facit  ibi:  « Propter  quod, 

carissimi  ». 

7.  Ostendit  in  ista  doctrina  et  in  omnibus  ahis 
suis  cum  beato  Paulo  apostolo  plenam  concordiam 
et  confirmat  epistolas  beati  PauH.  Pseudo  enim 
apostoH  dicebant,  illas  non  esse  recipiendas,  quia 
non  erat  apostolus.  De  Petro  autem  hoc  dicere  non 
audebant,  et  hoc  facit  ibi:  «  Sicut  et  carissimus  fra- 
ter  meus  Paulus  » . 

8.  Ultimo  in  exhortatione  et  gratiarum  actione 
finit,  et  concludit  epistolam  suam  ibi :  « Vos  igitur 
fratres,  praescientes  haec  » .  ^         ^ 

Et  in  hoc  finitur  secunda  canonica  beati  Petri. 

Incipit  prima  canonica  beati  loannis  apostoli. 

Nunc  accedit  prima  canonica  loannis  cum  se- 
cunda  et  tertia,  in  quibus  tractat  de  virtutibus 
THEOLOGicis,  sicut  duo  Apostoli  praecedentes  de  vir- 
tutibus  moralibus  tractaverunt. 

Et  prima  quidem,  abundantius  tractans  de 
ipsis,  dividitur  in  novem  partes  secundum  tres  re- 
plicationes.  In  quibus  tractat  primo  de  fide,  deinde 
de  caritate,  deinde  de  spe.  In  secundo  vero  tra- 
ctatu  eodem  modo  replicat.  In  tertio  vero  quasi 
sub  aUo  ordine,  quia  primo  de  caritate,  deinde  de 
fide  et  ultimo  de  spe. 


OCTAVA  PARS.  4I9 

TRACTATUS    PRIMUS. 
PRIMA  PARS. 

De  virtute  fidei. 


In  prima  ergo  parte  agit  de  virtute  fidei,  osten- 
dendo  excellentias  eius.  Et  durat  per  totum  cap.  1. 
et  prmcipium  secundi  usque  ibi  (c.  1-c.  2,  2.):  «Et 
in  hoc  scimus,  quoniam  cognovimus  eum  ».  Circa 
ndem  autem  sic  procedit,  quod 

1.  Ostendit,  ipsam  esse  virtutem,  habentem 
multam  auctoritatem  et  evidentiam,  quantum  ad 
testes,  qui  viderunt,  audiverunt  et  manihus  contre- 
ctaverunt  verha  vitae,  quae  testificati  sunt  nobis 
et  quae  tenemus  per  fidem;  et  hoc  facit  in  princi- 
pio  canonicae,  cum  dicit:   « Quod  fuit  ab  initio». 

2.  Ostendit,  eam  habere  multam  nobilitatem 
et  excellentiam,  quia  facit  homines  habere  socie- 
tatem  cum  sanctis  Apostolis,  imo  etiam  cum  Patre 
et  ftho  lesu  Christo,  ibi:  « Quae  ergo  vidimus». 

3^  Ostendit,  eara  habere  multam  iucunditaiem 
et  cordis  exuberantiara  ac  spiritualera  laetitiam  ibi- 
■'tt  haec  scnbimus  vobis,  ut  gaudeatis». 

4.  Ostendit,  eam  habere  magnara  puritatem  • 
non  enim  est  secta  tenebrarura  et  errorura  et  spur- 
citiarura  et  peccatorura,  sicut  ceterae  sectae  sara-' 
cenorum,  paganorum  et  haereticorum;  s^  sicut 
Deus  est  lux  sanctitatis  et  munditiei,  et  tenebrae 
non  sint  in  eo  ullae,  sic  societas  nostra,  quam  ha- 
bemus  per  fidem,  non  est   in  tenebris  peccatorum 


420  COMPENDIUM  AUREOLI. 

sed  in  luce  et  veritate  morum,  ibi :  « Et  haec   est 

annuntiatio  » .  -lu  * 

5.  Ostendit,  ipsam  habere  summam  utiMatem 
et  efficaciam  et  influentiam  ad  diluendum  peccata. 
lustificamur  enim  per  fidem,  sicut  Apostolus  ait. 
Et  hoc  facit  ibi :  «  Si  autem  in  luce  ambulamus, 
sanguis  lesu  emundat  nos  ab  omni  peccato  ». 

6.  Ostendit,  ipsam  habere  et  in  se  contmere 
multam  necessitatem  et  indigentiam;  non  quidem, 
quod  ipsa  nobis  indigeat,  sed  quia  nos  ea  indige- 
mus.  Diceret  enim  aliquis  forte :  Quia  peccatores 
bene  indigent  ea,  quia  habent  emundare  peccata. 
Ego  autem  non  indigeo,  quia  peccatum  non  habeo. 
Et  ideo  ostendit  nullum  hominem  immunem  esse  a 
peccato  et  per  consequens  indigere  fide  iustificante, 
ibi:    « Si   dixerimus,   quoniam  peccatum  non   ha- 

bemus». 

7.  Ultimo  ipsam  habere  multam  utilitatem  et 
suftcientiam  ostendit.  Sufficientia  enim  magna  ad- 
vocati  Domini  nostri  lesu  Christi  est  ad  propitian- 
dum  peccata  nostra,  imo  totius  mundi,  ibi:  «Filioli 
mei,  hoc  scribo  vobis » . 

SECUNDA  PARS. 

De  virtute  caritatis. 

In  secunda  vero  parte  agit  de  virtute  carita- 
tis  et  ostendit,  quod  ex  caritate  debemus  trta  di- 
liqere  et  amplexari,  videlicet  Deum  et  proximum 
et  actum  virtuosum;  et  tria  fugere  et  devitare, 
scilicet  mundum,  hominem  haereticum  et  omnem 
actum  vitiosum.  Et  durat   pars  illa  ab   iUo  loco 


OCTAVA   PARS.  421 

(c.  2,  3-29.):   «  Et  in  hoc  scimus  >>,  usque  in  finem 
cap.  2. 

Et  dividitur  in  6  partes: 

1.  Ostendit,  quod  ex  caritate  debemus  Deum 
diligere  docendo,  quod  non  sufficit,  Deum  per  fidem 
cognoscere,  sed  necesse  est  et  mandata  servare ; 
ibi:  «Et  in  hoc  scimus,  quoniam  cognoscimus 
eum».  a)  Et  quia  debemus  mandata  servare  et  ca- 
ritatis  perfectionem  habere,  ibi:  «  Qui  autem  ser- 
vat  verbum  eius  ..  b)  Et  quod  debemus  perfectio- 
nem  habere  et  similem  conversationem  in  Christo 
tenere,  ibi:  « Qui  dJcit,  se  in  illo  manere,  debet  sicut 
ille  ambulavit  » . 

2.  Ostendit,  quod  ex  caritate    debemus  etiam 
proximum  nostrum    dihgere.    Et  hoc  ibi:   «  Caris- 
simi,  non    mandatum    novum  »,  ubi  resumit  quod- 
dam  principium  generale  pro  quolibet    Christiano 
quod  dicitur  verbum  vetus,  quod  supra  dixerat  ipsum' 
scihcet  quod  in  Christo  et  in  nobis  tenebrae  nullae 
sunt  aut  esse  debent,  imo   tenebrae    vitiorum   iam 
transierunt,  et  verum  lumen  sanctitatis  iam  lucet. 
Et    deinde   ex    isto   principio   concludit  intentum 
scihcet  proximum  esse   diHi?endura,  quia    qui   odit 
fratrem   suum,    in   tenebris   est.    Qui   vero   diligit 
ipsum,  in  lumine  manet;  ibi:   « Qui  dicit,  se  in  hi- 
mine  esse » . 

3.  Ostendit,  quod  ex  caritate  debemus  omnem 
actum  virtuosum  assumere  et  virtutem  diligere  ibi- 
«  Scribo  vobis,  fihoh  »  etc,  ubi  allicit  ad  virtiitem 
et  puerulos  et  patres  antiquos,  ibi:  «  Scriho  vobis 
patres»,  et  adolescentulos,  ibi:  «Scribo  vobis  in- 
fantes»,  et  perfectiores  ac  viros,  ibi:  «  Scribo  vo- 
bis  luvenes,  quoniam  fortes  estis». 


422  COMPENDIUM   AUREOLI. 

4.  Ostendit,  quod  ex  caritate  debemus  m?m- 
dum  contemnere,  ibi:  «Nolite  diligere  mundum, 
neque  ea  quae  in  mundo  sunt » .  Et  tangit  duas 
rationes,  propter  quas  habens  caritatem  debet  fu- 
gere  mundi  amorem.  a)  primam  quidem  propter 
mundi  ad  Deum  contrarietatem.  Illa  enim  tria, 
quae  sunt  in  mundo,  sunt  contraria  caritati  Patris, 
et  hanc  tangit  ibi:  «  Si  quis  diligit  mundum»; 
b)  secunda  ratio  est,  propter  mundi  mstabihtatem, 
quam    tangit   ibi:    «  Mundus    transit   et    concupi- 

scentia  » . 

5.  Ostendit,  quod  debemus  ex  caritate  haere- 
ticum  hominem  refugere  et  devitare,  ibi:  «  FiUoh 
mei,  novissima  hora  est » .  Ubi  tangit  a)  haeretico- 
rum  multiphcationem,  quos  et  vocat  antichristos, 
ibi:  «Et  sicut  audistis,  quod  antichristus  venit » •, 
b)  et  haereticorum  reprobationem,  quia  licet  ah- 
quando  videantur  ex  nobis  esse,  tamen  non  sunt 
secundum  Dei  praescientiam  et  praedestinationem 
aeternam,  ibi :  «  Et  ex  nobis  prodierunt,  sed  ex  no- 

bis  non  erant ». 

Ponit  etiam  suam  excusationem  describendo 
ista.  Non  enim  facit  hoc,  quia  reputet,  fideles  esse 
ignorantes;  sed  ut  sollicitet  eos  tanquam  scientes, 
ibi:   «  Sed  vos  unctionem  habetis  a  sancto  ». 

c)  Deinde  ponit  haereticorum  quandam  descri- 
ptionem  et  notificationem,  ibi:  «  Et  quoniam  omne 
mendacium  ex  veritate  non  est».  Ibi  emm  dicit, 
quis  est  haereticus  vel  antichristus,  quia  qui  negat, 
quod  lesus  non  est  Christus. 

Deinde  concludit  ex  praecedentibus  suam  m- 
formationem,  scilicet  quod  haeretici  devitandi  sunt, 
et  permanendum  est  in  veritate  ab  initio  audita  et 


OCTAVA    PARS.  423 

ab  Apostolis  praedicata,  ibi:  .  Vos  autem  ciuod  au- 
distis  ab  initio,  in  vobis  permaneat » . . 

6.  Ostendit,  quod  debemus  ex  caritate  omnem 
actum  vitiomm  refugere  et  devitare,  permanendo 
videhcet  m  veritate  vitae,  ad  quam  inducit  unctio 
bpintus  sancti,  quo  inunguntur  Christiani  per  sa- 
cramenta  lesu  Christi.  Ista  enim  unctio  excludit 
omne  mendacium  peccati  et  docet  omne,  quod  est 
verum  et  iustum.  Et  hoc  facit  ibi :  »  Et  vos  un- 
ctionem,  quam  accepistis  ab  eo,  maneat  invobis». 

TERTIA    PARS. 

'         De  virtute  Hpei. 

In  tertia  vero  parte  principali  agit  de  virtute 
spe),  et  incipit  illa  pars  (c.  3,  ].):  ,.  Videte,  qualem 
caritatem  »,  et  durat  usque  in  finem  cap.  3.  Tra- 
ctando  autem  de  spe  facit  sex  per  ordinem. 

1.  Ostendit  namque,  quid  sit  respectu  spei  po- 
tissimum  inductivum,  quia  Dei  adoptio,  quia  enim 
i)eus  intime  nos  dilexit,  quod  voluit  nos  esse  eius 
tlios  et  vocari.  Non  mirum,  sed  debemus  in  ipsum 
sperare,  et  hoc  inductivum  tangit  in  principio:  «  Vi- 
dete,  qualem  caritatem  »   etc. 

2.  Ostendit,  quid  respectu  spei  sit  potissimum 
complet.vum  et  finaliter  terminativum,  quia  Dei 
trmtio.  Debemus  enim  sperare  pro  tinali  termino 
nos  perventuros  ad  Dei  visionem,  per  quam  similes 
e>  erimus,  et  hoc  tangit  ibi :  .  Carissimi,  nunc  tilii 
fei  sumus »  etc. 

3.  Ostendit,  quid  sit  spei  debitum  concomitati- 
vura,  quia  Dei  imitatio  et   conformis    conversatio 


424  COMPENDIUM  AUREOLI. 

ad  Christum.  Debent  enim  spem  comitari  ceterae 
virtutes.  Alioquin  qui  cum  vitiis  et  sine  imitatione 
vitae  Christi  sperat,  iam  non  est  spes,  sed  prae- 
sumtio;  ibi:  « Et  omnis,  qui  habet  hanc  spem, 
sanctificat  se,  sicut  et  ille  sanctus  est » . 

4.  Ostendit,  quid  sit  respectu  spei  potissimum 
erectivum,  quia  Christi  passio  et  meritorum  ipsius 
cumulatio;  nam  ex  meritis  passionis  Christi  potis- 
sime  erigi  possumus  ad  sperandum  ;  et  hoc  tangit 
ibi:   « In  hoc  apparuit  Filius  Dei,  ut  dissolvat  opera 

diaboli » . 

5.  Ostendit,  quid  sit  spei  potissimum  promoti- 
vum,  quia  fratrum  dilectio  et  concordia  vel  unio. 
Qui  enim  extra  amorem  fratris  sui  est,  iam  non 
est  ex  Deo,  nec  habet  sperare  de  eo,  ibi :  « Omnis, 
qui  non  est  iustus » .  Ubi  declarat,  quod  odiens  fra- 
trem  non  debet  sperare  in  Deo  propter  multa: 

a)  et  quia  videlicet  non  est  ex  Deo  nec  filius 
Dei,  ibi:  « Non  est  ex  Deo,  qui  non  diligit  fratrem 

suum»; 

b)  et  quia  habet  Cain  pro  exemplo,  ibi :  « JNon 

sicut  Cain,  qui  ex  maligno  erat »; 

c)  et  quia  talis  similis  est  mundo,  qui  odit 
Christianos  et  per  consequens  caret  vita  et  vitali 
principio,  quod  est  gratia,  et  per  consequens  non 
habet  sperare  in  Christo,  ibi:  « Nolite  vos  mirari, 
fratres,  si  odit  vos  mundus  » ; 

d)  et  quia,  qui  fratrem  odit,  excusare  se  non 
potest  a  mentali  homicidio,  ibi:  «  Omnis  qui  odit 
fratrem  suum,  homicida  est » . 

Deinde  dat  doctrinam  de  diligendi  modo,  do- 
cens,  quod  debemus  pro  fratre  exponere  nostram 
vitam  exemplo  Christi,    ibi:   « In   hoc   cognovimus 


OCTAVA    PARS.  425 

caritatem  Dei «  etc.  Et  quod  debemus  pro  eo  ex- 
ponerenostramsubstantiametfacultates,  ibi:  « Qui 
habuerit   substantiam  mundi    huius  «   etc. 

Deinde  reprobat  dilectionem,  quae  est  in  solo 
verbo  et  manifestatur  solura  per  linguam,  ibi:  «  Fi- 
lioli  mei,  non  dihgamus». 

6.  Ostendit,  quid  sit  respectu  spei  potissimum 
signum  et  potissimum  ostensivum,  et  ponit  signum : 

a)  Primum  quidem  conscientiae  serenatio.  Quem 
enim  in  conspectu  Dei  cor  suum  et  conscientia  non 
reprehendit,  in  hoc  potest  cognoscere,  se  esse  ex 
veritate  et  in  veritate  sperare,  ibi:  « In  hoc  cogno- 
scimus,  quoniam  ex  veritate  sumus». 

b)  Secundum  vero  signum  est  Dei  exaiiditio, 
Cum  enim  Deus  exaudit  nos,  signum  est,  quod  in 
eo  veraciter  speramus,  ibi:  «  Carissimi,  si  cor  no- 
strum  non  roprehenderit  nos,  fiduciam  habemus 
ad  Deum  » . 

TRACTATUS   SECUNDUS. 
PRIMA   (IV.)   PARS. 

Replicatio  de  fide, 

In  quarta  vero  parte  principali  incipit  secun- 
dus  tractatus  et  est  recapitulatio  de  fide.  Et  durat 
haec  pars  a  principio  quarti  capituli  (c.  4,  1-6.): 
«Carissimi»,  usque  ibi:  «  Diligamus  nos  invicem  »*. 
Tangit  autem  tyna  de  fide. 

1.  Ostendit  namque,  de  dono  fidei,  a  cjuo  sit 
immissive,  quoniam  a  Spiritu  sancto,  Spiritus  qui- 
dem  maligni  immittunt  errores  et  haereses.  Et  ideo 


426  COMPENDIUM   AUBEOLI. 

non  est  omni  spiritui  credendura,  sed  spiritui,  qui 
ex  Deo  est;  et  hoc  tangit  ibi:  «  Carissimi,  nolite 
omni  spiritui  credere  » . 

2.  Ostendit  de  dono  lidei,  de  quo  fit  obiective, 
quia  de  Deitate  et  humanitate  unita  in  uno  Do- 
mino  lesu  Christo.  Et  ideo  qui  solvit  lesura,  non 
habet  veram  iidem,  ibi:   « In   hoc  cognoscitur  spi- 

ritus  Dei  » . 

3.  Ostendit  de  dono  fidei,  in  quo  est  et  in  quo 
non  est  possessive.  Ostendit  enim  permixtim,  quod 
fides  non  possidetur  ab  haereticis,  sed  a  fidelibus ; 
illi  enim  habent  spiritura  erroris  et  isti  spiritum 
veritatis,  ibi:  «Vos  ex  Deo  estis,  filioli». 

SECUNDA   (V.)   PARS. 

Replicatio  de  caritate. 

In  quinta  vero  parte,  quaeincipit:  «  Carissimi, 
diligamus  nos  invicem  »  etc,  rursum  tractat  de 
caritate  et  rnonet  nos  ad  eam  propter  quatuor,  quae 
ex  ipsa  proveniunt: 

1.  Ex  caritate  provenit  in  nobis  primo  adoptio 
Dei  filialis.  Facit  enim  hominem  filium  Dei  et  ex 
Deo  nasci,  et  hoc  dicit  in  principio  ibi :  «  Quia  ca- 
ritas  ex  Deo  est,  et  omnis  qui  diligit,  ex  Deo  na- 

tus  est». 

2.  Ex  caritate  provenit  in  nobis  Dei  cogmtio 
salutaris  et  salubris,  ibi:  «Et  cognoscit  Deum ;  qui 
non  diligit,  non  novit  eum  » . 

3.  Provenit  in  nobis  Dei  imitatio  virtualis. 
Ipse  enim  dilexit  nos,  et  idcirco  debemus  ipsum  dili- 
gere  et  proximum,    ut   ipsum  imitemur,  nec  alias 


OCTAVA    PARS.  427 

debite  imitamur,  nisi  per  caritatem  diligamus,  ibi: 
«  In  hoc  est  caritas,  non  quia  nos  dilexerimus 
Deum  » . 

4.  Provenit  in  nobis  ex  cdiviisiie  Det  mansw  ei 
connexio  singularis,  quoniam  per  caritatem  Deus 
manet  in  nobis  et  nos  in  Deo,  ibi:  «  Deum  nemo 
vidit  unquam;  si  diligamus  invicem,  Deus  in  nobis 
manet».  Probat  istam  mansionem  mutuam: 

a)  Ex  persona  Spiritus  sancti,  qui  nobis  com- 
municatur  et  datur  in  caritate,  ibi:  «  In  hoc  co- 
gnoscimus,  quoniam  in  eo  raanemus,  quoniam  de 
Spiritu  sancto  dedit  nobis». 

b)  Probat  idem  ex  persona  Filii,  quae  conver- 
sata  est  nobiscura  in  mundo,  ibi:  « Et  nos  vidimus». 

c)  Probat  idem  ex  hoc  quod  est  coramune  toti 
Trinitati.  Estenim  Deus  caritas  et  amor,  ibi:  «Deus 
caritas  est » . 

TBRTIA    (VI.)    PARS. 

RepUcatio    de   spe. 

In  sexta  vero  parte,  quae  incipit:  « In  hoc  per- 
fecta  est  caritas  Dei  vobiscum»,  tractat  rursum 
de  virtute  spei  et  duo  facit: 

1.  Ostendit,  quod  ex  caritate  virtus  spei  oritur 
et  gignitur.  Qui  enim  sperat  et  est   sine    caritate 
praesumit.  Sed  perfecta  caritas  debet  dare  spem  et 
fiduciam  in    die    iudicii,  ibi:    « In  hoc  perfecta  est 
caritas,  ut  fiduciam  habeamus  in  die  iudicii  ». 

2.  Ostondit,  quod  per  caritatem  oppositum  spei 
tolhtur  et  excluditur,  scilicet  timor  servih-s,  ibi- 
«  Piraor  non  est  in  caritate » . 


428  COMPENDIUM   AUREOLI. 

TRACTATUS    TERTIUS. 
PRIMA   (VII.)   PARS. 

Replicatio  de  caritate. 

In  septima  vero  parte,  quae  incipit:  «  Nos  ergo 
diligamus  Deum  >> ,  rursum  tractat  de  caritate.  Et 
quia  eius  duo  sunt  actus:  primus  potissimus,  qui 
est  respectu  Dei ;  secundus  annexus,  qui  est  respe- 
ctu  proximi;  et  tantum  unus  est  necessario  alteri 
unitus  et  annexus,  idcirco  tria  facit: 

Primo  namque  de  caritate  tractat  quoad  actum 
potissimum,  qui  est  amare  Deum. 

Secundo  ibi:  «  Si  quis  dixerit:  Diligo  Deum, 
et  fratrem  suum  oderit»,  et  tractat  de  caritate 
quoad  actum  annexum,  qui  est  amare  proximum. 
Et  probat,  amandum  esse  proximum  triplici  ratione: 
a)  A  maiori,  ibi:  «  Qui  enim  non  diiigit  fratrem 
suum,  quem  videt  >>  etc. ;  b)  et  ab  auctoritate,  ibi : 
«  Et  hoc  mandatum  habemus  a  Deo  »  etc. ;  c)  et 
a  priori,  ibi:  «  Quia  nati  sumus  ex  eodem  patre 
per  fidem  » .  Et  hoc  facit  in  principio  cap.  5:  «  Omms 
qui  credit,  quoniam  lesus  est  Christus  .>  etc.  Arguit 
enim  sic:  Qui  diligit  gignentem,  diligit  genitum ; 
oranis  autem  fidelis  genitus  est  aDeo:ergo  omnis 
qui  diligit  Deum,  diligit  fidelem  fratrem  suum. 

Tertio  ibi:  «  In  hoc  cognovimus,  quoniam  di- 
ligimus  natos»,  tractat  de  caritate  quantum  ad 
utrumque  actum,  ostendendo  connexionem  eorum; 
quia  signum  est,  quod  homo  diligit  proximum,  cum 
diligit  Deum,  mandata  eius  custodiendo,  et  e  con- 


OCTAVA   PARS.  429 

verso.  Addit  autem  removendo  dubium,  quod  man- 
data  Dei  gravia  non  sunt,  quod  est  intelligendum 
supposita  caritate,  quae  graviora  levia  facit,  ibi: 
«Haec  est  enim  caritas  Dei  sanctificatio  vestra)»! 

SECUNDA    (VIII.)   PARS. 

RepUcatio  de  fide, 

In  octava  parte,  quae  incipit:  «  Quoniam  omne, 
quod  natum  est  ex  Deo»,  tractat  rursum  de  fide 
et  ponit  duas  eius  excellentias: 

Primo  namque   ostendit,  quod    fides   facit  ho- 
minem  mundi  contemptorem,  per  quem  contemptum 
triumphat  fidelis  quilibet  et  vincit  mundum,  et  haec 
est  perfecta    victoria   mundi.    Ponit  autem  istam 
conclusionem  in   principio:   «  Quoniam    omne,  quod 
natum  est  ex  Deo,  vincit  mundum « .  Deinde  oppo- 
nit  ad  hoc  rationem  ex  ipso  Christo,  qui  est  obie- 
ctum  fidei,  dicens,  quod  qui  credit,  lesum  esse  filium 
Dei,  et  ita  credit  eius  Deitatem;  et  cum  hoc  credit, 
ipsum  venisse   per   aquam   et  sanguinem,  tenendo 
suam  humanitatem,  nec  solum  venisse  in  aqua  ba- 
ptismali,  imo  in  aqua  et  sanguine,  quae    fluxerunt 
pro  nobis  ex  suo  vulnere  laterali :  qui  utique  tenet 
hoc   propter    amorem    Christi,   facihter    contemnit 
mundum  et  per  consequens  vincit  ipsum ;  et  hanc 
rationera  deducit  ibi :  «Quis  est,  qui  vincit  mundum  » . 
Secundo  ostendit,  quod  fides  facit  hominem  Dei 
speculatorem ;  fidei  enim    non  potest  subesse  falsi- 
tas,    sicut    aliis    habitibus   intellectivis    humanitus 
acquisitis,  ibi:   «  Et  Spiritus  est,  qui   testificatur  » . 
Ubi  inducit  ad  probandum  fidei  veritatem 


430  COMPENDIUM   AUREOLI. 

a)  testimonium  datum  ah  una  summa  essen- 
tia  Dei,  quae  per  opera,  quae  nullus  alius  homi- 
num  fecit,  manifestissime  declaravit,  se  ipsam  fuisse 
in  illo  homine  modo  singulari.et  personali.  Et  hoc 
facit  in  principio,  cum  dicit :  «  Et  Spiritus  est,  qui 
testificatur,  quoniam  Christus  est  veritas».  Ibi  enim 
per  Spiritum  accipitur  communis  essentia,  iuxta  illud 
loannis  (c.  4,  24.):  «  Spiritus  est  Deus  «. 

b)  Inducit  testimonium  datum  a  personarum 
Trinitate.  A  Patre  quidem,  cum  ait  de  caelo:  «  Hic 
est  filius  meus  dilectus » .  Et  a  Spiritu  sancto,  cum 
corporali  specie  descendit  sicut  columba  in  ipsum. 
Et  ab  ipsomet  Verbo  et  Filio,  cum  ait:  «  Ego  et  Pa- 
ter  unum  sumus».  Et  hoc  facit  ibi:  « Quoniam 
tres  sunt,  qui  testimonium  dant  in  caelo » . 

c)  Inducit  testimonium  de  humana  naiura^  ex 
effusione  aquae  et  sanguinis,  et  emissione  spiritus 
in  ara  crucis,  quae  quidem  effusio  testatur  verita- 
tem  humanitatis.  Nam  si  fuisset  corpus  phantasti- 
cum,  ista  non  emanasset.  Et  si  non  habuisset  ani- 
mam  (ut  dixit  Apollinaris),  iam  inclinato  capite  non 
emisisset  spiritum;  et  virtutem  deitatis,  quia  posuit 
animam  suam,  cum  vohiit,  et  aquam  miraculose 
per  modum  fontis  scaturientis  effudit  corpore  mor- 
tuo.  Et  hoc  facit  ibi :  «  Et  tres  sunt,  qui  testimo- 
nium  dant  in  terra  »   etc. 

d)  Inducit  testimonium  internae  experientiae 
et  conscientzae.  Nam  quilibet  fidelis  considerans 
testimonium  operum  virtuosorum  et  miraculorum 
Christi,  quae  nulla  alia  creatura  fecit,  aut  facere 
potuit,  quod  quidem  testimonium  maius  est  omni- 
bus  testimoniis  quorumcumque,  ex  hoc  concipit  m 
se  ipso  testimonium  conscientiae.  Unde  cuihbet  di- 


OCTAVA    PARS.  431 

cit  Spiritus  sanctus  interius,  quod  Christus  est  filius 
Dei,  et  sic  quilibet  fidelis  habet  testimonium  Dei 
in  se,  ibi:   «  Si  testimonium  hominum  accepiraus». 

TERTIA    (IX.)   PARS. 

Replicatio   de   spe. 

In  nona  vero  parte  et  ultima  tractat  rursum 
de  spe,  et  incipit  ibi:  «  Et  hoc  est  testimonium, 
quoniam  vitam  aeternam  dedit  nobis».  Ostendit 
autem,  quae  sunt  ista,  quae  iam  quilibet  fidelis 
tenet  per  spem,  aut  tenere  debet.  Et  ponit  septem: 

1.  Quilibet  enim  fideh*s  debet  sperare  firmiter, 
se  obtenturum  a  Deo  aeternam  perfruitionem,  unde 
concludit:  «  Haec  scribo  vobis,  ut  sciatis,  quoniam 
vitam  aeternam  habebitis». 

2.  Debet  sperare,  quod  obtinebit  a  Deo  beni- 
gnam  exauditionem  omnium  petitionum  suarum,  et 
hocponitibi:  « Et  haec  fiducia,  quam  habemus 
ad  Deum,  quod  quaecumque  petierimus,  audiet  nos  » . 

3.  Debet  sperare,  quod  obtinebit  a  Deo  fra- 
ternam  condonationem.  Si  enim  pro  fratre  exsistente 
in  peccato  oraverimus,  sperare  debemus,  quod  ob- 
tinebiraus  et  dabitur  nobis  a  Deo.  Et  hoc  si  sit 
peccatura  citra  raortera,  orandum  non  est;  si  nobis 

^  constet,  quod  aliquis   sic   peccaverit.    Et  hoc  ponit 
ibi:   «  Qui  scit  fratrem  suum  peccare  »   etc. 

4.  Debet  sperare,  quod  obtinebit  ab  eo  perfe- 
ctam  custoditionem  ab  omni  peccato  et  a  diabolo, 
ibi :  «  Scimus,  quia  omnis,  qui  natus  est  ex  Deo,' 
non  peccat,  et  malignus  non  tangit  eum  ». 


432  COMPBNDIUM  AUREOLI. 

5.  Debet  sperare,  quod  obtinebit  ab  eo  mun- 
danam  debellationem,  sicut  supra  dictum  est,  quod 
fides  nostra  vincit  raundum,  ibi :  «  Scimus,  quoniam 
ex  Deo  sumus,  et   mundus   totus  in  maligno  posi-  / 

tus  est » .  . 

6.  Debet  sperare,  se  iam  obtinuisse  ab  eo  m- 
ternam  illustrationem  et  cognitionem  veri  Dei,  ibi: 
«  Et  sciraus,  quoniam  Filius  Dei  dedit  nobis  sen- 
sum,  ut  cognoscamus  verum  Deum  » . 

'7.  Debet  sperare,  se  iam  obtinuisse  a  Deo  sa- 
cram  et  imraaculatara  religionem,  oppositam  idolo- 
latriae  et  superstitioni  simulacrorura,  et  propter  hoc 
concludit:  «  Hic  est  verus  Deus  et  vita  aeterna, 
filioli,  custodite  vos  a  siraulacris.  Amen » . 
Et  in  hoc  finitur  prima  canonica  loannis. 

Incipit  secunda  canonica  beati  loannis. 

Nunc  accedit  secunda  canonica,  quara  scripsit 
loannes  cuidara  nobili  dorainae,  quae  nuncupabatur 
Electa;  quae  cura  esset  raagnae  auctoritatis  et  no- 
bilitatis,  raultos  habebat  subditos,  quos  oranes  nu- 
triebat  in  fide.  Et  ideo  Apostolus  sibi  scribit  agens 
de  tribus  virtutibus  theologicis,  sicut  m  praece- 
denti  epistola,  breviter  taraen  et  succincte. 

Praesens  ergo  canonica  dividitur  in  oc^^opartes: 

1.  In  prima  quidem  continetur  quaedam  salu- 

tatio   amorosa;   unde   dicit:   «  Senior  Electae  do- 

minae  » .  , 

2   In  secunda  vero  continetur  quaedara  eocsut- 

tatio  viscerosa  de  profectu  et  bona  faraa  eiusdem 
dominae  et  filiorum  suorum,  unde  subdit:  «  Gavi- 
sus  sum  valde  » . 


^  OCTAVA   PARS.  433 

3.  In  tertia  vero  continetur  quaedam  exhortatio 
virtuosa  de  irapletione  mandati  antiqui,  dati  a 
Christo  de  caritate  et  amore  fraterno,  et  de  im- 
pletione  mandatorum  ceterorum,  et  permanentia  in 
fide  ab  initio  audita  et  Apostolis  praedicata,  ibi: 
«  Et  nunc  rogo  te,  domina  ».        ■ 

4.  In  quarta  vero  parte  continetur  quaedam 
consultatio  luminosa,  clara  et  vera.  Consulit  enim 
et  monet,  ut  caveat  a  seductoribus  et  falsis  apo- 
stolis  ac  haereticis,  nuntiis  antichristi,  ibi :  «  Quo- 
niam  multi  seductores  exierunt  in  mimdum  « .  Et 
tangit  tres  rationes: 

a)  quia  prima  est  nequitia  eorum,  et  hoc  tan- 
git  in  principio; 

b)  secunda  est  amissio  iam  habitorum  bono- 
rum,  quae  cito  perderet,  qui  ab  ipsis  non  caveret; 
ibi:  «  Videte  vosmetipsos,  ne  perdatis,  quae  ope- 
rati  estis  » ; 

c)  tertia  est  adeptio  maximorum  donorum. 
Qui  enim  permanent  in  doctrina  Apostolorum  et 
cavent  sibi  a  seductionibus  haereticorum,  habent 
Patrem  et  Filium  et  Deum  trinum  hic  per'fidem  et 
spem,  et  perfectius  habebunt  in  patria  per  visio- 
nera  et  rera.  Et  hanc  tangitibi:  «  Qui  perraanet 
m  doctrina  » . 

5.  In  quinta  vero  parte  continetur  quaedara 
excommimicatio  vigorosa  praedictorum  haeretico- 
rum,^  unde  praecipit,  non  comraunicare  cura  talibus 
nec  in  domo,  nec  in  salutatione,  nec  in  verbo;  ibi: 
« Si  quis  venit  ad  vos,  nolite  eura  recipere  in  dorao' 
nec  ave  ei  dixeritis  » .  ' 

6.  In  sexta  vero  parte  continetur  quaedara  re- 
promissio  gloriosa,  et  dicit,  hoc  se  praedixisse,  quae 

Compendium  AureolL  os 


I 


434  COMPENDIUM   AUREOLI. 

scripta  dicta  sunt,  ut  non    confundantur,   sed   po- 
tius  glorientur  in  die  iudicii;  ibi:   «  Ecce  praedixi 

vobis  » . 

7.  In  septima  vero  parte  continetur  quaedam 
excmatio,  et  cum  hac  est  quaedam  ohlatio  gaudio- 
sa,  nam  excusat  se  de  scribendo  plura,  ibi:  «Plura 
habens  scribere  vobis  >>,  et  offert  eis  suam  praesen- 
tiam,  promittens  eis  cito  se  venturum  ad  eos,  ut 
gaudium  eorum  sit  plenum,  ibi:  «  Spero  enim  me 
futurum  apud  vos  » . 

8.  In  octava  vero  parte  et  ultima  contmetur 
quaedam  condusio  et  consummatio  gratiosa,  unde 
dicit:  «  Salutant  te  filiae  sororis  tuae.  Gratia  tecum. 

Amen  » .  . 

Et  in  hoc  finitur  secunda  canonica  loannis. 

Incipit  tertia  canonica  beati  loannis. 

Nunc  accedit  tertia  canonica  loannis,  quam  di- 
rexit  cuidam,  nomine  Gaio,  de  eadem  materia,  et 
in  octo  partes  dividitur. 

Primo  namque  Gaium  salutat,  dicens:  «  Semor 

Gaio » . 

Secundo  eius  benevolentiam   captat,   reserans 

sibi,   quod   ipse   iugiter   orat,  ibi:   «  Carissime,  de 
omnibus  orationem  facio». 

Tertio  de  ipso  exsultat  ratione  famae  et  con- 
versationis  suae  bonae,  ibi:  « Gavisus  sum  valde».^ 

Quarto  ipsum  de  uno  singulariter,  scilicet  de 
hospitalitate,  commendat.  Quia  ipse  libenter  recipie- 
bat  pauperes,  qui  discurrebant  ad  praedicandum 
ibi:  «Carissime,  fideliter  agis,  quidquid  operaris  ii" 
fratres  » . 


OCTAVA    PARS.  435 

Quinto  ad  cautelam  ipsum  inducit  respectu  hae- 
reticorum  et  maxime  cuiusdam,  qui  dicebatur  Dio- 
tropes.  Unde  praecipit  sibi,   ut  caveat   ab  iUo  et 
hoc  facit  ibi:  .<  Scripsissem  forsan  ecclesiae;  sed  is 
qui  amat  primatum  gerere »   etc.  ' 

Sexto  ad  imitandum  invitat  respectu  bonorum 
et  maxime  cuiusdam  viri,  qui  dicebatur  Demetrius 
ibi:  «Canssime,  noli  imitari  malum»;  sequitur: 
«  Demetno  test.monium  redditur  ab  ipsa  veritate». 
Septimo  de  ampliori  scriptura  se  excusat,  ibi: 
«  Multa  habeo  tibi  scribere  ». 

Octavo  et  ultimo  in  salutatione  finit  epistolam 
etconsummatdiceus:  «Pax  tibi.  Salutantte  amici». 
Jit  jn  hoc  tertia  canonica  loannis  finitur. 

Incipit  epistola  canonica  ludae. 

confirmativa  sex  praecedentium.  Suadet  enim  per- 
manere  m  doctrina,  quae  praedicta  est  ab  Aposto- 
hs  Dommi  nostri  lesu  Christi,  et  est  confutativa 
doctnnae  pseudoapostolorum  et  haereticorum  qui 
lam  msurrexerant  in  Ecclesia  primitiva.  Licet'enim 
^cobus,  Petrus  et  loannes  scripserint  contra  prae- 
dictos,  mhilommus  magis  lacobus  ex  intento  immo- 
ratus  est  circa  informationem  fidelium  in  virtuti- 
bus  moralibus  in  generali  sine  distinctione  statuum- 
Petrus  vero  m   speciali   secundum  diversos  status 

ttntin- *'""?"' '^°"""''   '-''"   circa  informa- 
bonem  fidehum  m   virtutibus  theologicis.  Iste  au- 

ha^reticotr  """"'^  ""^^^  '«^'""^•"  '«*-"- 


436  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Et  dividitur  praesens  epistola  in  a)  salutatio- 
nem  et  exordium,  b)  narrationem  seu  tractatum, 
c)  conclusionem  seu  finem  et  terminum. 

I.   SALUTATIO  ET   EXORDIUM. 

1.  Primo  ergo  ponit  salutationem  et  exordium,  1 
ubi  introducit  salutantem  personam,  describendo 
eam  a  nomine,  cum  ait:  « ludas  »,  et  a  recta  fide, 
cum  subdit:  « lesu  Christi  servus»,  et  a  discretivo 
cognomine,  cum  subdit:  «  Frater  autem  lacobi». 
Quod  dicit,  ut  distinguatur  a  lada  Iscarioth,  vel 
ut  eius  doctrina  magis  authentica  reputetur  ratione 
fratris,  et  quia  cognatus  Domini. 

2.  Introducit   etiam   salutatam  ecclesiam   sub^ 
triplici  praerogativa :  ^  , 

a)  Nam  et  electam  aeternaliter,  cum  dicit:| 
«  Qui  sunt  in  Deo  patre  dilectis»; 

b)  et  aggregatam  temporaliter  in  Christo,  cum 

subdit:   «Vocatis»; 

c)  et  custoditam  finaliter  inter  multas  tenta- 
tiones  et  persecutiones,  cum  ait:  « Conservatis  » . 

3.  Et  introducit  salutationis  formam,  optando 
eis  remissionem  culpae,  cum  dicit:  « Misericordia 
vobis»;  et  tranquillitatem  conscientiae,  cum  sub- 
dit :  «  Et  pax  adimpleatur » . 

II.   NARRATIO. 

Secundo  vero  ponit  narrationem  seu  tractatum, 
ibi:  «Carissimi,  omnem  sollicitudinem  faciens», 
ubi  praemittit  intentam  conclusionem  dicens,  quod 
haec  est  intentio,  qualiter  scribit  pro  communi  sa- 


OCTAVA   PARS.  437 

lute  eorum,  scilicet   quod  non   immutentur  a  vera 
Me  eis  tradita   ab  Apostolis,  imo  pro  ea  certent. 
iJemde  ibi :  «  Subintroierunt  enim  quidam »   addu- 
cit  pro  hoc  intentam  rationem,  et    est,  quia   multi 
Haeretic.  et  simulati  praedicatores  ac  christiani  illo 
tempore  subintroierant,  qui  ipsos  subvertere  niteban- 
tur;  et  contra  isios  haereticos  sic  procedit,  quod 
Primo  eos  repellit  per  divinam  praescientiam 
dicens,  quod  adhuc  praesciti  sunt  ab  aeterno  in  di- 
vina  praescientia,  ut  sint   reprobi  et  Dei  eratiam 
in  luxuriam  transferant. 

Secundo  ibi :   «  Commonere  autem    vos  volo  » 
inducit  contra  eos  multiplicem  veteris  testamenti  fil 
guram  dicens,  quod  horum  typum  et  figuram  gere- 
bant  illi  qui  prostrati  bt  perditi  fuerunt  in  deserto 
quoniam   Dominus  lesus  de  terra   Aegvpti  suum 
popu  um  educebat.  Similiter  etiam  Lucifer  et  ceteri 
angeh,  qui  suum  domicihum  et  principatum  per  su- 
perbiam  amiserunt.   Et   Sodoma   et  Gomorrha  ac 
cmtates  fimtimae,  quae  ratione  luxuriae  et  super- 
biae  combustae  fuerunt.  Isti  autem  carnales  erant 
et  tamquam  superbi   maiestatem    Domini  blasphe- 
mantes.  ^ 

Tertio  ibi :  «  Cura  Michael  archangelus  »  in- 
ducit  contra  eos  archangelorum  reverentiam,  dicens 
quod  Michael  archangelus  non  fuit  ausus  blasphe- 
mare  d.abolum,  cum  disputaret  de  corpore  Movsi 
cum  eo  volente,  ut  revelaretur  filiis  Israel  locus 
sepulcri,  ad  hoc,  ut  Moysen  adorarent  et  in  idolola- 
triam  inciderent,  sed  potius  ad  Deum  recurrit,  ut  ipse 
increparet  et  prohiberet.  Isti  autem  haeretici  absque 
reverentia  et  tiraore  blaspliemabant  Dorainuin  le- 
sura  Christum. 


438  COMPENDIUM  AUREOLI. 

Quarto  ibi:  «  Quaecumque  autem  naturaliter  », 
inducit  contra  eos  brutorum  malitiam,  quam  huius- 
modi  haeretici  imitantur. 

Quinto  ibi:  « Vae  illis,  qui  in  via  Cain  abie- 
runt  >) ,  inducit  contra  eos  hominum  nequitiam,  Cain 
scilicet  et  Balaam  et  Core,  quam  isti  imitantur. 
Sexto  ibi :  «  Isti  sunt  nubes  sine  aqua » ,  et  in- 
ducit  contra  eos  multiplicem  naturalem  figuram. 
Assimilat  enim  eos  nubibus,  ventis  et  infructuosis 
arboribus  et  fluctibus  marinis  spumantibus  et  stel- 
lis  errantibus  propter  multiplex  vitium. 

Septimo  ibi:   «  Prophetavit  autem  de  his  »,  m- 
ducit  ergo  contra  eos  Henoch  sancti  prophetiam.^ 
Octavo  ibi:   «  Vos    autem    carissimi»,  inducit 
contra   eos   auctoritatem  apostolicam    et   verorum 
Apostolorum  doctrinam. 

Nono  ibi:   «  Vos    autem  carissimi».  Concludit 
informationem   moralem  et   virtutum  disciplinam, 
monens  eos  de  dilectione  et  arguitione   vitae  isto- 1 
rum  et  miseratione  incorrigibilitatis  eorum,.  si  ah- 
qui  tales  inveniantur. 

III.   CONCLUSIO. 

Ultimo  in  tertia  parte  principali  post  saluta- 
tionem  et  narrationem  ponit  conclusionem  ac  gra- 
tiarum  actionem,  ibi:  «  Ei  autem,  qui  potens  est 
vos  conservare  sine  peccato...  Amen». 

Et  sic  finitur  canonica  ludae.  I 

Incipit  quartus  liter  epistolaris,  scilicet  Apocalypsis.         1 

Nunc  accedit  quartus  liber  epistolaris,  videli- 
cet  Apocalypsis,  in  quo   loannes   unam  conclusiO" 


OCTAVA    PARS.  439 

nem  intendit,  videlicet  aperire  decursum  totius 
Lcdestae  quantum  ad  prosperitates  et  adversita- 
tes  notabiles,  quae  debebant  illi  contingere  a  sui 
fundatione  usque  in  tinem.  Et  dividitur  in  duas 
partes,  videlicet  in  praefationem,  quae  continet 
praeambulum,  et  in  narrationem,  quae  continet  pro- 
cessum.  Et  incipit  secunda  capitulo  2:  « Et  ano-elo 
Ephesi  »,  et  durat  usque  in  finem  libri.  ° 

1.    PEAEAMBULUjM. 

Primum  ergo  capitulum  continet  per  modum 
praeambuh  quaedam  generaiia  respectu  libri  totius. 
i.  Contmet  namque  primo  iiuius  libri  scriptu- 
rae  excellentiam  ct  auctoritatem.  Non  est  enim 
quaecumque  scriptura,  sed  apocalypsis  et  revelatio 
nec  revelatio  quaecumque,  sed  summe  authentica' 
quod  apparet  per  auctoritatem  quatuor  persona- 
rum,  quae  mducuntur,  scilicet  lesu  Christi  et  Dei 
ratris  et  loannis  et  Angeli. 

2.  Continet  huius  scripturae  efficaciam  et  utt- 
Matem,  quam  ostendit  loannes,  cum  subdit:  «  Bea- 
tus  qui  legit  et  qui  audit ». 

_  3.  Continet  huius  scripturae  sufficientiam  et 
umversahtatem,  non  enim  appropriatur  uni  eccle- 
siae,  sed  mittitur  septem  ecclesiis,  quae  sunt  in 
Asia;  imo  et  sufficienter  continet  ea,  quae  spectant 
ad  universalem  Ecclesiam,  et  ideo  subditur:  « loan- 
nes  septem  ecclesiis,  quae  sunt  in  Asia . . 

4.  Continet  personae  scribontis  amicitiam  et 
bemgmtatem,  cum  subditur:  .  Gratia  vobis  et 
pax»;  ubi  implorat  eis  gratiam  a  tota  Trinitate: 


440  COMPENDIUM   AUREOLI. 

a)  a  persona  prima:  «  Ab   eo,  qui  est  et   qui 

prat » * 

b)  a  persona  tertia  Spiritus  sancti,  cum  dicit: 

«  Et  a  septem  spiritibus  » ; 

c)  a  persona   media   Fiiii,  cum  addit:   «  Et  a 
lesu  Christo  ».  Commendat  autem  Dominum  lesum 
Christum  a  seoc  praerogativis  et  excellentiis:  at- 
tribuit  namque   sibi  a)  veritatem  eruditionis,   cum 
dicit:  « Qui  est  testis  fidelis»;  P)  primitatem  resur- 
rectionis,  cum  subdit:  «  Primogenitus  mortuorum  »; 
T)  potestatem  et   universitatem    dominatioms,  cum 
subdit:  «  Et  princeps  regum  terrae»;  5)  largitatem 
benedictionis,  qua  benedixit  nos,  cum  subdit:  « Qui 
dilexit  nos  et  lavit  nos » ;  ^)  aequitatem  retributioms, 
quam   habebit   in    mundo,  cum    subdit:   «  Et  ecce 
venit  cum  nubibus»;  q  entitatem  omnimodae  com- 
prehensionis  et  aeternitatem    durationis,  cum  sub- 
iungit:   «  Ego  sum  alpha  et  omega». 

5.  Continet  huius  scripturae  congruentiam  et 
idoneitatem  quantum  ad  locum  solitarium,  qmam 
insula  Pathmos,  et  tempus  festivum,  quia  dommica 
die  et  scriptorem  idoneum  in  exilio  pro  veritatis 
testimonio  relegatum,  et  mediatorem  authenticum 
angelum,  scilicet  habentem  vocem  tanquam  tubae. 
Et  haec  omnia  tanguntur  ibi :  « Ego  loannes  frater 

vester  vidi »   etc. 

6.  Continet  huius  scripturae  capacitatem  et 
materiam,  videlicet  tribulationem,  quam  passura 
est  Ecclesia,  quae  praefigurabatur  per  septem  can- 
delabra  aurea ;  et  consolationem,  quam  receptura 
est  a  Christo,  quae  designatur  per  hoc,  quod  l^iims. 
hominis  erat  in  medio  candelabrorum  aureorum ' 
hoc  est  in  medio  ecclesiarum  ad  consolandum.  Et 


OCTAVA   PARS.  441 

hoc  facit  ibi  loannes:   «  Et  conversus  vidi  septem 
candelabra  » . 

Ubi  describitur  Filius  hominis: 

quantum  ad  vestimentum,  quia   erat   vestitus 
podere, 

et  quantum  ad  cingulum,  quia  praecinctus  erat 
ad  mamillas  zona  aurea, 

et  quantum  ad   capillos,  quia  caput  et  capilli 
erant  tanquam  lana  alba  et  tanquam  nix, 

et  quantum  ad  aspectum,  quia  oculi  eius  erant 
tanquam  flamma  ignis, 

et  quantum  ad  incessum,  quia  pedes  eius  erant 
similes  aurichalco, 

et  quantum   ad   verbum,  quia   vox   illius  erat 
tanquam  vox  aquarum  multarum, 

et  quantum  ad  manum,  quia  habebat  in  dextera 
sua  stellas  septem, 

et  quantum  ad  instrumentum  beUicum,  quia 
de  ore  eius  gladius  acutus  exibat, 

et  quantum  ad  vultum,  quia  facies  sicut  sol 
lucens. 

Quae  novem  conditiones  significabant  novem 
virtutes  et  excellentias,  in  Christo  existente  in  Ec- 
clesia,  ut  eam  consoletur  in  omni  tribulatione  sua. 

7.  Continet  huius  scripturae  'praedaritatem  et 
singularem  reverentiam,  quae  sibi  est  exhibenda, 
in  cuius  signum  loannes  ad  ipsius  notitiam  acce- 
dens  cecidit  ad  pedes  magistri  ostensi,  scilicet  Chri- 
sti,  et  ab  eo  confortatus  et  elevatus  est.  Et  hoc  tan- 
git  ibi:   «  Hoc  cum  vidissem,  cecidi  ad  pedes  eius  ». 

Ergo  continet  huius  scripturae  modum  et  for- 
mam,  ostendens,  quod  habet  obscuritatem  cum  ali- 
quali  evidentia   mixtam,    quod  colligitur   ex    hoc, 


442  COMPENDIUM    AURBOLI. 

quod  cum  figuris  et  signis  aliqua  pauca  mysteria 
explicantur,  ex  quibus  tanquam  ex  clavibus  obscu- 
ritates  figurarum  et  aenigmatum  reserantur ;  alias 
totum  esset  occultum  et  clausum.  Et  ideo  iubetur 
loanni,  quod  scribat  mysterium  septem  stellarum 
et  septem  candelabrorum,  et  saepe  in  isto  libro  ali- 
quod  verbum  breve  pro  expositione  figurarum  addi- 
tur,  ut  est  illud  « aquae  multae  » ,  sunt  populi 
multi,  et  «  qui  habet  intellectum,  computet  nume- 
rum  bestiae  » . 

Hic  igitur  modus  procedendi  innuitur  nobis  ibi : 
«  Scribe  ergo,  quae  vidisti » . 

Nunc  accedit  secundum  capitulum,  ubi  in- 
choatur 

II.    TRACTATUS. 

Tractatus  et  processus  totius  libri,  qui  dimdi' 
tur  in  partes  duas: 

In  partem,  quae  continet  inspirationem  morum, 
et  respicit  Asianam  ecclesiam  in  speciali  (c.   2-3.). 

Et  in  partem,  quae  continet  reserationem  se- 
cretorum  futurorum  et  arcanorum,  et  respicit  to- 
tam  Ecclesiam  catholicam  in  generali.  Et  incipit 
pars  illa  quarto  capite:   «  Post  hoc  vidi  »  etc. 

PARS  I.  ECCLESIA   ASIANA. 

Informatio  morum. 

Prima  pars,  quae  continetur  in  duobus  capi- 
tulis,  secundo  et  tertio,  dividitur  in  septem  partes, 
secundum  quod  scribit  septem  episcopis  septem  ec- 


OCTAVA   PARS.  443 

clesiariim  existentium  in  Asia,  qiiocl  ideo  facit,  quia 
regio  illa,  scilicet  Asia  minor,  erat  curae  suae'com- 
missa  et  in  sortem  suae  praedicationis  advenerat. 

i.  Timotheo,  episcopo  Ephesino. 

Scribit  itaque  primo  Timotheo.  archiepiscopo 
Ephesino,  hortando  ipsum  ad  caritatem  proximi  et 
amorem.  Constat  enim  ex  historiis,  Timotheum  ab 
apostolo  Paulo  Ephesinum  archiepiscopum  consti- 
tutum  et  ibidem  supervixisse  usque  ad  primum  an- 
num  Neronis  ^  imperatoris,  qui  Domitiano  successit, 
sub  quo  Doraitiano  loannes  librum  istum  scripsit! 
Et  ideo  angehis,  hoc  est  archiepiscopus,  tunc  erat 
I    Timotheus.  Scribendo  igitur  ilH, 

a)  praemittit  Christi  commendationem,  dicens: 
«  Haec  dicit,  qui  tenet  septem  stellas  « .     ' 

b)  Subiungit  Timothei  et  Ephesiorum  fidelium 
quoad  aliquam  approbationem,  cum  ait:  «Scio  opera 
tiia  et  laborem  tuum,  quia  non  potes  sustinere  ma- 
los».  Et  ad  litteram  ita  fuit.  Nam  Ephesini  per- 
stiterunt  in  verbo  veritatis  nec  receperunt  pseudo- 
apostolos,  nec  fuerunt  per  eos  depravati,  sicut  ex 
argumento  super  epistolam  ad  Ephesios. 

c)  Deinde  subiungit  eorundem  quoad  ahquam 
reprobationem  et  reprehensionem,  cum  dicit:  « Sed 
habeo   adversum    te   pauca,    quia    caritatem    pri- 

,.   mam  »   etc. 

r         d)  Deinde  subiungit  exhortationem    ad    fervo- 
rem  et  caritatem,  quia  ad  litteram  in  eis  refrigue- 

^  Sic!  Neronis  pro  Nervae. 


444  COMPENDIUM  AUREOLI. 

rat  caritas  erga  proximum,  et  hoc  facit  ibi:   « Me- 
mor  esto  itaque  »  etc. 

e)  Deiiide  subiungit,  nisi   corrigantur,  commi- 
nationem,    cum    dicit:   «  Sin    autem   venio   tibi,  et 

movebo  »  etc. 

f)  Deinde  excitat  omnium  audientium  intentio- 
nem,  quia  quod  uni  dicit  omnibus  dicit,  ibi :  «  Qui 
habet  aures  audiendi,  audiat». 

g)  Ultimo  addit  repromissionem,  ibi:  «Vincenti 
dabo  edere  de  ligno  vitae  » . 

2.  Beato  Polycarpo,  episcopo  Smyrnensi. 

Secundo  vero  ibi:  « Et  angelo  Smyrnae  eccle- 
siae  scribe  »,  scribit  beato  Polycarpo,  episcopo 
Smyrnensi,  hortando  ipsum  et  subiectam  ecclesiam 
ad  firmitatem  et  vigorem  in  persecutionibus.  Con- 
stat  enim  ex  dictis  Eusebii  in  ecclesiastica  historia 
(lib.  4,  cap.  12)  et  Hieronymi  in  libro  iliustrium 
virorum,  Polycarpum  et  Papiam  fuisse  auditores 
loannis  apo^toli,  et  Polycarpum  institutum  ab  eo 
episcopum  Smyrnensem.  Scribendo  igitur  sibi, 

a)  praemittit  Christi  commendationem  ut  prius, 
dicens:  «  Haec  dicit  primus  et  novissimus  ». 

b)  Subiungit  eius  approbationem,  quia  ad  lit- 
teram  episcopus  iste  fuit  valde  perfectus  et  litte- 
ratus,  et  multos  libros  adversus  ludaeos  composuit; 
et  ideo  subdit:  «  Scio  tribulationem  tuam  et  blas- 
phemaris  ab  his,  qui  se  dicunt  ludaeos  esse  » . 

c)  Deinde  ponit  eius  confortationem,  animando 
ipsum  ad  vigorem  et  ad  firmitatem,  quia  habebat 
ibi  pati.  Unde  et  sub  Antonino  in  Smyrna  cum  plu- 
ribus  aliis  quasi  innumerabilibus  martyribus  passus 


OCTAVA   PARS.  445 

est^;  et  ideo  subdit:  «  Nihil  horum  timeas,  quae 
passurus  es.  Ecce  missurus  est  diabolus  ex  vobis 
aliquos  in  carcerem  » . 

d)  Deinde  ponit  repromissionem,  ibi:  «Esto  fide- 
lis  usque  ad  mortem  » . 

e)  Deinde  vero  excitat  omnium  legentium  in- 
tentionem,  ibi :  «  Qui  habet  aures  audiendi,  audiat » . 

f)  Et  concludit  pro  sustinentibus  et  toleranti- 
bus  mala  aeternam  retributionem,  ibi:  «  Qui  vi- 
cerit » . 

3.  S.  Carpo,  episcopo  PergamensL 

Tertio  scribit  S.  Carpo,  episcopo   Pergamensi 
hortando  ipsum  ad  castitatem  et  decorem    vel  po- 
tms  subiectum  sibi  populum.  Constat  autem  secun- 
dum  Eusebium  (loc.  cit.),  Carpum  fuisse  ibi  episco- 
pum   et  martyrizatum  cum    pluribus,   quia  genti- 
les  illius  civitatis  zelabant  plurimum  pro  idolis  suis 
ideo  ibi  erat  grandis  persecutio  contra  Christianos' 
propter  quod  appelJatur  sedes  satanae  locus  iste' 
Primus  autem  inter   passos  appellari  potuit  Anti- 
pas,  quamvis  ex   historiis  hoc  non  constet.  Ibidem 
etiam   fideles    aliqui   iuxta    Nicolaitarum    sectam 
reputantes,  mulieres  debere  esse  communes,  et  usum 
earum  mdifferenter  a  gentilibus  mulieribus  ad  ido- 
lolatriam  mducebant,  et  ideo  reprehendit  eos  tan- 
^quam  tenentes  doctrinam  Balaam. 
'        a)  Praemittitur  ergo  Christi  commendatio,  ibi : 
«  Haec  dicit,  qui  habet »  etc. 

Ut  Eusebius  .i«  libro  eccl.  historiae  dicit. 


446  COMPENDIUM   AUREOLI. 

b)  In   prophetia   subiungitur  commendatio  de 
passionibus  et  martyrio,  ibi:   «  Scio,  ubi  habitas  ». 

c)  Adiungitur  reprehensio :  «  Sed  habeo  adver- 

sum  te». 

d)  Admittitur  comminatio:    «  Similiter   poeni- 

tentiam  » . 

e)  Erigitur    audientium   intentio:    « Qui  habet 

aures  » . 

f)  Et  in  fine  ponitur  repromissio,  ibi:  «Vincen- 

ti  dabo  » . 

4.  S.  Irenaeo,  episcopo  Thyatirensi. 

Quarto    sancto    Irenaeo   Thyatirensi    episcopo 

scribit,  hortando  ipsum  ad  veritatem  et  splendorem. 

Est  enim  sciendum,  quod  iste  Irenaeus  fuit  egre- 

gius  Polycarpi  discipulus  et  prae  ceteris  excellen- 

tioris  doctrinae.  Sicut  enim  Polycarpus  excessit  ce- 

teros  discipulos  loannis  evangelistae,  sic  iste  exces- 

sit  ceteros  discipulos  Polycarpi.  Fuit  autem  primo 

episcopus  Thyatirae.   Deinde  vero   zelo   iidei   per 

multas  regiones  discurrens  6t  docens  usque  in  Gal- 

lias  perveniens  Lugduni  archiepiscopus   resedit^  et 

sedem  illam  fundavit  ac  plurimos  libros  scripsit  ^. 

Martyrizatus  est  autem  Lugduni  sub   imperatore 

Severo,  qui  quintam  persecutionem   in  Christianos 

exercuit.  Licet  autem  iste  non  fuerit  loanni   con- 

temporaneus,  in  spiritu  tamen  prophetico  et  pro- 

phetiae  loquitur  de  isto,  quia   excellit   omnes  epi- 


1  c  Et  sicut  patet  libro  4.  5.  et  6.  ecclesiasticae  historiae  in 
diversis  capitulis » . 


OCTAVA    PARS.  447 

scopos  ecclesiae   Thyatirae.    I„    hac  ergo  epistola 
sicut  m  praecedentibus  epistolis 

a)  praemittiturpars  Christi  commendativa  ibi  • 
«  Hoc  dicit  Filius  Dei ... 

b)  Adiungitur  pars  istius  ecclesiae  approbativa 
max,me  quantum  ad  tempora  ultimiora,  in  quibus 
praefuit  Irenaeus,  et  ideo  subdit:  «Noviopera  tua 
et  fidem  et  caritatem .. .  Quod  dicit  propter  sui  sa- 
pientiam  et  ministerium  et  praedicationem  suam 
qua  replevit  multas  provincias.  «Et  patientiam' 
tuam  ..,  quod  dicit  propter  martyrium.  «  Et  opera 

dirr.'^^"^^p™"'^"^"'^--^'-p-- 

c)  Annectitur  vero  pars  ecclesiae  reprobativa 
quantum  ad  aliquid,  nam  error  Montani  et  mulie- 

IZIT"^:  ^"''^'  ''  Maximillae,  qui  fuerunt  falsi 
prophetae  et  spiritu  contrario  in  quodam  mentis 
excessu  arrepti,  praeferebant  quaedam  nova  et  con- 
iraria  iidei,  blasphemando  Dominum  lesum  Chri- 
stum  et  Apostolos  eius  et  sanctam  Ecclesiam.  Or- 
tum  habuit  in  Phrygia,  propter  quod  illi  haeretici 
dict.  sunt  Cataphrygae.  Mulieres  autem  illae  per- 

et"^!"*'  f  1"''°"''"'  "'  °°"^°'  perungebant  st.bio 
et  delectabantur  ornatibus  et  studebant  avaritiae 
cum  prophetis  suis  falsis,  sicut  de  lezabele  dicitur 
uv.  iteg.  c.  J.).  Haec  autem  omnia  de  istis  mulie- 
ribus  propheticis  et  de  Montano  leguntur  \  Et  ciuia 

aTorvaT.'""'"""'  ■"  ''"'''''  'Thyatirae,  coStra 
quos  va  .dissime  scnps.t  Irenaeus,  ut  testatur  Eu- 
seb.us  (loc.  c.t.),  ideo  reprobando  ecclesiam  prae- 
dictam   dicit   loannes  hic:    „  Sed  habeo  adversus 


'  Lib.  5.  eccl.  histor.  18.  cap.  17.  Euseb. 


448  COMPBNDIUM   AUREOLI.  , 

te  pauoa,  quia  permittis  mulierem  lezabelem  ^>,  Pri- 
scam  scilicet  et  Maximillam,  Montanum  et  ceteros 

Cataphrygas. 

d)  Deinde  vero  subiungitur  contra  istos  com- 
minatio,  ibi :   «  Ecce  ego  mittam  eam  in  lectum  » . 

e)  beinde  vero  subiungitur  aliquorum  appro- 
batio,  qui  illis  non  consenserunt :  « Vobis  autem 
dico  et  ceteris,  qui  Thyatirae  estis». 

f )  Deinde  adiungitur  repromissio,  maxime  quan- 
tum  ad  Irenaeum,  qui  vicit  illum  errorem  et  cu- 
stodivit  ac  defensavit  civitatem  ecclesiae  contra 
ipsum,  et  hoc  ibi:   «  Et  qui  vicerit ». 

g)  Ultimo  ibi :  «  Qui  habet  aures  audiendi,  au- 
diat»,  erigitur  universorum  intentio. 

5.  S.  Melitoni,  episcopo  Sardensi. 

Quinto  scribit  beato  Melitoni,  episcopo  Sardensi, 
hortando  ipsum  ad  operositatem,  strenuitatem  et  va- 
lorem,  vel  potius  ad  hoc  hortatur  ecclesiam  sibi 
subiectam.  Constat  enim  \  quod  Melito  circa  illa 
tempora  fuit  episcopus  Sardensis  et  beato  martyrio 
consummatus  in  civitate  illa  requiescit.  Scribendo 

ergo  illi,  . 

a)  praemittit  Christi  comrnendationem :  «  Haec 

dicit,  qui  habet  septem  spiritus  Dei»; 

b)  subiungit  reprehensionem  de  otiositate  et 
accidia,  quam  habebant  multi  de  Sardensi  ecclesia, 
unde  habebant  ^  nomen,  quod  viverent,  nomen  sci- 


1  Ex  libro  5.  eccl.  hist.  c.  23. 

2  Habebant  quod  timerent  ed.  Ven.,  quod  viverent  A,  habe- 
bant  vitae  nomen  C,  habebant  nomen  scilicet  christianitatis  B. 


mi 


OCTAVA   PARS.  4_J9 

licet  christianitatis,  et  tamen  mortui  erant:    .<  Scio 
opera  tua,  quia  nomen  habes,  quod  vivas  »; 

c)  deinde  subiungit  admonitionem  ad  strenui- 
tatem,  quae  opponitur  accidiae,  ibi :  « In  mente  ergo 
habe » ;  ° 

d)  deindesubditcomminationemcontrapio-ros- 
«  Si  ergo  non  vigilaveris  »; 

e)  deinde  quorundam  coramendationem:  «  Sed 
nabes  pauca  nomina  in  Sardis  »   etc. ; 

f)  deinde  talibus  proponit  repromissionem  et 
retnbutionem,  ibi:  «Qui  vicerit,  sic  vestietur  vesti- 
mentis  albis » ; 

g)  ultimo  erigit  universorum  intentionem,  ibi- 
«  Qui  habet  aures  audiendi,  audiat » . 

0.  S.  Quadrato,  episcopo  Philadelphiae. 

Sexto  scribit  sancto  Quadrato,  episcopo  Phila- 
deiphiae,  hortando  ipsum  et  subiectam  sibi  eccle- 
siam  ad  perseverantiam  et  longanimitatem.  Est  au- 
tem  sciendum,  quod  iste  Quadratus  fuit  doctor 
multum  excellens  et  sub  Adriano  fidei  defensiones 
conscnpsit,  ut  testatur  Eusebius  \  et  idcirco  iste 
exosus  erat  ludaeis  et  blasphemabatur,  quia  fidem 
contra  ipsorum  vaniloquia  defendebat.  Scribens  ero-o 
loannes  isti  episcopo  et  subiectae  ecclesiae 

a)  praemittit  Christi  commendationem'  dicens- 
« Haec  d.cit  sanctus  et  verus,  qui  habet  clavem 
1'avid  ». 

b)  Deinde   subdit   Quadrati   commendationem 
cjuantum  ad  litteraturam  et  ostium  scripturae  aper- 

^  Lib.  4.  eccJ.  hist.  c.  3. 
CompemUmn  AureoU.  ,-^^ 


450  COMPENDIUM   AUREOLI. 

tum,   ibi :   «  Scio  opera   tua,   ecce  dedi   coram   te 
ostium  apertum  » . 

c)  Deinde  subdit  repromissionem,  pro  tempore 
praesenti  et  ostendit  promittens  humiliationem  lu- 
daeorum  resistentium  sibi  pro  eo,  quod  scribebat 
defensiones  pro  verbo  Dei;  et  hoc  facit  ibi:  « Ecce 
dabo  tibi  de  synagoga  satanae  » . 

d)  Deinde  ponit  exhortationem  et  admonitio- 
nem  ad  longanimitatem  et  perseverantiam ,  ibi: 
«  Ecce  venio  cito,  tene.  quod  habes  » . 

e)  Deinde  subiungit  repromissionem  pro  futuro,  : 
ibi :   «  Et  qui  vicerit » . 

f)  Ultimo  erigit  universorum  audientiam  et  in-  j 
tentionem,  ibi :  «  Qui  habet  aures  audiendi,  audiat » .  ' 


7.  S.  Satyro,  episcopo  Laodicensi. 


Septimo  scribit  beato  Satyro  \  episcopo  Laodi- 
censi,  hortando  ipsum  ad  vivacitatem  et  fervorem; 
nam  Laodicenses,  etsi  erant  fideles,  tamen  non  mul- 
tum  ferventes.  Constat  autem  secundum  Eusebium  \ 
beatum  Satyrum  fuisse  episcopum  Laodiceae  et  beato 
martyrio  finiisse  vitam  ibique  requiescere.  Scribens 
ergo  loannes  huic  episcopo,  • 

a)  praemittit  Christi  commendationem,  cum  di- 

cit:   «  Haec  dicit ». 

b)  Subiungit  Laodicensium  reprehensionem,  ibi 
«  Scio,  quia  nec  frigidus  es,  nec  calidus  ».   ^ 

c)  Addit  admonitionem,  ibi:  «  Suadeo  tibi,  eme 
re  a  me  aurum  ignitum  » . 


1  Etiam  Sayaro. 

2  Lib.  6.  eccles.  liist.  c.  23. 


OCTAVA    PARS.  451 

d)  Addit  repromissionem :  «  Si  quis  audierit 
vocem  meam  » . 

e)  Et  ultimo  erigit  intentionem,  ibi:  «Qui  ha- 
bet  aures  audiendi » . 

Est  autem  sciendum,  quod  in  omnibus  istis 
septem  epistolis  Cliristi  commendatio  et  ecclesiae 
reprehensio  et  exhortatio  et  repromissio  sibi  con- 
gruentissime  correspondent  et  proportionantur,  sicut 
faciliter  patere  potest  diligenti  lectori. 

PARS   II.   ECCLESIA   CATHOLICA. 

Informatio  futurorum. 

Nunc  accedit  quartum  capitulum,  ubi  accedit 
ad  reserationem  futurorum,  quae  respiciunt  univer- 
salem  Ecclesiam.  Et  protenditur  tractatus  iste  usque 
in  finem  libri,  qui  dividi  potest  secundum  sensum 
imaginarium,  vel  secundum  sensum  moralem  et  my- 
sticum,  vel  secundum  sensum  litteralem  continen- 
tem  futurorum  eventum. 

PRIMUS   MODUS  DIVIDENDT. 

Sensus  imaginmnus, 

Primo  quidem  secundum  sensum  ima^^ina- 
rium  dividitur  in  sex  jMrtes  secundum  sex  modos 
procedendi;  unde  possunt  dici  sex  visiones,  non  qui- 
dem  diversae  tempore,  quia  eadem  die  dominica 
loannes  creditur  totum  vidisse,  sed  divisae  imagi- 
nibus  ac  similitudinibus  diversis,  quas  aperit  et  qui- 
bus  procedit. 


452 


COMPBNDIUM   AUREOLI. 


1.  Primo  namque  procedit  sub  septenario  si- 
gillorum  usque  circa  principium  cap.  8,  ubi  dicitur 
(v.  2.) :   «  Et  vidi  septem  angelos » . 

2.  Procedit  sub  septenario  angelorum  cum  tii- 
bis  (c.  8,  2-11.):  « Et  vidi  septem  angelos » ,  usque 

ad  cap.  12. 

3.  Procedit  sub  commixtione  et  combinatione 
signorum  diversorum,  ut  mulieris  et  draconis  et 
pugnantium  angelorum  et  bestiarum  et  agni  et  144 
millium  signatorum  nec  non  et  septem  angelorum. 
Et  durat  pars  illa,  in  qua  sic  procedit  permixte, 
per  tria  capitula  12,  13.  et  14. 

4.  Procedit  sub  septenario  angelorum  cum  suis 
phialis  et  novissimis  plagis.  Et   hoc  per  duo  capi- 

tula  15  et  16. 

5.  Procedit  sub  figura  et  imagine  mulieris  et 
bestiae  et  damnatione  eorum.  Et  hoc  a  cap.  17-20. 

6.  Ultimo  procedit  sub  metaphora  novae  civi- 
tatis  et  omnium  ornamentorum  suorum,  quantum 
ad  fundamenta,  muros  et  flumina  et  lignum  vitae 
per  duo  capitula  ultima  21-22. 

Unde  consuetum  est  dici,  quod  in  Apocalypsi 
sunt  septem  visiones,  addendo  istis  sex  illam  de 
correctione  septem  ecclesiarum,  quae  continetur  in 
2.  et  3.  capitulo,  ut  supra  visum  est  etc. 

SECUNDUS   MODUS   DIVIDENDI. 

Sensus  moralis. 


Secundum  sensum  vero  moralem  et  mysticum^ 
praedictae  sex  visiones  sic  distinguuntur: 


OCTAVA    PARS.  453 

1.  Prima  visio  namque  de  septenario  sigillo- 
rum  refertur  ad  reserationem  mj-steriorum  univer- 
sorum,  quae  in  veteri  testamento  latebant  de  Chri- 
sto.  Quae  ante  adventum  eius  omnino  latuerant 
per  adventum  autem  ipsius  declarata  et  rese^ 
rata  sunt. 

2.  Secunda  vero  visio  de  septenario  an^elo- 
rum  cum  tubis  refertur  ad  praedicationem  praedi- 
ctorum  mjsteriorum  vel  reseratorum  in  Christo 
quae  quidem  praedicatio  facta  est  et  fit  quotidie 
per  doctores,  qui  designantur  per  angelos  tubas  ha- 
bentes. 

3.  Tertia  vero  visio  de  permixtione  signorum 
muheris  scih-cet  et  draconis,   bestiarum  et  ano^elo- 
runo,  refertur  ad  permixtionem  bonorum  et  malorum 
m  Ecclesja  mih-tante  et  ad  mutuam  pugnam  et  per- 
secutionem  ipsorum. 

4.  Quarta  vero  visio  de  septenario  angelorum 
cum  phiahs  et  phagis  refertur  ad  punitionem  ma- 
iorum  in  praesenti. 

5.  Quinta  vero  visio  de  damnatione  muheris 
meretricis  refertur  ad  punitionem  malorum  homi- 
num  et  angelorum  in  futuro  et  ad  culpam  et  ad 
causam  punitionis  ipsorum. 

6.  Sexta  vero  visio  de  descriptione  civitatis 
lovae  et  suorum  ornamentorum  refertur  ad  prae- 
nium  et  retributionem  iustoruni. 

Et  secundum  istas  radices  sex  patent  intel- 
lectus  et  decursus  totius  hbri  iuxta  sensum  mo- 
Talem. 


454 


COMPENDIUM   AUREOLI. 


TERTIUS   MODUS  DIVIDENDI. 


Sensus  litteralis. 

Secundum  vero  sensum  litteralem  dici  potest, 
quod  continetur  in  istis  sex  visionibus  futurorum 
eventus  quoad  tribulationes  et  persecutiones,  quas 
passura  erat  Ecclesia  maxime  in  tempore  antichri- 
sti.  Potest  autem  dividi  totus  processus  Ecclesiae  m 
septem  aetatunculas  per  similitudinem,  qua  status 
totius  mundi  dividitur  in  septem  aetates.  Habet 
ergo  processus  Ecclesiae  septem  status.^ 

1.  Primus  quidem  suae  fimdationis  sub  tem- 
pore  Apostolorum  et  discipulorum  Christi. 

2.  Secundiis  vero  persecutionis  sub  tempore 
imperatorum  et  martyrum. 

3.  Tertius  prosperitatis  et  exaltationis  sub  tem- 
pore  Constantini,  qui  largitus  est  honorem  et  abun- 
dantiam  temporalium  bonorum.  ^         ^ 

4.  Quartus  vero  divisionis  et  dissecationis  in- 
ter  se  sub  tempore  haereticorum. 

5.  Quintus  vero  perfectae  paciflcationis  et  di- 
latationis  sub  tempore  Caroli  et  imperatorum  suc- 
cessorum.  Tste  namque  dilatavit  Ecclesiam,  multa 
coenobia  fundando,  et  pacificavit  ad  plenum.^ 

6.  Sextus  vero  novissimae  persecutionis  sub 
tempore  antichristi  et  suorum  discipulorum. 

7.  Septimus  praemiationis  bonorum  et  pum- 
tionis  malorum  post  diem  iudicii  et  post  destru- 
ctionem  antichristi.  ,  ^ 

Secundum  ergo  hunc  septenarium  procedit  quae- 
libet  visio.  Nam  in  prima  ponuntur  septem  sigilla, 


OCTAVA   PARS.  455 

et  respondet  primiim  sigillum  prirao  statui,  secun- 
dum  sacundo  et  sic  deinceps.  In  secunda  autem  de 
septem  angelis  correspondet  similiter  primus  ange- 
lus  cum  tuba  et  sic  deinceps.  In  tertia  vero  de  dra- 
cone  et  muliere  maxime  immoratur  circa  sextum 
statum  de  persecutione  antichristi  et  communiter 
deinceps.  Imo  secundum  hunc  modum  exponendi 
quaelibet  visio  maxime  circa  hoc  immoratur. 

Potest  autem    aliter   dici    de  istis  statibus,  ut 
ille  status,  qui  dictus  est  tertius  de    tempore  Con- 
stantini,  omittatur.  Nam    tunc  inchoata  est  divisio 
et  dissensio  haereticorum  per  Arium,  et  secundum 
hoc  tempus  antichristi  pertinebit    ad  quintum  sta- 
tum,  et  sextus  computabitur  ab  occisione  antichri- 
sti  usque  ad  finem  iudicii.  Septimus  vero  a  die  iu- 
dicii   et   sic   deinceps.    Sed    quia  iuxta   hunc   mo- 
dum  exponendi  tota  haec  prophetia  versaretur  circa 
persecutiones,  quas  infert  antichristus,  et  per  conse- 
•  quens  omitterentur  multa    et   maxima,  quae  circa 
Ecclesiam  terapore  interraedio  evenerunt  —  maxi- 
mum  quippe  fuit  de  separatione  Graecorum  ab  uni- 
versitate  Ecclesiae,  et  de  translatione   imperii  per 
Ecclesiam    a  Graecis    mediante  persona   Caroli  in 
Germanos,  et  de  persecutione,  quam  intulit  Chosroe 
in  Christianos,  qui  cepit  Hierusalem  et  ab  oriente, 
sciiicet  a  Perside,  usque  in  Syriam  Ecclesiam  de- 
vastavit,  et  de   persecutione,  quam    intulit  Alaho- 
metus,  qui  universara  Persidem,  Arabiara,  Syriara 
Aegyptum,  Africam,  Hispaniam,  Vasconiam  et  Pro- 
vinciam  subvertit  a   fide    Christi    in    infidelitatem 
et  saracenismum  convertit  —  cum    igitur  haec  et 
alia  plura  notabilia  contra  universalem  Ecclesiam 
contigerint:  non  videtur  rationabile,  quod  a  loanne 
omissa  fuerint  in  prophetia  ista. 


456 


COMPENDIUM   AUREOLT. 


Tamen  quia  ipse  ait   in  principio:   «  Apocaly- 
psis  lesu  Christi,  quam   dedit   illi  Deus  palam  fa- 
cere  servis  suis,  quae  oportet  iieri  cito »  —  et  rur- 
sus:    «Tempus   enim   prope   est »  —  et   cap.    4.: 
«  Ostendam  tibi,  quae  oportet  fieri  cito  post  haec » 
—  et  cap.  6.:   «  Oportet  te  prophetare  gentibus  et 
populis  et  tribubus  et  linguis  et  regibus  multis »  — 
per  quod  intelligitur  et  innuitur,  quod  non   solum 
de  regno   nefario    antichristi,    sed   de   multis  aliis 
in  isto  libro  prophetabat,    tum  quia  prophetae  ve- 
teris  testamenti  non  solum  tribulationem  ultimam, 
quam  Israelitae  sub  Romanis  passi  sunt,  propheta- 
verunt,  imo    et   ceteras,  quas  passi  sunt   sub  aliis 
monarchiis :  idcirco  visum  est  aliis,  quod  in  hoc  li- 
bro  prophetice  sint  praedictae  omnes  notabiles  pas- 
siones,  mutationes,  persecutiones  et  novitates,  quae 
circa  universalem  Ecclesiam  contingunt,  et  non  so- 
lum  persecutio  antichristi.   Et  praecipue,  quia  non 
videtur  rationabile,  id    quod    dicitur  in  7.  capitulo 
referri  ad  finem  mundi,  et  postmodum  in  principio 
octavi  fit  regressus  ad  principium  Ecclesiae,  et  ta- 
men  sic   oportet   redire    frequenter,  si    praecedens 
expositio  teneatur.  Concordando  itaque  historias  de 
praeterito,    in    quibus    notabilia,    quae  contigerunt 
Ecclesiae,  conscribuntur  ad  prophetiam  istam,  dici 
potest,  quod  quidquid   ibi    historice   describitur,  in 
hoc  prophetice  continetur. 

SEX   TEMPORA    ECCLESIAE. 


Status  autem  Ecclesiae  secundum  descriptio^j 
nem  historiarum  dividi  potest  in  sex  tempora,j 
ut  sit 


OCTAVA    PARS.  457 

1.  Primum  lempus  a  fundatione  Ecclesiae  per 
discipulos  et  apostolos  usque  ad  lulianum  aposta- 
tam,  in  quo  tempore  Ecclesia  extitit  quasi  clausa 
et  sig-illata  sub  persecutione  imperatorum  pagano- 
rum,  et  totum  istud  tempus  prophetice  praedicitur 
in  prima  visione  de  septem  sigillis. 

2.  Secundum  vero  tempus  fuit  mortuo  luliano, 
loviniano  et  Valentino  imperatoribus  usque  ad  lu- 
stinianum  imperatorem,  vel  usque  ad  Mauritium, 
cuius  tempore  fuit  papa  magnus  Gregorius.  In  hoc 
toto  tempore  fuit  Ecclesia  quasi  sub  angelis  canen- 
tibus  cum  tubis,  quia  sub  persecutione  haeretico- 
rum;  nam  in  toto  illo  decursu  plures  ex  impera- 
toribus  Ariani  fuerunt  et  aliis  haeresibus  infecti; 
et  totum  istud  tempus  prophetice  continetur  in  se- 
cunda  visione. 

3.-  Tertium  vero  tempus  fuit  a  Phoca  impera- 
tore,  qui  successit  Mauritio,  usque  ad  Constantinum, 
quem  excaecavit  Irene  mater  sua,  cuius  tempore 
Graecorum  imperium  translatum  est  in  Carolum  et 
in  Germanos.  In  illo  namque  tempore  Ecclesia  passa 
est  persecutionem  draconis,  scilicet  Chosroe,  et  be- 
stiae,  scilicet  Mahometi,  et  persecutionem  Sarace- 
norum,  et  totum  istud  tempus  prophetice  praedici- 
tur  in  tertia  visione. 

4.  Quartum  vero  tempus  fuit  a  Carolo  magno 
primo  usque  ad  Henricum  quartum  imperatorem, 
in  quo  tempore  Ecclesia  fuit  sub  quibusdam  plads 
et  phialis  iracundia  Dei  plenis,  ratione  multiplicis 
schismatis  et  quorundam  adversorum,  ut  postea 
apparebit.  Et  totum  hoc  prophetice  praedicitur  in 
quarta  visione,  ubi  agitur  de  angelis,  qui  habebant 
septem  plagas. 


458  COMPENDIUM   AUREOLT. 

5.  Quintum  vero  tempus  fuit  a  tempore  Hen- 
rici  praedicti  et  durat  usque  ad  tempora  antichri- 
sti,  in  quo  Ecclesia  quandoque  victoriam  habuit  de 
Babylone,  muliere  meretrice,  sub  Balduino  et  Go- 
defredo  regibus,  et  aliquando  succubuit;  et  hoc 
tempus  describitur  in  visione  quinta. 

6.  Sextum  vero  tempus  erit  a  persecutione  an- 
tichristi  usque  ad  diem  iudicii,  post  quem  erit  glo- 
ria  paradisi  et  consummatio  mysteriorum  Dei,  et 
huic  correspondet  visio  sexta. 

Incipit  prima  visio. 

FUNDATIO  ECCLESIAE,  PERSECUTIONES,  LIBERATIO. 

A  Clauclio  usque  ad  Iidianum. 

In  prima  ergo  visione  prophetice  describitur 
totum  tempus  fundationis  Ecclesiae  inter  gentes  et 
persecutionis  imperatorum  paganorum  et  liberatio- 
nis  factae  per  Constantinum.  Quod  quidem  tempus 
duravit  a  Caio  et  Claudio  imperatoribus  usqae  ad 
lulianum  apostatam  inclusive.  Et  incipit  haec  visio 
in  principio  cap.  4:  «  Post  haec  vidi »,  usque  circa 
principium  octavi,  ubi  scribitur:  «  Et  vidi  septem 
angelos  stantes  « .  Dividitur  autem  haec  visio  in 
quinque  partes  principales. 

I.   PARS.    DEI   MAIESTAS. 

In  prima  namque  introducitur  revelantis  au- 
ctoritas  et  maiestas  per  totum  4.  cap.,  ubi  Dei  ma- 
gnificentia  introducitur 


OCTAVA   PARS.  459 

1.  quantum  ad  locum,  cum  dicitur:  «  Post 
haec  vidi,  et  ecce  ostium  apertum  in  caelo « .  Cae- 
lum  enim  signiiicat  hic  Ecclesiam  militantem,  in  qua 
singulariter  residet  Deus,  omnibus  sectis  et  ceteris 
congregationibus  reprobatis,  ad  cuius  decursum  et 
statum  intuendum  ascendit  loannes.  Deinde  descri- 
bitur  Dei  magnificentia 

2.  quantum  ad  suum  t hr onmn,  qnia.  sequitur: 
«  Et  ecce  sedes  posita  erat  in  caelo  « .  Et  designa- 
bat  sedem  Romanam,  quae  principalis  et  caput  est 
in  Ecclesia  et  in  qua  tanquam  in  capite  Deus  se- 
det  in  principali :  «  Habens  aspectum  lapidis  iaspi- 
dis  et  sardinis  propter  stabilitatem  fidei».  Quare 
protegente  Deo  et  beato  Petro  nunquam  sedes  illa 
cecidit  a  fidei  firmitate  nec  cadet.  Iris  etiam  foe- 
deris  aeterni  est  in  circuitu  istius  sedis,  promittente 
Domino  beato  Petro  (Luc.  22,  32.) :  «  Ego  rogavi 
pro  te,  ut  non  deficiat  fides  tua  » .  Deinde  vero 
describitur  Dei  magnificentia 

3.  quantum    ad   concomitantem    coetum,    ibi: 
«  In  circuitu  sedis   sedilia    viginti  quatuor».  Quae 
designabant  universitatem    episcopalium   (tempora- 
lium)  sedium  in  toto  orbe  existentium,  super  quae 
sedebant  24  seniores,  hoc  est  universi  episcopi.  Nam 
in  scriptura  episcopi  seniores    dicuntur  iuxta  illud 
(I.  loan.  5,  I.):   «  Seniores,  qui  in  vobis  sunt,  obse- 
cro  ego  consenior  ».  Et  (II.  et  III.  loan.):   «  Senior 
Electae  dominae  »    et    «  Senior   Gaio  carissimo  ^» . 
Unde  et  pontifices,  qui  ministrabant  per  vices  suas 
tempore  David    in  sanctuario,  erant  24,  ut  dicitur 
Paralip.  (I.  c.  25.).  Quare  et  in  tempore  filii  David, 
lesu  Christi,  universi  pontifices  sanctuarii  24  etiam' 
esse  dicuntur.  Deinde  describitur  Dei  magnificentia 


460  COMPENDIUM    AUREOLI. 

4.  quantum  ad  suum  influxum,  doctrinae  qui- 
dem  et  miraculorum,  quia  sequitur,  quod  de  throno 
procedebant  fulgura,  voces  et  tonitrua,  per  quae  de- 
signatur  multitudo  doctorum  et  sanctorum,  qui  mi- 
raculis  et  doctrina  Ecclesiam  repleverunt.  Influxum 
etiam  gratiae  quantum  ad  sacramentum  confirma- 
tionis,  in  quo  datur  gratia  septiformis,  unde  sequi- 
tur:  «  Et  septem  lampades,  quae  sunt  septem  spi- 
ritus  Dei».  Et  influxum  etiam  immunditiae  ab 
omni  puncto  quantum  ad  sacramentum  baptismi, 
et  ideo  sequitur :  «  In  conspectu  sedis  tanquam 
mare  vitreum  » .  Deinde   describitur    Dei  magnifi- 

centia 

5.  quantum  ad  testimomufn,  unde  sequitur: 
«  Et  in  medio  sedis  et  in  circuitu  quatuor  anima- 
lia»,quae  designant  quatuor  Evangelistas,  tan- 
quam  testes  idoneos  maiestatis-divinae;  vel  quatuor 
sedes  patriarchales,  scilicet  Antiochenam,  Hieroso- 
Ijmitanam,  Alexandrinam  et  Constantinopolitanam, 
quae  sunt  in  circuitu  sedis  Romanae.  «  Et  habent 
alas  senas»,  ad  plenitudinem  potestatis,  tamen  sub 
ipso  throno  Romano,  cui  debent  subesse.  Describi- 
tur  etiam  Dei  magnificentia 

6.  quantum  ad  laudis  exhibitionem  et  iubilum, 
ibi:   «  Et  requiem  non  habebant  die  ac  nocte  ». 

7.  Ultinio  autem  quantum  ad  gratiarum  actio- 
nem  et  continuum  obsequium/\\A:  «Etcum  darent 
illa  animalia  » .  Per  hoc  enim  designatur,  quod  qua- 
tuor  sedes  patriarchales  et  ad  ipsarum  directionem 
viginti  quatuor  seniores,  universae  scilicet  Ecclesiae 
cathedrales  per  orbem  constitutae  sunt  in  continua, 
laude  Dei  propter  horas  canonicas  et  divinum  offi-| 
cium,  quod  iugiter  celebratur. 


OCTAVA    PARS.  4gl 

Et  sic  intuitus  est  loannes  in  spiritu  prophe- 
tico  dispositionem  magnificam  Ecclesiae,  quam  cer- 
nimus  adimpletam,  et  sic  patet  auctoritas  et  magni- 
ficentia  Dei  gubernantis  et  ministeria  revelantis. 

II.    PARS.    LIBRI   OBSCURITAS. 

In  secunda  vero  parte  introducitur  libri  conti- 
nentis  obscuritas,  quia  est  liber  divinae  praescien- 
tiae,  m  qua  futura  omnia  describuntur.  Et  incipit 
haec  pars  in  principio  cap.  5:  «Etvidi  in  dextera 
sedentis  librum  «.  Cuius  tangitur  comprehensio,  cum 
dicitur,  quod  erat  scriptus  intus  et  foris;  et  oc- 
cultatio,  cum  dicitur,  quod  erat  signatus  sidllis 
septem. 

III.    PARS.   CHRISTI  DIGxMTAS. 

In  tertia  vero  parte  introducitur  Christi  se- 
dentis  et  aperientis  librum  summa  dignitas  ibi- 
«  Et  vidi  angelum  fortem  et  praedicantem'  voce 
magna».  Ubi  ostenditur,  quod  nullus  alius  a  Chri- 
sto  ad  istam  libri  apertionem  fuit  idoneus.  Deinde 
quod  ipse  Christus  fuit  idoneus,  ibi :  «  Et  unus  de' 
semoribus  dixit  mihi),.  Fuit  autem  idoneus 

a)  et  ratione  nobilitatis,  quia  «  vicit  leo  de 
tribu  luda  »; 

b)  et  ratione  passionis  et  acerbitatis,  per  quam 
meruit  apertionem  libri,  qui  «  agnum  stantem  tan- 
quam  occisum  »   vidit; 

c)  et  ratione  plenitudinis  gratiae  et  sanctita- 
tis,  quia  habebat  cornua  septem  et  oculos  septem. 


462  COMPENDIUM   AUREOLI. 

IV.  PARS.   COETUS   lUCUNDITAS. 

In  quarta  vero  parte  introducitur  coetus  ap- 
plaudentis  et  gratias  exhibentis  iucunditas,  ibi :  « Et 
cum  aperuisset  librum  >>.  Ubi  introducitur  laus 
omnium  fidelium  et  praelatorum  et  laus  spirituum 
angelorum,  ibi:  «  Et  vidi  et  audivi  vocem  angelo- 
rum  >>;  et  laudem  universorum,  ibi:  « Omnes  audivi 

dicentes » .  -i  i 

Significabant  autem  haec  omnia,  quod  angeius, 
hoc  est  Christus,  qui  est  in  medio  Romanae  Eccle- 
siae  et  quatuor  patriarchalium  sedium  et  quatuor 
seniorum,  hoc  est  universalium  episcopalium  eccle- 
siarum,  sub  sacramento  eucharistiae,  in  quo  conti- 
nue  immolatur  et  repraesentatur  occisus,  meruit  no- 
bis  apertionem  libri  divinae  praescientiae  quantum 
ad  decursum  omnium,  quae  circa  Ecclesiam  erant 
ventura,  et  descriptionem  eorum  in  libro  praesenti 
per  ministerium  loannis,  super  quo  etiam  hodie  se- 
des  Romana  et  universa  Ecclesia  gratias  Deo  patr 
exhibet  et  agno  Filio  eius,  Domino  lesu  Christo. 

V.  PARS.  PROCESSUS  FUTURORUM. 

In  quinta  vero  parte  per  ordinem  exponitui 
processus  futurorum  a  Caio  et  Claudio  imperatori 
bus  usque  ad  lulianum  apostatam  clara  et  lirmi 
veritas.  Et  incipit  pars  ista  (c.  6.):  « Et  vidi,  quo( 
aperuisset  agnus  unum  de  septem  sigillis>>.  U 
per  ordinem  octo  notabilia,  quae  contigerunt  in  il 
tempore  circa  Ecclesiam,  prophetice  designantur. 


OCTAVA    PARS.  463 

/.  Sirjillum.  Evangelii  divulgatio, 

^  Primo  namque  figurat  et  praemonstrat  evan- 
gehcae  divulgationis  liberrimum  processum  loannes; 
et  hoc  in  apertione  primi  sigilli,  cum  dicitur:  « Et 
ecce  erjuus  albus  >> .  Ubi  sciendum  secundum  Euse- 
bium  \  quod  in  brevi  tempore  sub  Tiberio,  Caio  et 
Claudio  imperatoribus  praedicatio    nominis'  Christi 
difFusa  est  per  totum  orbem.  Nam  praedicti  impe- 
ratores  apostolos  et   discipulos   Christi  per  univer- 
sum  mundum  discurrere  permiserunt.  Unde  in  prin- 
cipio  capituli  quarti  dicit,  quod  divina  providentia 
sensibus  Caesaris  ingessit,  ut  comminaretur  pericu- 
lum    omnibus   accusatoribus  Christianorum,  ut   in 
ipsis^  initiis  evangelii  sermo  praecurreret  et  repente 
quasi  caelitus  lumen  ostensum  et  radius  soHs  erum- 
pens  totum  orbem  claritate  superni  luminis  illustra- 
ret,  ut  compleretur  illa  prophetia :  « In  omnem  ter- 
ram  exivit  sonus  eorum  >>,  et  per  omnes  civitates  et 
vicos  omnes  immensae  multitudines  vekit  messium 
tempore  frumenta  ad  areas  ita  populi  ad  ecclesias 
congregabantur.    Hunc    igitur    liberum    discursum 
vidit  loannes  in  libro  divinae   praescientiae   conti- 
nen.  Et  hoc  erat  primum,   quod  erat  ibi  clausum 
et  primum,  quod  aperuit  ibi  Christus,  et  ideo  dici- 
tur  apertio  primi  sigilli. 

Equus  enim  albus  designabat  exercitum  apo- 
stolorum  et  discipulorum,  qui  aibi  erant  in  doctrina 
et  m  vita  et  instar  equi  velocissime  discurrerunt  su- 
per  quos  sedebat  Christus  cum  armis   praedicatio- 

^  Lib.  2.  eccl.  hist.  c.  3. 


464  COMPENDIUM   AUREOLI. 

nis  et  gratia  verbi,  quam  eis  influebat,  sicut  pro- 
miserat:  «  Ecce  clabo  vobis  os  et  sapientiam,  cui 
non  poterunt  contraclicere  adversarii  vestri » ,  et 
cjuia  data  est  corona  victoriae  et  «  exivit  vincens, 
ut  vinceret » ,  ciuia  mundum  suae  ficlei  subiugavit 
brevi  temporis  intervallo,  ut  dictum  est. 

//.  Sigillum.  Primae  ;persecutionis  edictum, 

«  Et  cum  aperuisset  sigillum  secundum  »,  de- 
signat  loannes  et  demonstrat  primae  generalis  per- 
se^cutionis  edictum;  generalis  dico,  ut  excludatur 
partialis,  ciuam  statim  ficles  habuit  a  principio  in 
lerusalem  et  ludaea.  Nero  autem  primus  inter  im- 
peratores  Romanos  dedit  edictum,  ut  punirentur 
Christiani,  sicut  dicit  Eusebius  \  et  dico  martyri- 
zavit  beatissimos  apostolos  Petrum  et  Paulum  et 
plures  alios  per  diversas  partes  orbis. 

Per  equum  ergo  intelligitur  Romanum  impe- 
rium.  Nam  equi  in  scriptura  consueverunt  designare 
regna,  ut  patet  in  Zach.  c.  6,  2.  etc.  Rufum  autem 
tunc  fuit  Romanum  imperium  vel  per  efi^usionem 
sanguinis;  quia,  ut  narrat  Eusebius,  in  tantum  sce- 
leris  Nero  progressus  est,  ut  nec  a  propriis  quidem 
ac  domesticis  temperavit  gladium,  sed  in  matrem 
et  in  fratres  et  in  uxores  atque  in  omnes  sangui- 
nis  proximos  patricida  extiterit  et  incestuosus.  Velj 
clictum  est  rufum  ratione  multiplicis  nefandi  sce-j 
leris,  quia  inter  omnes  imperatores  nequissimam 
ac  nefandissimam  vitam  duxit,  ut  ex  historiis  patet^ 
Vel  ratione  incendii  et   ignis,    ciuia   voluit   videH 


1  Hist.  eccl.  1.  2.  c.  26. 


OCTAVA    PARS.  4(35 

Romam  ardere.  Uncle  visa  fuit  quasi  rufa  et  ilam- 
mea  ratione  combustionis. 

Neroni  itaque  sedenti  super  equum  rufum  su- 
per  Romanum  imperium  datum  est,  ut  sumeret 
pacem  de  terra  et  ut  se  invicem  interficiant  pro- 
pter  mortes,  quas  exercuit  etiam  in  Romanos.  Unde 
et  ipse  fugiens  populum  et  senatum  manu  se  pro- 
pria  interemit.  Isti  er-o  datus  est  gladius  magnus, 
quia  permissione  divina  sibi  datum  est,  ut  magnos 
Apostolos  interficeret  et  ut  primam  magnam  perse- 
cutionem  in  fideles  excitaret, 

111.  Sirjillum.  lustum  Dei  itidicium. 

Ibi:  «Et  cum  aperuisset  sigillum  tertium  «, 
praefigurat  iudaicae  punitionis  iustum  Dei  iudicium,' 
et  a  persecutione  Christianorum  aliquale  silentium! 
Vespasianus  enim  et  Titus  contra  ludaeos  rebel- 
lantes  missi  sunt  a  Nerone.  Quo  mortuo  succeden- 
tibus  Vitellio,  Othone  et  Galba,  qui  modico  tempore 
regnaverunt,  post  Vespasianus  est  electus  impera- 
tor  a  militibus  existentibus  in  ludaea,  qui  Romam 
petens  Titum  iilium  suum  ad  procurationem  ob- 
sidionis  Hierosolymorum  reliquit,  qui  anno  secundo 
imperii  patris  sui  Hierosoljmam  cepit. 

Equus  itaque  7zirjer  designat  regnum  Romano- 
rum  sub  Vespasiano  et  Tito,  vel  ratione  animosi- 
tatis,  quia  color  niger  signum  est  animositatis  in 
equo,  vel  quia  Romanum  regnum  illo  tempore  lu- 
daeam  denigravit  et  exterminavit.  Qui  eriro  sede- 
bat  tunc  temporis  imperator,  Vespasianus"  scilicet 
et  Titus,  habent  statercim  in  manu,  hoc  est  divi- 
vmam  iustitiam  et  aequitatem;  et  in  una  parte  ap- 
pendebatur  ludaeorum  culpa,  quam  exercuerant  in 
Compendium  Aureoli.  3q 


466  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Christum  lesum  crucifigendo  et  discipulos  ipsius  per- 
sequendo  et  perimendo ;  et  ex  altera  parte  poena  con- 
digna,  unde  mittebantur  a  Deo  Vespasianus  et  Titus, 
ut^secundum  stateram  iustitiae  punirent  ludaeos. 

Audita  est  autem  tunc  vox  bilibris  tritici  de- 
nario  uno,  et  tres  bilibres  hordei  denario  uno;  quia 
sicut  ipsi  ludaei  lesum  Christum,  qui  appellabat  se 
triticum  et  granum  frumenti,  vendiderant  triginta 
argenteis,  sic  (ut  losephus  scripsit)  Titus  vendidit 
undecies  centena  millia  ludaeorum  dando  triginta 
pro  uno  denario.  Triticum  autem  hoc  appellantur 
nobiliores  ludaei,  et  hordeum  ignobiliores,  libra  vero 
accipi  possunt  quinque  ludaei.  Dabat  ergo  bilibrem 
triplici,  quia  de  nobilioribus,  pro  uno  denario  de- 
cem.  Tres  autem  bilibres  hordei,  hoc  est  triginta  de 
ignobilioribus,  dabat  pro  alio  denario.  Merito  autem 
quinque  ludaei  ponuntur  sub  una  libra,  quoniam 
quinarius  librorum  legis  habuit  eos  mensurare  et 
debuit  eos  librare,  contra  quem  legem  interfece- 
runt  Dominum  et  discipulos  eius. 

Sequitur  autem:  «  Vinum  et  olenm  ne  laeseri- 
tis  » ,  quia  Titus  ad  litteram  cum  subverteret  lu- 
daeam  et  Hierusalem,  nullum  Christianum  laesit. 
Nam  Eusebius  narrat  ^  tertio  libro,  quod  ecclesia, 
quae  in  Hierosolymis  fuerat  congregata,  appropin- 
quante  obsidione,  responso  a  Deo  accepto,  emigrare 
iubetur  et  transire  ad  oppidum  quoddam,  Pellam 
nomine,  trans  lordanem.  Per  vinum  ergo  et  oleum 
intelliguntur  Christiani,  qui  fugerunt  in  Pellam,' 
quia  non  sunt  laesi.  Erant  enim  pleni  vino  carita-^ 
tis  et  oleo  pietatis. 


1  Lib.  3.  eccl.  hist.  c.  o. 


OCTAVA    PARS.  407 

IV,  Sigillum.  Secundae  persecutionis  edictum, 

Ibi:   «EtcLim    aperuisset  sigillnm   quartum  », 
figurat  prophetice   et  praemonstrat  rursum  secun- 
dae  persecutionis   edictum,    per   Domitianum  pro- 
mulgatum.^  Successit  namque  Tito  Domitianus,  pa- 
ter  ems,  scilicet  Titi,  qui  in  superbiam  summam  ere- 
ctus  iactavit  se,  quod  nec  pater  nec  frater  eius  Hie- 
rosoljmam  ceperant,  sed  eius  industria  et  labore  fue- 
rat  capta.  Hic  habuit  vitam  turpissimam  et  scelera- 
tam  ;^  hic  loannem  apostolum  in  ferventis  olei  doiio 
mersit  et  in  Pathmos  insulam  relegavit,  et  perse- 
cutionem  per  totum  orbem  in  Christianos  excitavit. 
Regnum   ergo   Romanum    tempore   Domitiani 
dicitur  equus  pallidus,    aut  ratione  invidiae,  quia 
etiam  Domitianus    invidebat  gloriae   patris  et  fra- 
tris  sui,  Vespasiani  et  Titi;  aut  ratione  vilitatis,  quia 
sicut  color  pallidus  vilis  est,   sic    Domitianus  vilis 
fuit  in  vita. 

Sequitur  autem,  quod,  quia  sedebat  super  equum, 
«  nomen  iUi  mors,  et  infernum  sequebatur  eum  »! 
Nam  Domitianus  ad  litteram  a  senato  damnatus, 
in  palatio  est  occisus.  Isti  tamen  data  est  potestas 
super  quatuor  partes  mundi  contra  Christianos,  in- 
terficere  quadruplici  genere  tormentorum,  scilicet 
fame,  gladio,  morte,  per  quam  innuitur  sutfoca- 
tio  seu  combustio,  «  et  bestiis  terrae  ».  Nam  mar- 
tyres  exponebantur  bestiis  et.  praedictis  generibus 
tormentorum. 

Est  autem  sciendum,  quod  in  apertione  illo- 
rum  quatuor  sigillorum  leguntur  quatuor  animalia 
praedicta  dixisse:  «  Veni  et  vide»!  Nam  in  qua- 
tuor  evangeliis  agitur  de  istis  quatuor  revelatis. ' 


468  COMPENDIUM   AUREOLI. 

.  Nam  in  evangelio  Marci  agitur  de  divnlga- 
tione  evangeiii  (c.  16,  15.):  «Euntes  in  mundum  uni- 
versum  praedicate  evangelium  omni  creaturae.  IUi 
autem  profecti  praedicaverunt » .  Et  ideo  primum 
animal,  quod  est  Marcus,  in  apertione  primi  sigilli 
dicit:   « Veni  et  vide  ». 

In  evangelio  vero  Matthaei  multum  expresse 
agitur  de  persecutione  Ecclesiae,  ubi  dicitur  (c.  24.) : 
«  Tunc  tradent  vos  in  tribulatione  et  occident  vos  » , 
et  ideo  secundum  animal,  videlicet  Matthaeus,  lo- 
quitur  in  apertione  secundi  sigilli. 

In    apertione    vero   tertii    sigilli    loquitur  ter- 

tium  animal,  scilicet  Lucas,  quia  (c.  19.)  agit  ex- 

presse  de  destructione  Hierosolymae  per  Titum  et 

Vespasianum,  et  de  fletu  Domini  super  eam,  dicens : 

«  Quia  si  cognovisses  et  tu  » . 

In  apertione  vero  quarti  sigilli  loquitur  quar- 
tum  animal,  scilicet  loannes,  qui  (c.  16.)  agit  de 
pressura  maxima,  quam  fideles  habituri  erant  in 
mundo,  quam  post  Neronem  secundus  Domitianus 
exercuit;  unde  ait:  « In  mundo  pressuram  habebi- 
tis,  in  me  autem  pacem  ». 

V.  Sigillum.  Ulteriores  persecutiones. 

Ibi:  «Et  cum  aperuisset  sigiilum  quintum  », 
praedicit  loannes  ulterioris  persecutionis  profun- 
dum.  Est  enim  sciendum,  quod  post  Neronem  et 
Domitianum,  qui  primas  duas  persecutiones  exer- 
cuerunt  in  Christianos,  Traianus  exercuit  tertiam, 
Marcus  Antoninus  quartam,  Severus  quintam,  Ma- 
ximus,  qui  et  Maximianus,  sextam,  Decius  septi- 
mam,  Valerianus   octavam,  et    Aurelianus  nonam. 


OCTAVA    PARS.  469 

Licet  fuerint  multi  iraperatores  intermedii  inter 
istos,  sub  quibus  etiam  martyrizabantur  Christiani, 
isti  tamen  dicuntur  persecutiones  exercuisse,  quia 
renovabantur  edicta  contra  Christianos.  Alii'  vero 
non  renovabant;  sed  si  qui  Christiani  eorum  tem- 
poribus  interficiebantur,  erat  propter  edicta  prae- 
decessorum  suorum,  quae  ipsi  non  revocabant. 

Tempore  ergo  istorum  imperatorum  non  erant 
ecclesiae  nec  altaria  stabilia,  sed  in  cryptis  sub 
terra  Christiani  celebrabant  et  orabant.  Propter 
diuturnitatem  ergo  persecutionis  mirabantur  fideles 
de  divina  iustitia  et  clamabant  vindictam  postulan- 
tes  a  Deo  vero.  Et  hoc  est  quod  hic  praedicit  loan- 
nes:  «  Vidimus  subtus  altare  animas  interfecto- 
rum  >).  Et  responsum  est  eis,  quod  exspectarent, 
«donec  impleretur  numerus  martyrum  «.  Et  si 
quaeratur,  quomodo  animae  dicuntur  esse  sub  al- 
tari,  potest  intelligi  ratione  corporum  sanctorum 
martyrum,  qui  sepeliebantur  in  cryptis,  in  quibus 
etiam  erigebantur  altaria,  quia  legitur,  quod  Mis- 
sae  celebrabantur  in  cryptis  martyrum. 

VL  Sigilhmi.  Decima  persecutio. 

Ibi:  «  Et  vidi,  cum  aperuisset»,  describit  po- 
stremae  persecutionis  excessum.  Legitur  enim,  quod 
decimam  persecutionem  exercuit  Diocletianus  cum 
collega  suo  Maximiano,  quam  et  continuavit,  con- 
summavit  atque  accumulavit  Galerius  Maximus. 

Haec  autem  persecutio  fuit  maxima  et  exces- 
siva:  quia  Maximianus  praecepit  in  oriente  vastari 
ecclesias,  et  Diocletianus  in  occidente,  ut  non  esset 
locus  in  orbe,  in  quo   non   esset    persecutio;  et  in- 


470  COMPENDIUM   AUREOLI. 

tensive,  nam  raandaverant,  ecclesias  incendi  et  scri- 
pturas  divinas  incendi  et  comburi.  Et  legitur,  quod 
infra  30  dies  17  millia  hominum    promiscui  sexus 
per    diversas    provincias    sunt    martyrio    coronati. 
Unde   Marcellinus  papa   ad    sacrificandum    ductus 
est  \  et  postmodum  poenitentia  ductus  a  Diocletiano 
capite  truncatus  est;  et  cessavit  episcopatus  Roma- 
nus  annis  tribus  et  mensibus  sex  propter  immani- 
tatem  persecutionis  illius.   Diuturnitate   etiam   fuit 
gravissima,  quia  per  decem  annos  continuos  incen- 
diis  ecclesiarum,  proscriptionibus  innocentium,  caedi- 
bus  martyrum  incessabiliter  acta  est. 

Haec  ergo  immanitas  praedicatur  a  loanne  in 
apertione  sexti  sigilli,  cum  dicitur :  «  Quia  terrae- 
motus  factus  est  magnus».  Haec  est  commotio  gen- 
tium.  ab  oriente  usque  ad  occidentem :  «  Et  sol »  Chri- 
stus  «  factus  est  niger  »  et  vilis  « tanquam  saccus  ci- 
licinus »  in  opinione  et  reputatione  omnium.  «  Et  luna 
tota  » ,  scilicet  Ecclesia,  «  facta  est  sicut  sanguis  »^ 
propter  occisionem  martyrum.  «  Et  stellae  » ,  viri 
scilicet  perfecti,  quanto  magis  alii,  «  ceciderunt  de 
caelo »  perfectionis,  « sicut  ficus  emittit  grossos  suos, 
cum  a  vento  magno  movetur  » .  Fuit  enim  tunc  ma- 
ximus  et  violentissimus  persecutionis  ventus. 

«  Et  caelum  recessit  sicut  liber  involutus  »  — 
quia  libri  divinae  scripturae  tunc  temporis  com- 
busti  sunt.  «  Et  omnes  montes  et  insulae  de  locis 
suis  motae  sunt »  —  quia  ecclesiae  aedificatae  in 
locis  desertis  et  in  montibus   et  in  locis  paludosis 


1  lam  S.  Augustinus  dixit,  non  esse  credibiie  Marceilinum  ido- 
lis  sacrificasse;  et  recentiores  auctores  ab  lioc  facinore  S.  Marcelli- 
num  penitus  absolvuni. 


OCTAVA    PARS.  471 

et  insularibus;  breviter,  ubicumque  essent  abscon- 
ditae,  motae  sunt  et  destructae.  Et  tunc  temporis 
erant  de  numero  fldelium  in  diversis  partibus  or- 
bis  aliqui  reges,  aliqui  principes  et  aliqui  tribuni 
et^  nobiles,  aliqui  divites  et  fortes,  aliqui  servi, 
aliqui  liberi;  icleo  omnes  conati  siint,  se  abscondere 
in  speluncis,  ut  effugerent  persecutionem.  Et  omnes 
mirati  sunt  de  ira  Dei  et  agni,  quam  videbantur 
habere  erga  fideles  ex  hoc,  quod  permittebant  tan- 
tam  persecutionem  et  tam  diutinam  exerceri  in  ipsos. 

VIl.  Sirjillum.  Religionis  pax. 

Ibij  «  Post  haec  vidi  quatuor  angelos»,  ubi 
mcipit  7.  cap.,  praedicit  loannes  persecutionis  totius 
tinem  et  lerminum  et  christianae  religionis  pacem 
ac  tempus  tranquillum.  Ubi  primo 

I.  introducit  quatuor  tyrannorum  perversurn 
conatum.  Sicut  enim  legitur^,  postquam  Diocletia- 
nus  et  Maximianus  deposuerunt  infulas  imperii  in 
uno  die,  Galerius  et  Constantius  facti  sunt  impe- 
ratores.  Et  Galerius  instituit  duos  Caesares,  unum 
in  Italia,  nomine  Severum,  et  alium  in  Oriente,  no- 
mme  Maximinum.  In  iirbe  autem  Roma  Maxentius, 
filius  Maximiani,  constitutus  est  imperator. 

Constantius  autem  ex  Ilelena  genuit  Co7istan- 
tinum  magnum,  qui  mortuo  patre  factus  est  im- 
perator  et  assumsit  in  consortium  imperii  Lici- 
nium,  qui  licet  primo  fuerit  pacificus  Christianis  ^ 
postmodum  tamen  factus  est  persecutor. 

Quatuor  igitur  angeli  satanae  et  quatuor  per- 
secutionum  nuntii  et  ministri  fuerunt  Maximinus  in 

•  Lib.  0.  occl.  hist.  2  Textus:  Clirisii.nus. 


472  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Oriente,  Severus  iii  Italia,  Maxentius  in  Roma,  et 
Licinius  in  Aegypto  et  Alexandria;  et  sic  stabant 
super  quatuor  angulos  terrae,  sicut  dicit  loannes, 
et  lii  tenebant  ventos,  ne  liarent  super  terram,  quia 
post  Diocletianum  et  Maximianum  impediebant  fide- 
les  doctores,  ne  pf  aedicarent  in  terra,  nec  in  mari,  nec 
super  aliquam  arborem,  hoc  est  super  uUum  fidelem. 

2.  Deinde  introducit  liberatoris  triiimphum,  Le- 
gitur  enim  de  Constantino,  quod  primo  Marsiliae 
decapitavit  Maximianum,  collegam  Diocletiani,  qui  ^ 
rursum  ad  imperium  aspirabat.  Deinde  Romam  « 
veniens  contra  Maxentium,  cum  esset  sollicitus  de 
bello,  lia])uit  de  caelo  responsum,  quod  in  signo 
crucis  vinceret.  Et  ostenso  sibi  signo  crucis,  dictum 
est  sibi  per  angelos:  «  Constantine,  in  hoc  vinces  »! 
Et  idcirco  signum  crucis  fecit  depingi  in  fronte  sua 
et  militaribus  vexillis;  belloque  agresso  de  Maxentio 
triumphavit. 

Cumque  ingredienti  cum  triumpho  Romam  se- 
natus  ad  eius  honorem  imaginem  erigeret,  vexillum 
crucis  dominiCae  in  dexteram  imaginis  iubet  depingi 
et  subtus  scribi:  «  Hoc  signum  invincibile  Dei  vivi « . 

Isteigitur  Constcvttmus  est  a/fer  angehis  ascen- 
dens  ab  ortu  solis,  quia  per  revelationem  et  inspi- 
rationem  divinam  vel  angelicam  ascendit  Romam, 
habens  figuram  Dei  vivi.  Et  clamavit  contra  illos 
quatuor  angelos  ministros  nefariae  persecutionis, 
de  quibus  dictum  est.  Clamavit  utique  timorem  in- 
cutiendo  et  debellando,  ne  nocerent  terrae  et  mari 
neque  arboribus,  hoc  est  alicui  Christiano,  quousque  m> 
omnes  signarentur  in  frontibus  suis  per  liberam  '" 
susceptionem  baptismi,  quia  dedit  edictmn,  ut  in 
toto  orbe    Romano   omnis    homo  posset  libere  ba- 


I 


i 


OCTAVA    PARS.  473 

ptizari  et  consignari  cruce;  et  quod  possint  aedifi- 
cari  ecclesiae  et  ubique  imagines  Crucifixi  depingi. 
Sed  et  tpse  baptizatus  est  et  publice  consignatus. 

3.  Deinde  ponit  quorundam  signatorum  nu- 
merum,  scilicet  filiorum  Israel,  ibi :  «  Et  audivi  nu- 
merum  signatorum  «.  Ille  enim  numerus  signifi- 
cat  multitudinem  fidelium,  qui  ex  omnibus  tribubus 
Israel  crediderunt  et  baptizati  sunt,  non  quoniam 
multo  plures  crediderint,  sed  quia  numerus  ille  im- 
portat  mysterium  et  est  numerus  perfectionis. 

4.  Deinde  ibi:  «  Post  haec  vidi«,  ponit  quo- 
rundam  inaestimabilem  coetum,  scilicet  eorum,  qui 
ex  gentibus  crediderunt.  Postmodum  ibi:  «  Clama- 
bant  voce  magna  dicentes«,  praedicit  liberatorum 
fidehum  liberum  cultum,  quem  ex  tunc  divinitati 
exhibuerunt,  nam  fabricatae  sunt  ecclesiae,  et  Deo 
et  Agno  dictae  sunt  laudes  per  angelos,  hoc  est  per 
episcopos  et  praelatos  in  universo  mundo. 

5.  Ultimo  ibi:  «  Et  respondit  unus  de  seniori- 
bus  )> ,  exponit  totius  praedictae  visionis  figuram  et 
typum,  ostendens,  quod  tota  multitudo,  quae  dicta 
est,  significabat  fideles  et  Christianos,  qui  libere  in 
toto  universo  ex  tunc  servirent  Christo  absque  omni 
persecutione    paganorum.    Et   ideo  dicit,  quod  non 

•cadet  super  illos  sol  neque  ullus  aestus  persecutio- 
nis,  et  non  erit  lacryma  in  oculis  eorum. 

VIL  SigiUum.  Persecutio  Iidiani  ajjostatae. 

Octavo  et  ultimo  praedicit    loannes    cuiusdam 
persecutionis  brevissimum  residuum.  Legitur  enim  ' 

^  Ub.  10.  Iiist.  occl. 


474  COMPENDIUM   AUREOLI. 

quocl  Constantino  imperatori  christianissimo  succes- 
serunt  Constantius,  Constantinus  et  Constans,  eius 
filii.  Sed  Constantius  favit  Arianis.  Constantinus 
autem  vocavit  lulianum  apostatam  ad  imperium, 
qui  de  christiano  factus  gentilis  persecutus  est  Ec- 
clesiam.  Et  fecit  in  ea  silentium  a  culto  divino; 
sed  quia  non  imperavit  nisi  uno  anno  et  octo  men- 
sibus,  quia  in  bello  Persarum  interfectus  est,  idcirco 
sua  persecutio  horae  dimidiae  comparatur  (c.  8,  1.). 

Incipit  secunda  visio. 

PERSECUTIONES  HAERETICORUM. 

A  lulicmo  iisque  ad  Phocara. 

In  secunda  vero  visione,  quae  incipit  circa  prin- 
cipium  octavi  cap.,  ubi  dicitur  (c.  8,  2.) :  «  Vidi  se- 
ptem  angelos  stantes  » ,  describitur  totum  tempus 
persecutionis  Ecclesiae  propter  errores  haeretico- 
rum  et  imperatores  ac  principes  fautores  eorum, 
quod  tempus  comprehenditur  a  luliano  apostata, 
cui  post  lovinianum  et  Valentinianum  successit  Va- 
lerius,  imperator  haereticus,  usque  ad  Mauritium 
et  Phocam. 

Ponuntur  autem  hic  septem  angeli  cum  tubis,  et 
unus,  qui  praecessit  cum  thuribulo,  propter  octo  nota- 
hilia,  quae  illo  tempore  circa  Ecclesiam  contigerunt. 

I.    PAPA   DAMASUS. 

Cidtus  divini  ampliatio. 

Praedicit  namque  primo  loannes  cultus  divini 
dilatationem  et  ampliationem  factam  per  Damasum 
papam.  Legitur  enim,  quod  Damasus  papa   ad  in- 


OCTAVA    PARS.  475 

stigationem  Hieronymi   tempore    Valentis  instituit, 
ut  in  fine  cuiusque  psaimi  cantaretur   «  Gioria  Pa- 
tri  ».  Instituit  etiam  psalmos  in  ecclesia  die  noctu- 
que  cantari.  Et  hoc  est,  quod  in   hoc  loco  loannes 
praedicit.  Ante  enim    quam    septem  angeli  incipe- 
rent  canere  tubis,  dicit,  quod  alius  angelus,  scilicet 
papa  Damasus,  venit  et  stetit  ante  altare,   ut  im- 
pleret   officium    sacerdotale,    «  habens   thuribulura 
aureum  » ,  cor  scilicet  devotione  et  caritate  plenum. 
«  Et  data  sunt   ei    incensa  muita»,  liber  videlicet 
psalmorum,  qui  plenus  est   orationibus  ferventissi- 
mis  et  odoriferis,   ut  daret,  i.  e.  ordinaret  per  to- 
tum  orbem  de  orationibus    ante    altare    maiestatis 
divinae.  Et  ascendit  fumus  accensorum  coram  Do- 
mino,  quia  haec  institutio  fuit  salubris  Ecclesiae  et 
multum  placens  Deo.  Accepit   autem    iste  angelus 
thuribuhim  aureum  plenum  igne  altaris  et  misit  in 
terram,  quia    declaravit    toti  Ecclesiae  per  orbem 
diffusae,  quanta  devotione   et  caritate  erga  Deum 
cor  eius  aestuaret. 

Et  exemplo  eius   «  facta  sunt  tonitrua  et  voces 
et  fulgura»,  quia  diversi  Sancti  tempore  illo  sur- 
rexerunt,  quorum  quidam    fuerunt    excellentes  do- 
ctores,  significati  per   «voces»,  ut  Ambrosius,  Hie- 
ronymus,    Gregorius   et  Augustinus;  quidam    vero 
eremitae,   significati  per   «fulgura»,  ut  Macarius, 
Moyses,  Paulus  et  plures    alii  per  Aegyptum,  qui 
consortium  vitae  non    cum    ceteris  mortalibus'  sed 
cum  supernis  angelis    habere    videbantur;   quidam 
vero  ^  confessores   et    miraculorum    factores,    sicut 
Martinus  Turonensis  episcopus  et  Rufinus  et  plures 
alii,  qui  designantur  per   «  tonitrua  »   propter   stu- 
porem  miraculorum. 


476  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Tiinc  autem  ad  litteram,  sicut  dicunt  historiae, 
factus  est  «  terraemotus »  per  totum  orbem,  et 
mare  litus  suum  egressum  multas  urbes  populum- 
que  subvertit,  quamvis  per  istum  terraemotum  pos- 
sit  intelligi  commotio  in  bonum,  quae  facta  est  in 
tota  Ecclesia  temporibus  illis. 

11.    ARIUS   HAERESIARCHA. 

Ecclesiae  conturbatio. 

Ibi:  «  Et  septem  angeli»,  praedixit  loannes 
Ecclesiae  conturbationem,  quae  facta  est  per  hae- 
resiarcham  Arium  et  eius  potissimum  fautorem  et 
renovatorem  Valentem,   Romanorum  imperatorem. 

Legitur  enim,  quod  Arius  presbyter  in  Ale- 
xandrina  ecclesia  insurrexit,  et  volens  sibi  facere 
nomen,  gradus  quosdam  in  deitate  praedicavit, 
asserens  Patrem  Filio  maiorem,  nec  personam  esse 
eiusdem  substantiae,  divinae  naturae. 

Hunc  reprehendebat  Alexander  eius  episcopus. 
Sed  cum  nollet  acquiescere,  sub  Constantino  magno 
facta  est  synodus  trecentorum  decem  et  octo  epi- 
scoporum  in  Nicaea,  urbe  Bithyniae,  in  qua  dogma 
illius  perversissimi  Arii  condemnatur,  nec  tamen 
propter  hoc  eius  discipuli  destiterunt.  Sed  primo 
nisi  sunt  subvertere  et  in  errorem  suum  inducere 
Constantinum  magnum,  quod  non  potuerunt.  Indu- 
xerunt  tamen,  eo  mortuo,  Constantinum  filium  eius; 
et  deinde  post  lulianum,  lovinianum  et  Valentinia- 
num  successit  Valens,  qui  coUoquio  uxoris  suae, 
quae  Ariana  erat,  seductus  in  haeresim  lapsus  est 
et  christianos  episcopos  per  diversas  terras  insecutus 


OCTAVA    PARS.  477 

est.  Misit  etiam  Gothis,  petentibiis  aliqnos  episcopos 
sibi  dari,  qui  eos  essent  in  fidei  regala  instructuri, 
misit,  inquam,  non  catholicos,  sed  Arianos  episco- 
pos,  a  quibus  non  lidei  sacramenta,  sed  excrementa 
perfidiae  perceperunt.  Qui  Valens  postmodum  igne 
materiali  combustiis  est  a  Gothis  rebellantibusi^  et 
hoc  iusto  Dei  iudicio,  quia  ipse  prior  igne  perfidiae 
illos  combusserat. 

Hoc  est  ergo,  quod  loannes  dicit;  ait  enim, 
quod  prvmus  anrjelus,  scilicet  Valens  imperator 
haereticus,  tuba  cecinit,  quia  Arianam  perfidiam 
renovavit  et  exaitavit,  et  facta  est  grando  animo- 
sitatis  inter  episcopos,  ita  ut  in  multis  civitatibus 
episcopi  ordinarentur,  in  Antiochia,  Alexandria, 
Constantinopoli  illo  tempore  binis  seu  ternis  prae- 
sulibus  in  semetipsis  dividebantur,  sicut  narrat  hi- 
storia. 

Tunc  etiam  factus  est  ignis  aemulationis  et 
zeli,  quae  omnia  fuerunt  commixta  in  sanguine, 
quoniam  usque  ad  caedes  et  mortes  ac  mart^^ia 
plurium  catholicorum  rabies  illa  processit.  Et  haec 
omnia  missa  sunt  in  terram,  quia  in  universam 
Ecclesiam  per  orbem  diffusam;  et  tertia  pars  ter- 
rae,  simplicium  videlicet,  et  tertia  pars  arborum, 
scilicet  episcoporum,  igne  Arianae  perfidiae  illo 
tempore  fuit  combusta. 

Nam  et  Liherms  papa  taedio  victus  exilii  in 
illa  pravitate  subscripsit  ^,  et  vix  remansit  in  Galliis 
catholicus  episcopus  nisi  Ililarius,  et  maior  pars 
Ecclesiae  tunc  fuit  Ariana. 


^  Recentiores   auctores   catholici   innocentiam    Liberii  vindi- 
carunt. 


478  COMPENDIUM    AUREOLI. 

Tunc  etiam  omne  foenum  viride  est  combustum, 
quia  gens  Gothorum,  quae  petebat  novitatem  fidei 
et  volebat  fieri  christiana,  Valentis  ministerio  igne 
perfidiae  cremata  est  per  episcopos  Arianos,  quos 
misit. 

III.    MACEDONIUS   HAERETICUS. 

Ibi :  «  Et  secundus  angelus  » ,  praedixit  loan- 
nes  Ecclesiae  perturbationem,  quae  facta  est  per 
haereticum  Macedonium.  Nam  Ariana  perfidia  di- 
visa  est  ^  in  t^^es  partes, 

1.  Nam  quidam  ex  eis  tenuerunt  cum  Ario, 
Filium  et  Spiritum  sanctum  creaturam  esse,  tamen 
Filium  dici  posse  pati  similem  Patri  largitate  gra- 
tiae,  non  proprietate  naturae. 

2.  Quidam  vero,  qui  dicti  sunt  Eunomiani,  con- 
cesserunt,  Spiritum  sanctum  et  Filium  esse  creatu- 

-  ram,  nec  tamen  Filium    dici    posse   similem  Patri, 
quia  non  potest  creatura  coaequari. 

3.  Quidam  et  alii  dicti  sunt  Macedoniani,  qui 
concesserunt,  Spiritum  sanctum  creaturam,  Filium 
autem  eiusdem  naturae  cum  Patre. 

Contra  istos  haereticos  congregata  est  secunda 
universalis  synodus  in  Constantinopoli  centum  quin- 
quaginta  episcoporum;  ubi  fuit  Macedonius  con- 
demnatus,  qui  praedicabat,  Spiritum  sanctum  esse 
creaturam  et  servum  Filii. 

Et  hoc  praedicit  loannes  dicens,  quod  secun- 
dus  angelus,  scilicet  Macedonius,  ab  Ario  secundus 
in   perturbando,    «  cecinit  >> .   Novitatem    pessimam 


1  (c  Sicut  patet  10.  libr.  histor.  eccl.  c.  25. 


OCTAVA    PARS.  479 

praedicavit,  et  tunc  «  mons  magnus  igne  ardens  », 
hoc  est  grandis  et  tumens  haeresis,  missa  est  « in 
mare  » ,  scilicet  in  ecclesias. 

Dicebatur  enim,  quod  mare  vitreum  erat  ante 
thronum;    nam  Ecclesia   propter    aquas    baptismi, 
quibus  purificatur,  dicitur   esse   mare.  Tunc  etiam' 
«tertia   pars    maris  «    facta   est   «sanguis»,  quia 
tertia  persona,  quae  in  mari  baptismi  tertius'  invo- 
catur,  cum  dicitur:   «  Ego  baptizo  te  in  nomine  Pa- 
tris  et  Filii  et  Spiritus  sancti»,  facta  est  sanguis, 
quia  a  Macedonio  dirupta  est,  cum   assereret  eam' 
creaturam  et  servum  et  non  Dominum.  Tunc  etiam 
«  tertia  pars  creaturae  »,  quae  erat  in  mari,  mor- 
tua  est,  quia  noviter  baptizati  in  illo  errore,'spiri. 
tualiter  moriebantur.  Et  «  naves »  interierunt,  quia 
plures   episcopi,    qui  debebant   alios  gubernare,  in 
hunc  errorem  inciderunt. 

IV.   PELAOIUS   HAERESIARCHA. 

Ibi:  «Et  tertius  angelus»,  praedicit  loannes 
inquietationem  Ecclesiae  factam  per  haeresiarcham 
Pelafiium. 

Legitur  enim,  quod  anno  Arcadii  octavo  fuit 
quidam  monachus  in  Britannia,  nomine  Pelai^ius, 
qui  doctrina  haeretica  et  exsecrabili  Dei  Ecclesiam' 
perturbavit,  et  posuit  tres  errores. 

I.  Primum  contra  gratiam,  asserens,  quod  ex 
puris  naturalibus  sine  gratia  vitam  aeternam  po- 
terat  homo  mereri,  nec  oportebat  hominem  Dei  gra- 
tiam  praevenire;  unde  orationes,  quae  fiunt  ab  Ec- 
clesia  sive  pro  fidelibus  sive  pro  infidelibus,  irritas 
dicebat. 


480  COMPENDIUM   AUBEOLI. 

2.  Secunclum  errorem  posuit  circa  originalem 
culpam,  asserens,  infantes  nasci  insontes,  sicut  et 
Aclam  absque  peccato  fuit  ante  praevaricationem. 

3.  Tertiura  vero  errorem  posuit  circa  fontem 
baptismi,  asserens,  quod  aquae  baptismales  non  pro- 
ficiebant  infantibus,  utpote  sine  originali  natis. 

Et  hoc  est,  quod  praedixit  hic  loannes  dicens, 
quod  tertius  angelus,  videlicet  haereticus  Pelagius, 
qui  post  Arium  et  Macedonium  Ecclesiam  contur- 
bavit,  cecinit,  et  tunc  ipse,  et  quia  religiosus  et 
monachus  erat  prius,  dicitur  quasi  «  una  stella  de 
caelo  Ecclesiae  cecidisse  » .  Et  tunc  « tertia  pars 
aquarum  et  fluminum  in  absynthium  versa  est » , 
quia  derogavit  aquis  gratiae  et  aquis  baptismatis, 
sicut  nuUam  efficaciam  haberent  secundum  eum. 
Ex  hoc  multa  millia  Christianorum  mortua  dicun- 
tur  esse  ex  aquis,  quia  «  amarae  factae  sunt »,  hoc 
est  propter  haeresim  huius  Pelagii,  cui  adhaeserunt, 
cuius  doctrina  pestifera  aquae  gratiae  baptismatis 
factae  sunt  insipidae  et  amarae. 

V.   EUTYGHES   HAERETICUS. 

Ibi:  «  Et  quartus  angelus»,  praedixit  loannes 
persecutionem  Ecclesiae  factam  per  Eutychen  hae- 

reticum. 

Legitur  enim,  quod  anno  secunclo  Marciani 
imperatoris  instantia  Leonis  papae  primi  universa- 
lis  synodus  630  episcoporum  fuit  apud  Chalcedonem 
congregata  anno  Domini  453,  ubi  fuit  Eutyches  Con- 
stantinopolitanus  abbas  condemnatus,  nec  non  Dio- 
scorus,  Alexandrinus  patriarcha,  qui  eum  defende- 
bat.  Asserebat  namque  praefatus  haereticus,  natu- 


OCTAVA    PARS.  481 

ram  divini  Verbi  in  carnem  fuisse  conversam.  Unde 
non  confitebatur  duas  naturas  in  Christo  distinctas, 
sed  per  quandam  confusionem  unitatis,  per  oppo- 
situm  ad  errorem  Nestorii,  qui  fuit  sub  Theodosio 
in  tertia  universali  sjnodo  condemnatus.  Ille  nara- 
que  ponebat  non  solum  duas  naturas  in  Christo 
imo  duas  personas,  ut  non  possit  dici,  quod  llle 
idem,  qui  erat  filius  Dei,  esset  filius  hominis. 

Errorem  igitur  Eutyches  cum  errore  Nestorii 
praevidens  hic  loannes  dicit,  quod  quartus  angelus 
utique  satanae  nuntius,  qui  Ecclesiam   conturbavit' 
videlicet   Eutjches,   cecinit    et  praedicavit.  Et  ex 
hoc  percussa  est  « tertia  pars  soHs»,  hoc  est  ex- 
cellentia  lesu  Christi,  qui  secundum  rei  veritatem 
et  fidem  est  una  ex  tribus  personis  in  deitate.  Et 
«tertia  pars  lunae»,  videlicet    Ecclesiae,  est  per- 
cussa,  quia  raulti  ex  siraplicibus    Christianis  in  il- 
lura  errorera  prolapsi  sunt.  Et   « tertia  pavs  stella- 
rum  >>,  quia  raulti  episcopi  consenserunt,  inter  quos 
fuit  Dioscorus  patriarcha.  Et  ex  hoc  scriptura  est 
quod   «  tertia  die  »   non    luxit,  in    quantura  assere- 
bat,  quod  persona  divina  ac   sua  deitas,  quae  per 
diera  significatur,  vertebatur  in   carnera,  quod   pst 
ahenura  divinitati,  quae  non  potest  raisceri   aut   in 
aliud  transmutari.  Addit  autera,  quod  etiam  « tertia 
pars  nochs  »   non   lucebat,    referendo    se   ad  erro- 
rem  Nestorii,  qui  humanitatera  Christi  non  di-nifi- 
cabat;  quia  non  dicebat  eara   assumtara  personara 
divraam.  Ijnde  accipiendo  deitatera  Christi  pro  die 
et  huraanitatera  pro  nocte,  quia  omnis  natura  creata 
respectu  deitatis  infirraa    est  et    quasi  nihil  et  te- 
nebra,  Eutyches  diera  oburabrabat,  quia    deitatera 
asserebat   in   carnera    conversara ;    Nestorius    vero 
Compendium  Aureoli  ^. 


482 


COMPENDIUM   AUREOLI. 


humanitatem,  qnia  non  dicebat,  eam   assumtam   a 
persona  Verbi. 

Si  quaeratur,  quare  de  his  quatuor  haeresibus 
tantummodo  loannes  prophetice  locutus  est,  omit- 
tendo  haeresim  Manichaei,  Montani,  Sabellii  et  plu- 
rimorum  alioram ;  dicendum,  quod  hoc  est,  quia 
intendebat  universales  persecutiones  Ecclesiae  prae- 
dicere.  Isti  autem  quatuor  haeretici,  de  quibus  di- 
ctum  est,  universalem  Ecclesiam  turbaverunt,  et 
contra   eos   sunt   quatuor    generalia    conciha  cele- 

brata.  ^     . 

Si  etiam  quaeratur,  quare  in  omnibus  istis  ter- 
tia  pars  terrae  vel  maris  vel  arborum  esset  per- 
cussa;  dicendum,  quod  loannes  attendebat  ad  typum 
credentium.  Accipiebat  enim  pro  una  parte  homi- 
num  gentiles  sive  paganos,  pro  secunda  ludaeos, 
pro  tertia  vero  credentes  in  Christum.  Et  idcirco 
dicit,  quod  tertia  pars,  hoc  est  aliqui  ex  fideiibus, 
per  istos  haereticos  sunt  percussi. 

VI.    REGNUM   VANDALORUM. 


Ibi:  «  Et  vidi  et  audivi  vocem  unius  aquilae  », 
praedicit  persecutionem  Ecclesiae  factam  per  re- 
gnum  Vandalorum  et  per  regnum  quinarium,  sibi 
mutuo  succedentium  in  eodem  regno. 

Ad  cuius  evidentiam  sciendum,  quod  Bonifa- 
cius  dux  Romani  exercitus  inferior  factus  quodam 
alio  duce  Romano,  qui  dictus  est  Ethyus,  Vanda- 
los  de  Hispania,  ubi  Gothi  eos  persequebantur,  ac' 
Africam  invitavit,  qui  transeuntes  in  Africam  di-1 
vina  et  humana  perturbaverunt,  sicut  dicunt  hi-j 
storiae. 


OCTAVA    PARS.  483 

Regnaverunt  autena  ibi  inter  alios  quinque  rerjes 
Vandaii,  qui  totam  fidem  catholicam  turbaverunt. 

1.  Primo  quidem  Gundericus; 

2.  secundo  Gensericus,  eius  frater,  qui  de  fide 
catholica  in  Arianam  sectam  apostatavit; 

3.  tertio  autem  Honoricus, 

4.  quartus  autem  Trasimundus, 

5.  quintus  vero  Gelimer. 

Et  licet  omnes  isti  quinque  Ecclesiam  fuerant 
persecuti,  inter  ceteros  tamen  Gensericus  primo  sta- 
tum  totius  Africanae  ecclesiae  profanavit,  incidens 
in  Arianam  haeresim. 

Deinde  vero  Honoricus,  filius  eius,  omnibus  ca- 
tholicis  tanquam  homo  vesanus  ^  scripsit  et  de  illis 
487  in  exilium  transmisit  et  ipse  persecutionem  ma- 
ximam  intulit  anno  imperatoris  Zenonis  decimo 
octavo. 

Tertius  vero  Trasimundus  omnes  ecclesias  ca- 
tholicas  in  Africa  clausit  et  viginti  episcopos  apud 
Sardiniam  insulam  relegavit. 

Quartus  vero  Gelimer  multis  episcopis  ortho- 
doxis  linguas  radicitus  extrahi  fecit,  qui  tamen  se- 
cundum  Gregorium  in  Dialogo  postmodum  clare 
loquebantur,  ex  quibus  unus  in  hixuriam  cadens 
divino  dono  privatus  obmutuit. 

Primus  autem  ex  istis  regibus,  scihcet  Gunde- 
ricus,  licet  capta  Hispania  manum  contra  Eccle- 
siam  levaverit,  non  tamen  legitur  in  Arianam 
haeresim  prolapsus. 

Persecutio  Vandalorum  contra  Ecclesiam  fuit 


Toxtus  coiTuplus   sonai;  «  Usianis    scripsit   et  de  iST.    iu 
exiliuni  (ransit  ei  perseculionem  niaximam  etc. ». 


484  COMPENDIUM   AUREOLI. 

permaxima,  uncle  et  ipsi  invaserunt  Romam,  et  eo- 
rum  tempore  Paulinus,  qui  fuit  Nolae  episcopus, 
pro  filio  viduae  se  vendidit. 

Et  ideo  hanc  persecutionem  hic  praevidit  loan- 
nes  sub  tuba  quinti  angeli.  Praedixit  tamen,  quod 
audivit  vocem  unius  aquilae,  hoc  est  sui  ipsius  di- 
centis  «  Vae  »  tribus  vicibus  propter  voces  trium 
angelorum,  qui  erant  tuba  canituri. 

Nam  multo  graviores  persecutiones  faerunt  il- 
lae,  quae  per  tres  angelos  sequentes  designantur, 
quam  praecedentes.  Unde  prosequens  illam,  quae 
■facta  est  per  Vandaios,  maxime  per  Honoricum, 
dicit,  quod  quintus  angeius,  hoc  est  regnum  Van- 
dalorum,  quod  fuit  totum  haereticum,  cecidit  in 
Africa,  et  tunc  cecidit  una  stella,  rex  scilicet  Gen- 
sericus,  qui  de  iide  catholica  in  Arianam  haeresim 
est  prolapsus.  Et  iste  aperuit  «  puteum  abyssi », 
errorem  scilicet  Arii,  ex  cuius  fumo  obscuratus  est 
sol,  Dominus  scilicet  lesus  Christus,  quoniam  hae- 
resis  sua  asserit,  Filium  et  Spiritum  sanctum  esse 
creaturas  et  non  Deum. 

Exiverunt  autem  «  locustae  »  ex  tunc  libere, 
videlicet  haeretici  Ariani  immundi  et  saltantes 
hinc  inde  ad  hominum  deceptionem,  quibus  «  data 
est  potestas  » ,  ut  torquerent  Christianos,  mittendo 
eos  in  exilium,  non  autem  interficiendo,  sicut  di- 
ctum  est.  Cruciatus  autem  ille  duravit  quinque 
mensibus,  hoc  est  per  successionem  quinque  regum. 

Isti  autem  haeretici,  coniuncti  Vandalis,  habe- 
bant  similitudinem  locustarum  propter  instabilita- 
tem  et  saltum.  Nam  Vandali,  persequentes  eos, 
compulsi  sunt  de  regione  in  regionem  transire. 
Erant  tamen   «  similes  equis  paratis  ad  proelium  », 


OCTAVA    PARS.  485 

propter  hoc  quod  erat  gens  satis  bellicosa,  et  ha- 

bebant  quasi   «  facies  horainum  «,  quia  inter  cete- 

ros  barbaros    fuerunt    aifabiles    et   scientiis  derliti. 

Habebantque   « coronas  similes  auro »   ratione   in- 

dustriae    naturah"s,  qnae   videbatur  esse  in  eis;  et 

«  habebant   capillos    ut  mulieres»,  quia   gens  illa 

capillos  nutriebat.  « Dentes  autem  habebant  leonum 

et  «loricas  ferreas»   et   « voces  curruum »   propter 

nimiam  potentiam,  qua  dominati  sunt  in  tota  Africa. 

Et  erant   «  similes  scorpionibus  in  caudis  >>  et  acu- 

leis  propter  persecutionem  cautelosam,  quam  susci- 

tavit  Honoricus.  Nam    ipse    (sicut   dicit  historia  a 

principio)  simulavit  se  iustum  et  Catholicorum  ami- 

cum.  Demum  autem  sicut  scorpio  persecutus  est  Ca- 

tholicos  et  per  omnia  dedit  favorem  Arianis. 

Subdit  autem  loannes,  quod  licet  potestas  isto- 
rum  fuerit  nocere  hominibus  mensibus  quinque,  quia 
per  successionem  quinque  regum,  tamen  in  speciali 
habuerunt  super  se  unum  regem,  qui  dictus  est  he- 
braice  Labadon,  graece  Apollion,  latine  Extermi- 
nans;  iste  autem  fuit  ultimus  rex  Gelimer,  qui  lin- 
guas  episcoporum  radicitus  praecidit  et  extermina- 
vit,  in  quo  etiam  exterminatum  est  regnum  Vanda- 
lorum ;  quia  Belisarius,  patricius,  a  lustiniano  in  Afri- 
cam  missus,  Gelimerum  Constantinopolim  duxit.  Et 
sic  Vandalorum  regnum  funditus  fuit  exstinctus. 

Vir.    ANTIPAPA    LAURENTIUS. 

Ibi :  «  Post  hoc  sextus  angelus  « ,  praedixit  loan- 
nes  Ecclesiae  dissecationem  factam  propter  anticipa- 
tam  electionem  inter  Symmachum  et  Laurentium  \ 

Ed.  Venet. :  «  per  Antipapam  »  Lauremium. 


486  COMPENDIUM   AUREOLI. 

et  tangit  istud  schisma  singulariter,  quia  Ecclesiae 
Dei  intulit  summum  damnum. 

Sub  isto  autem  angelo,  tuba  canente,  tangun- 
tur  quaedam  annexa.  Unde  comprebenditur 

1.  Primo  praefata  dissecatio  et  divisio  Eccle- 
siae.  Legitur  enim,  quod  anno  Domini  502  electi 
sunt  duo  Papae  in  discordia,  videiicet  Symmachus 
et  Laurentius,  quae  res  grave  dissidium  in  Eccle- 
sia  generavit.  Et  commissa  sunt  hinc  inde  multa 
homicidia  maxime  Clericorum.  Sed  Symmachus 
obtinuit,  quia  prior  ordinatus  fuerat  et  maior  pars 
sibi  favebat. 

Laurentio  autem  adhaerebat    Paschasius  car-  • 
dinalis  diaconus,  qui  licet  alias  magnae  sanctitatis 
vir  fuerit,  nihilominus  propter   iilam  culpam  Ger- 
manus    Capuanus   episcopus  invenit  ipsius  animam 
in  quodam  loco  in  igne  purgatorii  positam. 

Eodem  autem  tempore  imperabat  Anastasius, 
Eutychiana  haeresi  maculatus,  qui  persecutus  est 
catholicos  et  multos  episcopos  in  exilium  relega- 
vit,  sicut  in  Italia  regnabat  Theodoricus,  rex  hae- 
reticus  Arianus,  magnus  fidei  persecutor;  nam  loan- 
nem  papam  et  Symmachum  patricium  et  Boethium 
martyrizavit  et  innumerabiles  alios  catholicos  inter- 

fecit. 

De  his  ergo  quatuor  angehs,  hoc  est  nuntiis, 
ex  quibus  persecutio  hdelibus  in  diversis  mundi 
partibus  eminebat,  praedixit  loannes,  quod  sextus 
angelus,  videlicet  Paschasius  cardinalis,  tuba  ceci- 
nit,  quia  Laurentio,  ut  Papa  fieret,  vocem  dedit,  et 
hoc  soluti  sunt  quatuor  angeli,  scilicet  Symmachus, 
Laurentius,  Anastasius  imperator  et  rex  Italiae 
Theodoricus,  qui  prius   erant   «  allegati  in  fiumine 


I 


OCTAVA    PARS.  487 

rnagno  Eiiphrate  »,  hoc  est  in  Romano  imperio, 
quod  est  quartum  inter  regna,  sicut  Euphrates  in- 
ter  fiumina;  etiam  qui  legati  prius  erant  per  divi- 
sionem  sinus  Adriatici  maris,  quod  est  inter  Italiam 
et  Constantinopoiim,  soluti  sunt,  ut  unusquisque  in 
Ecclesia  persecutionem  aliquam  suscitaret.  Symma- 
chus  quidem  et  Laurentius  propter  ambitionem  pa- 
patus;  Theodoricus  autem  et  Anastasius  propter 
haereses  suas. 

Siibdit  autem  de  exercitu  istorum  angelorum, 
quod  erant  «  viginti  miHies  dena  miliia»,  et  quod 
procedebant  de  ore  equorum  ignis,  suifur  et  fumus, 
et  quod  habebant  «  loricas  igneas,  hyacinihinas  et 
suiphureas  »,  ppr  hoc  notans  triplicem  intentionem. 
Nam  Symmachus  et  Laurentius  stimulabantur  fumo 
vanitatis,  et  ideo  habebant  loricas  hyacinthinas,  quae 
designant  hypocrisim  et  vanam  apparentiam.  Thep- 
doricus  vero  agitabatur  igne  Arianae  perfidiae. 
Anastasius  autem  sulphure  haeresis  Eutychianae. 
Addit  autem,  quod  erant  illi,  qui  per  istos  occide- 
rentur  spiritualiter.  Nam  homines,  qui  poenitentiam 
non  egerunt  de  operihus  suis,  tales  permisit  Deus 
temporibus  iHis  tentari. 

2.  Comprehenditur  vero  secundo  in  principio 
capituli  decimi :  «  Et  vidi  alium  angelum  »  Ecclesiae 
hberatio  tunc  temporis  facta  per  lustijttim  semorem 
iraperatorem  catholicum.  Legiiur  enim,  quod  mortuo 
haeretico  Anastasio  imperatore  successit  lustinus 
christianissimus,  qui  zelo  hdei  orthodoxae  mandavit, 
ut  omnes  ecclesiae  Romanorum  per  orientem  con- 
secrarentur  ab  episcopis  catholicis,  et  iussit  exter- 
minari  perfidiam  Arianam  et  omnem  aliam  haeresim, 
quam  Anastasius  prius  foverat.  De  qua  re  indignatus 


488  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

Theodoricus  rex  haereticus  adhuc  vivens  voluit  to- 
tam  Italiam  gladio  ferire.  Sed  et  loannes  papa 
missus  ab  eodem  rege  Constantinopolim  ab  impe- 
ratore  lustino  receptus  est  reverenter  et  obtinuit 
legationem  suam,  et  tamen  rediens  ad  Theodoricum 
ab  ipso  est  interfectus. 

Iste  lustinus  misit   «  librum  apertum  »,  hoc  est 
epistolas  per  universum  orbem  contra   haereticam 
pravitatem,  et  hoc  est  quod  hic  praedixit  loannes, 
se  vidisse  alium  mir/elumy  scil.  imperatorem  lusti- 
num,    «  amictum  nube  »    gratiae,   ad   testimonium 
sanctorum  ;  in  cuius  capite   erat    «iris»,  quae  est 
signum  pacis  Ecclesiae,  et    «  facies  eius  erat  sicut 
sol »  propter  splendorem  fidei,  et  pedes  eius  tanquam 
«  columna  ignis  »  propter  aequitatem  iustitiae,  quam 
servavit.  Et  habebat  in   manu  sua  «  librum   aper- 
tum  »,  epistolas  scilicet,  quas  de  fide  catholica  desti- 
navit;  et   «  posuit  pedem   dextrum   super   mare  et 
sinistrum  super  terram  »,  quia  scripsit  omnibus  ha- 
bitantibus  in  terra  et  in  mari.   «  Et  clamavit  voce 
magna  »  sicut  leo  pro  fidei  veritate,  et  tunc  «  septem 
tonitrua  »,  universae  scilicet  Ecciesiae  catholicae  ac 
universi  doctores   locuti   sunt   voces   suas,   hoc  est 
Deo  gratias  detulerunt.  Prohibetur  tamen   loannes 
voces  illas   scribere,   ad  significandum,   quod   rege 
Theodorico    adhuc  vivente    non    fuerunt  ausi   viri 
catholici  publice  Deum  laudare,  imo  muiti  tempore 
illo    sunt    interfecti,    cum   redirent  ab   imperatore 
lustino.  Interfecit  enim  tunc  Symmachum  et  Boe- 
thium  et  reverendum  patrem  loannem. 

Addittamen  loannes  ad  consolationem  fidelium, 
quod  angelus  ille,  scilicet  lustinus,  iuravit,  quod  in 
diebus  vocis  septimi   angeli    «  consummabitur  my- 


OCTAVA    PARS.  489 

sterium  Dei »,  hoc  est,  cessabit  omnis  haeresis  Theo- 
dorici  et  regnum  ipsius,  et  regnabit  in  tota  Italia 
catholica  fides,  praenuntiata  per  prophetas  Dei.  Et 
ita  factum  fuit. 

3.  Comprehenditur  tertio  sub  isto  tubicinio  co^i- 
tinuatio  pacis  facta  per  lustinianum  imperatorem, 
ibi:   «  Et  vox,  quam  audivi  de  caelo  «. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  528  histi- 
nianus,  nepos  lustini  ex  sororo,  38  annis  imperavit 
et  fuit  orthodoxus,  in  principio,  in  divinis  et  saecu- 
laribus  litteris  non  mediocriter  instructus;  epistolas, 
qiiia  divina  instituta  continentes,  per  diversas  pro- 
vincias  misit,  libros  etiam  Romanorum  legum  ab- 
breviando  in  uno  volumine  compilavit,  qui  appellatur 
codex  lustiniani.  Ibi  multas  leges  contra  haereticos 
et  pro  episcopis  orthodoxis  et  veritate  fidei  pro- 
mulgavit.  In  fine  tamen  per  Anthimum,  patriarcham 
Constantinopolitanum  haereticum,  in  haeresim  pro- 
lapsus,  iusto  Dei  iudicio  amentiam  incurrit  et  sic 
mortuus  est,  et  hoc  est,  quod  hic  praedicit  loannes. 
Ait  enim,  quod  audivit  vocem  de  caelo,  id  est  di- 
vinam  inspirationem,  dicentem  sibi,  qui  tjpum  ge- 
rebat  Ecclesiae  universalis,  ut  acciperet  «  librum 
apertum  «,  scilicet  codicem  et  epistolas  lustiniani,  qui 
dicitur  hic  «  angelus  stans  super  mare  et  super 
terram  »   ratione  imperii  universalis. 

Et  notandum,  quod  non  distinguitur  hic  angelus 
a  superiori,  nisi  in  quantum  praecedens  diceijatur 
habere  libellum  ratione  brevium  epistolarum,  quas 
misit  lustinus  ;  iste  vero  dicitur  habere  librum  aper- 
tum  propter  magnitudinem  codicis,  quem  composuit, 
et  digestorum,  quem  abbreviare  fecit. 

Subdit  autem  loannes,  quod  liber  ille  fuit   «  in 


490 


COMPENDIUM   AUREOLI. 


ore  valde  clulcis  »  et  «  in  ventre  amarus  ».  Nam  m 
praedictis  iuribus  leges  pulcherrimae  in  favorem 
fidei  et  Ecclesiae  continentur.  Sed  in  fine  lustiniani 
memoria  est  amara  propter  haeresim,  in  quam  fuit 
prolapsus.  Ipse  etiam  amaricavit  Sylverium  papam 
et  Mennam  servum  Dei  et  papam  Agapitum.  Unde 
dixit  sibi  Agapitus:  «  Ego  ad  lustinianum  christia- 
nissimum  desideravi  venire,  nunc  autem  Diocletia- 
num  inveni».  Similiter  autem  amaricavit  Vigilium 
papam,  quem  fecit  trahi  per  totam  Constantinopolim 
fune  in  eius  collo  misso. 

4.  Comprehenditur  quarto  sub  isto  tubicinio 
ecdesiarum  dedicatio  et  festivitatum  dedicationis 
per  singulos  annos  celebrandae  institutio  per  Felicem 
papam  Romanum.  Et  hoc  ibi  (c.  10,  II.):  « Et  dixit 
mihi:  Oportet  te  iterum  » . 

Legitur  enim,  quod  Felix  papa,  qui  sedit  anno 
Domini  485,  praecepit,  ut  non  celebraretur  Missa 
nisi  in  altari  et  loco  consecrato.  Ritum  autem  con- 
secrationis  accepit  (secundum  ')  figuram,  regulam 
et  mensuram,  quae  fuit  in  veteri  testamento.  Prae- 
cepit  etiam,  ut  annis  singulis  festum  dedicationis 
ecclesiae  celebraretur.  Etiam  quia  episcopus,  dum 
consecrat  ecclesiam,  videtur  ipsam  mensurare  — 
circuit  enim  per  eam  exterius,  deinde  vero  interius 
scribit  alphabetum  graecum  ab  angulo  in  angulum 
—  et  ideo  dicit  hic  loannes  in  persona  totius  Ec- 
clesiae  vel  Felicis  papae,  quod  datus  est  sibi  «  ca- 
lamus  virgae»,  quo  metiretur  templum  et  altare 
et  adorantes  in  eo.  Hic  est  ritus  consecrationis  ec- 


^  OmiUitur  in  A  B. 


OCTAVA    PARS.  491 

clesiae,  et  dictum  est  sibi,  quod  «  atrium  exterius 
eiiceret  foras  et  dimitteret  gentibus  «  ;  qnia  prae- 
cepit  Felix,  quod  extra  loca  consecrata  nullus  au- 
deret  Missam  celebrare. 

Notandum  autem,  quod  quia  non  servando  or- 
dinem  historiae  locutus  fuerat  de  lustiniano,  qui 
coepit  imperare  anno  Domini  528,  et  rursus  rediens 
loquebatiir  de  Felice,  qui  sedit  anno  Domini  486, 
idcirco  quasi  per  modum  praefationis  introducit 
angelum  sibi  dicentem :  «  Oportet  te  iterum  pro- 
phetare  gentibus  et  regibus  multis  »  ;  per  quod  etiara 
innuere  videtur,  quod  non  solum  liber  iste  tractat 
de  regno  antichristi,  imo  et  de  pluribus  aliis  re- 
gnis  et  regibus,  qui  sunt  Ecclesiam  persecuti. 

5.  Comprehenditur  etiam  quinto  sub  isto  tubi- 
cinio  persecutio  Ecclesiae  facta  per  Anthimum, 
patriarcham  Constantinopolitanum;  ibi:  «  Et  civita- 
tem  sanctam  calcabunt » . 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  538  sedit  papa 
Sylverius,  qui  rogatus  est  a  Theodora  lustiniani 
imperatoris  Augusta,  ut  revocaret  ad  patriarchatum 
Anthimum  haereticum  Eutychianum,  negantem 
duas  naturas  in  Christo,  quem  in  conspectu  lusti- 
niani  Agapitus,  praedecessor  ipsius,  convicerat  et 
deposuerat,  et  loco  eius  Mennam  monachum  servurn 
Dei  instituerat  patriarcham.  Pluic  auiem  petitioni 
annuere  noluit  Sylverius,  ut  revocaret  haereticum 
in  sua  pravitate  damnatum.  Hinc  est,  quod  Sylve- 
rius  depositus  est  et  fjictum  monachum  misitBeli- 
sarius  patritius  de  mandato  Theodorae  ac  lusti- 
niano  favente  in  insulam  Pontianam.  Et  loco  eius 
institutus  est  Vigilius,  qui  promiserat  Theodorae 
ac  lustiniano,  Anthimum  revocare. 


492 


COMPENDIUM    AUREOLI. 


Menna  etiain  servus  Dei  multas  persecutiones 
sustinuit  a  lustiniano  et  a  Theodora  pro  fidei  ve- 
ritale.  Ecclesia  igitur  tunc  conculcata  per  Arthe- 
mium,  lustinianum  et  Theodoram  et  ceteros  Euly- 
chianos,  duo  servi  Dei,  Menna  et  Svlverius  virilissime 
restiterunt,  quos  tamen  illi  primo  occiderunt  morte 
civili,  relegando  eos  in  exilium,  quos  tandem  Deus 
suscitavit,  restituendo  famam  Sylverio,  Vigilio  per 
lustinianum  et  Theodoram  vituperato  et  in  exi- 
lium  relegato.  Et  tunc  ascenderunt  in  caelum  ec- 
clesiae  et  turbati  sunt  inimici  eorum  Eutychiani, 
qui  prius  gavisi  fuerant  de  ipsorum  exilio  ac  morte 
civili. 

Hoc  est  ergo,  quod  hic  prophetat  loannes  de 
his  duobus  testibus,  quos  vocat  «  duas  olivas  »  et 
«  duo  candelabra  » ,  et  de  quibus  dicit,  quod  habent 
potestatem  claudendi  caelum.  Habebant  enim  au- 
ctoritatem  excommunicandi  et  de  ore  ipsorum  ex- 
ibat  ignis  fervidae  praedicationis,  quo  devoraban- 
tur  et  confutabantur  inimici  eorum  Eutychiani. 
Nihilominus  dicit,  quod  Eutychiani  calcabant  civi- 
tatem  sanctam  quadraginta  duobus  mensibus,  qui 
sunt  tres  anni  cum  dimidio,  et  quod  ipsi  duo  testes 
prophetabunt  dies  1360,  quod  tantundem  faciunt 
fere.  Et  postea  subdit,  quod  post  tres  dies  et  di- 
midium  spiritus  vitae  redibit  ad  eos,  per  hoc  volens 
notare  tempus,  quo  Sylverius  et  Menna  in  exilio 
relegati  mortui  videbantur  morte  civili. 

6.  Comprehenditur  vero  ultimo  sub  isto  tubi- 
cinio  persecutio  maxima  contra  Ecclesiam  facta  per 
Totilam,  regem  Gothorum. 

Legitur  enim,  quod  ea  tempestate,  qua  lusti- 
nianus,  Theodora  et  Anthimus  et  ceteri  Eutychiani 


OCTAVA   PARS.  493 

persequebantur  Catholicos,  clerus  Romanus  fuit  in 
exilium  deportatus  ad  incidendum  metalla  diversa. 
Et  tunc  iusto  Dei  iudicio  Totila,  rex  Gothorum, 
pervagatus  est  totam  Italiam  et  interfecit  innume- 
rabilem  multitudinem  Christianorum.  Unde  legitur, 
quod  decapitavit  sanctum  Herculanum,  Perusinum 
episcopum,  Perusiumque  destruxit.  Fuit  persecutio 
maxima.  Romam  enim  obsedit,  et  tanta  fames  in 
civitate  facta  est,  ut  filios  suos  vellent  comedere. 
Intravit  quoque  Totila  Romam  a  porta  sancti 
Pauli  in  die  decima  tertia  obsidionis  fecitque  tota 
nocie  clangi  buccina,  ut  totus  populus  lugeret  et 
per  ecclesias  se  celaret. 

Hanc  igitur  persecutionem  loannes  hic  prae- 
dicit,  ubi  ait:  «  Et  in  illa  hora  factus  est  terrae- 
motus»,  hoc  est  valida  persecutio.  Et  cecidit  de- 
cima  pars  civitatis  Ecclesiae,  quia  Italia  fuit  va- 
stata,  et  multa  miilia  hominum  mortui  sunt  et  ce- 
teri  in  timorem  missi.  Nam  in  civitate  Romana 
his,  qui  fugerant  ad  ecclesias,  exercitus  Gothorum 
non  nocuit,  et  tamen  omnem  populum  Perusinum 
interfecit  et  plebem  multam  aliarum  civitatum,  ut 
historia  dicit.  Propter  quod  illi,  qui  sic  evaserunt 
in  civitate  Romana,  in  timorem  sunt  missi  et  de- 
derunt  gloriam  Deo  de  sua  liberatione.  Unde  occa- 
sione  istius  depopulationis  factae  per  Gothos  scribit 
Augustinus  librum  de  Civitate  Dei. 

Subdit  autem  loanncs,  quod  «  Vae  secundum  >> 
abiit  sub  tubicinio  istius  sexti  angeli,  quod  multa 
et  gravia,  ut  visum  esl,  in  Ecclesia  contigerunt. 
Addit  autem,  quod  cito  veniet  «  vae  tertium  »  an- 
gelo  septimo  continente. 


494  COMPENDIUM   AUREOLI. 

VIII.    NARSES. 

Octavo  ergo  praedicit  Ecdesiae  Izberatmiem 
factam  per  Narsem,  Romanum  patritium;  et  hoc 
ibi :  «  Et  septimus  angelus  tuba  cecinit » .  llle  enim 
angelus  fuit  Narses,  quem  lustinus  misit  acl  repri- 
mendum  Totilam,  regem  Gothorum,  qui  vocans 
Longobardos,  auxilio  eorum  regnum  Gothorum  de- 
levit  et  Italiam  totaliter  liberavit.  Qua  liberatione 
facta  Romana  Ecclesia  et  omnes  episcopi  dederunt 
gloriam  Deo  et  libere  divinum  officium  cantaverunt. 
Et  ideo  subdit  loannes,  quod  post  tubicinium  septimi 
angeli,  qui  ad  modum  tubae  exaltans  vocem  pluri- 
mum  exercitum  congregavit,  auditae  sunt  voces 
laudis,  quia  regnum  Italiae  ex  tunc  factum  est 
Domini  nostri  lesu  Christi.  Et  tunc  venit  tempus 
iudicandorum  mortuorum  et  reddendi  eis  mercedem; 
quia  S.  Herculanus  et  ceteri  martyres,  qui  sub 
Gothis  fuerant  interfecti,  receperunt  mercedem  ho- 
noris  a  Christianis,  eos  ^  libere  colentibus  et  ado- 
rantibus,  Gothis  interfectis. 

Notandum,  quod  ille  Narses  vituperatus  est  a 
Romanis  et  ab  Augusta  Sophia,  postquam  habuerat 
victoriam  de  Gothis.  Nam  Romani  dixerunt,  quod 
melius  erat,  Gothis  servire  quam  Graecis,  ubi  Narses 
eunuchus  imperat  et  pro  sua  libidine  dominatur. 
Augusta  autem  imperat  Narseti,  ut  Constantinopohm 
remearet  et  cum  suis  puellis  lanam  filaret.  Ex  his 
igitur  Narses  iratus  et  indignatus  remandavit  Au- 
gustae,  se  talem  telam  ordinatum,  quam  nunquam 


^  cc  Deum  »  ed.  Ven. 


OCTAVA    PARS.  495 

deponeret,  quamdiu  viveret.  Tuncque  Longobardos 
a  Pannonia  vocavit  et  Italiam  imperatori  auferens 
eam  tradit  Longobardis,  qui  Ecclesiam  turbaverunt 
usque  ad  tempora  Caroli  magni,  qui  eos  extermi- 
navit.  Propter  iram  ergo  Narsetis  et  Longobardo- 
rum,  qui  ad  eius  instigationem  intraverunt  Italiam, 
interponit  loannes:  «  Et  iratae  sunt  gentes,  et  adve- 
nit  ira  tua  » . 

Incipit  tertia  visio. 

A  Gregorio  magno   usque  ad    Carohmi  magnum. 
fSeu  a  Phoca  usque  ad  Constantinum  caecum), 

In  tertia  vero  visione  describit  prophetice  loan- 
nes  totum  tempus,  quod  fuit  a  Phoca  et  Mauritio 
imperatoribus,  sub  quibus  fuit  papa  magnus  Gre- 
gorius,  usque  ad  Constantinum,  quem  excaecavit  ^ 
Irene  mater  sua.  Contigerunt  autem  multa  circa 
Ecclesiam  sub  decursu  illius  temporis,  quae  omnia 
prophetat  loannes  a  principio  capituli  duodecimi 
usque  ad  decimum  quintum  exclusive. 

I.   NOTABILIA    SUB   GREGORIO   MAGNO. 

Primo  namque  praedicit  quaedam  incidentia, 
quae  sub  Gregorio  vel  parum  ante  contigerunt,' 
quae  fecerunt  in  Ecclesia  magiiam  immutat^ionem,' 
et  fuerunt  in  universo  quatuor: 

1.  rnstitiitio  solemnitatis,  quae  dicitur  Ipopanti 
sive  praesentationis  Christi  in  templo.  Legitur  enim, 

^  «  Exorbavii  »  a  D. 


496  COMPENDIUM   AUREOLI. 

quod  anno  lustiniani  undecimo  fuit  maxima  mor- 
talitas  in  Constantinopoli  sive  Byzantio;  et  ideo  in- 
stitutum  est  festum  purificationis  beatae  Virginis 
et  praesentationis  Christi  in  templo,  ut  celebraretur 
secunda  die  mensis  Februarii.  Et  cessavit  mortalitas, 
et  hoc  estquod  dicit  hic  loannes;  ait  enim,  « quod 
apertum  est  templum  Dei  in  caelo  »  Ecclesiae,  hoc 
est,  festivitas  de  templo  fuit  manifestata,  et  «  arca 
testamenti  »,  i.  e.  Christus,  visus  est  in  templo,  quia 
recolit  Ecclesia  introductionem  istius  arcae  in  templo 
in  die  puriiicationis. 

2.  Fuit  clestinatio  Avgustini,  servi  Dei,  et  alio- 
rum  monachorum,  quos  papa  Gregorius  misit  in  j 
Angliam  ad  gentem  Anglorum  convertendam.  Quia 
beato  Augustino  tanta  miraculorum  gratia  divini- 
tus  concessa  est,  ut  vice  apostolica  aegrotantes  in 
umbra  sanaret,  caecis  visum,  surdis  auditum,  clau- 
dis  gressum,  mutis  loquendi  officium  reformet;  ideo 
dicit  loannes,  quod  tunc  facta  sunt  fulgura  miracu- 
lorum  et  voces  praedicationum  per  totam  Angliam, 
et  gens  illa  est  conversa. 

Prope  etiam  tempora  illa,  videlicet  anno  lustini 
quarto,  rex  et  tota  gens  Armenorum  fidem  Domini 
perceperunt  et  baptizati  sunt. 

3.  Tertio  vero  quod  contingit,  fuit  institutio 
coenohiorum.  Nam  Gregorius  septem  monachorum 
monasteria  instituit,  et  plures  alii  coenobia  constru- 
xerunt.  Et  ideo  subdit  loannes,  quod  «  factus  est  ter- 
raemotus»,  hoc  est  commotio  cordium  terrenorum. 

4.  Fuit    interfectio    imperatoris    Mauritii    per 
Phocam  imperatorem.  Legitur  enim,   quod   Mauri-' 
tius  imperator  a   beato  Gregorio  phirimum  discor- 
dans  in  tantum   ira  in  eum   excrevit,  ut  Gregorio 


OCTAVA   PARS.  497 

mortem  (ut  quidam  aiunt)  minaretur.  Et  quia  di- 
vino  iudicio  milites  Phocam  centurionem  in  Caesa- 
rem  sublimaverunt,  qui  mandavit,  ut  Mauritius  cum 
uxore  et  duobus  filiis  decapitaretur,  quod  factum 
est.  Ideo  subdit  loannes,  quod  illo  tempore  facta  est 
grando  magna,  i.  e.  persecutio  et  interfectio  homi- 
num  maximorum,  imperatoris  videlicet  et  filiorum 
suorum. 

ir.   HERACLIUS. 

Ibi  :  «  Signum  magnum  apparuit  in  caelo», 
praedicit  loannes  quae  contigerunt  Ecclesiae  sub 
tompore  Heraclii,  quantum  ad  Chosroe  effuga- 
tionem. 

Legitur  enim,  quod  Phocas  crudehssimus  im- 
perator  extitit,  ita  etiam,  ut  in  domesticos  crudeli- 
ter  desaeyiret.  Unde  Ecclesia  multum  desiderabat 
imperatoris  alterius  substitutionem  et  optabat  ahum 
parem  tanquam  mater. 

Heraclius  autem  interfecto  Phoca  imperavit, 
qui  invenit  rempublicam  valde  dissolutam  et  at- 
tritam;  nam  et  Europam  Barbari  et  Asiam  Per- 
sae  vehementer  vastabant;  propter  hoc  dicit  loan- 
nes,  quod  mulier  amicta  sole,  sub  cuius  pedibus  erat 
luna  et  duodecim  stellae  in  capite,  quae  figurabat 
matrem  Ecclesiam  amictam  Christo  et  coronatam 
doctrina  duodecim  Apostolorum,  clamabat  partu- 
riens  et  cruciabatur,  donec  imperatorem  Heraclium 
peperisset. 

Legitur  autem,  quod  anno   quinto  imperatoris 
Lleraclii  fuit  quidam   rex  in  Perside,   Chosroe   no- 
minatus,  qui  totam  Palaestinam  bello  oppressit  et 
Compendium  AureoU.  32 


498  COMPENDIUM   AUREOLT. 

civitatem  sarictam  Hierusalera  cepit,  in  qua  etiam 
interfecit  usque  ad  nonaginta  millia  virorum,  et 
Zachariam  patriarcham  captivavit  et  crucem  do- 
minicam  asportavit. 

Anno  autem  sexto  imperii  Heraclii  Chosroe 
praedictus  totam  Aegyptum  occupavit  et  Lybiam  et 
Carthaginem.  Et  rediens  turrim  argenteam  similiter 
sibi  fecit,  in  qua  interlucentibus  gemmis  thronum 
exstruxit  aureum,  ibique  solis  quadrigam  et  lunae 
et  stellarum  imagines  collocavit  ac  per  occultos 
meatus  aquam  aspergebat,  ut  quasi  Deus  pliiviam 
semper  infundere  videretur.  Faciebatque  se  vocari 
ab  incolis  vicinarum  gentium,  quas  subiugaverat 
suo  imperio,  regem  regum  et  dominum  dominan- 
tium,  et  se  coli  ut  Deum. 

Et  hoc  est,  quod  loannes  designat  ipsum  per 
«  draconem  » ;  quia  sicut  Lucifer  draco  magnus  ap- 
petiit  Dei  aequalitatem,  sic  ille.  Et  dicit,  quod  erat 
«  rufus  »  propter  callidum  modum,  quo  quasi  Deus 
pluebat  et  vocem  tonitrui  fingebat.  Dicit  etiam, 
quod  habebat  « capita  septem  et  septem  diade- 
mata »  propter  multitudinem,  quam  sibi  subiecerat. 
Habebat  etiam  «  decem  cornua  »  propter  acies  for- 
tissimas  militares,  et  « trahebat  tertiam  partem 
stellarum  » ,  quia  quasi  tertiam  partem  ecclesiarum 
totius  orbis  delevit,  nam  omnes,  qui  erant  in  Asia. 
Dicit  autem,  quod  «  stetit  ante  mulierem  » ,  quia 
Christianorum  sanguinem  maxime  sitiebat.  Et  ad- 
dit,  quod  voluit  «  filium  suum  devorare  » ,  scilicet 
Heraclium,  quia  omni  cautela  usus  est  contra  ipsum: 
primo  fugiendo,  deinde  exercitum  destinando. 

Legitur  enim,  quod  tunc  ecclesia,  quae  erat  in 
Asia,  prae  timore  fugit  citra  brachium  sancti  Geor- 


OCTAVA    PARS.  499 

gii,  ad  imperatorem  Constantinopolim  et  in  Grae- 
ciam.  Et  icleo  dicitur  hic,  qiiod  mulier  fugit  in  so- 
litudinem,  in  Constantinopolim,  ubi  habet  locum  a 
Deo  paratum,  ut  ibi  pascatur. 

Legitur  etiam,  quod  Heraclius  duodecimo  anno 
sui  imperii  collecta  multitudine  armatorum  ad  Per- 
sas  debellandos  proficiscitur,  ferens  secum  in  mani- 
bus  sanctae  Dei  Genitricis  iconiam,  quam  Verbum, 
quod  format  omnia,  composuit,  et  non  manus  ho- 
minum  depinxerunt.  Persidem  per  septem  annos 
continuos  potenter  debellavit,  et  in  suo  adventu 
statim  terram  sanctam  Chosroe  dimittens  ante  He- 
raclium  fugiebat  et  comburebat  omnia  sacra.  He- 
raclius  vero  subsequens  civitates  et  regiones  va- 
stabat. 

_  ^  Et  hoc  est,  quod  hic  praedicit  loannes,  cum 
dicit,  quod  «  Michael «,  qui  erat  dux  exercitus  chri- 
stiani,  «  et  angeli  eius  praeliabantur  cum  dracone  » . 
Dicit  autem  draconem  illum  esse  «serpentem  anti- 
quum  >.,  quia  regnum  Persarum  antiquissimum  fuit 
etiam  a  diebus  Assyriorum.  Hic  aiitem  draco  pro- 
iectus  fuit,  quia  Chosroe  per  hoc  expulsus  et  re- 
pulsus  fugit  usque  ad  terram  suam.  Et  quia  hoc 
fuit  causa  magnae  laetitiae  in  Ecclesia,  ideo  subdit, 
se  audivisse  vocem  dicentem :  «  Nunc  facta  est  sa- 
lus  et  virtus  » . 

Notandum  autem,  quod  per  hoc,  quod  ait  de 
angelis,  qui  praeliati  sunt  cum  dracone,  qui  non  di- 
lexerunt  animas  suas  usque  ad  mortem  (c.  12,  1.), 
evidenter  innuit,  se  per  angelos  intelligere  omnes 
Christianos,  nam  angeli,  qui  sunt  spiritiis,  mori  non 
possunt. 


500  COMPENDIUM   AUREOLI. 

III.   SANCTA   MARIA   VICTRIX. 

Ibi  (c.  12,  12.) :  «  Vae  terrae  »  !  praedicit  loan- 
nes  post  fugam  Chosroe,  ducis  exercitus,  destinatio- 
nem  factam  ab  eo  contra  Heraclium  et  exercitum 
christianum. 

Legitur  enim,  quod  postquam  Chosroes  Hera- 
clium  fugiens  pervenit  in  Persidem,  terram  suam, 
iratus  est  valde  et  misit  primo  duos  praetores  sive 
duces  grandis  exercitus,  qui  cum  Heraclio  decerta- 
rent.  Imperator  autem  Heraclius,  quamvis  in  praelio 
in  aggressu  cuiusdam  pontis  multas  plagas  recepit, 
et  multi  de  Romano  exercitu  fuerunt  interfecti,  ta- 
men  in  medio  pontis  quendam  Persam,  virum  gi- 
gantem  aggreditur  et  lancea  transfossum  in  fluenta 
proiecit,  quo  victo  ceteri  Persae  in  fugam  sunt  versi. 

Ille  ergo  exercitus  signatur  per  flumen,  quod 
misit  draco  ad  devorandam  mulierem,  hoc  est  con- 
gregationem  iidelium  cum  Heraclio  existente.  Flu- 
men  tamen  illud  absorptum  fuit,  quia  fugatus  fuit 
ille  exercitus  et  consumtus,  ut  dictum  est. 

Legitur  enim  etiam,  quod  post  hoc  Chosroes  l 
misit  duabus  vicibus  duos  alios  praetores,  unum 
post  alium  cum  maxima  militia,  ut  praeliarentur  I 
cum  Heraclio.  Et  primum  quidem  cum  sua  militia 
per  intercessionem  sanctae  Dei  genitricis  Mariae 
superavit,  vehementissimo  grandine  super  Persarum 
exercitum  descendente.  Secundum  occidit  opitulante 
Dei  genitrice  Maria  persistens  in  bello  usque  ad 
horam  nonam,  ubi  cecidit  maxima  pars  Persarum 
exercitus.  Et  hoc  praedicit  loannes,  cum  subdit : 
«  Et  iratus  est  draco  in  mulierem » . 


OCTAVA  PARS.  501 

IV.  DUELLUM  CUM  DRACONE. 

Quarto  tanprit  quae  acciderunt  Heraclio  quan- 
tum  acl  aliam  Chosroe  debellationem. 

Legitur  enim,  quod  post  istos  exercitus  debel- 
latos  Chosroes  instituit  filium  suum  regem  et  misit 
eum  cum  Persarum  principibus  et  exercitu  grandi 
iuxta  Danubium  fluvium.  Cumque  diu  hinc  inde 
exercitui,  ut  Herachus  et  filius  Chosroe  inirent  sin- 
gulariter  certamen,  et  cui  sors  victoriam  conferret, 
ipse  sine  damno  utriusque  exercitus  imperaret.  Pul- 
satus  autem  Dominus  lacrymis  Christianorum  fideli 
suo  Heraclio  concessit  de  hoste  triumphum;  tantaque 
mentis  mutatio  Kyrothis,  iilii  Chosroe,  invasit  exer- 
citum,  ut  sponte  cum  omni  familia  et  prole  Heraclio 
se  subderent.  Et  hoc  est,  quod  dicit  loannes  se  vi- 
disse  «  bestiam,  cui  draco  dedit  suam  potestatem  », 
scilicet  filium  Chosroe.  Et  ipse  qui  erat  unus  de 
principibus  quasi  unus  solus,  in  singulari  certamine 
est  devictus,  non  tamen  mortuus.  Et  ideo  non  dicit 
occisum,  sed  «  quasi  occisum  in  morte  » .  Postmo- 
dum  vero,  quia  idem  rebellavit  et  Christianitatera 
abnegavit  cum  exercitu  suo  et  fideles  impugnavit, 
Heraclio  recedente :  idcirco  subdit  loannes,  quod 
«  plaga  raortis  eius  curata  est » .  Et  adrairata  est 
universa  terra.  Et  quia  datum  est  ci  bellum  facere 
cura  sanctis  et  vincere  eos,  qui  multos  sanctos  mar- 
tyrizavit,  sicut  sanctum  Anastasium  monachura  et 
7  («70»  ed.  ven.)  raonachos  cura  eo  et  raultos  alios 
Christianos. 

V.   VICTORLA.    S.   CRUCIS. 

Quinto  ibi:   «  Si  quis  habet  aures  audiendi  », 
praedicit  loannes  totius  belli  Heraclii  cura  Chosroe 


502  COMPENDIUM   AUREOLL 

finem  et  terminationem.  Sciendum  enim,  quod  per 
septem  annos  duravit.  Unde  superius  dicitur,  quod 
«  mulier  fugit  ad  locum,  ubi  aleretur  »  per  1260 
dies,  qui  faciunt  tres  annos  cum  dimidio.  Et  deinde 
subditur,  quod  «  mulier  volavit  in  desertum  locum, 
ubi  alitur  per  tempus  et  tempora  et  dimidium  tem- 
poris  » ,  ut  tempus  sit  annus  et  tempora  duo  anni, 
et  dimidium  temporis  dimidius  annus,  et  sic  sunt 
tres  anni  cum  dimidio,  qui  additi  et  prioribus  tribus 
annis  cum  dimidio  efficiunt  7  annos. 

Finis  autem  impugnationis  fuit,  quod  Heraclius 
cum  dicto  filio  Chosroe  pergens  in  Persidem  ad  lo- 
cum,  ubi  sedebat  Chosroe  in  aureo  throno,  perve- 
nit,  quam  videns  Chosroe  tremefactus  est.  Et  ait 
illi  imperator:  «  Si  credere  volueris  Domino  no- 
stro  lesu  Christo  et  illius  te  servum  esse  confes- 
sus  fueris,  regnum  tibi  Persarum  totum  cum  patri- 
monio  tuo  nec  non  et  vitam  tibi  dabo  » .  Cum  autem 
ille  nequaquam  acquiesceret,  extracto  gladio  caput 
eius  imperator  christianissimus  amputavit. 

Quod  si  alicubi  legatur,  quod  Kyrothis  patrem 
suum  Chosroe  cum  filiis  occidit,  intelligendum  est, 
quod  simul  erat  cum  Heraclio  imperatore,  pace 
facta  cum  ipso,  et  ideo  factum  unius  alteri  im.pu- 
tatur. 

Duxit  autem  imperator  multa  milha  Persarum, 
qui  erant  cum  Chosroe,  in  captivitatem,  sed  et  cru- 
cem  Domini  in  Hierusalem  reportavit. 

Et  ideo  dicit  hic  loannes,  quod  qui  habet 
aures  spirituales  audiat,  hoc  est,  intelligat  finem 
belli  Persarum,  qui  fuit  ille,  quod  quia  Persae  mul- 
tos  in  captivitatem  deduxerant,  ipsi  in  captivitatem 
ierunt.  Chosroes  vero,  qui  gladio  multos  occiderat, 


OCTAVA    PARS.  503 

giadio  occisus  est.  Et  tunc  probata  est  fides  et 
patientia  Zachariae ,  Patriarchae  et  populi  con- 
captivi,  quem  Heraclius  de  Perside  in  Hierusalem 
reduxit. 

VI.    MAHOMETUS. 

Ibi  (c.  13,  11.):  «  Vidi  aliam  bestiam  »,  prae- 
dicit  loannes  tempore  Heraclii  quantum  ad  Maho- 
meti  et  legis  suae  Saracenicae  introductionem. 

Legitur  enim,  quod  praedictus  Heraclius  hae- 
resi  depravatus  per  Cyrum,  Alexandrinum  episco- 
pum,  et  Sergium,  Patriarcham  Constantinopolita- 
num,  qui  asserebant,  tantum  unam  naturam  esse  in 
Christo,  post  tantas  victorias,  quas  habuerat,  unde 
fidem  catholicam  tenere  iusto  Dei  iudicio  impotens 
est  elfectus.  Et  insurrexit  suo  tempore  circa  annum 
25.  sui  imperii  Mahometus,  princeps  Arabum  sive 
Saracenorum,  et  sectam  perfidam  adinvenit.  Et 
quia  hactenus  sub  regno  Persarum  fuerat  versa 
vice,  cum  gente  sua  Saracenica  illos  debeilavit,  et 
sic  regnum  Persarum  transtulit  sub  dominio  Sara- 
cenorum. 

Iste  igitur  Mahometus  designatur  jD^r  bestiam, 
quae  habebat  duo  cornua,  similia  agno;  quia  sui 
dicunt,  eum  habuisse  doniim  prophetiae  super  omnes 
prophetas  alios.  Dicunt  etiam,  ipsum  habuisse  gra- 
tiam  miraculorum.  Nam  inter  cetera  asserunt,  an- 
gelum  sibi  fuisse  locutum  et  arborem  fici  ad  eius 
vocationem  sibi  se  humiliter  inclinasse.  Bos  etiam 
et  agnus  ei  locuti  sunt,  sicut  fingunt.  «  Loqueba- 
tur  autem  sicut  draco»,  i.  e.  sicut  Chosroes,  quia 
sicut  ille   voluit   adorari  ut   Deus,  sic   et  iste  vel 


504  COMPENDIUM    AUREOLI. 

saltem  voluit  reputari  maximus  inter  nuntios  Dei. 
Unde  asserunt  Saraceni,  nomen  Mahometi  fiiisse 
ante  creationem  mundi  in  conspectu  Dei,  et  nisi 
fuisset,  nequaquam  mundum  condidisset.  Potesta- 
tem  etiam  prioris  bestiae  faciebat,  quia  regnuin 
Persarum  ipse  confirmavit  et  exaltavit.  Nam  re- 
gnum  Saracenorum  et  Persarum  idem  est  nomine 
mutato.  Seduxit  etiam  habitantes  in  terra  propter 
sectam  Deo  exsecrabilem,  quam  confecit,  in  qua  ta- 
men  aliquid  posuit  de  igne  caelesti,  quia  aliqua 
verba  sumpsit  de  novo  et  veteri  testamento  et  de 
scriptura  sacra,  ut  deciperet  simplices  Christianos 
et  ludaeos.  Instituit  etiam  «  imaginem  bestiae  », 
hoc  est  summum  pontificem  in  secta  sua  post  se, 
quem  Saraceni  vocant  Calipham,  ut  ipsum  decepti 
homines  adorarent,  tanquam  habentem  speciem  vi- 
tae  et  potestatem  spiritualem.  Unde  et  Saraceni  illi 
obediunt,  sicut  et  nos  Domino  Papae.  Fecit  etiam 
homines  habere  characterem,  hoc  est  circuracisio- 
nem  et  alia  sacramenta  et  falsas  caeremonias,  quas 
instituit  in  suo  Alcorano.  Praecipit  etiam,  ne  quis 
possit  emere  vel  vendere,  nisi  habeat  characterem 
bestiae,  quoniam  ordinavit,  ut  nemini  communica- 
rent,  qui  blasphemarent  legem  suam.  Imo  iniunxit 
Saracenis,  iit  cum  nullo  disputarent,  sed  quod 
statim  interficerent  omnem  blasphemantem  legem 
suam. 

Et  quoniam  ille  plus  nocuit  Ecclesiae,  quam 
aliquis  seductor,  qui  unquam  fuit,  quia  non  solum 
Persidem,  Arabiam  et  Sj^iam,  imo  et  Aegvptum 
et  Africam  et  Hispaniam,  et  partem  Galliarum  in- 
fecit :  idcirco  loannes  tempus  durationis  sectae  illius 
insinuans,  dicit,  quod  homo,  qui  habet  intellectum, 


OCTAVA    PARS.  505 

computet  numerum  bestiae,  est  enim  606.  Et  se- 
cundum  expositionem  Innocentii  papae  tertii  intel- 
liguntur  anni  6G6,  quibus  clebet  durare  secta  Sara- 
cenorum.  Etsi  computemus  a  tempore  Mahometi, 
qui  coepit  anno  627,  iam  de  multo  tempore  trans- 
ierunt,  unde  et  ipsimet  Saraceni  confitentur  (ut 
dicitur),  quod  a  quinquaginta  annis  citra  durat 
eorum  secta  de  gratia,  quia  secundum  eorum  pro- 
phetias  debuisset  cessare.  Alii  vero  dicunt,  quod 
post  mortem  Mahometi  unusquisque  ad  sectam  suam 
rediit,  et  quod  dissipata  est  secta  eius,  quod  postea 
successor  eius  Ebiben  et  post  multa  tempora  alius, 
qui  dictus  est  Elegip,  repararunt  et  dilataverunt 
regnura  et  Coranum  fecerunt  corrigi,  emendari  et 
abbreviari  et  exponi,  et  tunc  lex  Saracenorum  lex 
dicitur  proprie  inchoata. 

Si  autem  ab  illo  terapore  anni  666  computen- 
tur,  nondum  essent  transacti,  sed  quia  de  futuris 
non  est  per  certitudinera  annuntiandum,  idcirco  in- 
tellectus  istius  merabri  Spiritui  sancto  relinquitur. 

Notandura,  quod  Mahoraetus  quidam,  nomine 
Sergius,  Nestorianus,  innuit  praedictum  Mahometum 
ad  decipiendum  simplicem  illam  gentem,  qui  habi- 
tans  in  latibulo  quodam  furtim  Mahometo  dabat 
responsum;  et  forte  praedictus  Mahometus  est  imago 
bestiae,  de  qua  loquitur  hic  loannes. 

VII.    AGNUS   SUPRA    MONTEM   SION. 

Ibi :  «  Et  vidi  et  ecce  Agnus  » ,  praedicit  loan- 
nes  multorum  religiosorum  et  religiosarura  virgi- 
nuni  et  martjrum  coronationem,  quae  facta  est 
diebus  illis. 


506  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  634  Saraceni 
Syriam  infestarunt,  et  anno  sequenti  capta  Dama- 
sco,  Phoenice  et  x4egypto  Hierusaiem  obsidentes  ex- 
pugnarunt.  Et  quoniam  in  Aegypto  erant  multa  mo- 
nasteria  monachorum  et  sanctimonialium,  similiter 
in  Syria  et  Mesopotamia:  idcirco  multi  et  multae 
religiosi  et  religiosae,  qui  in  virginitate  Domino 
servierant,  nolentes  turpitudini  Saracenorum  acquie- 
scere,  martvrio  coronati  sunt. 

Anno  autem  Domini  748  Saraceni  Africam, 
terram  christiano  cultui  maxime  dedicatam,  cepe- 
runt  et  occupaverunt  et  multas  virgines,  eremitas, 
et  sanctimoniales  martyrio  coronaverunt,  de  quo- 
rum  praemio  et  cantico  et  numero  copiose  et  multo 
loannes  loquitur  in  hac  parte,  cum  dicit,  se  vidisse 
«  Agnum  supra  montem  Sion  » ,  in  Ecclesia  scilicet 
triumphante,  et  «  cum  eo  144  millia,  qui  cum  mu- 
lieribus  non  sunt  coinquinati  »,  et  cetera  quae  se- 
quuntur. 

VIII.    SANCTUS   BONIFACIUS. 

Ibi :  «  Et  vidi  alterum  angelum  volantem  » , 
praedicit  loannes  quandam  notabilem  gentium  con- 
versionem.  Legitur  enim,  quod  anno  Domini  741  Gre- 
gorius  papa  tertius  misit  quendam  sanctum  virum, 
nomine  Bonifacium,  archiepiscopum  Moguntinum  ad 
praedicandum  in  tribus  nationibus  fidem  Christi,  vi- 
delicet  in  Thuringia,  Phrygia  '  et  Austriacia,  qui 
constantissime  praedicavit  et  fidem  plantavit,  demum 
autem  ab  inimicis  fidei  in  Phrygia   martyrizatur. 


^  kl  est  Fi-isia  in  Ilollandia. 


OCTAVA    PARS.  507 

Scripsit  etiam  constantissime  reprehensivam  litte- 
ram  regi  Anglorum  tanquam  legatus  solemnis  Ec- 
clesiae  Romanae. 

IIoc  praedicens  loannes  dicit,  se  vidisse  «  ange- 
lum  volantem  per  medium  caeli  »,  Bonifacium  sci- 
licet,  Ecclesiae  solemnissimum  legatum,  ut  « evan- 
gelizaret  sedentibus  super  terram  »  fidem  Christi, 
qui  appellatur  evangelium  aeternum.  Et  dixit  Thu- 
ringiis  et  Phrygionibus  timere  Dominum  etc. 

IX.   GRAECORUM   DEPRAVATIO. 

Ibi  (c.  14,  8.):  «  Et  alius  angelus  secutus  est », 
introducit  ac  praedicit  impii  Graecorum  regni  de- 
pravationem.  Est  enim  sciendum,  quod  a  Constan- 
tino.-filio  magni  Constantini,  qui  sedem  Romani  im- 
perii  Constantinopolim  transtulit,  usque  ad  reproba- 
tionem  regni  Graecorum  pauci  fuerunt  imperatores 
vere  catholici.  Sed  eorum  pars  rnaior  fuit  vel  Ariana 
vel  Eutychiana,  unde  propter  favorem  eorum  hae- 
retici  catholicam  Ecclesiam  confuderunt.  Maxime 
autem  ab  Ileraclio  et  deinceps  fuerunt  imperatores 
haeretica  perfidia  depravati,  ita  ut  merito  Deus 
decreverit  eos  proiicere  et  a  Romanorum  imperio 
separare. 

Legitur  autem,  quod  Constans,  qui  alio  nomine 
dictus  est  Constantinus,  nepos  Ileraclii,  quia  filius 
filii  sui,  imitatus  haeresim  Ileraclii,  consensit  Paulo 
Constantinopolitano  patriarchae  asserenti,  in  Christo 
unam  solam  naturam. 

Beatus  Martinus  papa,  qui  sedit  anno  Domini 
654,  celebravit  concilium,  ubi  omnes  assertores  istius 
pravi  dogmatis  condemnavit,  maxime  Paulum,  falsi 


508  COMPBNDIUM   AUREOLI. 

nominis  patriarcham.  Qua  re  cognita  Constantinus 
imperator  Martinum  papam  Constantinopolim  evo- 
cavit  et  inde  eum  in  exiliurn  relegavit,  multos 
etiam  orthodoxorum  verberibus  et  exiliis  damna- 
vit,  eo  quod  haeresi  suae  nuUatenus  acquiescere 
vellent. 

Istud  ergo  concilium  papae  Martini,  imperato- 
rem  haereticum  condemnantis,  et  per  consequens 
detestantis  totum  imperium  Graecorum  praevidens 
loannes  dicit,  quod  «  alius  angelus  » ,  scilicet  Mar- 
tinus,  ciamavit,  quod  Babjdon,  hoc  est  imperium 
Constantinopolitanum,  a  quo  confusio  omnium  hae- 
resum,  ex  quo  sedes  imperii  translata  est,  in  totam 
Ecclesiam  emanavit,  cecidit  per  diversos  errores  et 
cum  viro  fornicationis  suae,  i.  e.  haeresum  diver- 
sarum,  potavit  omnes  gentes. 

X.   DOMINIUM   GRAECORUM   REPUDIATUR 
A   ROMANIS. 

Ibi  (c.  14,  9,):  «  Et  tertius  angelus»,  praedicit 
loannes  dominii  Graecorum  repudiationem  a  Ro- 
manis. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  714  impera- 
vit  PhilippuSf  cognomine  Bardanus  ^.  Hic  autem, 
cum  esset  haereticus,  omnes  imagines  ab  urbe 
Constantinopolitana  praecepit  auferri.  Ipse  etiam 
misit  Romam  ad  papam  Constantinum  litteras  pravi 
dogmatis,  quas  vir  sanctus  concilio  Romani  populi 
refutavit  et  praecepit  ac  cum  eo  Romanus  populus 
statuit,  ne  nomen   haeretici  imperatoris  poneretur 


i 


^   «  Lardanus  »  A  B. 


OCTAVA    PARS.  509 

in  chartis,  nec  percussura  solidoriim  ipsius  recipe- 
retur,  nec  eius  effigies  in  ecclesia  poneretur,  nec 
proferretiir  nomen  eius  ad  Missarum  solemnia. 

Hoc  praevidens  loannes  dicit,  quod  «  tertius 
angelus»,  scilicet  (papa)  Constantinus  clamavit : 
«  Si  quis  adoraverit  bestiam  et  imaginem  eius  aut 
acceperit  characterem,  hic  bibet  de  vino  irae  Dei «. 
Nam  sub  anathemate  praecepit,  ne  effigies  aut  mo- 
neta  imperatoris  Philippi  a  populo  reciperetur,  ut 
dictum  est. 

Hunc  autem  Philippum  Anthimus,  qui  et  Ana- 
stasium  oculis  privavit,  et  ab  imperiali  dignitate 
deponens  eius  sibi  vindicavit  imperium.  Philippus 
autem  interfecerat  lustinianum  augustum  praede- 
cessorem  suum  et  Tiberium,  filium  eius.  Unde  ab 
illis  diebus  Romani  coeperunt  desistere  a  Constan- 
tinopolitano  imperio  et  ipsum  repudiare. 

XI.   RELIGIONIS   ASSUMTIO. 

Ibi  (c.  14,  12.):  «  Haec  sapientia  vel  patientia 
est»,  praedicit  loannes  multorum  nobilium  conver- 
sionem  ad  Christum  per  habitus  monachalis  su- 
sceptionem  et  Cassini  montis  reaedificationem. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  716  quidam  vir 
divino  amore  compunctus  Romam  venit  et  hortatu 
papae  Gregorii  secundi  montem  Cassinum  repara- 
vit,  evolutis  108  annis,  ex  quo  locus  ille  a  Longo- 
bardis  fuerat  desolatus.  Concurrentibus  autem  plu- 
ribus  monachis  pater  eorum  ei  abbas  etTectus  est  et 
tam  se  quam  alios  regularibus  subdidit  disciplinis. 

Circa  illa  etiam  tempora  legitur,  quod  Cheret 
et  Ophy,  reges  Anglorum,  Romam  venerunt,   ibi- 


510  COMPSNDIUM   AUREOLI. 

que  in  monachos  attonsi  regi  regum   militaverunt. 

Per  idem  etiam  tempus  Carolomannus ,  frater 
Pipini,  cum  quinque  annis  regnasset,  divino  ti- 
more  compunctus,  factus  monachus  montem  Cassi- 
num  expetiit. 

Similiter  et  Heldericus,  rex  Francorum,  ad  re- 
ligionem  transivit. 

Et  simiiiter  rex  Longobardorum  cum  uxore  et 
filiis.  Unde  maxima  multitudo  nobilium  et  poten- 
tium,  mundum  contemnentes  induerunt  Christum. 
Quae  tempora  aspiciens  loannes  hic  dicit :  «  Pa- 
tientia  sanctorum  » ,  scilicet  mundum  contemnere 
propter  Christum ;  et  statim  de  eorum  stipendio 
subiungens  ait :  «  Beati  mortui  —  morte  civili  — 
qui  in  Domino  moriuntur  »,  propter  religionis  as- 
sumtionem :  «  Opera  enim  eorum  sequuntur  illos » . 

XII.  REaNUM  FRANCORUM. 

Ibi  (c.  14,  14.):  «  Et  vidi  et  ecce  nubem  can- 
didam  » ,  praedicit  loannes  regis  Francorum  trans- 
lationem  in  personara  Pipini. 

■  Legitur  enim,  quod  Pijnnus,  filius  Caroli  Mar- 
telli,  victoriosi  principis,  cum  regni  Francorum 
principatum  teneret  sub  Helderico  rege,  qui  solo 
regio  nomine  contentus  otio  deditus  erat.  Pipinus 
ipse  legatos  misit  ad  Zachariam  papam,  consulens: 
« Qui  potius  rex  esse  aut  deberet  dici,  ille  scilicet, 
qui  magnos  pro  regni  pace  sustinet  labores,  an  qui 
otio  deditus  solo  nomine  regnaret » .  Cui  idem  pon- 
tifex  remandavit:  « Illum  debere  appellari  regem, 
qui  bene  rempublicam  gubernaret » ?  Et  hac  respon- 
sione  Franci  animati,  Helderico  rege  in  monasterio 


OCTAVA    PARS.  511 

retruso,  Pipinum  anno  Domini  700  constituunt  su- 
per  se  regem. 

Hic  autem  fuit  strenuissimus  rex  et  falcem 
suae  potestatis  extendit  ad  regni  Francorum  dila- 
tationem. 

Ideo  loannes  dicit,  se  vidisse  nubem  candidam, 
quia  regnum  nobile,  plenum  splendore  fidei,  scilicet 
regnum  Francorum,  quod  tunc  coepit  splendescere 
et  florere.  Et  super  istam  nubem  vidit  sedentem 
Pipinum  cum  corona  aurea  et  falce  acuta  in  manu. 

XIII.   PAPA    STEPHANUS   IN    GALLIA. 

Ibi  (c.  14,  15.):  «  Et  alius  angelus  exivit  de 
templo»,  praedicit  loannes  papae  Stephani  adven- 
tum  in  Francia  et  Pipini  invocationem  contra 
Aistulphum  regem  Longobardorum. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  753  Stepha- 
nus  papa  propter  persecutionem  Aistulphi,  Longo- 
bardorum  regis,  exivit  de  Roma,  et  in  Franciam 
venienti  occurrit  Pipinus  rex  per  spatium  trium 
milliariorum,  et  de  equo  descendens  cum  magna 
humilitate  terrae  prostratus  ad  palatium  suum  Pa- 
pam  deduxit.  Cui  praefatus  Papa  lacrymabiliter  per- 
secutionem  Ecclesiae  aperuit.  Congregans  ergo  Pi- 
pinus  copiosum  exercitum  Italiam  aggreditur,  et 
exercitus  Aistulphi  a  Francis  debellatur.  Unde 
Aistulphus  pacem  cum  Romanis  ad  nutum  Fran- 
corum  inire  compulsus  est.  Sed  post  discessum  Pipini 
Aistulphus  foedera  pacis  violavit.  Pipinus  igitur  Ita- 
liam  repetens  Aistulphum  Papiae  reclusit  et  ad  te- 
nendum  pacis  foedera  invitum  compulit;  sancto 
Petro  quoque,  quae  sui  iuris  erant,  fecit  restitui. 


512  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Et  hoc  est,  quod  dicit  loannes,  quod  alius  an- 
gelus,  scilicet  papa  Stephanus  exivit  de  templo 
Romanae  Ecclesiae  et  clamavit  voce  magna  ad  se- 
dentem  super  nubem,  ad  regem  scilicet  Pipinum,  ut 
mitteret  falcem  potentiae  et  exercitus  sui  contra 
Aistulphum  et  populum  Longobardorum,  cum  iam 
erant  maturi  et  digni,  ut  de  terra  praescinderentur 
propter  persecutiones,  quas  Ecclesiae  inferebant. 

XIV.   CAROLUS   MAGNUS. 

Ibi  (c.  14,  17.):  «  Et  alius  angehis  exivit  de 
templo  %  praedicit  loannes  Caroli  Magni  substi- 
tutionem. 

Legitur  enim,  quod  Pipinus  duos  filios  habuit: 
primus,  qui  dictus  est  Carolus,  qui  per  felicitatis 
magnitudinem  cognominatus  est  magnus,  patri  non 
impar  gloria,  imo  multo  victoriosior  ac  longe  prae- 
clarior.  Secundus  vero,  qui  dictus  est  Caroloman- 
nus,  quo  mortuo  monarchia  regni  Francorum  ad 
Carolum  Magnum  devenit. 

Et  de  illo  dicit  loannes  hic,  quod  alius  ange- 
lus  a  Pipino,  scilicet  Carolus  eius  filius,  exivit  de 
templo,  ubi  fuerat  in  regem  inunctus;  habens  et  ipse 
falcem  acutam  potestatis  et  probitatis  et  exercitus 
bellicosi  non  minus,  quam  pater  suus  Pipinus. 

XIV.   PAPA    ADRIANUS. 

Ibi  (c.  14,  18.) :  «  Et  alius  angelus  exivit  de 
altari » ,  praedicit  papae  Adriani  recursum  ad  Ca- 
rolum  contra  Desiderium,  regem  Longobardorum, 
et  Desiderii  captionem  ac  regni  Longobardorum 
finem  et  destructionem. 


OCTAVA    PARS.  513 

Legitur  enim,  cjuod  anno  Domini  774  Adrianus 
papa  in  magna  angustia  consistens  pro  ablatis  ci- 
vitatibus  et  malis  innumeris  a  Longobardorum  rege 
Desiderio  sibi  illatis,  ad  Carolum  regem  maximo 
itinere  nuntios  destinavit,  obnixe  deprecans,  ut  op- 
pressioni  Ecclesiae  compati  dignaretur.  Carolus  ita- 
que  Italiam  ingrediens  Desiderium  cum  suis  fugat 
et  intra  Papiam  includit.  Papiam  demum  capiens, 
Desiderium  in  exilio  perpetuo  in  Gallias  deportavit! 
Pariterque  victi  Longobardi  a  Francis,  extunc  eo- 
rum  regnum  cessavit.  Et  sic  Papa  et  Romana  Ec- 
clesia  a  Desiderio,  Aistulphi  filio,  liberatur. 

Et  hoc  est,   quod    hic  praedicit  loannes,   quod 
alius  angelus,  scilicet  Adrianus  exivit  de  altari,  in 
quo  introierat   sicut  sacerdos   ad  celebrandum, '  et 
hic    «  habebat  potestatem  super  ignem   et  aquam  », 
quia  plenitudinem  potestatis  in  foro  exteriori  excom- 
municandi  et  sententiandi  \  quae  auctoritas  signifi- 
catur  per  ignem;  et  in  foro  interiori  quoad  emun- 
dationem  conscientiae  per  sacramenta,  quae  potestas 
significatur  per  aquam.  Et  hic  clamavit  ad  Carolum, 
ut  mitteret    falcera   sui    exercitus,    et    vindemiaret 
botros  Longobardos;    scilicet  qui    iam  erant   dio^ni 
praescindi,  quod    et  fecit.  Et  misit  illos    in    lacum 
irae  Dei,    eos  interficiendo   et  capiendo;    et  exivit 
sanguis  per  stadia  1600,  quia  fama   Caroli  et  eius 
potentia  fuit  usquequaque  diffusa  etiam  extra  civi- 
tatem  Ecclesiae.  Nam   ad  infideles  et  ad  Graecos 
et  Persas  Caroli  fama  pervenit. 

Et  sic  in  hac  tertia  visione  quindecim  notabi- 
lia  sunt  praedicta,  quae  a  tempore  Gregorii  usque 

^  Sentenliam  ferre. 
Compendiim  Aweoli.  03 


514  COMPENDIUM   AUREOLI. 

ad  Carolum  Magnum  in  Ecclesia  vel  circa  Eccle- 
siam  contigerunt. 

Incipit  quarta  visio. 

A  Carolo  Magno  usque  ad  papam  Urhanum. 

In  quarta  visione  loannes  contemplatus  est, 
quod  contigit  Ecclesiae  tempore  quarto,  a  transla- 
tione  videlicet  imperii  in  Carolum  et  Germanos 
usque  ad  tempora  papae  Urbani,  sub  quo  placuit 
benignitati  divinae,  ut  Hierusalem  et  Terra  sancta 
ac  regnum  Israel  restitueretur  Ecclesiae  et  Christia- 
nis  sub  Balduino  et  Godofrido. 

Incipit  autem  haec  visio  (c.  15.)  ibi :  «  Et  vidi 
aliud  signum  »  etc,  et  durat  usque  ad  capitulum  17. 
exclusive. 

Intendit  autem  describere  septem  plagas  et 
persecutiones,  non  quidem  quas  mali  intulerunt  Ec- 
clesiae,  sed  potius  quas  mali  sustinuerunt  iusto  Dei 
iudicio  a  bonis.  Antequam  ad  illas  septem  plagas 
procedit,  tangit  aliqua,  quae  respiciunt  translatio- 
nem  imperii  a  Graecis  in  Francos.  Unde  praedicit 
per  ordinem  Decem,  quae  circa  tempus  praefatum 
in  Ecclesia  contigerunt. 

I.    CAROLI   MAONI   REGNUM. 

Primo  namque  introducens  7  nuntios  vel  an-  \ 
gelos ,  qui  debent  7  plagas  novissimas  auctori- 1 
tate  Dei  inferre,  antequam  eas  prosequatur,  prae- j 
dicit  regni  Caroli  iidem,  devotionem,  honorem  et  j 
dilatationem.  > 


j 


OCTAVA    PARS.  515 

Ubi  considerandum  est,  quod  Carolus  33  annis 
regnavitin  Francia,.  antequam  ad  Romanum  impe- 
rium  vocaretur.  In  tempore  autem  regni  sui  dila- 
tavit  regnum  Franciae: 

1.  primoquidem  Saxones  debellando,  cum  qui- 
bus  noluit  pacem  facere,  nisi  baptizarentur  et  fie- 
rent  Christiani. 

2.  Deinde  vero  Saracenos  de  Vasconia,  Caesar- 
augusta,  Pampilonia  et  deinde  de  Ilispania  efFu- 
gando,  unde  viam  sancti  lacobi  purgavit,  et  mo- 
nasterium  in  Compostella  beato  apostolo '  (lacobo) 
aedificavit. 

3.  Deinde  etiam  Hunnos  vel  Ungaros,  qui  alios 
solebant  infestare,  subiecit  totaliter  et  domavit,  ro- 
gatu  etiam  imperatoris  Constantinopolitani  a  Sara- 
cenis  Hierusalem  liberavit. 

Parisiis  etiam  studium  divinae  sapientiae  et 
philosophiae  instituit  et  fundavit.  Voluit  etiam,  quod 
universae  ecclesiae  Galliarum  cantum  et  officium 
discerent  a  Romanis  et  id  semper  celebrarent. 

In  tantum  etiam  fuit  devotus  fidei  et  Ecclesiae, 
quod,  dum  ad  limina  beati  Petri  Romam  veniens 
festinaret,  pedestris  uno  milliare  ante  ingressum 
ecclesiae  ivit  et  omnes  gradus  ecclesiae  osculans 
singillatim  ad  summum  pervenit  Pontificem,  qui  in 
atrio  super  gradus  iuxta  fores  ecclesiae  assistebat. 

Et  hoc  est,  quod  dicit  loannes,  se  vidisse  « mare 
vitreum  «,  hoc  est  populum  gallicum  christianissi- 
mum,  et  baptizatum,  «  mixtum  igne«,  zelo  scilicet 
fidei  et  fervore,  ac  eos,  qui  vicerunt  bestiam  et 
imagmem  eius,  Carolum  scilicet  et  duodecim  pares  ' 

^  Postea  sic  dicli  «  Pairs  ». 


516  COMPENDIUM   AUREOLI. 

ac  exercitum  suum,  qui  Mahometum  in  Hispania 
et  in  Terra  Sancta  ac  Saragenos  debellaverunt, 
«  stantes  super  mare  vitreum  » ,  lioc  est  super  Saxo- 
nes,  quos  ad  veritatem  fidei  compulerunt,  etiam  ad 
baptismum ;  et  «  habentes  citharas  Dei »  et  «  can- 
tantes  canticum  novum  Moysi  et  Agni » ,  hoc  est 
officium  Gregorii  et  Ecclesiae  Romanae;  et  dicen- 
tes :  «  Magna  et  mirabilia  sunt  opera  tua,  Domine, 
iustae  et  verae  sunt  viae  tuae  »,  per  studium  theo- 
logicum,  quod  incepit  in  Francia,  in  quo  viae  Dei 
et  eius  opera  edocentur.  Dicentes  etiam:  «  Quis  non 
timebit  te,  Domine  »  ?  propter  reverentiam  et  ti- 
morem,  quem  Carolus  habuit  ad  Ecclesiam  et  suc- 
cessores  eius.  Dicentes  etiam,  quod  « omnes  gentes 
venient  et  adorabunt  in  conspectu  tuo » ,  propter 
veritatem  fidei,  cui  firmiter  adhaeserunt,  quia  a 
primo  rege  Francorum  christiano  hucuscjue  nullus 
a  veritate  fidei  legitur  deviasse;  quod  non  reperi- 
tur  de  aliquo  alio  rege. 

Unde  manifestum  est,  quod  congruentissime 
ius  Romani  imperii  fuit  in  Carolum  translatum. 

II.   MULTIPLICATIO   COENOBIORUM. 

Ibi  (c.  15,  5.):  «Et  post  hoc  vidi,  et  ecce  aper- 
tum  est  templum  »,  praedicit  loannes  septem  pla- 
garum  futurarum  dispositionem  et  cum  hoc  eccle- 
siarum  et  coenobiorum  per  Carolum  dedicationem. 

Legitur  enim,  quod  Carolus  etiam  antequam 
adipisceretur  dignitatem  imperialem,  fundavit  multa 
coenobia  et  multas  ecclesias  cathedrales.  Unde  Gal- 
lia  et  Hispania  plenae  sunt  coenobiis  ab  ipso  fun-, 
datis,   secundum    numerum    alphabeti    et   ordinem! 


OCTAVA   PARS.  517 

fundavit  abbatias.  Et  in  prima  reliquit  unum  A 
aureum.  In  secundo  B,  et  sic  de  aliis.  Quae  litterae 
in  pluribus  monasteriis  hucusque  servantur. 

Et  hoc  est,  quod  praedicit  loannes  se  vidisse 
« septem  angelos,  vestitos  lapide  rnundo  et  candido  « , 
per  quod  designatur,  quod  essent  nuntii  divinae 
vindictae  exercendae  in  malos;  quibus  unus  de  qua- 
tuor  animalibus,  scih*cet  Lucas,  dedit  septem  phia- 
las,  plenas  iracundia  Dei,  quia  ipse  raaxime  prae- 
dicit  mala,  quae  futura  sunt  in  orbe,  ut  patet  Lu- 
cae  21,  ubi  scribitur:  «  Erunt  signa  in  sole  et  luna 
et  stellis  »   etc. 

Subdit  autem  loannes,  quod  «  Templum  Dei 
impletum  est  fumo  a  maiestate  Dei »,  propter  mul- 
tiph*cationem  coenobiorum  et  monasteriorum,  quae 
Carolus  aedificavit,  in  quibus  incensum  orationis 
multiphcis  hucusque  Deo  offertur. 

Concludit  autem,  quod  nemo  poterat  in  tem- 
plum  introirc,  donec  consummarentur  septem  pla- 
gae,  quia  Christiani  Ilierusalem  et  tomplum  Domini 
non  recuperaverunt  usque  ad  tempus  Urbani,  quo 
istae  7  plagae  fuerunt  consummatae. 

IIT.    PAPA    ADRIANUS. 

Ibi  (c.  IG,  I.):  «  Et  audivi  vocem  mag-nam  », 
prosequendo  elfusionem  septem  phialarum  et  incho- 
ando  a  prima,  praedicit  duarum  haeresum  condem- 
nationem  factam  per  papam  Adrianum. 

Legitur  enim,  quod  Constantmus  IV.  anno  de- 
cimo  quarto  imperii  sui  synodum  episcoporum  330 
in  Constantinopolim  congre^avit,  in  qua  promulga- 
vit  edictiim  de   irnaginibus  Dei  et   Sanctorum  "ab 


518  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Ecclesia  deponendis,  omnes  autem  sibi  subiectos  iu- 
rare  praecepit  super  sanctae  Crucis  lignum,  ne  ali- 
quam  Dei  Sanctorumque  eius  imaginem  veneraren- 
tur.  Eos  vero,  qui  Dei  Genitricem  invocabant  et  eos 
etiam,  qui  vigilias  Deo  agebant,  eosque  qui  ad  ec- 
clesias  consecuti  religiose  vivebant,  eos  etiam  qui 
a  iuramentis  et  immunditiis  abstinebant,  et  eos  qui 
reliquias  Sanctorum  penes  se  habebant  privabat 
patrimoniis  et  modis  omnibus  cruciabat;  monachos, 
ut  uxores,  et  monachas,  ut  viros  ducerent,  compel- 
lebat.  Nec  plures  sub  alicuius  gentilis  persecutione 
quam  sub  hoc  martyrizati  sunt. 

Unde  beatum  Stephanum  per  40  annos  inclu- 
sum,  etiam  gentibus  venerandum,  amara  morte 
martyrizavit.  Qui  imperator  nequissimus  plaga  pes- 
simi  incendii  divinitus  percutiebatur  et  ciamans 
adhuc  vivus  igni  inexstinguibili  traditus  miserabili- 
ter  moritur. 

Cui  successit  Leo^  filius  eius.  Anno  5.  post  Leo- 
nem  vero  uxor  Irene  cum  filio  Constantino  impe- 
rare  coeperunt  anno  797,  sub  quo  ad  instantiam 
patriarchae  Constantinopolitani/Adrianus  papa  apud 
Nicaeam  universalem  synodum  congregat,  in  qua 
fides  catholica  in  praesentia  Irenes  et  filii  eius 
Constantini  cunctorum  subscriptione  roboratur  et 
haeresis  execrantium  Dei  et  Sanctorum  imagines 
in  perpetuum  abdicatur. 

Idem  etiam  Adrianus  haeresim  Feliciani  con- 
demnavit,  qui  asserebat,  Filium  Dei  in  divina  natura 
verum  esse  filium  Dei,  in  humana  vero  adoptivum;, 
personam  Dei  et  hominis  dividens  in  duas,  scilicet! 
in  personam  veri  filii  et  adoptivi. 

Et  quia  duae  haereses,  prima  de  repudiatione 


OCTAVA   PARS.  519 

imaginum  et  secunda  de  divisione  personarum,  as- 
similantur  errori  Saracenorum,  quod  detestantur 
imagines  more  ludaeorum  et  Christum  dicunt  pu- 
ram  creaturam  more  Nestorianorum :  ideo  loannes 
dicit,  quod  primo  angelo,  i.  e.  Adriano,  effundente 
phialam  suam,  factum  est  vulnus  pessimum,  quia 
anathematizatio  per  sententiara  concilii  generalis  in 
homines  habentes  characterem  bestiae;  hoc  est  as- 
similationem  ad  legem  Mahometi. 

IV.    PAPA    LEO   III. 

Ibi  (c.  16,  3.) :  «  Et  secundus  angelus  efFudit 
phialam  suam  in  mare »  etc,  praedicit  loannes  Ro- 
manae  Ecclesiae  exsecrabile  damnum  et  vituperium 
per  quosdam  Romanos  sibi  illatum. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  797  Leo  sedit 
in  Romana  Ecclesia,  qui  mox  clavem  confessionis 
sancti  Petri  cum  vexillo  Romanae  urbis  Carolo  regi 
misit.  Ipso  autem  Leone  papa  maioris  litaniae 
agente  mjsteria,  in  ipsa  processione  quidam  ex  Ro- 
manis  clam  armati  ipsum  ceperunt  et  linguam  et 
oculos  eruerunt.  Cui  voce  et  sensu  divinitus  reddito, 
iterum  ei  linguam  et  oculos  radicitus  evellentes,  eum 
semivivum  revolutum  in  suo  sanguine  reliquerunt. 
Et  cum  ab  ipsis  carnificibus  teneretur  in  custodia  in 
monasterio  sancti  Erasmi,  rursus  sibi  videndi  lo- 
quendique  officium  fuit  divinitus  reformaUim. 

Hanc  etiam  malitiam  praevidens  loannes  dicit, 
quod  secundus  angelus,  hoc  est  ille  Romanus,  huius 
flagitii  inventor  et  procurator  efFudit  pliiaLam  suam 
in  mare,  hoc  est  in  Roraanam  Ecclesiam,  in  qua 
principaliter  residet  veritas  baptismatis  et  aliorum 


520  GOMPENDIUM    AUREOLI. 

sacramentorum.  Et  «  factum  est  sanguis  tanquam 
mortui  » ,  quia  praedictum  papam  Leonem  quasi  se- 
mimortuum  reliquerunt,  revolutum  in  suo  sanguine, 
ut  dictum  est.  Et  multi  de  populo  Romano  mortui 
sunt  etiam.  huic  flagitio  consentientes. 

V.   CAROLUS   IMPERATOR    ROMANUS. 

Ibi  (c.  16,  4.) :  «  Et  tertius  angelus  effudit  phia- 
lam  suam  »,  praedicit  loannnes  Dei  vindictam  per 
Carolum  in  Romanos  exercitam  et  eiusdem  Caroli 
in  imperatorem  creationem. 

Narrat  namque  Gilbertus,  quod  praefatus  Leo 
de  carcere  effugiens  ad  Carolum  regem  venit  in 
Franciam.  Cuius  oppressionis  insignis  rex  condolens, 
cum  exercitu  properat,  praedictumque  venerabilem 
Papam  in  sua  sede  recollocat,  causas  examinat, 
reosque  Romanos  condemnat  et  plurimos  de  maio- 
ribus  Romanorum  decoliavit.  Scribitur  enim,  quod 
decollavit  300  una  die,  et  propter  hoc  dicit  loan- 
nes,  quod  tertius  angelus,  scilicet  Carolus,  effudit 
phialam  suam  scilicet  indignationem  super  flumina 
et  fontes  aquarum,  hoc  est  super  malitiosos  Roma- 
nos,  qui  tantum  flumen  malitiae  effuderunt. 

Legitur  autem,  quod  omnes  populi  hoc  audien- 
tes  gavisi  sunt,  et  maxime  dux  terrae  Spoletanae, 
qui  praedicto  Leoni  favebat  et  partes  eius  adiuva- 
bat.  Et  propter  hoc  subdit  loannes,  se  audivisse 
angelum  aquarum,  et  ducem  illum,  qui  princeps 
erat  plurium  populorum,  dicentem :  « lustus  es,  Do- 
mine,  quia  sanguinem  dedisti  eis  bibere  » . 

Legitur  etiara,  quod  Romani  illo  tempore,  qui 
iam  ab  imperatore  Constantinopolitano  dudum  omni- 


^ 


OCTAVA    PARS.  521 

no  destiterant,  accepta  tunc  occasionis  opportunitate, 
quia  Irene  excaecato  iraperatore  Constantino  filio 
suo  imperium  sibi  usurpaverat,  uno  omnium  con- 
sensu  Carolo  regi  iraperatorias  iaudes  acclamant, 
eumque  per  manum  Leonis  papae  coronari  faciunt, 
Caesaremque  et  Augustum  ipsum  appellant.  Et  sic 
imperavit  Carolus  anno  Domini  S02K 

Facta  est  autem  haec  Romani  iraperii  transla- 
tio  evolutis  annis  circiter  368,  ex  quo  Constantinus 
baptizatus  est  a  Sylvestro  et  civitas  Constantinopo- 
lis  dedicata  est  in  sedem  imperii  Romani.  Clamorem 
ergo  populi  Romani  hanc  translationem  iustam  re- 
putantis  propter  multa  demerita  Graecorum,  dicit 
hic  loannes  se  audivisse,  unde  ait:  «  Et  audivi  al- 
terum  angekim  «  —  Romanum  populum  —  di- 
centem  :  «  Etiam  Domine  Deus  omnipotens,  vera 
ostendis  et  iusta  iudicia  tua»,  quoad  translationem 
regnorum. 


VI.   IMPERATOR    OTHO   III. 


Ibi  (c.  16,  8.):  «  Et  quartus  angelus  elTudit 
phialam  suam  >..  Praedicit  loannes  quandam  notabi- 
lem  rebellionem  factam  in  impcratorem  Othonem 
tertium  et  in  Gregorium  papam  quintum,  per  quen- 
dam  patritium  Romanum,  nomine  Crcscentium.  Le- 
gitur  enim  quod  praefatus  Crescentius,  cum  esset 
factus  patritius  Romanorum  et  deberet  Ecclosiam 
defendero,  volens  sibi  mortuo  Othone  secundo  im- 
perium  usurpare,  eiecit  papam  Gregorium  de  sede 
beati  Petri  cum  iniuria  et  furore,  et  instituit  quen- 


Ueclius  800. 


522  COMPENDIUM   AUREOLI. 

dam  viventem  bestialiter  et  sui  sceleris  complicem, 
nomine  loannem.  Et  legitur,  quocl  tunc  temporis 
populus  Romanus  in  imperatorem  insurrexit  et  mul- 
tis  ex  militibus  eius  peremptis  ipsum  in  palatio  ob- 
sederunt.  Totus  etiam  populus  quasi  Italicus  in  im- 
peratorem  aestuavit  et  coniuravit,  et  vix  simulato 
pacto  imperator  a  Roma  abstractus  discessit. 

Et  hoc  est,  quod  hic  praedixit  loannes  quar- 
tum  angelum,  scilicet  Crescentium,  phialam  suam 
efFudisse  « in  Solem»,  in  papam  scilicet,  qui  sicut 
sol  refulsit  in  templo  Dei.  Et  similiter  in  impera- 
torem,  qui  dominus  est  de  iure  aliorum  regum,  sic- 
ut  sol  est  rex  planetarum.  Et  afflicti  sunt  homines 
de  Roma  et  in  Italia  aestu  iracundiae  et  coniura- 
tionis  et  blasphemaverunt  potestatem  imperialem  et 
ecclesiasticam,  cum  tamen  utraque  sit  a  Deo. 

VII.    CRESCENTIUS   ET  PSBUDOPAPA   lOANNES. 

Ibi  (c.  16,  10.):  « Et  quintus  angelus  » ,  praedi- 
cit  loannes  vindictam  per  praedictum  Othonem  im- 
peratorem  exercitam  in  Crescentium  propter  rebel- 
lionem  praedictam. 

Legitur  enim,  quod  Otho  tertius  praedictus 
anno  18.  sui  imperii  praefatum  Crescentium  est  ag- 
gressus  bello,  victusque  Crescentius  fugit.  Sed  in 
fuga  comprehensus,  vili  iumento  impositus  ac  tra- 
ctus  paulatim  lingua  et  omnibus  membris  truncatus, 
ad  ultimum  ante  urbem  suspensus  est.  loannem 
etiam  pseudopapam,  intrusum  a  Crescentio,  in  car- 
cere  mori  fecit  et  oculos  sibi  eruit. 

Et  hoc  est,  quod  hic  dicit  loannes  quintum  an- 
gelum,  scilicet  Othonem  imperatorem,  efFudisse  phia- 


OCTAVA   PARS. 

lem  suam  «  super  sedem  bestiae»,  hoc  est  super 
papatum  loannis  bestialiter  viventis  et  super  impe- 
rium  Crescentii  bestialiter  usurpatum.  Et  factum 
est  regnum  utriusque  tenebrosura,  quia  alter  mor- 
tuus  est  in  carcere  et  alter  membratim  truncatus. 
Et  ideo  manducaverunt  linguas  suas  prae  dolore. 
Et  quia  Romani  non  approbaverunt  factum  Otho- 
nis,  volentes  magis  habere  imperatorem  ex  se  ipsis 
Crescentium  et  coniuraverunt  contra  ipsum,  ut  di- 
ctum  est,  ideo  subdit  loannes,  quod  «  non  egerunt 
poenitentiam  ex  operibus  suis  » . 

Vrir.    PAPA    GREGORIUS   VII. 

Ibi  (c.  16,  12.):  « Et  sextus  angelus  effudit 
phialam  suam»,  praedicit  loannes  Gregorii  papae 
septimi  constantiam  et  Ecclesiae  a  servitute  libera- 
tionem  propter  virtutem  suam. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  1073  Grego- 
rius  septimus,  qui  prius  dictus  est  Hildebrandus, 
Romae  sedit.  Hic  autem  fuit  vir  nimiae  sanctita- 
tis,  praeditus  spiritu  prophetiae,  ita  ut  secreta  cor- 
dis  rimaretur.  Hic  pro  libertate  Ecclesiae  fidelis- 
sime  laboravit.  Unde  in  generali  concilio  a  se  cele- 
brato  anathematizavit  omnes  simoniacos  et  uxoratos 
sacerdotes  a  divino  officio  removit,  excommunicavit 
etiam  omnes  electos,  qui  investituram  ecclesiarum 
acciperent  de  manu  laici  cuiuscuraque,  cum  tamen 
prius  imperatores,  reges  et  principes  sibi  usurpas- 
sent  hanc  iurisdictionem  super  episcopos  et  prae- 
latos. 

Contra  hunc  Papam  insurrexit  imperator  Ilen- 
ncus  et  multi  ex  laicis,  multi  etiam  praelati,  qui  a 


524  COMPENDIUM   AUREOLI. 

simonia  declinare  nolebant;  multi  etiam,  qui  con- 
tinentiam  non  tenebant,  magistri  etiam  plurimi  falso 
exsurgentes  pravis  dogmatibus  plebem  averterunt  ab 
ecclesiastica  disciplina.  Et  tam  grave  scandalum  or- 
tum  est,  ut  millius  haeresis  tempore  sancta  Ecclesia 
graviori  schismate  sit  discissa. 

Ex  tunc  autem  praedictus  papa  Gregorius  prae- 
dictum  imperatorem  Henricum  excommunicat  et 
alium  eligi  facit.  Sed  imperator  Henricus  expugna- 
tis  fortalitiis  et  castellis,  quae  pro  Gregorio  contra 
ipsum  erant,  totam  Romam  obsedit,  quem  Romani 
accipientes  Gregorium  papam  in  exilium  relegave- 
verunt,  ubi  et  mortuus  est. 

Constantiam  autem  huius  Papae  praevidens 
loannes  dicit,  quod  sextus  angelus  scilicet  Grego- 
rius,  elfudit  phialam  suam  in  flumen  magnum  Eu- 
phraten,  in  imperatorem  videlicet  Romanum  et  in 
statum  Ecclesiae,  tunc  temporis  multis  incontinen- 
tiis  et  simoniis  et  aliis  vitiis  depravatum;  et  sic- 
cavit  aquam  vitiorum  in  concilio  generali,  ut  prae- 
pararetur  via  liberae  electionis  et  inthronizationis 
«  regibus  ab  ortu  solis»,  hoc  est  regibus  eccle- 
siasticis,  qui  sunt  reges  solares,  qui  tamen  antea 
non  habebant  viam  liberam,  cum  ab  imperatoribus 
et  principibus  laicis  eos  oporteret  investiri. 

IX.    DRACO   MAHOMETANUS. 

Ibi  (c.  16,  13.):  «  Et  vidi  de  ore  draconis  », 
praedicit  loannes  quandam  notabilem  persecutionem, 
quam  Turci  et  Saraceni  in  Christianos  exercuerunt. 

Legitur  enim,  quod  circa  annum  Domini  1096 
Soldanus  Babyloniae  et   Turci  omnes  terras   Chri- 


OCTAVA    PARS.  525 

stianorum,  quae  ultra  mare  erant,  invaserunt,  di- 
lataveruntque  Turci  suum  imperium  usque  in  An- 
tiochiam  et  Asiam  minorem,  et  imperium  Graeco- 
rum  in  magna  parte  vastarunt.  Est  autem  scienclum, 
quod  sicut  Christiani  habent  praedicatores  suos,  qui 
crucem  praedicant  contra  Saracenos;  sic  et  e  con- 
verso  Saraceni  suam  zelantes  perfidiam  habent  suos 
pseudoprophetas,  qui  contra  Christianos  animant 
Saracenos  et  praedicant  Mahometum.  Et  tales  tunc 
insurrexerunt  et  concitaverunt  reges  illos  Sarace- 
norum,  ut  insurgerent  in  Christianos  et  vastarent 
terras  eorum. 

Et  hoc  est,  quod  hic  dicit  loannes,  se  vidisse 
paulo  post  sextum  angelum,  scilicet  post  papam 
Gregorium:  «  Exire  de  ore  draconis»,  hoc  est  re- 
gis  Persarum  et  Turcorum,  quia  Chosroe,  rex 
Persarum,  superius  dictus  est  draco ;  et  «  de  ore 
bestiae  » ,  scilicet  Soldani  Babyloniae,  et  «  de  ore 
pseudoprophetae  «,  i.  e.  collegii  pseudopraedica- 
torum,  se  zelare  fingentium  AJahometum  exire; 
« tres  spiritus  immundos  in  modum  ranarum  »,  hoc 
est  tres  animosas  exhortationes,  quorum  quilibet  de 
istis  Saracenis  exhortatus  est  reges  ac  miratos  eo- 
rum,  ut  congregarentur  ad  praeliandum  contra 
Christianos,  in  quo  tamen  praelio  omnipotens  Deus 
magnificabitur,  dando  victoriam  suo  populo  chri- 
stiano,  ut  infra  dicetur. 

Subdit  autem,  quod  beati  erunt  Christiani,  qui 
illo  tempore  vigilaverint  et  a  praedictis  Saracenis  pa- 
tientur.  Congregabuntur  autem  praedictae  gentes  in 
loco,  qui  dicitur  hebraice  Armagedo,  quod  interpre- 
tatur  consurrectio.  Nam  congregati  fuerunt  in  Terra 
sancta,  in  qua  Dominus  passus  est  et  resurrexit. 


526  COMPENDIUM   AUREOLT. 

HIEROSOLYMA   RECUPERATA. 

Ibi  (c.  16,  17.):  «  Et  septimus  angelus»,  prae- 
dicit  loannes  universalera  Christianorum  cruce  si- 
gnationem  et  generale  passagium  factum  contra 
Turcos  et  Saracenos. 

Legitur  enira,  quod  anno  Doraini  1096  Urbanus 
papa  concilium  celebravit  in  Claromonte,  in  quo 
statuit,  quod  horae  beatae  Virginis  omni  die  dice- 
rentur  et  quod  officium  diebus  Sabbatorum  solemniter 
celebraretur.  Ibique  recepit  litteras  ab  Alexio,  im- 
peratore  Constantinopolitano,  in  quibus  continebatur 
miseria  civitatis  sanctae  Hierusalem  et  oppressio 
sua  a  Turcis.  Tuncque  Papa  crucem  praedicavit  et 
legatos  solemnes  mittens  per  universam  christiani- 
tatem  passagiura  praedicavit.  Tunc  occidentales  po- 
puli  una  inspiratione  commoti,  duces  et  comites, 
nobiles  et  ignobiles,  diviles  et  pauperes,  servi  et 
liberi,  episcopi  et  clerici  et  monachi,  senes  et  iuve- 
nes,  pueri  et  puellae,  et  omnes  uno  animo,  nullo 
nullum  angarizante,  ab  Hispania,  Provincia,  Aqui- 
tania,  Britannia,  Scotia,  Anglia,  Normandia,  Francia, 
Lotharingia,  Burgundia,  Germania,  Longobardia  et 
Apulia  et  universis  regnis  et  signo  sanctae  crucis 
signati  ire  paraverant,  iniurias  Dei  in  hostes  chri- 
stiani  nominis  vindicare. 

Et  sicut  dicunt  historiae,  nunquam  tot  in  unam 
coiere  sententiara.  Quaravis  enira  aestimaretur  nu- 
merus  pergentium  Hierosolymara  sexagesies  centum 
millia,  opinionem  tamen  hominura  nuraerus  ipse 
vincebat. 

Diviserunt  se  autem  in  tres  partes.  Nam  quidam 


OCTAVA    PARS.  527 

per  Hungariam  iverunt   Constantinopolim,   quidam 
vero  iverunt  per  Slavoniam,  quidam  per  Apuliam. 
Et  hoc  est,  quod  hic  dicit  loannes,   quod  cum 
angelus  septimus,  scilicet  imperator  Alexius,  efFudit 
phialam  suam  in  aere  per  famam  scilicet,  et  litteras, 
notificans  Urbano  persecutionem  Turcorum :   «  tunc 
exivit  vox  de  throno  Ecclesiae»,   dicente   Urbano: 
«  Factum  est,  quod  petis  » .  Et  tunc  factae  sunt  voces 
praedicationis  crucis  et  terraemotus  magnus,  qualis 
nunquam   fuit;    quia    commotio   hominum   undique 
concurrentium  (ut  dictum  est)  tunc   etiam   fulgura 
et  tonitrua  fuerunt.    Nam   cometae  et    multa    alia 
signa  apparuerunt.  Fracta  est    autem  tunc   unitas 
magna,  hoc  est  ille  grandis  exercitus  christianus  in 
tres  partes,    et   partes   iverunt,  ut  dictum    est.   Et 
tunc  Babylon  magna,  hoc  est   Saracenismus   venit 
« in  memoriam  ante  Deum,  dare  illi  de  calice  in- 
dignationis  suae>»,    et   nunquam    Saracenismus  sic 
fuit  confusus  et  humiliatus  sicut  in  illo  passaggio: 
ita  ut  propter  grandinem  exercituum  christianorum 
Saraceni  compuisi  fuerint,  Christum  Dominum  blas- 
phemare. 

Incipit  quinta  visio. 

A  restitutione  Ilierosolymac  usque 
ad  antichristum, 

In  quinta  vero  visione  praedicit  loannes  totum 
decursum  temporis  a  restitutione  civitatis  sanctae 
Hierusalem  et  regni  Israel,  quae  facta  est  sub  papa 
Urbano  anno  Domini  1098  per  exercitum  Domini,  qui 
lUuc  cum  crucis  signaculo  transfretavit,   usque  ad 


528  COMPBNDIUM   AUREOLT. 

tempus  antichristi  et  diem  iudicii  extremi.  Et  durat 
haec  pars  usque  ad  principium  21  capituli  exclusive. 


I,    SARACENISMUS   EXSECRABILIS. 

Primo  igitur  praedicit  Saracenismum  et  sectae 
Mahometi  statum  exsecrabilem  et  horrendam  cul- 
pam,  et  hoc  per  totum  capitulum  17. 

Ubi  considerandum,  quod  tota  secta  Sarace- 
norum  divisa  fuit  in  duo  dominia  principalia,  quibus 
praefuerunt  duo  Soldani.  Unum  quidem  dominium 
habebat  caput  et  sedem  in  Perside;  et  princeps 
illius  dominii  dicebatur  Soldanus  Turcorum  sive 
Persarum.  Aliud  vero  dominium  habuit  et  habet  se- 
dem  suam  in  x^egypto,  in  civitate  Babjloniae,  cuius 
princeps  dicitur  Soldanus  Aegypti. 

Inter  ista  autem  duo  dominia  fuit  et  est  divi- 
sio.  Ita  quod  anno  Domini  1100  Turci  terram  Hie- 
rosolymorum  invadentes,  inde  Saracenos,  qui  erant 
sub  Soldani  Aegypti  dominio,  expulerunt;  nec  ex 
tunc  Soldanus  Babyloniae  recuperare  ipsam  potuit 
de  manu  Turcorum.  Utrumque  autem  imperium, 
quod  unum  Saracenismum  constituit,  plenum  est 
omni  turpitudine  et  fornicatione,  quia  lex  illa  est 
foetidissima  et  quae  nuUam  prohibet  immunditiae 
turpitudinem,  quam  potius  provocat.  Plena  est  lex 
illa  nominibus  blasphemiae  propter  infinitos  errores, 
quod  dicit  de  Christo  et  paradiso,  ita  ut  sit  mira- 
bile,  quod  divina  iustitia  tanto  tempore  illam  du- 
rare  permittat.  Et  tamen  non  obstantibus  spurcitiis 
in  divitiis,  deliciis  et  ampliatione  dominii,  Saraceni 
plurimum  prosperantur. 


OCTAVA    PARS.  529 

Foeditatem  ergo  istius  sectae  volens  aperire 
loannes,  primo  illam  exprimit  sub  quadam  figura 
dicens :  quod  unus  de  septem  angelis  dixit  sibi,  quod 
ostenderet  sibi  damnationem  meretricis  magnae,  vi- 
delicet  Saracenismi,  in  quo  fornicati  sunt  reges 
terrae  et  inebriati  sunt  de  vino  prostitutionis  eius 
ad  litteram,  quantum  ad  dupliccm  fornicationem 
corporis,  quae  consistit  in  carnalibus  immunditais, 
et  mentis,  quae  consistit  in  idololatria  et  recessu  a 
cultu  veri  Dei,  qui  est  Christus. 

Dicit  autem,  se  vidisse  «  midierem  sedentem 
super  hestiam^^,  hoc  est  imperium  Turcorum  re- 
sidens  in  possessione  et  terra  Soldani  Aegypti. 
Nam  expulerat  eum  de  Hierusalem  et  tota  Sjria 
Soldanus  Turcorum  fere  per  annos  90.  Per  bestiam 
autem  Soldanus  Aegypti  intelligitur,  et  per  mulierem 
Soldanus  Persidis  et  Turcorum.  Et  hoc  rationabi- 
liter,  quia  respectu  Turcorum  Aegyptii  bestiales 
sunt,  et  minus  nobiles  et  bellicosi. 

Dicit  autem,  quod  bestia  habebat  «  capita  se- 
ptem  et  cor^iua  decem  »  propter  diversas  provincias 
et  diversos  principes,  quia  subsunt  Soldano  Aegypti. 
Mulier  autem  erat  «  circumdata  purpura  et  coc- 
cino»,  sicut  dicit,  propter  potentiam  et  prosperita- 
tem  regni  Turcorum.  Habebat  autem  «  scriptum  in 
fronte  mysterium  Babylonis  »  magna  mater  abomi- 
nationum,  ut  intelligatur  per  Babylonem  non  civitas 
illa,  quae  est  in  Aegypto,  sed  potius  secta  Sarace- 
norum,  quae  mater  est  omnis  abominationis.  Et  ap- 
propriatur  regno  Turcorum  et  Persidis  propter  se- 
pulcrum  Mahometi,  qui  dicitur  esse  in  Arabia  in 
fine  circa  principium  Persidis. 

Haec    autem    muiier   erat    « ebria  »    sanguine 
Compcndium  Aureoli.  31 


530  COMPENDIUM   AURBOLI. 

sanctorum  lesu;  quoniam  diversis  temporibus  inter- 
fecerunt  Saraceni  innumerabiles  Christianos. 

Deinde  ibi :  «  Et  miratus  sum,  cum  audissem  » . 
Post  admirationem  loannis,  qui  gerebat  typum  Ec- 
clesiae,  angelus  autem  figuram  sibi  exponit. 

Et  primo  dicit  sibi,  quid  significat  bestia,  ex- 
ponens,  quod  ipsa  fuit  et  non  est.  Significat  enim 
Soldanum  Aegypti,  qui  ante  annos  90  fuit  dominus 
in  Hierusalem  in  Syria.  Sed  tunc  non  erat,  quia 
per  Turcos  expulsus  erat  inde.  Sed  dicit,  quod  ascen- 
sura  est  de  abysso,  hoc  est  de  Aegypto,  et  in  inte- 
ritum  ibit,  quia  ad  litteram  capta  Hierusalem  et 
recepta  de  manu  Turcorum  ascendit  rex  Aegypti 
ad  debellanduQ:i  exercitum  christianum ;  et  tamen 
non  praevaluit,  imo  maior  pars  exercitus  sui  in  in- 
teritum  ivit. 

Deinde  exponit  sibi,  quid  significent  «  septem 
capita » ,  quia  septem  montes,  septem  provincias, 
quae  subiiciuntur  praedicto  Soldano;  et  quid  signi- 
ficent  «  decem  cornua  » ,  quia  decem  admiratos  vel 
reges,  qui  omnes  una  die  praedictum  Soldanum  iu- 
vabunt  ad  pugnandum  contra  Agnum  et  exercitum 
suum,  ut  dictum  est. 

Deinde  exponit,  quid  important  «  aquae  »,  quiaj 
populos  et  gentes  et  linguas  etc,  quae  ex  praedicti^ 
patent. 

II.   CHRISTIANORUM   VICTORIA. 

Ibi  (c.  18,  I.):  «  Et  post  haec  vidi » .  Posita  culp^ 
et  secta  detestabili  Saracenorum  praedicit  loannes 
iustam  Dei  vindictam  et  debitam  *  poenam  a  Deo 
illatam. 


•tft 


OCTAVA    PARS.  531 

Ubi  considerandum,  quod,  sicut  ex  historiis 
patet,  Ademarus  episcopus  Podiensis  per  Orientem 
fuit  leg-atus  auctoritate  apostolica  dirigens  exercitum 
Domini,  qui  in  Hierusalem  ac  terram  sanctam  ivit 
anno  Domini  1098.  Fuit  autem  vir  ille  maximi  fer- 
voris  et  maximae  auctoritatis  in  vita  sua  et  in  fama 
et  maximae  potestatis  quantum  ad  auctoritatem  a 
Papa  sibi  commissam.  Eo  igitur  populum  Domini 
fortiter  exhortante  multa  praelia  et  multos  con- 
flictus  habuerunt  cum  Saracenis.  Unde  legitur  sex 
vicibus  (Saracenos)  debellasse  tandem  Hierusalem, 
Antiochiam  et  totam  Syriam  in  Christianorum  do- 
rainium  transtulerunt. 

Et  tunc  confusa  est  «  Babjlon  »,  hoc  est  secta 
Saracenorum,  quae  fornicationibus  suis  et  immun- 
ditiis  potaverat  omnes  gentes. 

Et  hoc  est,  quod  hic  praedicit  loannes,  postquam 
viderat  mulierem,  se  vidisse  alium  angolura,  vide- 
licet  legatum  descendentem  de  caelo  Ecclesiae,  quia 
missum  a  latere  Papae,  et  ideo  habentem  potesta- 
tem  magnara.  Et  tota  terra  et  acies  christiana  il- 
luminata  est  a  gloria  vitae,  scientiae  et  doctrinae 
suae.  Et  exclamavit  in  fortitudine  aciem  exhortando, 
quod  cecidit  Babylon,  hoc  est  Saracenismus  in  prae- 
sentia  exercitus  christiani. 

III.   EXHORTATIO   AD    POENITENTIAM. 

Ibi  (c.  18,  4.):  «  Et  audivi  aliam  vocem  «,  prae- 
dicit  loannes  praedicantium  in  praefato  exercitu  ex- 
hortationem  salutiferam. 

Est  enim  sciendum,  quod  vel  praefatus  legatus 
vei  sacerdotes  et  litterati  multi,  qui  erant  in  exer- 


532  COMPENDIUM   AURBOLI. 

citu  ad  praedicandum  exerciturn  Dei,  monebant  ad 
poenitentiam  et  vitam  sanctam,  et  ne  cum  Saracenis 
communicarent.  Multi  etiam  tunc  de  Saracenismo 
exiverunt  et  videntes  veritatem  Dei  Christiani  sunt 
facti.  In  speciali  autem  legitur,  quod  Dominus  ap- 
paruit  in  somnis  cuidam  presbytero  in  exercitu  ad 
praedicandum  exercitui  Dei  existenti,  dicens  sibi, 
quod  exercitus  Christianorum  a  Deo  se  elongaverat 
per  peccatum,  et  idcirco  illos  dimiserat  ad  horam. 
Tanta  enim  fame  afflicti  sunt,  ut  Saracenorum  cor- 
pora  foetentia  comedere  sint  compulsi.  Dum  etiam 
obsiderent  quoddam  munitissimum  castrum  prope 
Hierusalem,  octo  mansionibus  situm,  contigit,  multos 
eorum  perire.  Et  idcirco  Deus  admonuit  in  somnis 
presbyterum  praefatum,  ut  moneret  exercitum  ad 
poenitentiam  et  ut  non  communicarent  cum  peccatis 
Saracenorum,  ne  forte  acciperent  de  poenis  eorum. 
Et  hoc  est  quod  hic  dicit  loannes,  se  audivisse 
aliam  vocem  illius  presbyteri  dicentis :  «  Exite  de 
illa  populus  meus  » .  Subdit  autem  tria  peccata  Sa- 
racenorum,  propter  quae  Deus  punivit  eos  et  a  qui- 
bus  volebat  Christianos  exire. 

1.  Primum  peccatum  est  homicidii  et  malitiae. 
Et  hoc  tangit  ibi:    «  Reddite  illi  sicut  et  ipsa». 

2.  Secundum  est  peccatum  carnis  ac  delecta- 
tionis  superfluae  et  immunditiae,  quod  tangit  ibi : 
«  Quantum  glorificavit  se  in  deliciis...  » . 

3.  Tertium  est  peccatum  superbiae  et  iactantiae, 
quod  tangit  ibi :  «  Sedeo  ut  regina  et  vidua  non 
sum  » . 

Et  pro  his  tribus  concludit  aequitatem  divinae 
vindictae,  ibi :  «  Et  ideo  in  una  die  venient  plagae 
eius  ». 


OCTAVA    PARS.  533 

IV.  LOCUS   TRISTITIAE. 

Ibi  (c.  18,  9.):  «  Et  flebunt  et  plagent  se  »,  prae- 
dicit  malorum  hcminum  sibi  compatientium  dolorem 
et  tristitiam. 

Ubi  sciendum,  quod  terra  sancta,  cum  habeat 
optimos  portus  in  mari,  sicut  lopen,  Achon  et  Tyrum, 
sicut  etiam  prope  Arabiam,  unde  portantur  aromata 
et  res  valde  pretiosao  tempore,  quo  tenebantur  a 
Turcis,  confluebant  ad  eam  plurimi  mercatores. 
Plorum  igitur  stuporem  et  compassionem  hic  loannes 
ponit  utens  colore  rhetorico,  qui  ducit  in  admira- 
tionem.  Et  primo  dicit  de  regibus,  qualiter  mira- 
bantur. 

Deinde  ibi:  «  Et  negotiatores  tui  >.,  dicit  idem 
de  mercatoribus,  ponens  diversa  genera  et  modos 
mercium. 

Deinde  ibi :  «  Et  omnis  gubernator  «,  dicit  idem 
de  navigantibns.  Notandum  autem,  quod  scienter 
dicit:  «Clamabunt  videntes  locum  incendii  eius», 
quia  narrat  historia,  quod  picem  et  ignem  super 
muros  Hierusalera  nostri  iactaverunt,  ita  quod  nullus 
audebat  appropinquare.  Cumque  ex  communi  de- 
creto  nudis  pedibus  totus  exercitus  orando  circuiret 
urbem,  in  tali  humiiiatione  idibus  lulii  in  sexta  • 
feria  ceperunt  eam. 

V.  IIORA    LAETITIAE. 

Ibi  (c.  18,  20.):  «  Exsultasuper  eam  caelum  », 
praedicit  loannes  exercitus  christiani  in  iUa  hora 
exsultationem  et  laetitiam. 


534  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Legitur  enim,  quod  ingredientes  Christiani  in 
templo  Salomonis  et  in  porticu  cum  Saracenis  bello 
durissimo  contracto,  tanta  in  eos  debaccati  sunt 
caede,  ut  in  occisorum  sanguine  usque  ad  equorum 
genua  equitarent.  Tunc  quoque  mundata  cum  mira 
laetitia  patriarcha  ordinatur  et  rex  eligitur  et  spolia 
dividuntur,  de  qua  laetitia  hic  dicitur:  «  Exsulta 
super  eam  caelum  » ,  exercitus  scilicet  Christianorum 
caelitus.  «  Et  apostoli  sancti  » ,  hoc  est  episcopi  suc- 
cedentes  apostolis,  qui  in  praedicto  agmine  erant, 
et  «  prophetae  praedicatores  » ,  scilicet  in  acie  exi- 
stentes. 

VI.    GODEFRIDUS   ANGELUS   FORTIS. 

Ibi  (c.  18,  21.):  «  Et  sustulit  unus  angelus 
fortis»,  praedicit  loannes  quendam  ultimatum  con- 
flictum  cum  Soldano  Babyloniae  ac  durissimam 
pugnam. 

Legitur  enim,  quod  capta  Hierosolyma  ordina- 
toque  patriarcha  atque  rege  electo,  cum  milites  de 
repatriando  agerent,  ecce  Soldanus  Saracenorum 
Aegypti  ad  debellandos  eos  venit  cum  quadringentis 
miliibus  equitum,  centum  millibus  peditum ;  quibus 
cum  occurrisset  exercitus  Domini,  in  quo  non  plus 
quam  quinque  millia  equitum  et  15  millia  peditum 
erant,  Deo  pugnante  pro  servis  suis  et  nube  eos  ab 
aestu  solis  defendente,  Saraceni  solo  eorum  impetu 
territi  proiectis  armis  omnes  fugerunt,  caesaque 
sunt  centum  millia  paganorum.  In  porta  vero  Asca- 
lone  soflfocati  sunt  usque  ad  duo  millia,  et  eorum, 
qui  in  mari  perierunt,  et  qui  inter  spineta  consumti 
sunt,  numerus  nescitur. 


OCTAVA    PARS.  535 

Et  hoc  est,  quod  dicit  hic  loannes:  unum  an- 
gelum  fortem,  scilicet  Godefridum,  qui  electus  erat 
in  regem  Hierosolymitanum,  virum  utique  fortem 
et  strenuum,  lapidem  quasi  molarem  misisse  in  mare, 
exercitum  scilicet  Saracenorum  compulisse,  ut  se 
in  mari  demergerent  et  perirent.  Et  idco  vox  citha- 
roedorum  et  musicorum  in  eis  deficit,  el  sicut  alias 
ipsi  efFuderantsanguinem  sanctorum  Christianorum, 
ita  ipsi  Saraceni  tunc  temporis  interfecti  sunt  Do- 
mino  propugnante. 

VII.  ECCLESIAE  TRIUMPHUS. 

Ibi  (c.  19,  1.):  «  Post  hoc  audivi  quasi  tubam  », 
praedicit  loannes  laetitiam  diifusam  per  totam  Ec- 
clesiam  de  isto  felici  triumpho.  Diffusa  namque 
fama  huius  victoriae  per  totam  christianitatem  ru- 
moribus  perstrepentibus,  24  seniores,  universae  sci- 
licet  Ecclesiae  cathedrales  totius  christianitatis,  et 
quatuor  animalia  eorum,  quatuor  scilicet  patriarchae, 
et  universa  Ecclesia  laetitia  perfusi  dixerunt  alleluia, 
et  laudem  ac  gloriam  et  gratiarum  actionem  super 
haec  Domino  reddiderunt.  Et  hoc  est,  quod  hic  di- 
citur. 

VIII.    NUPTIAE   AGNI. 

Ibi  (c.  19,6.):  «  Et  audivi  vocem  tubao  »,  prae- 
dicit  loannps  exsultationem  et  laetitiam  omnium  il- 
lorum  Christianorum,  qui  tunc  remanserunt  per 
Sjriam. 

Est  enim  sciendum,  quod  legatus  congregatione 
facta  omnium  episcoporum   exaltavit  vocem   suam 


536  COMPENDIUM   AUREOLI. 

quasi  tubam,  et  omnes  episcopi  assistentes  quasi  to- 
nitrua  acclamabant  dicentes:  «  Gaudeamus,  quia  ve- 
nerunt  nuptiae  Agni »,  Domini  scilicet  lesu  Christi, 
et  «  uxor  eius  »,  exercitus  scilicet  Domini  ibi  exi- 
stens,  «  praeparavit  se  » .  Et  «  datum  est  ei,  ut  coo- 
periat  se  byssino  » ,  hoc  est  iustificationibus  Sancto- 
rum.  Ad  litteram  namque  legatus  et  episcopi  prae- 
dicantes  exercitui  dicebant,  quod  non  poterant  tueri 
nec  cooperiri  ab  incursibus  Sarracenorum  nisi  per 
bonam  vitam  et  iustitiam  ac  orationibus  Sanctorum. 
Et  notandum,  quod  loannes  docet  nos  hic  ex- 
ponere  librum  istum,  cum  dicit  byssinum,  etiam 
iustificationes  sunt  Sanctorum.  Per  hoc  enim  innuit, 
verba  esse  mystica  nec  intelligenda  esse  corpora- 
liter,  sicut  enim  istud  non  erat  corporale,  sed  spi- 
rituale;  sic  enim  nec  caelum  nec  terra,  quae  in 
hoc  libro  scribuntur. 

IX.    TESTIMONIUM   lESU. 

Ibi  (c.  19,  9.):  «  Et  dixit  mihi:  Scribe  »,  ponit 
loannes  sui  ipsius  reverentiam  propter  liberationem 
Hierusalem  per  angelum  ostensam;  praevidens  enim 
in  spiritu  confusionem  Saracenorum  et  liberationem 
terrae  sanctae,  quae  anno  Domini  millesimo  nona- 
gesimo  nono  facta  est,  et  quia  Christiani  obtinerent 
de  illa  terra  bene  usque  ad  viginti  dietas,  prae 
nimia  exsultatione  et  reverentia  voluit  angelum 
adorare.  Sed  prohibitum  est  et  dictum  est  ei,  ut 
adoraret  Deum  et  Dominum  lesum  Christum,  qui 
erat  testis  horum  verborum  et  Dominus  omnis  spi- 
ritus  prophetici  et  omnis  visionis. 


OCTAVA    PARS.  537 


X.   BALDUINUS    REX. 

Ibi  (c.  19,  11.):  «  Et  vidi  caelum  apertum  », 
praedicit  secundi  regni  et  regis  Hierosolymitani 
substitutionem  et  ipsius  multiplicem  excellontiam. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  1100  Gode- 
fridus  dux  Lotharingiae,  qui  electus  fuerat  in  regem 
Hierosolymitanum,  mortuus  fraterque  eius,  nomine 
Balduinus,  vir  magnanimus  et  fidei  devotus,  in  bello 
strenuissimus,  sibi  in  regem  substitutus  est,  et  apud 
Bethiehem  coronatus,  mox  Saracenos  invadens  ce- 
pit  Caesaream  Palaestinae  et  admiratum  ac  episco- 
pum  Saracenorum  ibidem  existentem,  et  regnum 
plurimum  dilatavit.  Et  quia  circa  illa  tempora  in- 
cepit  ordo  Hospitaliorum  et  Templariorum  et  domus 
theutonicae,  qui  sunt  ordines  militares  et  signo 
crucis  insigniti  ac  quasi  quidam  caelestis  exercitus: 
idcirco  loannes  se  dicit  vidisse  «  equum  album», 
Balduinum,  qui  sedebat  super  eum,  vocabatur  «  fi- 
delis  »  in  ordine  ad  Christum  et  «  verax  »  quantum 
ad  votum,  quod  fecerat  de  passagio  ultramarino; 
et  «  iudicabat  cum  iustitia  »  in  ordine  ad  proximum 
et  cum  iustitia  pugnabat  contra  sectam  Sarace- 
norum;  et  «  oculi  eius  erant  sicut  flamma  ignis  » 
ratione  fervoris  et  zeli,  quam  habebat  pro  fide.  Et 
«  in  capite  eius  erant  multa  diaclemata  »  propter 
crebras  victorias  quas  habuit  de  Saracenis;  et  pro- 
pter  hoc  subdit,  quod  «  vestitus  orat  veste  aspersa 
sanguine  »  Saracenorum.  Et  «  vocabatur  nomen 
eius  verbum  Dei  »,  quia  propter  praedicationem 
factam  et  verbum  fidei  terram  suam  Lotharingiam 
dereliquerat  et  vencrat  in  terram  sanctam.   Exer- 


538  COMPENDIUM   AUREOLI. 

citus  etiam  caeli,  hospitalarii  scilicet  et  templarii  et 
theutonici,  sequebantur  eum  in  equis  albis,  vestito 
bysso,  hoc  est  iustitia  et  sanctitate. 

Nam  ipsemet  loannes  ita  exposuit  supra  bys- 
sinum.  Habebat  in  vestiraento  suo  et  femore  scri- 
ptum  «  Rex  regum  et  Dominus  dominantium  »,  quia 
amore  Regis  regum  inter  alias  virtutes  continentiam 
et  castitatem  servabat. 

Regnum  etiam  Hierosolymorum  ceteris  dignius 
et  nobilius  reputatur,  propter  quod  regnans  in  eo 
poterat  dici  rex  regum  et  per  anthonomasiam  sicut 
rosa  flos  florum. 

XI.    PATRIARCHA    HIEROSOLYMITANUS. 

Ibi  (c.  19,  17.):  «  Vidi  unum  angelum  »,  prae- 
dicit  loannes  patriarchae  Hierosolymitani,  qui  dice- 
batur  Arcadius,  exhortationem  et  prophetiam. 

Legitur  enim,  quod  Balduino  coronato  Sara- 
ceni  habuerunt  responsum  a  daemoniis  vaticinan- 
tibus  eis,  quod  Hierusaiem  cito  ab  eis  esset  capienda, 
funditus  destruenda,  et  quod  omnibus  nefandis  hor- 
ribilius  dictum  est,  ipsara  Doraini  gloriosi  sepulcri 
petram  frustratim  confringendam,  crucera  quoque 
dominicara  ad  raare  delatam  in  reraotissimo  pelago 
submergendara.  Et  propter  istud  responsura  valde 
aniraati  sunt  Saraceni  ad  irapugnandura  Christianos. 

Quod  audiens  patriarcha  Arcadius  econtra  exci- 
tabat  asserens,  quod  ipsi  facerent  raagnam  stra- 
gem  de  Saracenis,  ita  ut  aves  caeli  possent  satu- 
rari  de  carnibus  regum,  tribunorum  et  equorum.  Et 
hoc  est,  quod  dicit  loannes  se  audivisse  unum  an- 
gelum,  scilicet  patriarcham,   stantem  in  sole  intel- 


OCTAVA    PARS.  539 

ligentiae  et  prophetiae,  vel  in  sole  auctoritatis  ec- 
clesiasticae,  quia  sicut  sol  refulsit  in  templo  Dei, 
et  hic  clamabat  voce  magna  omnibus  avibus,  i.  e. 
Christianis,  vel  ad  litteram  avibus  matjerialibus,  ut 
congregarentur  ad  comedendum  carnes  regura  etc. 

XII.   VICTORIA    MIRACULOSA. 

Ibi  (c.  19,  16.):  «  Et  vidi  bestiam  »,  praedicit 
loannes  Balduini  regis  de  Soldano  et  eius  exercitu 
miraculosam  victoriam. 

Legitur  enim,  quod  Balduinus  rex  anno  secundo 
regni  sui  tam  animose  contra  Saracenos  cum  suis 
militibus  advolabat,  quod  Tyberiadem,  Sydonem, 
Acharonem  et  cunctas  urbes  maritimas  tempore 
brevi  subegit.  Anno  autem  a  nativitate  Domini  1124 
praefatus  rex  a  Saracenis  praeventus  capitur,  de 
qua  re  rex  Aegypti  cura  suis  raente  gavisi  ascen- 
dentes  usque  ad  60  raillia  congregantur,  ut  Chri- 
stianos  a  finibus  suis  exterrainarent.  Christiani  vero, 
in  arcto  positi,  utrique  sexui  nec  non  et  pueris  et 
lactentibus  infantibus  ieiuniura  indicentes  et  exera- 
plo  Ninivitarura  pecoribus  pabula  denegantes,  die 
pugnae  indicta  vix  tria  raillia  cura  tota  illa  mul- 
titudine  ad  pugnandum  procedunt.  Principes  autem 
gradiuntur  in  fronte,  primo  quidem  patriarcha  pro 
vexillo  ferens  Christi  crucem.  Deinde  abbas  qui- 
dara  Cluniacensis  proforens  lanceara  transfixam  in 
latere  lesu  Christi.  Deinde  episcopus  Bethlehemita- 
nus  ferens  in  pixide  lac  beatae  Virginis  Mariae. 
Saraceni  vero,  ne  quis  possit  ex  Christianis  eva- 
dere,  eos  circulariter  undique  circuracinxerunt. 
Et  dum  ita  in  promptu  populum  Dei  haberent. 


540  COMPENDIUM    AUREOLI. 

splendor  subitus  de  aere  cecidit  super  exercitum 
paganorum,  et  omni  robore  virium,  Deo  faciente, 
illico  enervati  in  fugam  versi  sunt,  non  solum  a 
viris,  sed  etiam  a  pueris  et  feminis  caeduntur.  Et 
legitur,  quod  perierunt  in  bello  septem  millia,  in 
aquas  vero  submersi  sunt  quinqae  millia,  et  tamen 
omnes  Christiani  incolumes  sunt  reversi,  et  post 
modicum  tempus  civitatem  illam  famosissimam  Ty- 
rum  Christi  imperio  subiugaverunt. 

Et  hoc  est,  quod  hic  praedicit  loannes  dicens, 
se  vidisse  bestiam,  i.  e.  regem  Aegypti  et  reges  ter- 
rae,  admiratos  scilicet  et  potentes  sibi  subiectos, 
congregatos  ad  faciendum  proelium  cum  eo,  qui 
sedebat  in  equo  albo,  cum  rege  scilicet  Hierosolymi- 
tanorum  sic  capto,  ut  dictum  est.  Et  « comprehensa 
bestia»,  rex  ille  videlicet,  et  cum  eo  pseudopro- 
phetae,  qui  falso  praedixerant,  Hierusalem  subver- 
tendam  et  petram  dominici  sepulchri  confringen- 
dam  et  crucem  submergendam.  Et  « missi  sunt  in 
stagnum  ignis  »  ardentis,  quia  in  corpore  et  in  ani- 
ma  sunt  occisi.  Ceteri  vero  gladio  sedentis  super 
equum  album  consumpti  sunt,  sicut  patet  ex  histo- 
ria  praemissa. 

XIII.   CONCORDIA   INTER   PAPAM   ET   IMPERATORBM. 

Ibi  (c.  20,  1.):  «  Et  vidi  angelum  descenden- 
tem  »,  praedicit  loannes  quandam  notabilera  recon- 
ciliationem  factam  inter  imperatorem  Henricum  V, 
et  Calixtum  papam. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  1122  discor- 
dia  illa,  quae  orta  fuerat  inter  regnum  et  sacer- 
dotium  imperatore  Henrico  (IV.)  et  conti.nuata  sub 


OCTAVA   PARS.  541 

quodam  alio  imperatore  similiter  Henrico  nomine 
(V.)  et  sub  papa  Gregorio  (VII.),  qui  clictus  est  Hil- 
debrandus  et  continuata  a  successoribus  eius  Victore 
et  Urbano  et  prae  omnibus  fortiter  a  Paschasio, 
erat  in  magno  scandalo  toti  mundo. 

Consistebat  autem  in  hoc  discordia,  quiaPapa  no- 
lebat  consentire  consuetudini  imperatorum  omnium, 
a  Carolo  Magno,  qui  primus  de  regibiis  Francorum 
imperavit  Romanis,  iamque  per  300  et  eos  amplius 
annos  imperant,  sub  43  apostolicis  pontificibus  illi- 
cite  episcopatus  dcderant   et   abbatias   et  praeben- 
dam  et  ceteras  ecclesiasticas  dignitates  per  virgam 
et  annulum,  suae  auctoritatis  et  hoc  esse  sui  iuris 
allegabant.  Hac  utique  consuetudine  imperator  vo- 
lebat   uti.   Sed    econtra  censebant   summi    pontifi- 
ces  Gregorius  VII.  et  postmodum  eius  successores 
Victor,  Urbanus  et  Paschalis  ex  sententia  et  iudi- 
cio  synodali  definierunt,  nec  posse  nec  debere  dari 
per  virgam  et  annulum  episcopatum  vel  aliam  ec- 
clesiasticam   dignitatem  vel  investituram   per   ma- 
nura  laicalem.  Et  quicunque  accipiebant,  excommu- 
nicabantur. 

Pro  reconciliatione  ergo  ista  facienda  venit 
Henricus  quintus  huius  nominis  imperator  Romam, 
ibique  renuntiavit  sub  his  verbis:  «  Ego  Henricus 
imperator  Deo  et  sanctis  eius  Petro  et  Paulo  et 
Domino  papae  Calixto  sanctaeque  Romanae  Eccle- 
siae  dimitto  omnem  investituram  per  annulum  et 
baculum  et  concedo  in  omnibus  ecclesiis  liberam 
electionem  fieri  et  presbyterorum  consecrationem. 

Huius  ergo  reconciliationem  et  colligationem 
inter  imperatorem  et  Papam  praedicit  loannes  in 
hoc  loco,  cum  ait:   «  Et  vidi   angelum  descenden- 


542  COMPENDIUM   AUREOLI. 

tern  de  caelo  >>,  videlicet  Calixturn  papam,  «  haben- 
tem  clavem  abj^ssi»,  i.  e.  auctoritatem,   claudendi 
portas  caeli  et  e  converso.  Nam   eadem  est  clavis 
caelum  aperiens  et  infernum  claudensete  converso: 
«  Et  habentem    catenam  magnam  in  manu  sua  »  ; 
quia  multitudinem  praelatorum,  cardinalium  et  epi- 
scoporum   assistentium,  ibi   maxime   in    facto  hoc. 
«  Et  apprehendit  draconem  »   per  censuram   eccle- 
siasticam  et  excommunicationem,   ligans  imperato- 
rem,  quem  vocat:   «  Draconem  et   serpentem   anti- 
quum  »,  qui  est  diabolus  et  satanas.  Unde  per  haec 
quatuor    nomina   innuit   imperium    Romanum,   vel 
Constantinopolitanum.    Satanas   enim   interpretatur 
adversarius  vel   contrarius.   Illud  autem   imperium 
pro  maiori  parte  semper  fuit  contrarium  et  obvium 
fidei  christianae.  Primo  quidem  absorbendo  crude- 
liter  et  evidenter  sicut  draco  tempore  imperatorum 
paganorum,  sub   quibus    martyrizati  sunt   Sancti ; 
deinde  vero  ad  modum  serpsntts  per  venenum  er- 
roris  tempore   imperatorum   haereticorum;   et   de- 
inde  ad  modum  diaboli,  duos  bolos  facere  cupientis 
tempore  illorum  imperatorum  a  Carolo  Magno  etc, 
qui  non   contenti  erant  iurisdictione  et   auctoritate 
imperiali,  quae   solum    ad  temporalia  se  extendit, 
sed  usurpaverunt  sibi  auctoritatem  sacerdotalem  et 
papalem,  per  baculum  et  annulum  dignitates  eccle- 
siasticas  conferendo,  et  in  pluribus  aliis  iuri  eccle- 
siastico  derogando. 

Subdit  autem,  quod  ligavit  et  clausit  et  signa- 
vit  Calixtu.s  papa  istud  imperium,  auctoritatem 
illam  auferendo,  ut  deinceps  non  seducat  gentes 
simoniace,  et  contra  Spiritum  sanctum  dando  spi- 
ritualia,   «  donec  consummentur  anni  milie»,   non 


OCTAVA    PARS.  543 

quidem  computandi  a  tempore  Calixti,  quia  non  est 
spes,  quod  duret  tantum  nec  etiam  ab  incarnatione 
Domini,  quia  iam  transierunt,  sed  a  Sylvestro  papa 
et  Constantino,  sub  quo  sacerdotes  inceperunt  re- 
gnare  et  ut  reges  honorari,  qui  antea  consueverunt 
interfici  et  viliter  sicut  servi  tractari  vel  potius  per- 
cuti  et  mactari.  Tunc  autem  solvetur  antichristus 
duodecimo. 

XIV.    S.    BERNARDUS. 

Ibi  (c.  20,  4.):  «Et  vidi  sedes»,  praedicit  loan- 
nes  imperii  et  sacerdotii  concordiam  firmatam. 

Legitur   enim,  quod  sub   tempore   imperatoris 
Lotharii  \  qui   successit  Henrico   praedicto,  et   sub 
tempore  Innocentii   papae  secundi   successoris  Ca- 
lixti  fuit  summa  concordia   inter  imperium  et   sa- 
cerdotium,    ita  ut   anno  Domini    1135   manifestius 
appareret  concordia  imperatoris  et  Ecclesiae,  et  in 
die  sancto  Pentecostes  cum  Papa  Missarum  solemnia 
celebraret,  adstantibus  imperatore,  principibus  mul- 
tis  et  episcopis,  visa  est  corona  aurea  de  caelo  de- 
scendens  supor   monasterium,  ubi  Papa  celebrabat. 
Super  autem  coronam  insidebat  columba  habens  in 
rostro  thuribulum  cum  incenso,  quam  duo  ardentes 
cerei   praecedere    videbantur.    Quae  visio   quidem 
concordiam   imperii  et  Ecclesiae   manifoste  appro- 
babat. 

Et  hoc  est,  quod  hic  dicit  loannes  se  vidisse 
«sedes»,  imperialem  et  papalem  et  multos  pro 
utraque  parte  tam  praelatos  quam  principes  seden- 

*  labdini  A  B. 


544  COMPHNDIUM   AUREOLI. 

tes,  et  sederunt  super  eas  Papa  et  imperator  «  et 
iudicium  datum  est  illis». 

Sciendum  etiam,  quod  illo  tempore  ordo  cano- 
nicus  Praemo7istratensis  et  monasticus  Cistercien- 
sis  inceperunt  et  dicuntur  quasi  «  duae  olivae  in 
conspectu  Dei  » ,  et  quasi  duae  sedes,  in  quibus 
Christus  per  devotionis  pinguedinem  et  perfectionis 
lumen  singulariter  residebat,  per  omnes  fere  chri- 
stiani  orbis  terminos  bonae  opinionis  odore  diffuso, 
novas  abbatias,  ubi  cultus  divinus  antea  non  fue- 
rat,  construebant.  Quamvis  enim  antea  incepissent, 
tunc  tamen  ordo  Cisterciensis  per  beatum  Bernar- 
dum  fuit    maxime  dilatatus,  qui    quasi    ante  deli- 

ciebat. 

Bene  ergo  dicit  loannes,  se  vidisse  sedes  has, 
scilicet  duas  religiones  et  multos  sedentes  et  quie- 
scentes  in  eis  per  contemplationem  et  multiplicatio- 
nem  perfectionum. 

XV.    SALADINUS. 

Ibi  (c.  20,  4.):  « Et  animas  decollatorum  », 
praedixit  Soldani  Aegypti  maximam  persecutionem, 
quam  exercuit  inter  Christianos,  auferendo  ab  eis 
terram  sanctam. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  II87  Solda- 
nus  innumerabili  multitudine  gentium  congregata 
Galilaeam  ingressus  cum  exercitu  christiano  congre- 
ditur.  Et  prima  quidem  die  nostri  gesserunt  fortius. 
Sed  secunda  die  fit  nostrum  strages  mirabilis  et 
rex  christianus  captus  est  et  crux  Domini  a  Sara- 
cenis  asportata,  raroque  aut  nunquam  nostris  tem- 
poribus  in  aliquo  proelio  tantum  sanguinis  est  ef- 
fusum. 


OCTAVA    PARS.  545 

Templarii  quoque  et  Hospitalarii  proceresque 
et  viri  fortiores  vel  trucidati  vel  capti  sunt.  Et  sic 
Christiani  (nostris  exigentibus  meritis)  sunt  Sarace- 
nis  et  gentilibus  subiugati,  et  tota  terra  sancta  et 
civitas  sancta  Hierusalem  una  cum  civitatibus  aliis. 
Unde  usque  ad  20  dietas  de  terra,  quas  tenebant 
antea  Christiani,  traditae  sunt  in  manibus  Soldani. 

Hanc  igitur  desolationem  et  decollationem  Chri- 
stianorum  —  quia  quot  ex  Tempiariis  praesentiae 
Soldani  oblati  sunt,  iubente  eo  omnes  pariter  decol- 
lantur,  sicut  dicit  historia  —  hanc  utiqu-  decolla- 
tionem  loannes  praevidens  dicit,  se  vidisse  animas 
decollatorum  propter  verbum  Dei  et  testimonium 
lesu  Christi. 

XVI.    ACCON    ET    DAMIATA. 

Ibi  (c.  20,  4.):  «  Et  qui  non  adoraverunt  «, 
praedicit  loannes  particularem  recuperationem  post 
praedictam  desolationem  iam  factam. 

Legitur  enim,  quod  anno  Domini  ILSS  cresce- 
bat  rumor  undique  lamentabilis  de  transmarinis 
partibus,  et  ingemiscebat  mundus  plebesque  signo 
crucis  accepto  ire  Hierusalem  proponebant.  Unde 
imperator  rex  Franciae  et  Angliae,  Bithjniae  et 
Alemanniae  et  Gulielmus  rex  Siciliae  et  innumera- 
biles  archiepiscopi  et  episcopi,  principes,  comites, 
milites  et  barones  cruce  signati  sunt.  Et  anno  Do- 
mini  1191  Accon  recepta  est  a  Christianis,  cuius 
captione  audita  tantus  timor  et  tremor  irruit  super 
Saracenos,  quod  Ascalonom  aliaque  castella,  quae 
de  manu  nostrorum  rapuerant,  dirimunt  va.cuaque 
dimittunt. 

Compendiiim  Anreoli.  ok 


546  COMPENDIUM   AUREOLI. 

Et  post  haec  anno  Domini  1217  Damiatam 
urbem  valde  populosam  ceperunt,  ubi  octoginta 
millia  Saracenorum  tam  fame  quam  gladio  per- 
ierunt. 

Haec  igitur  recuperatio  hic  designatur,  cum 
dicit  loannes,  se  vidisse  eos,  qui  non  adoraverunt 
bestiam,  regem  scilicet  Aegypti,  nec  imaginem  eius, 
videlicet  Mahometum,  nec  acceperunt  characterem 
eius,  circumcisionem  scilicet  et  cetera  execranda 
Saracenorum. 

Et  subiungit,  quod  «  vixerunt »,  hoc  est  opera 
viventium  ostenderunt,  dum  restiterunt  Soldano,  cum 
tamen  antea  Christiani  in  ipsius  praesentia  mortui 
viderentur,  et  regnaverunt  cum  Christo  mille  annis, 
regno  scilicet  Christianitatis  manendo  usque  ad 
tempus  antichristi. 

XVII.   FREDERICUS   II. 

Ibi  (c.  20,  5.):  «  Ceteri  vero  mortuorum  », 
praedicit  imperii  vacationem  et  cessationem  factam 
sub  Frederico  II.  per  Ecclesiae  sententiam  et  cen- 
suram. 

'  Legitur  enim,  quod  anno  Domini  1229  orta  est 
discordia  inter  papam  Gregorium  IX.  et  imperato- 
rem  Fredericum.  Et  cum  ad  concilium  generale  con- 
venirent,  capti  sunt  Pisis  ab  imperatore  duo  car- 
dinales  et  multi  alii  praelati,  propter  quod  est  ex- 
communicatus  imperator,  et  tandem,  cum  emendare 
nollet,  ab  Innocentio  IV,  successore  Gregorii,  depo- 
situs  est  in  concilio  Lugdunensi.  Et  ratione  istius 
Frederici  multi  spiritualiter  mortui  sunt,  schismatici 
efFecti  contra  sententiam  Ecclesiae  illi  adhaerentes. 


OCTAVA    PARS.  547 

ita  ut  istud  schisma  adhuc  in  multis  partibus  per- 
severet. 

Unde  de  fautoribus  illius  imperatoris  schismatici 
dicit  hic  loannes,  quod  ceteri  mortuorum  spiritua- 
liter  non  vixerunt,  donec  consummentur  mille  anni, 
ubi  videtur  innuere,  quod  apostema  perversum, 
quod  difFudit  Fredericus  in  christianitate,  vix  pote- 
rit  exterminari  usque  ad  tempus  antichristi,  quod 
designatur  per  millenarium  annorum. 

XVIII.   S.    FRANCISCUS  ET  S.    DOMINICUS. 

Ibi  (c.  20,  5.):  «  Haec  est  resurrectio  prima  », 
praedicit  duarum  rehgionum  utilem  institutionem 
et  mundo  fructuosam,  scilicet  ordinis  Minorum  per 
alumni  Christi  confessorem  Franciscum,  et  ordinis 
Praedicatorum  per  eximium  patrem  et  doctorem 
Dominicum. 

Legitur  enim,  quod  tempore  papae  Innocen- 
tii  III.  et  imperatoris  Frederici  hos  duos  Sanctos 
tanquam  duo  luminaria  Dominus  destinavit,  qui 
instituerent  duas  religiones,  quarum  doctrinis  et  ex- 
hortationibus,  meritis  et  exemplis  quasi  tota  christia- 
nitas  videretur  cum  Christo  surrexisse  et  respectu 
praecedentis  temporis  in  novitate  vitae  ambulasse. 

Unde  cum  sit  duplex  resurrectio,  una  spiritua- 
lis  per  gratiam  et  veritatem  et  consecrationem  et 
vitam  sanctam,  et  alia  corporalis,  cum  animae  cor- 
poribus  unientur  in  fine  :  in  adventu  horum  duo- 
rum  ordinurn  videtur  prima  resurrectio  inchoata, 
et  totus  mundus  innovatus. 

Nam  ante  plenus  erat  erroribus  et  actibus 
turpibus,  ita  ut  hic  dicat  loannes,  quod   «  haec  est 


548  COMPENDIUM   AUREOLT. 

resurrectio  prima»,et  quod  beatus  et  sanctus,  qui 
habet  potestatem  in  resurrectione  prima,  quia  in 
iis  secunda  mors  non  habet  locum  etc. 

XIX.   ANTICHRISTUS. 

Ibi  (cap.  20,  7.):  «  Et  cuin  consummati  fuerint 
mille  anni » ,  praedicit  loannes  antichristi  intro- 
ductionem  et  persecutionem  acerbissimam,  ubi  con- 
siderandum  est,  quod  isti  mille  anni,  post  quos  prae- 
dicitur  adventus  antichristi,  et  hic  et  supra,  ubi 
dicebatur:  «  Donec  consummentur  mille  anni,  et  post 
hoc  oportet  ipsum  solvi  modico  tempore»,  dubium 
est,  a  quo  tempore  debeant  computari,  et  manife- 
stum  est,  quod  non  possunt  inchoari  a  nativitate 
Christi,  quia  iam  transierunt  1300  anni  et  amplius, 
tamen  adhuc  non  apparet  antichristus.  Et  ideo  pro- 
babilius  alii  inchoant  a  Constantino  sub  tempore 
papae  Silvestri,  quando  Christus  et  Ecclesia  rein- 
cepit  regnare  et  honor  imperii  translatus  est  in  per- 
sonam  Silvestri  et  in  Romanam  Ecclesiam,  et  epi- 
scopi,  ac  sacerdotes  honorati  sunt  sicut  reges,  qui 
iam  per  300  annos  sub  paganis  imperatoribus  atro- 
citer  fuerant  trucidati. 

Sedit  autem  Silvester  anno  Domini  CCCXVI  ^, 
qui  si  tollantur  ab  his,  qui  hodie  computantur,  re- 
manent  mille  et  tres  et  sic  iam  deberet  esse  natus 
et  habere  tres  annos.  Propter  quod  certitudo  istius 
numeri  magis  debet  sancto  Spiritui  reservari. 


^  Ita  etiam  manuscripti  florentini,  licet  in  cod.  Laurent.  32. 
D.  13.  serius  suffectus  sit  annus  319.  Scribebat  igitur  auctor  anno 
1319. 


OCTAVA    PARS.  549 

Quod  autera  subdit  loannes,  quod  seducent  gen- 
tes,  quae  sunt  super  quatuor  angulos  terrae,  scili- 
cet  Gog  et  Magog,  volunt  aliqui  dicere,  quod  ista 
est  gens  Tartarorum,  quos  ultra  montes  Caspios  Ale- 
xander  inclusit.  Illi    autem  anno    Domini  1240  de 
montibus  illis  egressi  vastaverunt  Georgiam,  Arme- 
niam  maiorem,  Indiam  et  Thraciam  et  tandem  ce- 
perunt  civitatem  potentissimam  Baldac  et  Calipham 
Saracenorum  interfecerunt ;  et  postmodum  Iconium, 
Lapidiam  et  Damascum   devastaverunt.    Irruerunt 
etiam  in  Hungariam,  Poloniam,  Sclavoniam,  et  Ru- 
sciam,  tria  regna  magna,  atque  usque  ad  fines  Ger- 
maniae  pervenerunt.  Et  cum  anhelarent  ad  obtinen- 
dum  monarchiam,  voluerunt  aliqui  dicere,  quod  isti 
introducturi  sunt  antichristum,    quod   hic   loannes 
videtur  innuere,  cum  dicit,  quod  gens  Gog  et  Ma- 
gog.  Sed   tamen  gens  Gog  et  Magog  non   debent 
intelligi  unus  populus  aut  una  gens  specialis,  sed 
totum  corpus  diaboli,  hominum   scilicet  iniquorum 
et  malorum,  et  hoc  est  quod    loannes  dicit,   ipsos 
esse  super  quatuor  angulos  terrae  et  eorum  nume- 
rum  esse  sicut  arenam  maris.   Isti  omnes  tempore 
antichristi    persequentur  civitatem   dilectam,   sciii- 
cet   Ecclesiam  in    toto  orbe    diffusam,  et    fi naliter 
devorabuntur  et  destruentur  cum  suo   capite   anti- 
christo. 


XX.   DIES   lUDICir. 


Ibi  (c.  20,  11.):  «  Et  vidi  thronum  magnum  », 
praedicit  loannes  diem  iudicii  et  sententiam  Dei 
extreraam,  quae  datura  est  post  tempora  anii. 
christi.   Et  primo  introducit 


550  COMPENDIUM   AUREOLI. 

1.  regem  sententiantem ; 

2.  coetum  sententiam  exspectantem,  ibi:  «Et 
vidi   mortuos  » ; 

3.  conscientiam  cuiuslibet  accusantem,  ibi:  «  Et 
libri  aperti  sunt » ; 

4.  scripturam  testificantem,  ibi :  «  Et  alius  liber 
apertus  est » ; 

5.  sententiam  concludentem,  quae  confirmabi- 
tur  ex  duplici  libro,  quia  ex  libro  conscientiae  cu- 
iuslibet  iudicatur,  qui  sententiam  approbabit.  Con- 
firmabitur  etiam  ex  libro  infallibili  divinae  scientiae 
et  praescientiae,  quae  sententiam  concordabit  esse 
iustam  ex  accusatione  et  conscientia  omnium  iudi- 
catorum.  Ideo  dicitur,  quod  iudicati  sunt  mortui  ex 
iis,  quae  scripta  erant  in  libro.  Et  sic  finitur  quinta 
visio. 

Incipit  sexta  visio. 

Status  universi  post  iudicium. 

In  sexta  vero  et  ultima  visione  describit  loan- 
nes  statum  universi  post  iudicium.  Et  primo  qui- 
dem  de  generali  statu  totius  mundi,  secundo  vero 
in  speciali  statum  ipsius  caeli  et  gloriae  Sanctorum, 
quod  facit  ibi  (c.  21,  9.):  «  Et  venit  unus  de  septem 
angelis  » . 

1.    STATUS   TOTIUS   MUNDI. 

1.  Praedicit  innovationem  elementorum.  Nam 
caelum  et  terra  et  mare  et  totum  universum  inno- 
vabitur,  non  quidem  quoad  substantiam,  sed  quoad 


OCTAVA    PARS.  551 

qualitates  et  efFectus,  qui  cessabunt.  Et  hoc  facit 
in  principio  21.  capituli,  ubi  haec  visio  incipit,  ibi: 
«  Et  vidi  caelura  novum  et  terram  novam  » . 

2.  Ibi:  «  Auclivi  vocem  »,  praedicit  invocatio- 
nem  et  comparitionem  hominum  ^  auctoritate  vocis 
exeuntis  de  throno. 

3.  Ibi:  «  Et  dixit,  qui  sedebat  in  throno:  Ecce 
nova  facio  omnia»,  praedicit  consummationem  et 
innovationem  universorum,  unde  subdit:  «  Factum 
est:  Ego  sum  Alpha  et  Omega,  principium  et  finis». 

4.  Ultimo  praedicit  distributionpm  stipendio- 
rum,  quae  erit  perpetua,  immutabilis  et  aeterna. 
Nam  iustis  reddetur  vita  perpetua.  Quantum  ad  hoc, 
quod  dicit:  «  Ego  dabo  sitienti  de  fonte  meo  ».  In- 
iustis  autem  calamitas  dabitur  aeterna  et  intermi- 
nabilis  poena,  quae  est  mors  Sr-^cunda.  Et  quantum 
ad  hoc  subdit:   «  Timidis  et  incredulis». 

II.    STATUS   CAELI. 

Deinde  ibi :  «  Et  venit  unus  de  septera  ange- 
lis»,  prosequitur  in  speciali  statum  ^eli  futurum 
post  diera  iudicii,  et  describit  gloriam  caelestem 
quantum  ad  12  conditiones : 

1.  Commendat  eam  quantum  ad  situm,  ibi : 
«  Et  sustulit  me  in  spiritu  in  montem  magnum  et 
altum  ». 

2.  Describit  eam  quantum  ad  pulcritudinem 
et  aspectum,  ibi:  «  Habentem  claritatem  Dei  et  iu- 
men  eius  » . 


^   «  Eleclornm  »  cd.  Ven. 


552  COMPENDIUM   AURBOLI. 

3.  Quoad  ingressum  duodenarium,  ibi:  «  Haben- 
tem  portus  duodecim  » . 

4.  Quantura  ad  firmum  fundamentum,  ibi:  «  Et 
murus  civitatis  habens  fundamenta  12  » . 

5.  Magnificat  eam  quantum  ad  suum  gyrum 
et  certum  spatium,  ibi:  «  Et  qui  loquebatur  mecum, 
habebat  mensuram  arundineam  ». 

6.  Magnificat  eam  quantum  ad  materiae  nobi- 
litatem  et  valorem  immensura,  ibi:  «  Ipsa  vero  ci- 
vitas  Dei  aurum  mundum  et  erat  structura  muri » . 
Et  ponit  quadruplicem  materiam;  nam  murus  est 
de  lapide,  civitas  de  auro,  fundamentum  vero  muri 
ex  12  lapidibus  pretiosis,  et  portae  ex  margaritis. 

7.  Describit  aedificiorum  modum,  ostendens, 
quod  infra  muros  non  habent  gazophilacia  nec  tem- 
plum,  sed  Dominus  Deus  et  Agnus  erit  ibi  pro  tem- 
plo  et  ipse  est  una  speciosa  platea.  Et  hoc  facit  ibi: 
«  Et  platea  civitatis  » . 

8.  ExtoIIit  eam  quantum  ad  suum  directivum, 
quod  erit  claritas  Dei,  ibi:  «  Civitas  non  eget  sole  ». 

9.  Describit  eara  quantum  ad  ritum,  qui  obser- 
vatur  in  ea;  quia  portae  ipsius  non  claudentur  nec 
aliquid  iramundum  intrabit  in  ipsam.  Et  hoc  facit 
ibi:   «  Et  portae  eius  non  claudentur». 

10.  Describit  eam  quantum  ad  spiritualem  po- 
tum,  quo  recreabuntur  habitantes  in  ea,  ibi:  « Et 
ostendit  mihi  fluvium  aquae  vivae». 

11.  Describit  eam  quantum  ad  pretiosum  et 
gloriosum  cibura,  ibi:  «  In  medio  plateae  eius  li- 
gnum  ».  Ubi  componit  cibi  nobilitatem,  dicens,  quod 
«  affert  fructus  duodecim  per  singulos  menses  »;  et 
cibi  sanitatem,  subdens,  quod  «  folia  ligni  ad  sani- 
tatem  gentium  » ;  et  cibi  aeternitatem  et  perpetui- 


OCTAVA    PARS.  553 

tatem  subdens:  «  Et  omne  maledictum  non  erit  am- 
plius  » . 

12.  ExtoUit  civitatem  caelestem  et  ostendit  ce- 
lebrem  quantum  ad  actum  et  exercitium  habitan- 
tium  in  ea.  Hoc  enim  erit  exercitium  gloriae,  va- 
care  scilicet  et  videre  semper  in  faciem  Dei  et  Agni, 
et  illuminari  ab  eis  et  regnare  in  saecula  saeculo- 
rum  cum  eis.  Et  hoc  facit  ibi :  «  Et  sedes  Dei  et 
Agni  ». 

Rubrica.  Hic  ostendit  loannes  hunc  librum 
esse  auctoritativura,  immutabilem  et  iirmum  ex 
parte  multorum. 

Conclusio. 


Post  sex  visiones  in  quibus  expressa  est  conti- 
nentia  futurorum,  subdit  loannes  libri  istius  aucto- 
ritatem  et  immutabilitatem  et  ceteras  eius  condi- 
tiones.  Unde 

I.  Ostendit  hunc  librum  esse  valde  authenti- 
cum  et  firmum,  dicens:  «  Haec  verba  fidelissima 
sunt  et  vera».  Et  auctoritatem  ipsius  concludit  ex 
parte  Dei,  dicens:  «  Dominus  spiriiuum  et  propheta- 
rum».  Et  ex  parte  angeli  mediatoris  et  internun- 
tii,  ibi:  «  Misit  Angelum  suum  ostendere  ».  Et  ex 
parte  lesu  Christi,  subdens:  «  Et  ecce  venio  velo- 
citer».  Et  ex  parte  loannis,  idonei  scriptoris,  sub- 
dens:  «  Ecce  ego  loannes,  quae  audivi».  Et  ut 
ostendat  auctoritatem  suam,  declarat  se  non  mino- 
rem  angelo  in  gratia,  imo  parem,  quia  non  permi- 
sit  se  angelus  adorari  ab  eo ;  et  hoc  facit  ibi: 
«  Vide,  ne  feceris,  conservus  enim  tuus  sum  » . 


554  COMPENDIUM   AUREOLT. 

2.  Ibi:  «  Et  dixit  mihi:  Ne  signaveris  verba  », 
ostendit,  librum  istum  esse  satis  intelligibilem,  nec 
omnino  clausum,  dicens,  ut  non  omnino  claudat  et 
signaret  verba  prophetiae  huius  libri,  et  rationem 
huius  assignat,  quia  in  libro  isto  agitiir  de  futuris 
ut  de  patientia  Dei  in  sustinendo  malos  et  de  lon- 
ganimitate  in  differendo  praemia  bonorum  et  de  ae- 
quitate,  secundum  quam  reddet  unicuique  iuxta 
opera  sua.  Et  ideo  bonum  est,  quod  sit  aliqualiter 
patens  et  intelligibilis  liber  iste.  Et  hanc  rationem 
innuit  ibi:  «  Tempus  enim  prope  est.  Qui  nocet, 
noceat  adhuc  ». 

3.  Ostendit  librum  istum  nobilem  valde  et 
dignum,  quia  revelatus  est  ab  illo,  qui  est  Alpha 
et  Omega,  principium  efficiens  omnium  et  finis  uni- 
versorum  ;  et  hoc  facit  ibi:  «  Ego  sum  Alpha  et 
Omega  » . 

4.  Ostendit,  hunc  librum  esse  utilem  et  comrao- 
dum  et  valde  proficuum,  ubi  dicitur :  «  Beati,  qui 
lavant  stolas  suas  » . 

5.  Ostendit  ipsum  amabilem  et  acceptum,  quo- 
niam  ab  amatissimo  lesu  revelatur ;  et  hoc  facit 
ibi:  «  Ego  lesus  misi  angelum  meum  ».  Unde  sub- 
dit:  «  Ego  suin  genus  et  radix  David».  Et  addit: 
«  Sponsus  et  sponsa  dicunt:  Veni  ».  Nam  Christus 
et  Ecclesia  triumphans  invitant  militantem. 

6.  Ostendit  ipsum  esse  finalem  et  completivum 
totius  Scripturae  divinae,  ibi:  «  Contestor  enim  omni 
audienti».  Unde  dicit,  quod  huic  libro  nihil  est 
apponendum  nec  subtrahendum. 

Uitimo  concludit  hunc  librum  finitum  per  sa- 
crae  orationis  et  postulationis  devotae  verbum,  di- 
cens:  «  Veni,  Domine  lesu !  Gratia  Domini  nostri 
lesu  Christi  sit  cum  omnibus  vobis.  Amen » . 


OCTAVA   PARS.  555 

In  hoc  igitur  quaternario  librorum  epistolarum 
Pauli,  actuum  et  canonicarum  et  libri  Apocalypsis, 
octava  pars  et  ultima  sacri  Canonis  consummatur. 
Ad  quem  ascendere  oportet  per  ascensum  odori- 
ferum  et  aromaticum,  cum  enim  haec  pars  ma- 
xime  deserviat  instructioni  morali  et  ad  aedificium 
fidei,  ut  visum  est  in  toto  decursu.  Studentes  in  ea 
debent  per  exsecutionem  eorum  fidei  diffundere 
aromata  et  suavitatis  odorem,  ut  accedat,  quod 
scriptum  est  Cant.  (c.  3,  6.):  «  Ascendit  sicut  vir- 
gula  fumi  ex  aromatibus  myrrhae  et  thuris  et 
universi  pulveris  pigmentarii  et  reliqua  » . 

Explicit  compendium  sensus  litteralis  totius 
divinae  Scripturae  a  fratre  Petro  Aureoli  ordinis 
Fratrum  Minorum  et  sacrae  theologiae  doctore. 
Deo  gratias.  Amen.  Amen. 


INDEX. 


Dedicatio  Rmo  ac  Golmo  P.  Aloysio  a  Parma  Min.  Gli.     .  pag.  vii 

Prooemium  editoris x 

Commendatio  theologica xiii 

Petrus  Aureoli  doctor  facundus xv 

Opera  a  Petro  Aureoli  conscripta xxiii 

/.  Opera  typis  edita „ 

//.  Opera  inedita xxx 

Codices  manuscripti xxxm 

Prologus  in  totam  s.  scripluram n 

Commendatio  s.  scripturae  in  speciali 7 

Primus  articuius.  intelligentia  docilium  animarum    ....  10 

Secundus  articulus.  Scripturarum  magnificenlia  et  excellentia.  14 

A.  Mons  Domini I" 

B.  Domus  Dei 20 

Tertius  articulus.  Divisio  generalis  bibliae  in  oclo  partes  prin- 

cipales 28 

/.  Octo  modi  docendi „ 

//.  Domus  varia 30 

///.  Ascensio  octuplex 31 

A.  VETUS  TESTAMENTU.M. 

I.    PARS   POLITICA. 

Pentateucluis ^  3^ 

1.  Genesis ^^ 

2.  Exodus II 

3.  Leviticus 


558  iNDEx: 

4.  Nunieri pag.      42 

5.  Deuteronomium 43 


n.    PARS   HISTORICA. 

1.  losue 47 

2.  ludicum 48 

3.  Huth » 

4.  I.  et  II.  liber  Regum  et  I.  Paralipomenon » 

5.  III.  et  IV.  Regum  et  11.  Paralipomenon 49 

6.  Esdras  et  Nehemias » 

7.  Tobias,  ludith,  Esther,  Machabaeorum » 

111.    PARS   HYMNODICA. 

1.  Liber  Psalmorum 52 

2.  Canticum  canticorum 55 

3.  Threnorum 58 

Prima  lameniatio  leremiae 60 

Pars  I.  XI  Excellentiae,  quas  habuit  Hierusalem.    ...  61 

»     // 64 

Secunda  lamentatio 66 

Pars  1 67 

»     // 70 

»     ///. 71 

»     /F. 72 

Tertia  lamentatio 73 

Prima  expositio  litteralis 74 

Secunda  expositio  messianica % 75 

Quarta  lamentatio 78 

Pars  I.  Deplorat  templi  et  cultus  divini  desolationem.    .    .  79 

»    //.  Desolationis  templi  modus  et  ratio 81 

»    ///.  Futura  consolatio  in  conversione  ludaeorum  .    .  83 

Oratio  leremiae ^^ 

IV.   PARS  DISPUTATIVA. 

1.  Liber  lob 87 

2.  Liber  Ecclesiastes 89 


INDEX.  559 


V.    PARS   ETHICA. 

Exordium pag.  92 

1.  Liber  Proverbiorum 93 

2.  Liber  Sapienliae. 95 

Pars  I.  Respectu  iustitiae  -  zelus 96 

»     //.  Respectu  sapientiae  -  generatio  et  ortus    ....  97 

»     ///.  Respectu  iustitiae  et  sapientiae  -  operatio  et  fructus.  98 

3.  Libcr  Ecclesiaslicus ,|0| 

/.  Commendationes  Sapientiae  (9) 102 

//.  Propositiones  (52) 403 

///.  Exempla  (6) 111 

VI.    PARS   PROPHETICA. 

Prologus  in  Prophetas /|  1 3 

Liber  Isaiae 118 

Tractatus  primus  (Tragoedia). 

Pars  I.  De  regno  duarum  tribuum  separatim » 

»     //.  De  gente  finitima  congregatim    .  • 122 

»     ///.  De  universi  mundi  machina  summaiim  ....  1 23 

»     IV.  De  decem  tribubus  combinatim 124 

»     V.  De  gente  iudaica  separatim  et  congregatim  .    .    .  126 

Tractatus  secundus  (Comoedia) 127 

Pars  /.  De  liberatione  facta  per  Christum  a  peccato .     .    .  128 

»     //.  De  liberatione  facta  per  Cyrum 129 

»     ///.  De  liberatione  per  Christum 130 

Liber  leremiae  (16  parles) I33 

Liber  Barucli  (7  parles) 13g 

Liber  Ezechielis  (7  partes) I39 

Liber  Danielis  (5  partes) 141 

Duodccim  Proplielae  minores. 

Prologus ^43 

I.  Liber  Osee. ^44 

^-  Vaies ,43 

//.  Judex 1 4~ 

///.  Praeco ,49 

iV'  Pater \b\ 

V.  Amicus 154 


560  INDEX. 

II.  Liber  loel pag.  155 

/.  Comminatio » 

//.  Repromissio 156 

III.  Liber  Amos  (8  parles) » 

IV.  Liber  Abdiae  (4  puncta) 159 

V.  Liber  lonae  (7  partes)     ............  » 

VI.  Liber  Michaeae 160 

Pars  I.  Comminativa » 

»     //.  Repromissiva .  1 62 

Vil.  Liber  Nalium  (5  partes) 164 

VIII.  Liber  Habacuc  (3  partes) 165 

IX.  Liber  Sopiioniae  (5  partes) 168 

X.  Liber  Aggaei  (6  partes) 170 

XI.  Liber  Zachariae 171 

Pars  I.  Tempus  praesentis  reaedificationis 172 

»    //.  Tempus  futurae  inhabitationis 174 

»     ///.  Tempora  Machabaeorum 177 

»     ]V.  Tempora  Romanorum 178 

XII.  Liber  Malachiae 184 

Conclusio 1 87 

B.  NOVUM  TESTAMENTUM. 

VII.    PARS  TESTIMONIALIS. 

Prologus 191 

L  Evangelium  secundum  Matthaeum 193 

22  conditioncs  de  Christo  praedictae "  .    .    .  195 

Epilogus 211 

II.  Evangelium  secundum  Marcum 212 

20  conditiones  de  Christo 215 

III.  Evangelium   secundum  Lucam 220 

Pars  I.  De  ingressu  lesu  in  mundum 221 

»     //.  De  conversatione  lesu  cum  hominibus 223 

»     ///.  De  iotali  conatu  lesu  Salvatoris 225 

»     IV.  De  lesu  loquela  tanquam  Salvatoris  .....  226 

»     V.  De  lesu  Salvatoris  discessu  et  morte  .    .    .    .    .  230 

»     VI.  De  lesu  Salvatoris  resurrectione 231 

IV.  Evangelium  secundum  loannem  .    .    .    .    .    .    .    .    .  232 

Pars  I.  Explicatio » 


INDEX.  561 

Pars  II.  Probatio pag.  233 

»     ///.  Conclusio 241 

»     IV.  Conditio  sui  ipsius » 

Epilogus 242 

VIII.    PARS   EPISTOLARIS. 

Prologus 243 

XIV  Epislolae  S.  Pauli 244 

Ad  Romanos » 

Pars  I.  Inchoativa 245 

»     //.  Exsecutiva » 

»    ///.  Excusativa 258 

»     IV.  Recommendativa » 

I.  Ad  Corinlhios  (10  partes) 259 

II.  Ad  Gorinthios  (25  partes) 269 

Epistola   ad  Galatas 279 

Pars  I.  Paulus  praelatus  et  pastor 280 

»     //.      »       praeco  evangelicus 281 

»     ///.     »       magister  et  doctor 283 

B     IV.     »       amicus  et  consultator 289 

»     V.       »       zelotijpus  et  aemulator  lesii  Chrisii  .    .    .  290 

Epistola  ad  Ephesios  (9  partes) 292 

Epistola  ad  Philippenses  (8  partes) 302 

Epistola  ad  Colossenses  (12  partes) 307 

I.  Ad  Thessalonicenses  (5  partes) 313 

II.  Ad  Thcssalonicenses  (3  partes) 316 

I.  Ad  Timotheum  (7   partes) 319 

II.  Ad  Timolheum  (9  partes) 328 

Ad  Tilum  (5  partes) 331 

Ad  Philemonem  (7  partes) 333 

Ad  Hebraeos 335 

Revercntia  ludaeorum  erga  legem « 

Pars  I.    Christus  melior  angelis 338 

»     //.         »        excellentior  Moyse 340 

»     Jff'       »  »  pontifex  quam  Aaron  ...  343 

»    IV.   Sacerdotium  Christi  excellentius  legali  sacerdotio.  344 

»     V.     Tabernaculum  Christi  excellentius  antiquo.    .    .  350 

»     VI.   Christus  excellentior  Moyse  in  lege  et  testamento.  351 

»     y^i'        »  »  summ.  Pont,  in  tabernaculo.  352 

Compendium  Aureoli.  36 


562  INDEX. 

Pars  VIII.  Christus  excellentior  summus  Pontifex  in  san- 

guine  suo pag.  354 

»    IX.    Christus  excellentior  ex  testamenti  dedicatione  .  355 

»    X           »               B          Pontifex  in  sui  oUatione  .  356 

»     XI.          »               »           in  sanctitate 360 

»     XII,         »               »           m  legis  datione    ....  362 

Conclusio 363 

Liber  Acluum  Apostolorum 365 

/.    Ecclesia  a  Spiritu  S.  mirabiliter  corroborata  ....  366 

//.        »                 »                   »          multiplicata  ....  368 

///.       »                 »                   »          diffusa 371 

IV.  »                 »            digne  intitulata 373 

V,  »                »            mirabiliter  translata 374 

Liber  septem  canonicarum. 

Prologus 380 

Epistola  S.  lacobi  (20  partes) 381 

Prima  canonica  Petri  (3  partes). 

Prologus 395 

/.  Exordium 396 

//.  Processus 397 

Terminus 408 

Secunda  canonica  Petri 409 

Pars  I.  Exordialis 410 

»    //.  Fnndamentatis » 

»     ///.  Informativa .414 

Prima  canonica  loannis 418 

Tractatus  primus. 

Pars  I.  De  virtute  fidei 419 

»     //.  De  virtute  caritatis 420 

»    ///.  De  virtute  spei 423 

Tractatus  secundus. 

Pars  I.  (IV)  Replicatio  de  fide 425 

»    //.  fVJ  Replicatio  de  caritate 426 

»     ///.  (VIJ  Replicatio  de  spe 427 

Tractatus  tertius. 

Pars  I.  (VII)  Replicatio  de  caritate 4^28 

»     //.  (VIII)  Replicatio  de  fide 429 

»    ///.  (IX)  Replicatio  de  spe 431 

Secunda  epistola  loannis  (8  partes) 432 

Tertia  canonica  loannis  (8  partes) 434 


INDEX.  563 

Canonica  ludae p^^,    435 

/.  Salutatio  et  Exordium 436 

2.  Narratio » 

3.  Conclusio 433 

IV.  Liber  epistolaris.  Apocalypsis  B.  loannis  Apostoli  ...      » 

/.  Praeambulum 439 

//.  Tractatus 442 

A.  Pars  prima  (Ecclesia  Asiana). 

Informatio  morum 442 

1,  S.  Timotheo,  episcopo  Ephesino 443 

2.  B.  Polycarpo,  episcopo  Smyrnensi 444 

J.  S.  Carpo,  episcopo  Bergamensi 443 

4.  S.  Irenaeo,  episcopo  Thyatirensi. 446 

^.  S.  Melitoni,  episcopo  Sardensi 448 

6.  S.  Quadrato,  episcopo  Philadelphensi 449 

7.  S.  Satyro,  episcopo  Laodicensi 430 

B.  Pars  secunda  (Ecciesia  catholica). 

Informatio  futurorum 45  ^ 

Primus  modus  dividendi.  Sensus  imaginarius > 

Secundus  modus  dividendi.  Sensus  moralis 432 

Tertius  modus  dividendi.  Sensus  litteralis.    ......  454 

Sex  tempora  Ecclesiae 436 

Prima  Visio.  Fundatio  Ecclesiae  -  persecutiones  -  liberatio. 

A  Ciaudio  usque  ad  lulianum 438 

Pars  I.  Dei  maiestas » 

»     //.  Libri  obscuritas 461 

»     ///.  Christi  dignitas » 

»    IV.  Coetus  iucunditas .    .    .  462 

»     V.  Processus  futurorum » 

Sigillum  I.  Evangelii  divulgatio 463 

»        //.  Primae  persecutionis  edictum 464 

»        ///.  lustum  Dei  iudicium 463 

»        IV.  Secundae  persecuiionis  edictum 467 

»         V.  Ulteriores  persecutiones 468 

»        VI.  Decima  pei^secutio 469 

»        VII.  Religionis  pax 47 1 

»        VIII.  Persecutio  lulianae  apostatae 473 

Secunda  Visio.  Perseculio  Haerelicorum. 

A  luliano  usque  ad  Pliocam 474 

/.  Papa  Damasus.  Cultus  divini  ampliatio » 


564  INDBX. 

//.  Arius  haeresiarcha.  Ecclesiae  conturbatio.    .    .    .  pag.  476 

///.  Macedonius  haereticus 478 

IV.  Pelagius  haeresiarcha 479 

V.  Eutyches  haereticus 480 

VI.  Regnum  Vandalorum 482 

VII.  Antipapa  Laurentius 485 

VIII.  Narses 494 

Tertia  Visio.  A  Gregorio  Magno  usque  ad  Carolum  Magnum.  495 

/.  Notabilia  sub  Gregorio > 

//.  Heraclius.    . 497 

///.  S.  Maria  victrix 500 

IV.  Duellum  cum  dracone 501 

V.  Victoria  S.  Crucis » 

VI.  Mahometus 503 

VIL  Agnus  supra  montem  Sion  . 505 

Vin.  S.  Bonifacius 506 

/X  Graecorum  depravatio 507 

X  Dominium  Graecorum  repudiatur  a  Romanis  ....  508 

XI.  Religionis  assumptio 509 

X//.  Regnum  Francorum 510 

XIII.  Papa  Stephanus  in  Gallia 511 

XIV.  Carolus  Magnus 512 

XV.  Papa  Adrianus » 

Quarta  Visio.  A  Carolo  Magno  usque  ad  papam  Urbanum   .  514 

/.  Caroli  Magni  regnum » 

//.  Multiplicatio  coenobiorum  . 516 

///.  Papa  Adrianus 517 

IV.  Papa  Leo  III 519 

V.  Carolus  imperator  Romanus 520 

VI.  Imperator  Otho  III 521 

VIL  Crescentius  et  pseudopapa  loannes    .    .    .    .    .    .    .  522 

VIIL  Papa  Gregorius   VIL 523 

IX.  Draco  Mahometanus 524 

X.  Hierosolyma  recuperata.    .    • 526 

Quinta  Visio.   A   restitutione   Hierosolymae   usque   ad   anti- 

chrislum 527 

/.  Saracenismus  exsecrabilis 528 

//.  Christianorum  victoria 530 

///.  Exhortatio  ad  poenitentiam 531 

IV.  Locus  tristitiae 533 


INDEX.  565 

V.  Hora  laetitiae pag.  533 

VI.  Godefridus  angelus  fortis 534 

VII.  Ecclesiae  triumphus 535 

VIII.  Nuptiae  agni. » 

lA.  Testimoniim  lesu 536 

X  Balduinus  rex 537 

XI.  Patriarcha  Hierosolymitanus 538 

XII.  Victoria  miraculosa 539 

XIII.  Concordia  inter  Papam  et  imperatorem 540 

XIV.  S.  Bernardus 543 

XV.  Saladinus 544 

XVI.  Accon  et  Damiata 545 

XVII.  Fridericus  II 546 

XVIII.  S.  Franciscus  et  S.  Dominicus 547 

XIX.  Antichristus 548 

XX.  Dies  iudicii 549 

Sexta  Visio.  Status  universi  post  iudicium 550 

/.  Status  totitis  mundi » 

//.  Status  caeli 551 

Conclusio 559 

Tabula  alphabetica 566 

Summarium  breve 576 

Oratio  devotissima  ad  Virginem  Mariam 578 


TA.BULA  ALPHABETICA 

BREVIS   ET    SUiMIMARIA 

SUPER  COMPENDIUM  PETO  AUREOLL 


A 

Actus  apostolorum  dividitur  in  quinque  partibus,  videlicet:  1.  de 
primitiva  fidelium  congregatione,  2.  de  ipsius  per  Spiri- 
tum  S.  multiplicatione,  3.  de  ipsius  diffusione  per  ludaeam, 
4.  de  ipsius  intitulalione  nomine  christiano,  5.  de  ipsius  in 
gentibus  translatione.  pag.  365-380. 

—  apostolorum  continet  septem  viagia  vel  itinera  Pauii.  pag. 
375-379. 

Aetates  omnes  et  personarum   conditiones   de   omnibus   in    sacra 

scriptura  instruuntur  passim  Sap.  Eccl.  Epist. 
Apocalypsis  libri  auctoritas  et  immutabilitas  describitur.  pag.  553. 

—  beati  loannis  continet  omnem  decursum  totius  Ecclesiae 
quantum  ad  prosperitates  et  adversitates,  quae  debebant  illi 
contingere.  pag.  439. 

—  primum  caput  conlinet  commendationem  huius  libri.  pag.  439. 

—  libri  multiplex  modus  dividendi.  pag.  451. 

Ascendere  debet  mullipiiciter  iile,  qui  capere  vult  intelligentiam 
scripturarum.  pag.  10-14. 

B 

Baruch  liber  continet  7  conclusiones,  secundum  quas  continet  7 
partes.  pag.  138-139. 

C 

Caelum  est  Ecclesia  militans,  in  qua  residet  Deus.  pag.  459. 


TABULA    ALPHABETICA.  567 

Cantica  canticorum  composuit  Salomon  de  unione  Dei  ad  syna- 
gogam.  pag.  55. 

—  canticorum  agit  de  decem  staiibus  seu  evenlibus  ludaeo- 
rum  qui  ibi  ordinate  ponuntur.  pag.  56. 

Christus  fuit  praedicatus  et  pracnuntiatus  a  prophetis,  quod  habi- 
turus  esset  22  conditiones,  quas  omnes  habuit  lesus,  quae 
ordinate  ponuntur  in  evangeho  S.  Matthaei.  pag.  193-212. 

—  probatur  esse  verus  imperator,  rex  et  Dominus  universorum 
per  20  proprielates,  quae  ponuntur  in  evangelio  S.  Marci 
ordinate.  pag.  212-220. 

—  probatur  fuissc  spiritualis  medicus  et  salvator  universorum 
per  6  conditiones,  quas  ponit  Lucas  in  evangeh*o  suo  or- 
dinate.  pag.  220-231. 

—  probatur  esse  verus  Deus  ex  19  conditiones,  quas  ponit  B. 
loannes  in  evangelio  suo  ordinate.  pag.  232-242. 

Christianum  nomen  debet  habere  sex  conditiones.  pag.  406. 
Cruce  signatorum  passagium  tempore  Urbani  papae  secundi  descri- 
bitur  et  eorum  maximus  numerus  ponitur.  pag.  526. 


Danielis  liber  dividitur  in  5  parles,  quarum  prima  est  acquisitio 
sapientiae  respectu  Daniehs.  In  secunda,  declaratio  intelligen- 
tiae.  In  tertia,  declaralio  sanctimoniae  ipsius.  In  quarta,  con- 
tinuatio  prophetiae,  ubi  agitur  de  mulatione  diversorum  re- 
gnorum.  In  quinta  vero  ponitur  annotatio  duarum  histo- 
riarum.  pag.  141-142. 

Deus  ponitur  in  libro  Genesis  tanquam  creator,  et  eius  omnipoteniia 
declaratur  in  eius  operibus ;  ponitur  tanquam  saivator  sua- 
rum  creaturarum  de  diluvio,  ponitur  disseminatio  omnium 
geniium  et  eius  ad  homines  amicitia  declaraiur.  pag.  39-40. 

Deuteronomii  liber  continet  epilogum  itineris  et  laboris,  foederis  et 
praeceptorum,  muneris  et  promissorum  et  eventuum  futuro- 
rum  circa  filios  Israel.  pag.  43-45. 

Dialectica  sive  pars  disputativa  sacrae  scripturae  continet  librum 
lob  per  modum  dialogi  et  librum  Ecclesiastem  per  modum 
soliloquii.  pag.  87. 

Dialogus  est  sermo  vel  disputatio  duorum.  pag.  87. 

Disputationum  quatuor  genera,  scil.  dialectica,  sophistica,  lentativa 
et  deOnitiva.  pag.  88. 


568  TABULA   ALPHABETICA. 

Dividi  non  potest  sacra  scriptura  in  partes  subiectivas  vel  integrales 

nec  per  virlutes  theologicas,  sed  solum   dividitur  per   mo- 

dum  docendi.  pag.  35. 
Docet  sacra  scriptura  8  vias  secundum  octuplicem  domum,  cui  com- 

paratur.  pag.  31-34. 
Domus  octo  diversae,  scil.  lapidea,  lignea,  eburnea,  nubea,  aurea, 

bellica,  caelica  et  rorida,  quae  sacrae  scripturae  comparantur. 

pag.  30-31. 
Duodecim  prophetarum  libri  explanantur  et  dividuntur.  pag.  143-187. 

E 

Ecclesia  debet  esse  informata  de  qualuor,  scil.  de  credendis,  agen- 
dis,  initiis  et  futurorum  eventibus.  pag.  241. 

Ecclesiastes  in  toto  libro  suo  disputat,  decem  genera  vanitatum 
esse  despicienda.  pag.  89-91 . 

Ecclesiasticus  liber  tradit  ethicam  modo  magistrali.  pag.  101. 

—  liber  docet  sapientiam  tripliciter,  scil.  per  proposiliones  sa- 
pientes,  per  commendationem  s.  scripturae  et  per  exemplo- 
rum  narrationes.  pag.  103-112. 

—  iiber  ponit  novem  commendationes  sapientiae.  pag.  102. 

—  liber  continet  52  doctrinas.  pag.  103-111. 

—  liber  ponit  sex  particulas  commendationis  sanctorum.  pag.  111. 
Episcopi  ofticia  sunt:  propugnantis,  excommunicantis,  determinantis, 

exemplantis  et  dispensantis.  pag.  319-320. 
Episcoporum  Asiae   nomina,   quibus   loannes   scripsit  apocalypsim, 

ponuntur.  pag.  443-451. 
Epistolae  Pauli  distinguuntur  contra  canonicas  sicut  universale  et 

particulare.  pag.  244. 
Epistola  Pauli  ad  Romanos  continet   novem  materias  disputativas 

contra  contentionem  gentiiium  et  ludaeorum,  qui  credide- 

rant,  et  tripliciter  dividitur.  pag.  244-258. 

—  ad  Cor.  I.  ponit  X  errores,  in  quibus  deficiebant  Corinthii. 
pag.  259-269. 

—  ad  Cor.  II.  continet  25  commendationes  B.  Pauli,  de  quibus 
apud  Corinthios  se  commendat  familiariter.  pag.  269-279. 

—  Pauli  ad  Galatas  tractat,  quod  circumcisio  et  alia  legaliter  nullo 
modo  suadenda  sunt,  et  circa  hoc  quinque  procedit  modis. 
pag.  279-292. 

—  Pauli  ad  Galatas  ostendit  praedicationem  Apostoli  esse  authen- 
ticam  ex  sex  conditionibus.  pag.  281. 


TABULA   ALPPIABETICA.  569 

Epistola  Pauli  ad  Fphesios  in  9  parles  dividilur  et  est  maxime  in- 
ducliva  ad  gratitudinem  pro  Ijcneficiis  receptis.  pag.  292-302. 

—  Pauli  ad  Pliilippenses  continet  8  partes,  maxime  inducentes 
eos  ad  patientiam  et  toierantiam.  pag.  302-307. 

—  Pauii  ad  Coiossenses  inducit  Colosscnses  ad  amorcm  Cliristi 
et  suae  fidci  pcr  12  persuasiones.  pag.  307-313. 

—  Pauli  ad  Tliessaioniccnses  I.  repreliendit  eos  de  quatuor, 
in  quibus  errabant.  pag.  313-316. 

—  Pauli  ad  Tliessalonicenses  II.  informat  eos  de  die  iudicii  et 
lioc  in  tribus  parlibus  suis.  pag.  316-319. 

—  ad  Timotheum  I.  continet  5  offlcia,  quac  pertinent  ad  epi- 
scopum  in  5  suis  partibus.  pag.  319-327. 

—  ad  Timotheum  11.  inducit  cum  ad  fidei  praedicationem  per 
9  raliones  scu  partes  in  ipsa  epistola  contentas.  pag.  328-331. 

—  ad  Titum  monet  et  docet  Tilum  de  quinquc  servandis.  pag. 
331-333. 

—  ad  Ilebracos  conlinet  12  rationcs  ludaeorum  circa  legis  ob- 
scrvanliam,  contra  quos  D.  Paulus  alias  duodecim  in  con- 
trarium  adducit.  pag.  335-365. 

Epistolae  canonicae  sunt  informativae  diversarum  virtutum.  pag.  380. 
Epistola  Incobi  monct  ad  obscrvantiam  20  virtutum  moralium.  pag. 
381-395. 

—  canonica  Petri  I.  tractat  dc  vi|iutibus  moralibus  sccundum 
divcrsos  slatus  et  tempora.  pag.  395. 

—  canonica  Petri  I.  continct  sex  beneficia,  quae  a  Dco  rece- 
pimus.  pag.  397. 

—  Petri  I.  continct  scptem,  quac  nos  inducant  ad  sanctitatcm. 
pag.  398-400. 

—  Pelri  I.  informat  quatuor  status  personarum,  scil.  in  slatu 
infimo,  in  statu  domestico  ct  inconomico.  In  statu  politico 
ct  communi.  In  statu  seu  principatu  ecclcsiaslico.  png.  401-i08. 

—  Petri  II.  commendat  fidcm  de  quatuor  excellcnliis.  pag.  410- 
412. 

—  Pelri  II.  continct  informaiionem  morum  rcspectu  ipsorum 
fulurorum  ct  dclestatur  haercticorum  scctas  ct  eorum  ponit 
condcmnationem.  pag.  414-418. 

—  loannis  I.  traclat  de  virlutibus  fidei,  spei  oi  carilalis.  pag. 
418-432. 

—  loannis  II.  dividilur  in  8  partcs.  pag.  432-434. 

—  loannis  III.  dividilur  in  8  partos.  pag.  434-435. 


570  TABULA   ALPHABETICA. 

Epistola  ludae  in  6  partes  dividitur.  pag.  435438. 

Ethica  monastica  et  consultiva  pars  sacrae  scripturae  continet  libros 

Proverbiorum,  Sapientiae  et  Ecciesiastici.  pag.  92. 
Evangelistae  per  figuram  4  animalium    bene    figurantur   et   desi- 

gnantur.  pag.  191-193. 
Exodus  iiber  tractat  de  Moysc  famulo  Dci  legem  proponente  el  de 

eius  ritu  et  progressu.  pag.  41. 
Ezechiel  liber  dividilur  in  7  partes.  pag.  139. 


Genesis  liber  tractat  de  Deo  crcatore,  legislatore,  salvatore  omnium, 
gentium  disseminalore,  hominum  amatore  et  promolore. 
pog.  39-40. 

Gregorii  papae  I.  tempora  ponuntur  et  accidentia  eorum.  pag.  495. 


H 


Haeretici  infestavcrunt  Ecciesiam  muUipliciter.  pag.  474-485. 

Heraclii  imperatoris  gesta  bona  et  mala.  pag.  497-499. 

Hierusalem  excessit  alias  civitates  in  1 1  condilionibus  et  excelientiis, 
quas  habuit.  pag.  61-62. 

Historica  pars  s.  scripturae  sub  denario  numero  intendit  ostendere, 
Deum  fuisse  fidelem  exsecutorem  circa  ea  quae  dixit  de  terra 
promissionis  et  sub  denario  numero  continetur.  pag.  46. 

Hymnodica  sive  decanlativa  pars  s.  scripturae  sub  ternario  numero 
continetur ;  scil.  poetica,  in  qua  psalmi,  elega,  in  qua  threni 
leremiae,  et  dramata,  in  qua  cantica  canticorum.  pag.  51. 


I 


leremias  in  threnis  suis  deplorat  Chrisii   passionem  16  lamentalio- 

nibus.  pag.  58. 
leremiae  liber  continet  legationis  cuiusdam  ordinem :  1.  circa  per- 

sonam  missam,  2.  circa  causam  legationis,  3.  an  legatio  fuc- 

rit  iusta.  pag.  133  etc. 
loannes  cvangelista  ostendit  Christum   csse    Deum    verum  per  19 

conditiones,  quas  ponit  in  evangelio  suo.  pag.  232-242. 


TABULA   ALPHABETICA.  571 

loannes  evangelista  ostendit  duplicem  suam   condilionem,  scil.  fa- 

miliyrilatem  cum  Christo  et  incorruplibilitatem  quantum  ad 

carnem.  pag.  242. 
lob  liber  continet  4  disputationes :  1.  dialecticam  intcr  lob  et  ami- 

cos  suos,  2.  sophisticam  intcr  Ileliu   et   lob,   3.   tentativam 

inter  Dominum  et  lob,  4.  definitivam  inter  Dominum  et  ami- 

cos  lob.  pag.  87-88. 
Isaias  est  eximius  prophetarum.  pag.  118, 
Isaiae  liber  dividitur  in  2  partes,  scil.  tragoediam,  quae  cst  oratio 

cxprobrativa  et  comminativa,  et  in  comocdiam,  quae  est  ora- 

tio  exhortaliva  et  consoiatoria.  pag.  118. 
Isaiae  pars  exprobrativa  dividitur  in  quinque  partes.  pag.  M8. 
—     oratio  consolatoria    continet   duplicem    liberationem  populi, 

scil.  temporalem  per  Cyrum  regem  Persarum  et  spiritualem 

per  Christum.  pag.  129-130. 


Leviticus  libcr  tractat  de  legibus  moralibus,  iudicialibus,  obsequia- 
libus,  sacrificialibus,  sacerdotalibus,  cibarialibus,  discernibi- 
libus^  solemnialibus  et  promicibilibus.  pag.  41-42. 

Libri  legales  s.  scripturae  comparantur  domui  lapideae,  quia  do- 
cent  nos  vias  timoris.  pag.  31. 

—  historiales  s.  scripturae  domui  ligneae  comparantur,  quia 
docent  nos  vias  rigoris.  pag.  31. 

—  lob  et  Regum  et  Ecclesiastes  comparantur  domui  bcllicae 
et  docent  nos  vias  vigoris,  scil.  investigationem  divinorum 
iudiciorum.  pag.  32. 

—  decantativi  s.  scripturae  comparantur  domui  eburncac,  ct 
docent  nos  vias  dulcoris.  pag.  32. 

—  sapientiales  comparantur  domui  aurcae,  quia  docent  nos  vias 
dccoris.  pag.  32-33. 

—  prophetales  comparantur  domui  nubeac,  quia  docent  nos 
vias  splendoris.  pag.  33. 

—  evangclicales  comparantur  domui  caelicae,  quia  doccnl  nos 
vias  amoris.  pag.  33. 

—  epistolares  novi  tcstamenti  comparanlur  domui  roridae,  quia 
docent  nos  vias  foecundativi  et  rigativi  humoris.  pag.  34. 

Lucas  evangelista  ostcndit  Christum  csse  verum  medicum  et  sal- 
vatorrm  spiritualom  humani  generis  propter  sex  conditiones, 
quas  ponil  in  evangelio.  pag.  220-231. 


572  TABULA   ALPHABETICA. 

M 

Mahometus  signatur  in  Apocalypsi  per  besliam,  et  eius  origo  et 

conditiones  doscribuntur.  pag.  503-505. 
Marcus  evangelista  oslendit  Ciiristum  essc  verum   imperatorem  et 

regem  et  Dominum  universorum  propter  20  proprielates  seu 

conditiones  eius,  quas  ponit  in  evangelio  suo.  pag.  212-220. 
Materiae  sunt  8,  de  quibus  in  s.  scriptura  tractatur.  pag.  17. 
Matthaeus  evangeiista  ostcndit  Ciiristum  esse  verum  Mossiam  per 

prophetas  praenuntiatum   et  hoc  per  22  conditiones,  quas 

ponit  in  evangelio  suo.  pag.  193-212. 

N 

Narsetis  patrilii  gesta  ponuntur.  pag.  494. 

Numerorum  liber  continet  8  numerationes.  scil.   pugnatorum,  obla- 

torum,  ministrorum,   exploratorum,   occisorum,  genitorum, 

mansionum,  praesidiorum.  pag.  42. 


Oratio  leremiae  in  8  partes  ordinabiliter  distinguilur.  pag.  84-88. 


Phocae  imperatoris  acta  scribuntur.  pag.  495-497. 

Poetici  cantus  in  tria  distinguuntur  genera :  scil.  in  carmina,  quae 

sunt  cantus  dulcoris  et  laetitiae,  in  elega,  qunc  sunt  cantus 

moeroris  et  tristiliae,  et  in  dramata,  quae  sunt  cantus  amo- 

ris  et  amiciliae.  pag.  51. 
Politica  sive  legislativa  pars  s.  scripturae   continetur   in   5   libris 

Moysi.  pag.  39-45. 
—    pars  sive  legislativa  s.  scripturae,  si  ad  litteram  intelligatur, 

habet  ascensum  arenosum.  pag.  44. 
Prophetarum  aliqui  sunt  principales,  aliqui  minores  secundum  di- 

vinam  electionem.  pag.  116. 
Prophetia  respicil  duo  tempora,  scil.  tempus  captivitatis  et  tempus 

gratiae.  pag.  t13. 


TABULA   ALPHABETICA.  573 

Prophetiae  de  Ghristi  advenlu  a  prophetis  coeperunt  praedicari  circa 
tempora,  quibus  Roma  condila  fuit,  quia  illud  regnum  Deus 
parabat,  quod  debebat  Christum  suscipere.  pag.  113. 

Proplietica  sive  declarativa  pars  s.  scripturae  continetur  in  h'bris  i 
prophetarum  maiorum  et  12  minorum.  pag.  114-115. 

Proverbiorum  liber  tradit  Ethicam  modo  paternali,  i.  e.  patrem  in- 
troducit  docentem  filium.  pag.  92. 
—    liber  continet  partem  monasticam  et  consultativam  et  instruit 
filium  4  modis.  pag.  93-95. 

Psalmi  pertinent  ad  cantus  laetitiae  et  dulcoris  et  dividuntur  in 
Alleluia,  in  cantica,  in  intellectus,  in  psalmos,  in  titulos,  et 
in  orationes,  et  rationes  omnium  ponuntur.  pag.  62-55. 

Psalmus  est  expressio  divinae  laudis,  aliquando  in  generali,  ali- 
quando  pro  casu  speciali,  aliquando  pro  persona  speciali, 
aliquando  pro  diversis  temporibus.  pag.  54. 

Purificationis  festl  beatae  Virginis  institutio.  pag.  496. 

R 

Regnum  Israel  incurrit  12  infelicitates  in  captivitate  Babylonica, 
quas  leremias  lamentatur  secunda  lamentatione.  pag.  70. 

Regulae  decem  diversae  s.  scripturae.  pag.  24-27. 

Romana  Ecclesia  figuratur  per  sedem  positam  in  caelo,  quae  Deo 
et  beato  Petro  protegentibus  illam,  nunquam  cecidit  nec  ca- 
det  a  fidei  firmitate.  pag.  459. 


Sacra  scriptura  figurafur  per  tabernaculum  Moysi  et  propitiatorium, 
ex  quo  Dominus  loquebatur  Moysi.  pag.  2. 

—  est  mons  protectivus,  incentivus,  rorativus,  fragrantivus  et 
allectivus.  pag.  3. 

—  teste  Dionysio  duplex  alimentum  proponit  solidum  et  ma- 
nens  et  humidum  et  profusum.  pag.  7. 

—  assimilatur  rori  aquae,  lacti,  vino  ac  melli.  pag.  8. 

—  monti  assimilatur  valde  congrue.  pag.  15-20. 

—  domui  comparalur  in  pictura,  in  sculptura,  in  clausura  et 
structura  proptcr  fioridam  oxornationem,  propter  mysticam 
elocutionem,  propheticam  indagationem  et  proptcr  providam 
coaptationem.  pag.  20. 


574  TABULA   ALPHABETICA. 

Sacra  scriptura  continet  omnes  colores  rhetoricos.  pag.  20-21. 

—  continet  exornationes  et  floridationes  sententiarum,  quas  Tul- 
lius  ponit  in  rhetoricis.  pag.  21-23. 

—  In  8  partes  principales  dividitur  secundum  8   docendi  mo- 
dos,  quos  assumit.  pag.  28. 

Sacrae  scripturae  exempla  praeterita  sunt  forma  vitae  sequentium. 
pag.  1. 

—  eloquiis   Dominus   respondet   uniuscuiusque    quaestionibus. 
pag.  1. 

Sapientia  in  nobis  oritur  propter  tria.  pag.  98. 
Sapientiae  liber  tradit  Ethicam  modo  imperiali.  pag.  95. 
Sapientiae  liber  per  omnia  sua  capitula  distinguitur.  pag.  96-101. 
Saraceni  habent  duos  Soldanos.  pag.  528. 
Saracenorum  sectam  describit  loannes  in  Apocalypsi  in  5.  visione. 
pag.  529. 

—  praedicatores   eis   praedicant,  sicut   praedicatores  christiani 
praedicant  christianis.  pag.  525. 

Sigilla  septem  signiflcant  septem  persecutiones  Ecclesiae.  pag.  462- 

474. 
Soliloquium  est  sermo  eiusdem  ad  se  ipsum.  pag.  87. 


Templi   destructio   deploratur   a   leremia   propter   quatuor,   quae 
erant  circa  templum.  pag.  79-81. 

—  destructio  non  solum  prima  a  Babyloniis,  sed  et  secunda  a 
Romanis  facta  a  leremia  deploratur.  pag.  81. 

Tempora  sex  Ecclesiae  ponuntur  quantum  ad  principium  et  finem. 
pag.  451-452. 

—  quinque  circa  Babylonicam   captivitatem  designantur.   pag. 
116-117. 

Testimonialis  et  evangelica  pars  s.  scripturae  4  libris  evangeliorum 

continetur.  pag.  191. 
Threnorum  liber  continet  cantum  tristitiae  et  moeroris.  pag.  58. 

—  liber  continet  4  planctus  et  unam  orationem  leremiae.  pag.  58. 

—  Hber  utitur  omnibus  locis  provocantibus  ad  misericordiam 
et  indignationem.  pag.  60. 

Tyrannorum  et  principum   persecutio   facta   Ecclesiae   in   diversis 
partibus.  pag.  479  et  sq. 


TABULA   ALPHABETICA.  575 


Vanitatum  decem  genera  sunt  despicienda.  pag.  89-91. 

Visio  prima  Apocalypsis  extenditur  a  tempore  primae  fundationis 

Ecclesiae  in  gentibus  et  extendilur  usque  ad  tempora  luiiani 

apostatae.  pag.  458-473. 

—  secunda  Apocalypsis  extenditur.a  tempore  luliani  apostatae 
usque  ad  lempora  Phocae  imperatoris.  pag.  474-494. 

—  tertia  Apocalypsis  describit  tempora  a  Mauritio  et  Plioca 
usque  ad  Constantinum  imperatorem,  quem  Irene  mater  eius 
excaecavit.  pag.  495-512. 

—  quarla  Apocalypsis  describit  lempora  Caroli  Magni,  in  quem 
per  Ecclesiani'  imperium  translatum  fuit  usque  ad  recupera- 
lionem  terrae  sanctae  tempore  Urbani  papae  secundi.  pag. 
514-526. 

Visio  quinta  Apocalypsis  describit  tempora  a  recuperatione  Hieru- 
salem  de  manibus  Saracenorum  usque  ad  diem  iudicii.  pag. 
527-549. 

—  sexta  Apocalypsis  describit  statum  universi  post  diem  iu- 
dicii.  pag.  550-553. 

ExpUcit  tabula  brevissima  super  Compendium  Petri  Anreoli. 


SUMMAEIUM  BREVE 

OMNIUM   LIBRORUM   DIVINAE   SCRIPTURAE   CUM  DECLARATIONE 
VOCABULORUM  VEL   NOMINUM  IPSORUM   LIBRORUM. 


Bibliotheca  interpretatur  librorum  reposilio.  Nam  biblii  sunt 
libri,  ttieca  repositio  dicitur.  Unde  et  librum  veteris  ac  novi  testa- 
menti  bibliothecam  appeliamus,  eo  quod  multi  libri  in  uno  volu- 
mine  sunt  repositi. 

Quorum  I.  liber  Beresith  hebraice  dicitur,  graece  vere  Genesis, 
latine  autem  generalio,  eo  quod  initium  generationis  mundi  contineat. 

II.  Dicitur  Exodus  graeco  eloquio,  iatine  exodus,  eo  quod  seriem 
exitus  filiorum  Israel  de  terra  Aegypti  edisserat,  hebraice  Ellesmoth. 

III.  Leviticus  dicitur,  eo  quod  officia  Levitarum  et  ordinem  di- 
lucidet,  hebraice  Naiethra. 

IV.  Liber  Numeri  dicitur,  eo  quod  in  ipso  sunt  numerati  fllii 
Israel,  processuri  ad  bellum  20  annorum  et  supra,  hebraice  Va- 
gedaber. 

V.  Liber  appellatur  graece  Deuteromium,  latine  secunda  lex, 
hebraice  Eleaddaberim.  Siquidem  Deuteronomium  secunda  nomos, 
lex,  sonat.  Nam  quidquid  primis  libris  dictum  est,  in  hoc  reitera- 
tur.  Hos  quinque  libros  edidit  Moyses,  qui  graeco  eloquio  Penta- 
teucus  dicitur,  i.  e.  quinquenale  volumen,  cum  penta  sit  V,  teucus 
volumen.  Hi  sunt  6  libri,  quos  Torath,  i.  e.  legem  dicunt  Hebraei. 

Hos  sequitur  liber  losue. 

Post  hunc  librum  Sophyn  i.  e.  ludicum,  qui  continet  accidentia 
iudicum,  qui  fuerunt  a  tempore  losue  usque  ad  regem  Saul  pri- 
mum  ludaeorum. 

Huic  contigua  est  historia  Ruth,  quia  in  tempore  ludicum 
eiusdem  feminae  actio  memoratur  floruisse. 


SUMMARIUM  BREVB.  577 

Post  Ruth  autem  sequitur  Samuel,  quem  primum  et  secundum 
Regum  dicimus. 

Post  quem  ponitur  Malachim  i.  e.  Regum  tertius  et  quartus. 

His  quoque  4  libris  Regum  supponitur,  cum  easdem  causas 
partim  contineat,  Paralipomenon  liber,  qui  in  duo  volumina  scindi- 
tur.  Paralipomenon  graece,  latine  praetermissorum  vel  reliquorum 
dicitur,  quia  ea,  quae  in  praecedentibus  libris  aut  minus  aut  obscure 
dicta  sunt,  in  hoc  summatim  et  apte  aperiuntur. 

His  subiiciuntur  16  prophetae,  4  maiores,  qui  maiora  volu- 
mina  condiderunt,  scil.  Isaias,  leremias,  DanieJ,  Ezechiel.  Et  12  mi- 
nores,  qui  minora  volumina  condiderunt,  scil.  Osee,  loel,  Amos, 
Abdias,  lonas,  Michaeas,  Nahum,  Habacuc,  Sophonias,  Aggaeus,  Za- 
charias,  Malachias.  Hunc  Hebraei  Esdram  esse  dicunt. 

Sequitur  deinde  liber  lob,  qui  eiusdem  viri  continet  acta. 

Deinde  ponitur  liber  Psalmorum,  qui  habet  150  psalmos,  quos 
omnes  licet  et  David  vere  composuit,  quidam  tamen  eorum  alio- 
rum  nominibus  intitulantur  per  interpretationem  nominum,  ad  quam 
sequentis  psalmi  pertinet  sensus;  et  quamvis  liber  unus  sit  psal- 
morum,  in  quatuor  tamen  partibus  ab  Hebraeis  dividitur,  i.  e.  in 
fine  quatuor  psalmorum,  quorum  finis  est:  fiat,  fiat. 

His  adduntur  tres  libri  Salomonis,  i.  e.  Proverbia,  Ecclesiastes, 
i.  e.  concionator,  Cantica  canticorum. 

Sequitur  hos  liber  Sapientiae,  qui  ideo  sic  nominatur,  quia  de 
Filio  Dei,  qui  sapientia  Patris  est,  apte  loquitur. 

Huic  supponitur  Ecclesiasticus,  ideo  sic  dictus,  quia  mores  to- 
tius  Ecclesiae  continet.  Hos  duos,  i.  e.  librum  Sapientiae  et  Eccle- 
siasticum  composuit  lesus,  filius  Syrach  hierosolymita,  ut  Hierony- 
mus  et  Isidorus  dicunt.  Sed  librum  Sapientiae  composuisse  Salo- 
monem  potest  perpendi  ex  verbo,  quod  ibi  dixit :  «  Tu,  Domine, 
me  elegisli  regem  super  populum  tuum  ».  Neque  lesus  filius  Sy- 
rach  rex  fuit. 

Sequuntur  deinde  Esdras,  Tobias,  ludiih,  Esther  et  libri  Ma- 
chabaeorum  duo. 

Deinde  subiunguntur  4  libri  Evangeliorum,  quorum  primum 
Matthaeus  hebraico  eloquio  conscripsit.  Reliquos  tres  Marcus,  Lu- 
cas,  loannes  graeco  stilo. 

Post  hos  Actuum  Apostolorum,  quem  librum  Lucas  confecit. 

Exinde  septem  Epistolae  canonicae,  scil.  lacobi  apostoli  Hiero- 
solymitani  epistola  una,  Petri  apostoli  duae,  S.  loannis  evangelistae 
tres,  ludae  apostoli  una. 


578  SUMMARIUM  BREVE.  . 

His  tandem  subiicitur  Apocalysis,  i.  e.  revelatio  S.  loannis  apo- 
sloli. 

Post  hanc  1 4  Epistolae  Pauli :  ad  Romanos  una,  ad  Corinthios 
duae,  ad  Galatas  una,  ad  Ephesios  una,  ad  Thessalonicenses  duae, 
ad  Timotheum  duae,  ad  Titum  una,  ad  Philemonem  una,  ad  He- 
braeos  una. 


OKATIO  DEV0TIS8IMA 


AD    VIRGINEM    MARIAM. 


Funda  preces  in  caelis, 
Maria,  stella  maris ! 


Remove  cito  peccata, 
Unde  vota  sint  grata 
Omniumque  prolata, 
Maria,  stella  maris. 

A  Deo  benedicta, 
Ab  angelo  iam  dicta, 
In  caelis  descripta, 
Maria,  stella  maris. 

Tu  tota  es  formosa, 
In  tota  speciosa, 
In  tota  gratiosa, 
Maria,  stella  maris. 


Tu  es  norma  iustorum, 
Tutela  peccatorum, 
Laeiitia  sanctorum 
Maria,  stella  maris. 

Eia  glorificata 
Et  cum  Christo  locata, 
Sis  nostra  advocata, 
Maria,  stella  maris. 

Ut  a  morbo  pestilentiae 
Et  ab  omni  pravo  scelere 
Nos  defendat  semper  et  hodie 
Maria,  stella  maris. 


Laus  Deo  Optimo  Maximoque. 


Cum  permissione  Ecclesiastica. 


CX) 
CQ   VO 

3  co 
•H  ro 

o 
•p 

Ifcl 

<D 
•H 

rH 

05 
U 
0) 
-P 
-P 
•H 
rH       • 

PONTIFICAL  INSTITUTE  OF  MEDIAEVAL  STUDIES 

59  QUEEN'S  PARK  CRESCENT 

TORONTO-5.    CANADA 


)B3  (>P